التاریخ القویم... التاریخ القویم... التاریخ القویم... بعثه مقام معظم رهبری در گپ بعثه مقام معظم رهبری در سروش بعثه مقام معظم رهبری در بله
التاریخ القویم... التاریخ القویم... التاریخ القویم... التاریخ القویم... التاریخ القویم...

التاریخ القویم...

کتابی در تاریخ محلی مکه، تألیف محمد طاهر کردی مکی (1321-1400ق.) کتاب التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم دائرة المعارف گونه‌ای به زبان عربی در تاریخ مکه، مسجدالحرام و کعبه تا عصر حاضر است که با نگاه به منابع مکه‌شناسی گذشته و سفرنامه&z

كتابي در تاريخ محلي مكه، تأليف محمد طاهر كردي مكي (1321-1400ق.)

كتاب التاريخ القويم لمكة و بيت‌الله الكريم دائرة المعارف گونه‌اي به زبان عربي در تاريخ مكه، مسجدالحرام و كعبه تا عصر حاضر است كه با نگاه به منابع مكه‌شناسي گذشته و سفرنامه‌هاي مكه، كوشيده است به گونه‌اي جامع به تاريخ اين شهر و مكان‌هاي مقدس آن بپردازد.

 

عبدالرحمن محمد طاهر بن عبدالقادر بن محمود كردي مكي شافعي معروف به خطاط، به سال 1321ق. در مكه زاده شد. (ج1، ص25) پدر او پيش از تولد وي به قصد اقامت در مكه و مجاورت خانه خدا، از اربيل عراق به مكه مهاجرت كرد. (ج1، ص26) پدر محمد طاهر به سال 1340ق. يك سال پس از اتمام تحصيل وي در مدرسه فلاح، او را به مصر برد تا هفت سال در الازهر به تحصيل دانش بپردازد. (ج1، ص26) به سال 1341ق. هم‌زمان با تأسيس مدرسه تحسين الخطوط العربية الملكيه در مصر، به آموختن خوشنويسي پرداخت. به سال 1348ق. در پي بازگشت از مصر، در سمت كارمند محاكم شرعي در مكه به كار پرداخت. (ج1، ص27)

 

علاقه وي به خوشنويسي موجب شد كه چندين سفر به مصر و عراق انجام دهد. او تا سال 1383ق. و پيش از يك بيماري كه تا هنگام مرگ وي را زمين‌گير كرد (ج1، ص26-27، 31)، به استادي يا مديريت مدارس خوشنويسي در مكه اشتغال داشت. (ج1، ص28) وي نُه كتاب در موضوع خوشنويسي نگاشت (ج1، ص12-13) و خود را با لقب خطاط مي‌خواند. (ج1، ص42)

 

كردي، افزون بر خدمت در دادگستري مكه و تدريس و مديريت مدارس خط، به عنوان عضو هيئت اجرائي گسترش و بازسازي مسجدالحرام (ج1، ص28) و رئيس بخش تأليف و آثار تاريخي اين هيئت و نيز عضو هيئت نظارت بر تعمير سقف كعبه كوشش داشت. (ج1، ص17) نيز فعاليت‌هايي ماندگار از جمله مشاركت در گسترش مسجدالحرام، تعويض قاب نقره‌اي حجرالاسود (ج3، ص297)، نظارت و مشاركت در ترميم كعبه، و ترسيم لوحي بي‌نظير از مقام ابراهيم، از كوشش‌هاي او است.

 

محمد طاهر كردي از ديدگاه فقهي، شافعي مذهب بود و در عقايد نيز گرايش سلفي و وهابي نداشت. محبت وي به پيامبر اسلام (ص) و اهل‌بيت: در آثار وي از جمله كتاب تبرك الصحابة بآثار الرسول و نيز كتاب التاريخ القويم نمايان است.

 

عبدالوهاب ابوسليمان، از علماي مكه‌شناس و عضو هيئت گسترش مسعي و هيئت كبار العلماء (ج1، ص5) داماد ارشد او است.[1] كردي به سال 1400ق. در جده درگذشت و كنار قبر مادرش در قبرستان معلات شهر مكه به خاك سپرده شد.[2] (ج1، ص19، 48) زندگي‌نامه او در كتاب‌هاي متعدد به صورت مفصل آمده است.

