بورکینافاسو

 

بوركينافاسو تركيبي از واژه بوركينا از زبان موره به معناي «درستكار» و واژه دِيولايي فاسو به معناي «خانه پدري» است.[1] بوركينافاسو همچنين به معناي قلمرو انسان‌هاي مبارز است. اين سرزمين به سال 1984م. نخستين بار به دست توماس سنكارا (Thomas Sankara) رهبر كودتاچيان فاتح تصرف شد و پيش از آن به علت عبور رود ولتا از اين كشور، ولتاي عليا (Upper Volta) خوانده مي‌شد.[2]

 

اين كشور از شمال و مغرب به مالي، از شرق به نيجر و بنين، و از جنوب به توگو و غنا و ساحل عاج محصور شده است.  بر پايه سر‌شماري سال 2011م. بوركينافاسو با مساحت 270764 كيلومتر مربع حدود 16968000 تن را در خود جاي داده كه بيش از 60 درصد از آنان مسلمان، 10 درصد مسيحي (بيشتر كاتوليك و اندكي پروتستان) و بقيه پيرو انيميسم (جاندار پنداري) هستند؛ تا اواخر سده هجدهم م. امپراتوري موسي‌ها بر اين كشور حكومت مي‌كردند. اين سرزمين با ورود ارتش فرانسه به اين منطقه به سال 1896م. مستعمره فرانسه شد[3] و پس از يافتن خودمختاري به سال 1961م. به استقلال كامل رسيد؛ حكومت بوركينافاسو جمهوري چند حزبي با يك مجلس قانون‌گذاري است. پايتخت اين كشور « اوگادوگو» است و مردم آن بيشتر از نژاد موسي هستند.[4] بيش از 50 درصد جمعيت اين كشور به زبان‌هاي مور و موسي سخن مي‌گويند[5]؛ ولي زبان رسمي اين كشور فرانسوي است.[6] مسلمانان بوركينافاسو بيشتر سني و مالكي مذهب[7] و در سرزمين‌هاي شمالي اين كشور ساكن هستند و بيشتر از طريق كشاورزي امرار معاش مي‌كنند.[8]

 

بزرگ‌ترين جشن مسلمانان اين كشور مشهور به تبسكي است كه در عيد قربان برگزار مي‌شود.[9] تا پيش از سده 15م. امپراتوري موسي­ها سخت از ساختار اجتماعي و باورهاي مذهبي خود دفاع مي‌كردند تا اين كه چند بازرگان مسلمان در ميانه اين سده به اميد تجارت طلا و نمك به اين منطقه وارد شدند. ورود و استقرار اين بازرگانان تغييراتي اساسي در ساختار حكومتي موسي­ها پديد آورد. فرزندان اين بازرگانان اندك اندك در جايگاه‌هاي حكومتي جاي گرفتند و كوشش‌هاي آن‌ها به برافتادن طلسم و جادو در منطقه و برگزاري نماز در مكان‌هاي عمومي انجاميد.[10] از ميان طوايف بومي بوركينافاسو، ديولاها به تأسيس مدرسه اسلامي و آموزش قرآن، تفسير، حديث و سيره پيامبر پرداختند؛ از سال 1809 تا 1867م. و با فرمان جهادِ مابا (ma ba) دين اسلام در مناطق ولتاي عليا، ساحل عاج و گينه گسترش بسيار يافت.[11] به سال 1919م. و با وضع قانون استعماري فرانسه در بوركينافاسو، اسلام به دليل صلح‌طلبي و نظام هماهنگ مسلمانان در اين منطقه به طور غير مستقيم مورد توجه دولت استعمارگر فرانسه قرار گرفت و به افزايش سرعت گسترش اسلام در اين منطقه انجاميد. دولت فرانسه نگاه فرهنگي ويژه‌اي به مسلمانان اين منطقه داشت و حتي براي مناطق غير مسلمان‌نشين، حاكمان مسلمان تعيين مي­كرد. تشكيل جمهوري مشروطه به سال 1991م. و پيش‌قدم شدن مسلمانان در حركت مبارزه‌جويانه همراه گروه‌هاي غيرمتناجس ديني در برابر غرب‌زدگي، باعث جذب غير مسلمانان اين منطقه به دين اسلام شد. با تأسيس مدرسه مسلمانان پس از جنگ جهاني دوم و ارتقاي سطح دانش هم‌زمان با آموزش دين اسلام، گرايش به اسلام در اين منطقه شتابي دوچندان گرفت. در سال‌هاي اخير با حمايت جهان عرب و ساختن مساجد و مراكز ديني در بوركينافاسو، جمعيت مسلمانان اين كشور افزايشي چشمگير يافته است.

