ثَور (۱)
کوهی در شمال مدینه و حد حرم ثور نام کوهی کوچک و خیمه‌مانند، نزدیک کوه احد در شمال مدینه در هشت کیلومتری مسجدالنبی است.[1] شباهت شکل این کوه با گاو نر، دلیل این نام‌گذاری دانسته شده است.[2] این کوه کم‌ارتفاع و تپه‌مانند، زم
كوهي در شمال مدينه و حد حرم
ثور نام كوهي كوچك و خيمه‌مانند، نزديك كوه احد در شمال مدينه در هشت كيلومتري مسجدالنبي است.[1] شباهت شكل اين كوه با گاو نر، دليل اين نام‌گذاري دانسته شده است.[2] اين كوه كم‌ارتفاع و تپه‌مانند، زميني به شعاع 250 متر را در برگرفته است. كوه ثور از سمت جنوب و غرب به دامنه‌هاي كوه احد متصل است؛ ولي رنگ و شكلي متمايز دارد. كوه‌هاي وعيره در شمال آن قرار دارند. امروزه جهت شرقي آن با زميني كه به مجتمع مسكوني نيروهاي نظامي منتهي مي‌شود، محدود شده است. قسمت‌هاي فرازين كوه با صخره‌هايي گرانيتي به رنگ سرخ مايل به سياه پوشيده شده‌اند. به جهت شكل طبيعي آن، غار و چشمه‌هاي طبيعي در آن وجود ندارد و هنگام ريزش باران، آب شتابان از همه سوي آن به سوي پايين جاري مي‌شود. در مجاورت دامنه جنوبي آن و نزديك كوه احد، چراگاه‌هايي وجود دارد كه آب آن از بارش‌هاي جاري شده بر اين كوه و نيز كوه احد تأمين مي‌شود.[3] (تصوير شماره 33)
بر پايه حديثي از پيامبر (ص) ميان كوه‌هاي عَير در جنوب و ثور در شمال، حرم مدينه دانسته شده است.[4] برخي از تاريخ‌نگاران و جغرافي‌شناسان نخستين، به دليل شناخت نداشتن از منطقه، وجود كوهي به اين نام را در مدينه منكر شده و نام آن در روايت ياد شده را برآمده از تصحيف دانسته‌اند.[5] بعضي لفظ ثور در روايت را به كوه ثور در مكه تطبيق داده و منظور از حديث را الحاق شهر مدينه به مكه به جهتِ حرم بودن دانسته‌اند.[6] گروهي ديگر ويژگي‌هاي جغرافيايي كوه ياد شده در حديث را بر كوهي به نام تَيأَب يا خُزان در شش كيلومتري مسجد نبوي تطبيق كرده‌اند و باور دارند كه كوه ثور در جايي ديگر در مسير مزارع الخليل در جهت شمالي مدينه قرار دارد.[7]
فيروزآبادي (م.817ق.) و ابن حجر عسقلاني (م.852ق.) موقعيت اين كوه را در مدينه تثبيت نموده‌اند.[8] مدينه‌شناساني چون مطري (م.741ق.) و سمهودي (م.911ق.) به وجود كوهي بدين نام در مدينه تصريح كرده‌اند.[9] براي زدودن ابهام و تعيين موقعيت دقيق حرم مدني از سوي حكومت سعودي به سال 1378ق. كميته تخصصي تشكيل شد و حدود حرم مدني را تعيين كرد. بر پايه تحقيق اين كميته، حد شمالي حرم مدني همان كوه ثور نزديك احد است.[10]
منابع
تاريخ معالم المدينة قديماً و حديثاً: احمد ياسين، به كوشش امين كردي، عربستان، دار العلم، 1412ق؛ التعريف بما آنست الهجره: محمد المطري (م.741ق.)، به كوشش الرحيلي، رياض، دار الملك عبدالعزيز، 1426ق؛ صحيح البخاري: البخاري (م.256ق.)، بيروت، دار الفكر، 1401ق؛ صحيح مسلم: مسلم (م.261ق.)، بيروت، دار الفكر؛ فتح الباري: ابن حجر العسقلاني (م.852ق.)، بيروت، دار المعرفه؛ القاموس المحيط: الفيروزآبادي (م.817ق.)، بيروت، دار العلم؛ معالم المدينة المنوره: عبدالعزيز كعكي، بيروت، دار و مكتبة الهلال، 1419ق؛ معجم البلدان: ياقوت الحموي (م.626ق.)، بيروت، دار صادر، 1995م؛ معجم ما استعجم: عبدالله البكري (م.487ق.)، به كوشش السقاء، بيروت، عالم الكتب، 1403ق؛ النهايه: مبارك ابن اثير (م.606ق.)، به كوشش الزاوي و الطناحي، قم، اسماعيليان، 1367ش؛ وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)، به كوشش خالد عبدالغني، بيروت، دار الكتب العلميه، 2006م.
ابوالفضل رباني
[1]. التعريف بما آنست الهجره، ص182؛ معالم المدينة المنوره، ج1، ص41؛ تاريخ معالم المدينه، ص226.
[2]. وفاء الوفاء، ج1، ص80؛ معالم المدينة المنوره، ج1، ص216-217.
[3]. معالم المدينة المنوره، ج1، ص219، 226-228.
[4]. صحيح البخاري، ج8، ص10؛ صحيح مسلم، ج4، ص115.
[5]. النهاية في غريب الحديث، ج1، ص229-230.
[6]. نك: معجم ما استعجم، ج1، ص350؛ معجم البلدان، ج2، ص87؛ وفاء الوفاء، ج1، ص77-80.
[7]. نك: معالم المدينة المنوره، ج1، ص219، «پاورقي».
[8]. فتح الباري، ج4، ص70؛ القاموس المحيط، ج1، ص384.
[9]. التعريف بما آنست الهجره، ص182؛ وفاء الوفاء، ج1، ص80.
[10]. معالم المدينة المنوره، ج1، ص220-226.