 

تنوع تأليفات در زمينه ادبيات (ج1، ص18)، تفسير، فراهم كردن نقشه كشورها (ج1، ص28) و نگارش بيش از 42 اثر در موضوعات مختلف، بيان‌گر ابعاد گوناگون فكري و شخصيتي كردي است. از ميان اين آثار، 22 كتاب وي به چاپ رسيده (ج1، ص15-16) و از سال 1393ق. دولت سعودي هيئتي ويژه را مأمور پيگيري تصحيح و نشر آثار او كرده است. (ج1، ص28) مصحف مكة المكرمه ماندگارترين اثر كردي است كه خوشنويسي آن در سال 1362ق. به پايان رسيد و پس از تأييد هيئتي از دانشمندان عربستان (ج1، ص36) و تأييد شيوخ الازهر (ج1، ص8) در سال 1369ق. به عنوان نخستين قرآن منتشر شده در مكه، به همت شركتي با همين نام كه خود بنيان نهاده بود (ج1، ص11، 36)، چاپ و منتشر گشت. (مقدمه ناشر، ص36)

 

محمد طاهر كردي در موضوع مكه و حج و امور مربوط به آن، افزون بر كتاب التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم، تحقيقي از كتاب الاعلام باعلام بيت الله الحرام نگاشته قطب الدين نهروالي (م.990ق.) همراه شرح، تعليقات و تصاوير ارائه كرده[3] و ارشاد الزمرة لمناسك الحج و العمره را در مناسك حج تأليف نموده (ج4، ص80) كه همانند شماري ديگر از آثارش مانند منظومة في اشهر بنايات الكعبة المعظمة و مقام ابراهيم (ع) (ج1، ص29) آن‌ها را در ضمن كتاب التاريخ القويم آورده است.

 

كردي از شعبان 1375ق. در 54 سالگي به انديشه گردآوري كتابي فراگير در زمينه تاريخ مكه افتاد. (مقدمه مؤلف، ص 44) گستردگي تتبع و تحقيق وي در موضوعات مختلف، موجب بهره‌گيري از منابع و علوم متعدد از جمله كتا‌ب‌هاي تفسير، حديث، تاريخ و ادبيات (مقدمه مؤلف، ج1، ص45) در تأليف اين كتاب گشت. نيز عضويت و حضور او در بسياري از تعميرات و تحولات اخير در مسجدالحرام، زمينه گزارش‌هاي فراوان را در اين كتاب فراهم آورد.

 

وي اهتمامي ويژه‌اي به گردآوري آگاهي‌هاي مرتبط با مكه دارد تا آن جا كه مدعي است كتابش جامع همه مسائل مرتبط با اين شهر از عهد حضرت ابراهيم (ع) تا هنگام تأليف اين كتاب است و همانند آن تا كنون نگاشته نشده است. (مقدمه چاپ اول، ص9) البته به دليل آن‌كه گرفتار بدگويي از گذشتگان نشود، از بيان تاريخ جنگ‌هاي مكه خودداري مي‌نمايد. (ج1، ص46)

 

وي از آغاز طرح و نظمي خاص در تأليف كتاب نداشت. نخست مباحث را نگاشت و سپس آن‌ها را در فصل‌ها و باب‌هايي مرتب ‌كرد. (مقدمه مؤلف، ص44) اين ويژگي و نيز فراواني و تنوع آگاهي‌هاي ارائه شده در كتاب و طرح مطالب نامرتبط با كمترين مناسبت (نك: مفاخرة بين القنديل و الشمعدان، ج5، ص27-31 يا تاريخ النقود منذ صدر الاسلام، ج5، ص255-283) موجب پراكندگي مباحث گشته است تا جايي كه مي‌توان اين اثر را كشكولي در اين موضوع قلمداد كرد.

 

بايد پذيرفت كه گزارش منظم مباحث كتاب به شيوه متداول در آثار مكه‌شناسي يا هر‌گونه ترتيب منطقي ديگر، مشكل يا ناشدني است. با اين حال، شايد بتوان مباحث كتاب را در شش فصل با محورهاي تاريخ مكه قديم، مكه در روزگار نبوي و اسلام، كعبه و مباحث مربوط به آن، حج و عمره، مشاغل و مناصب مسجدالحرام و اجزاء آن، و سرانجام معرفي مكان‌هاي شهر مكه تقسيم كرد.

 

افزون بر اين، زندگي‌نامه دانشمندان مكه و تاريخ‌نگاران آن، فهرستي كامل از اميران مكه پيش و پس از اسلام تا عصر حاضر (ج5، ص492-517)، فهرست اميران حج در سنين گوناگون (ج4، ص273-288)، فهرستي از اميران و خلفايي كه حج گزارده‌اند (ج4، ص288-290)، مناسك و سنن حج طبق مذهب شافعي (ج4، ص92-93)، و جداول و تصاوير و نقشه‌هاي مختلف، از مطالب سودمند كتاب است. نيز وي در آغاز كتاب، منابع مهم تاريخ مكه را همراه زندگي‌نامه نويسندگان آن‌ها معرفي كرده است. (ج1، ص54-63) كردي به فراخور سخن، برخي از ديگر رساله‌هاي خود از جمله رساله دعاي عرفه (ج4، ص97-101) را نيز در كتاب گنجانده يا بخش‌هايي از ديگر آثار خود را در ميان مباحث گزارش نموده و از باب تبرك، به مساجد سه‌گانه، به مباحث مدينه‌شناسي (ج6، ص341-373) و نيز فضيلت و جايگاه مسجد الاقصي نيز اشاره كرده است. (ج6، ص373-384)

