تاریخ مکه (۲) تاریخ مکه (۲) تاریخ مکه (۲) بعثه مقام معظم رهبری در گپ بعثه مقام معظم رهبری در سروش بعثه مقام معظم رهبری در بله
تاریخ مکه (۲) تاریخ مکه (۲) تاریخ مکه (۲) تاریخ مکه (۲) تاریخ مکه (۲)

تاریخ مکه (۲)

کتابی در تاریخ مکه، نوشته محمد بن علی طبری (م.1173ق.)   این کتاب که نام اصلی آن اتحاف فضلاء الزمن بتاریخ ولایة بنی‌الحسن است، تاریخ رویدادهای سیاسی مکه را از سده هفتم ق. تا نیمه سده دوازدهم ق. در بر گرفته و زندگی‌نامه برخی از اهل دانش

كتابي در تاريخ مكه، نوشته محمد بن علي طبري (م.1173ق.)

 

اين كتاب كه نام اصلي آن اتحاف فضلاء الزمن بتاريخ ولاية بني‌الحسن است، تاريخ رويدادهاي سياسي مكه را از سده هفتم ق. تا نيمه سده دوازدهم ق. در بر گرفته و زندگي‌نامه برخي از اهل دانش و فرهنگ نيز به مناسبت يادكرد از تاريخ وفاتشان نگارش يافته است. بخش نخست كتاب با عنوان تاريخ مكه به چاپ رسيده است. آن چه در اين مقاله مي‌آيد، بررسي همين بخش است كه رويدادهاي تاريخ مكه را از آغاز حكمراني شريف قتادة بن ادريس تا سال 999ق. در دوره حكمراني شريف ابونمي در بر گرفته است.

 

اصل كتاب سه بخش است. بخش سوم شامل تاريخ مكه در دوران زندگي نويسنده و حاصل ديده‌ها و شنيده‌هاي خود او است و رخدادهاي تاريخي را از سال 1124ق. تا 1140ق. گزارش كرده است. اين اثر در كنار كتاب منائح الكرم* كه رويدادهاي تاريخي را تا سال 1124ق. شامل مي‌شود، از منابع اصلي تاريخ مكه در سده دوازدهم ق. به شمار مي‌رود.[1] بخش سوم افزون بر شرح تحولات و رخدادهاي سياسي در مكه، آگاهي‌هايي دقيق در باره بازسازي بناهاي مكه به دست داده و مورد استفاده نويسندگان پسين قرار گرفته است.[2]

 

نويسنده كتاب، محمد بن علي بن فضل طبري، ملقب به جمال الاخير، به سال 1110ق. در مكه زاده شد. يادگيري دانش‌هاي اسلامي را نزد پدرش كه از دانشمندان مكه و امام نماز مقام ابراهيم بود، آغاز كرد و نزد ديگر دانشوران مكه مانند عبدالقادر صديقي (م.1138ق.)، اسلم بن عبدالحرمين ميرك حسيني (م.1134ق.) و ادريس بن احمد الشماع (م.1126ق.) ادامه داد. طبري مذهب شافعي داشت و امامت مقام ابراهيم را عهده‌دار بود و چند اثر در تاريخ و عقايد و زبان عرب به يادگار نهاد. او به سال 1173ق. در مكه وفات يافت.[3] (ص18، 25)

 

زندگي شرفاي مكه و شرح جنگ‌هاي آنان براي دستيابي به قدرت و رخدادهاي دوران حكمراني هر يك از آنان، درون‌مايه اين اثر را تشكيل مي‌دهد. طبري در آغاز كتاب، خلاصه‌اي از تاريخ حكومت اميران مكه را از روزگار پيامبر (ص) تا دوران قتادة بن ادريس و رويدادهاي زمانه هر يك از شرفا را به تفصيل آورده است. (ص50-51) كتاب حاوي زندگي‌نامه بسياري از دانشوران، صوفيان و شاعران ساكن و مجاور مكه و مدينه نيز هست كه به مناسبت بيان سال وفاتشان در كتاب راه يافته است. (براي نمونه: ص212، 258، 422)

 

طبري در كتاب خود از بسياري شعرهاي كوتاه و بلند شاعران مكي و غير مكي بهره برده است. (ص2، 125، 134، 175، 207، 340) گزارش‌هاي تاريخي كتاب تا پيش از دوران زندگي نويسنده كه در نسخه چاپي در دسترس ما جاي دارد، تازگي ندارد و گزيده‌اي از چند منبع اصلي است كه نويسنده در بيشتر موراد مطالب آن‌ها را بي‌هيچ تغييري نقل كرده است. از منابع اصلي او براي بخش اول كتاب كه زندگي شرفا تا دوران قتاده را در بردارد، كتاب الجامع اللطيف است. (براي نمونه: ص78-89) در بخش‌هاي پسين تا روزگار خود وي نيز دو كتاب الاعلام باعلام بيت الله الحرام* و منائح الكرم منابع اصلي كتاب هستند. (براي نمونه: ص180، 182، 184، 195، 197، 200)

 

از اين اثر، نسخه‌هايي در كتابخانه‌ها يافت مي‌گردد؛ از جمله دو نسخه در كتابخانه حرم مكي نگاهداري مي‌شود.[4] بخش نخست اين كتاب با نام تاريخ مكه به دست محسن محمد حسن سليم تصحيح شده و انتشارات دار الكتب الجامعي آن را در قاهره به چاپ رسانده است. گويا ناصر بركاتي نيز اين كتاب را به عنوان رساله دكتري خود در دانشگاه سنت اندرسون به سال 1972م. تصحيح كرده؛ اما حاصل تلاش وي به صورت كتاب منتشر نشده است.[5]

 

… منابع

 

افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازي (م.1365ق.)، به كوشش ابن دهيش، مكه، مكتبة الاسدي، 1430ق؛ التاريخ و المورخون: محمد الحبيب الهيله، مكه، موسسة الفرقان، 1994م؛ الفهرس المختصر لمحفوظات مكتبة الحرم المكي الشريف: به كوشش محمد بن سيد احمد و عادل بن جميل، رياض، مكتبة الملك فهد الوطنيه، 1426ق؛ مختصر نشر النور و الزهر: عبدالله بن ميرداد (م.1343ق.)، به كوشش العاموري، جده، عالم المعرفه، 1986م.

 

كامران محمد حسيني


[1]. التاريخ و المورخون، ص384، 402-403.

[2]. نك: افادة الانام، ج1، ص344، 415؛ ج3، ص488، 583.

[3]. مختصر نشر النور، ص456.

[4]. الفهرس المختصر لمخطوطات، ص1057.

[5]. التاريخ و المورخون، ص403.


| شناسه مطلب: 86796







نظرات کاربران