ثنیّه خَلّ
حد شرقی حرم مکی ثنیه به معنای راهی در کوه و نیز گردنه آن است و گاه در باره خود کوه نیز به کار رفته است.[1] خَلّ نیز به راه شنی و دشوارگذر اطلاق شده است.[2] شاید سختی گذر از ثنیه، دلیل این نام‌گذاری باشد. ثنیه خلّ در گوشه‌ای از کوه م
حد شرقي حرم مكي
ثنيه به معناي راهي در كوه و نيز گردنه آن است و گاه در باره خود كوه نيز به كار رفته است.[1] خَلّ نيز به راه شني و دشوارگذر اطلاق شده است.[2] شايد سختي گذر از ثنيه، دليل اين نامگذاري باشد. ثنيه خلّ در گوشهاي از كوه مقطع در شرق حرم مكي و در منتهاي محدوده حرم از اين سمت قرار دارد.[3] بخش جنوبي آن به منطقه هموار گستردهاي به نام صفاح منتهي ميشود و بر همين اساس، به خل الصفاح شهرت دارد. كنار آن منبعهاي بزرگ آب براي تأمين آب برخي از محلههاي مكه جاي گرفته است.[4] اين ثنيه با ديوارهاي مسجدالحرام12850 متر فاصله دارد.[5]
در آغاز اين ثنيه، از جهت شمال، يكي از انصاب (نشانههاي) حرم وجود داشت. نشانه ديگري نيز در 20 متري جهت شمالي آن قرار داشته كه آثار آنها هنوز هم باقي است و مسير طائف از ميان اين دو نشانه ميگذشته است. با وجود تصريح منابع پيشين كه ثنيه خل را منتهاي حرم دانستهاند، در دوره حكومت ملك سعود، دو نشانه در فاصله 500 متري آن ساخته شد. بدين ترتيب، قسمتي از محدوده حل (بيرون حرم) در حرم مكي وارد شده و همين اعتراض برخي از محققان را برانگيخته است.[6]
امروزه براي سهولت رفت و آمد، بخشهايي از كوه مقطع و بخشي عمده از ثنيه هموار شده است؛ به گونهاي كه ثنيه ناميدن آن مشكل است. نيز جادههاي متعدد براي رفت و آمد خودروها در نظر گرفتهاند.[7]
كانال بئر زبيده در مسير خود آن گاه كه به ثنيه خل رسيد، چاههايش به آب نرسيد و زبيده با هزينه بسيار توانست چاههاي كنده شده در كوه مقطع را به آب برساند و با الحاق نمودن چاههاي مُشاش، آب حرم را تأمين كند.[8]
منابع
اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ تعظيم الحرم: محمد بن عبدالله السحيم، رياض، جامعة الملك السعود، 1426ق؛ الحرم المكي الشريف: عبدالملك بن دهيش، مكه، النهضة الحديثه، 1418ق؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛ القاموس المحيط: الفيروزآبادي (م.817ق.)، بيروت، دار العلم؛ لسان العرب: ابن منظور (م.711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛ مروج الذهب: المسعودي (م.346ق.)، به كوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق؛ مفردات: الراغب (م.425ق.)، به كوشش صفوان داودي، دمشق، دار القلم، 1412ق.
ابوالفضل رباني
[1]. لسان العرب، ج14، ص115، 123-124؛ القاموس المحيط، ج4، ص309، «ثني».
[2]. مفردات، ص290، «خل».
[3]. اخبار مكه، ج4، ص172.
[4]. الحرم المكي، ص153-154.
[5]. تعظيم الحرم، ص17.
[6]. الحرم المكي، ص153-154.
[7]. الحرم المكي، ص153.
[8]. مروج الذهب، ج4، ص225-226؛ شفاء الغرام، ج1، ص449.