 

وي تغييرات صورت گرفته در مقام ابراهيم و ايجاد قاب و محفظه‌اي شيشه‌اي را ياد مي‌كند و مراحل انجام اين كار را به تفصيل وصف مي‌نمايد. (ج3، ص362-378) نيز در باره تعمير حجرالاسود و قرار دادن ديگر بار آن در ديوار كعبه، ديده‌هاي خود را به درازدامني بيان مي‌نمايد، بدين شرح كه حجرالاسود نخست چهار تكه بوده؛ ولي هنگام تعويض قاب نقره‌اي آن به دست مؤلف، در هشت تكه ملاحظه گشته و شكاف بين آن‌ها با موادي از جمله موم و برخي مواد معطر پر شده است. او يكي از علل سياه شدن حجر را فراواني عطري دانسته كه به آن زده مي‌شود. (ج3، ص228، 236-237) افزون بر اين، كردي از ناظران تعمير سقف كعبه و استحكام بخشيدن به ديوارهاي آن بوده و همه مراحل اين طرح را بر پايه ديده‌هاي خويش گزارش كرده است. (ج3، ص383-420)

 

كردي در اين اثر، برخي پيشنهادها و طرح‌ها را در باره مكه يا حج ارائه كرده است. از جمله در بحث احكام و مناسك حج، پيشنهاد نموده تا هيئتي از دانشمندان مذاهب چهارگانه براي آسان ساختن كار حاجيان، كتابي در مناسك حج به صورت قابل فهم براي همگان بنگارند تا تشويش حاجيان كم گردد. (ج4، ص105-106) پيشنهاد ديگر وي، ايجاد دفتري ويژه براي اميران، بزرگان، دانشمندان و مشاهير هر كشور است تا تصوير و زندگي‌نامه و امضاي آن‌ها در آن ثبت شود. (ج5، ص254؛ نيز نك: ج5، ص323)

 

دو چاپ از اين كتاب در دسترس است. چاپ اول به دست نويسنده به سال 1385ق. در چهار جلد و دو مجلد منتشر شد كه مشتمل بر 116 تصوير است. چاپ ديگر كتاب به سال 2000م. در شش جلد و سه مجلد با تحقيق عبدالملك بن دهيش با 373 تصوير، به همت انتشارات دار خضر منتشر گشت. اين چاپ بخش‌هاي باقي‌مانده از اصل تأليف را نيز در بر دارد. همچنين چهار مقدمه در زمينه زندگي‌نامه كردي و فهرست‌هايي شايسته دارد. در اين چاپ، تصاوير از متن كتاب به انتهاي آن انتقال يافته است. چاپ نخست كتاب، به رغم ناتمام بودن، به دليل وضوح تصاوير و جاي داشتن آن‌ها كنار مطالب، مزيت دارد. گزيده‌اي از كتاب را هادي انصاري به فارسي ترجمه كرده و به سال 1378ش. در انتشارات مشعر در 328 صفحه چاپ نموده است.

 

… منابع

 

اطلس خط، تحقيق در خطوط اسلامي: حبيب ‌الله فضائلي، نشريه انجمن آثار ملي اصفهان، 1391ق؛ اعلام الحجاز في القرن الرابع عشر للهجره: محمد علي مغربي، 1405ق؛ اعلام المكيين (من القرن التاسع الي القرن الرابع عشر الهجري): عبدالله بن عبدالرحمن، مؤسسة الفرقان، 1421ق؛ التاريخ القويم: محمد طاهر الكردي، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1420ق؛ الجواهر الحسان في تراجم الفضلاء و الاعيان: زكريا بن عبدالله بيلا، رياض، مؤسسة الفرقان، 1426ق؛ مجلة العرب: حمد الجاسر، رياض، دار اليمامه، 1399ق؛ موسوعة الادباء و الكتاب السعوديين خلال ستين عاماً 1350-1410ه‍ : احمد سعيد، دار المنار، 1413ق؛ نشأة و تطور الكتابة الخطية العربيه: فوزي سالم عفيفي، كويت، وكالة المطبوعات، 1400ق.

 

اباذر جعفري


[1]. نك: اطلس خط؛ نشأة و تطور الكتابة الخطية العربيه؛ الجواهر الحسان، ج2، ص633-639؛ اعلام الحجاز، ج2، ص315؛ اعلام المكيين؛ موسوعة الادباء، ج3، ص126.

[2]. الجواهر الحسان، ج2، ص638.

[3]. مجلة العرب، ش14، ص211-212.


| شناسه مطلب: 86791







نظرات کاربران