 

ƒ حج‌گزاري در بوركينافاسو

درباره پيشينه حج‌گزاري مردم بوركينافاسو آگاهي‌هاي فراوان در دست نيست. احتمالاً حاجيان اين كشور همچون كشورهاي غرب افريقا به شرق اين قاره رفته، از طريق بنادر درياي سرخ به بندر جده اعزام مي‌شدند؛ بوركينافاسو يكي از فقيرترين كشورهاي جهان به شمار مي‌رود[12] و از اين رو، شمار حاجيان اين كشور بسيار اندك است. سفر حج در نظر مردم جايگاهي ويژه دارد و حاجي در نظر مردم اين كشور، انسان محبوب و شايسته‌اي است كه توفيق حج گزاردن را كسب كرده است.

 

از اين رو، مردم بوركينافاسو با وجود اين كه به سختي كسب روزي مي‌كنند، مشتاقانه نتيجه دو يا سه سال كار بر زمين را هزينه سفر حج مي‌نمايند؛ مؤسسه خصوصي STMB (bagre mamadou societe de transparte) تنها شركت اعزام كننده زائران بوركينافاسو به حج است. اين مؤسسه پيش از سال 1984م. دولتي بود و هزينه سفر حج به سال 2009م. برابر با 2500 دلار و شامل بليط، ويزا و اقامت در هتل مي‌شد. البته هزينه غذا بر عهده خود حاجيان است؛ در سال‌هاي اخير، خدمات و امكانات نامناسب STMB همچون كيفيت پايين هتل و مشكلات حمل و نقل، موجب ناخرسندي حاجيان از اين شركت شده؛ ولي از آن جا كه اين مؤسسه تنها متصدي اعزام حاجيان به مكه است، خواستاران حج چاره‌اي جز ثبت نام در اين شركت ندارند. به سال 2005م. حاجيان هنگام بازگشت از مكه به علت تأخير 10 روزه خطوط هوايي، ناچار به فروش سوغات خود براي تأمين هزينه غذا شدند؛ حاجيان به صورت هوايي و با سه هواپيما كه معمولاً از كشور سنگال اجاره گرفته مي‌شود، به مكه اعزام مي‌شوند. اين حاجيان با توجه به ظرفيت هر هواپيما، در كاروان‌هاي 500 نفره تقسيم مي‌شوند. همراه هر كاروان، چهار يا پنج روحاني حضور دارند. مسير هوايي سفر حج از اوگادوگو به مدينه است. روحانيان كاروان‌ها بيشتر افرادي هستند كه تحصيلات ديني خود را در عربستان گذرانده‌اند. اين روحانيان كه به صورت رايگان از جانب مؤسسه STMB به حج اعزام مي‌شوند، در طول ايام حج معمولاً در هتل‌ها استقرار دارند. زائران پيش از اعزام به مكه جلسه‌اي با مسؤولان STMB و سپس جلساتي مختصر با روحانيان كاروان‌ها براي آموختن مناسك حج برگزار مي‌كنند؛ همه خواستاران حج پيش از سفر واكسينه مي‌شوند؛ اما وضعيت بهداشتي و درماني زائران در سفر حج مناسب نيست و تنها اقدام STMB در اين زمينه، معاينه زائران پيش از اعزام و پيشگيري از سفر افرادي است كه بيماري ويژه دارند؛ حجاج پس از بازگشت از سفر حج مورد استقبال فراوان قرار مي‌گيرند و حاجيان مرد «لَجي» و بانوان حج‌گزارده «اَجَ» خطاب مي‌شوند. حاجياني كه توان مالي داشته باشند، در پي بازگشت از سفر حج با قرباني كردن گوسفند اطعام مي‌كنند؛ يكي ديگر از رسم‌هاي محلي به جا مانده از حاجيان اين منطقه آن است كه يك دندان خود را در عربستان روكش طلا مي‌كنندكه هزينه‌اي نزديك به 50 دلار براي آن‌ها در بر دارد. كساني كه قادر به پرداخت اين مبلغ نيستند، كلاه يا عبايي ويژه را تا آخر عمر بر تن مي‌كنند. شمار حاجيان اين كشور به سال 2011م. 3000 تن گزارش شده است.[13]

 

---