عضو شورای استفتائات دفتر مقام معظم رهبری:
آیت الله کریمی جامع معقول و منقول بود
عضو شورای استفتائات دفتر مقام معظم رهبری با بیان اینکه مرحوم آیت الله کریمی جامع معقول و منقول بود، گفت: ایشان این اواخر با اینکه حال مناسبی هم نداشت، به بیت امام راحل میآمد و با صبر و متانت به سئوالات شرعی مردم به خوبی پاسخ میداد.
آیت الله سید جعفر کریمی در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی در روستای دیو کلا از توابع بابل و در خانوادهای مذهبی به دنیا آمد. وی در مهرماه ۱۳۲۶ عازم قم شد تا در حوزه علمیه این شهر و در محضر استادان و عالمان آن دیار، پلههای پیشرفت علمی و عملی را بپیماید. دروس دوره سطح و درس خارج را در محضر استادان برجسته و علمای بزرگ حوزه علمیه قم گذراند و در دی ماه سال ۱۳۳۳ به سفارش پدر، به نجف اشرف، مشرف شد تا به محضر استادان آن حوزه عظیم نیز شرفیاب شود. حضور او در نجف تا سال ۱۳۵۷ ادامه پیدا کرد. آیت الله سید جعفر کریمی، با ورود حضرت امام خمینی (ره) به نجف اشرف، از سال ۱۳۴۴ تا تیرماه ۱۳۵۷یعنی آخرین سال حضور امام (ره) در نجف، در درس خارج فقه ایشان، حضور مستمر داشت. زندگی آیت الله کریمی در کنار مسئولیتهایی همچون ریاست دادگاه عالی انتظامی قضات با حکم امام (ره) در سال ۱۳۶۱، نمایندگی مجلس خبرگان رهبری در دوره اول و سوم از طرف مردم استان مازندران، مسؤولیت بررسی پروندههای زندانیان محاکم عمومی با حکم امام (ره) در سال ۱۳۶۲ و مسئولیت شورای استفتائات دفتر مقام معظم رهبری، از خدمات علمی و فرهنگی بسیار سرشار بوده است. این استاد بزرگ در ۹ فروردین ماه سال ۱۳۹۹ بعلت عارضه قلبی درگذشت.
مرحوم آیت الله کریمی در سالهای تحصیل و پس از آن با بسیاری از طلاب و فضلای آن روز رابطه دوستی و رفاقت داشت که از میان آنها میتوان از مرحوم آیت الله سید عباس خاتم یزدی و آیت الله حسین محمدی احمد آبادی نام برد. پای گفتگو با آیت الله محمدی احمد آبادی نشستهایم تا با ویژگیهای شخصیتی این عالم فقید بیشتر آشنا شویم.
- مرحوم آیت الله کریمی رییس شورای استفتائات رهبر معظم انقلاب بود و پیش از آن نیز نوشتن پاسخ استفتائات تحت نظارت امام (ره) را در بیت ایشان به عهده داشت؛ حضرت عالی چه مدت با ایشان آشنایی داشتید؟ برجستهترین ویژگی شخصیتی ایشان چه بود؟
بسم الله الرحمن الرحیم. من در سال ۱۳۳۶ به عراق رفتم و درکربلا مشغول تحصیل علوم حوزوی شدم و پس از آن هم به نجف رفتم. حضرت امام راحل قدس سره هنوز در ترکیه تبعید بودند و به عراق مشرف نشده بودند. امام که به نجف آمدند منشأ آشنایی من با آیت الله کریمی و دوستان دیگر در بیت امام راحل و به واسطه رفت و آمدهایی بود که آنجا داشتیم. مرحوم آیت الله کریمی رفیق بسیار خوبی بود. آنچه بنده میتوانم درباره مرحوم آیت الله سیدجعفر کریمی بگویم این است که ایشان از بعد شخصیتی فردی منظم، مرتب و وزین بود و قدر و قابلیت بسیار خوبی در بین مردم داشت. بسیار سخاوتمند بود و اگر میخواست به کسی کمک کند، به قدری میداد که قانع شود. صبور و بسیار بردبار بود. طلبه دوست و اهل علم پرور و یار و یاور خوبی برای حضرت امام (ره) بود. این خصوصیت اخلاقی فردی ایشان بود و در اجتماع هم وجهه بسیار خوبی داشت. از بعد علمی و فضل باید عرض کنم که ایشان فاضل، عالم، عالم به علم فقه و اصول و «ما یتوقفان علیهم من المقدمات» بود. و به طور کلی آن مرحوم در استنباط احکام عبادات و معاملات از کتاب و سنت با توجه به همه جوانب از نظر شهرت و اجماع تسلط داشتند. ایشان آیات و روایات را بسیار خوب میفهمیدند و خوب استفاده میکردند و تا این اواخر نیز به تدریس خارج در شهر مقدس قم مشغول بودند و دروس ایشان در دست چاپ است. در اوایل انقلاب مدتی مسئولیت دادگاه عالی قضات را داشتند که من هم در خدمت ایشان بودم. تا این اواخر نیز در دفتر استفتاء مقام معظم رهبری مشغول فعالیت بودند.
- فرمودید که دوران آشنایی شما با آیت الله کریمی از نجف اشرف و در بیت امام راحل شروع شد؛ بفرمایید که ایشان چه فعالیتهایی در نجف انجام میدادند؟
حوادث و اتفاقات نجف آن زمان را نمیشود منعکس کرد. نخست به این سبب که طلبه ایرانی آنجا بسیار زیاد بود و ایشان هم به بیت امام رفت و آمد داشتند. دوم اینکه هر کاری که از دست ایشان برمی آمد انجام میدادند. یکی از کارها درس ولایت فقیه حضرت امام بود که در نجف و درس خارج مکاسب محرمه پیش آمد ایشان و حاج آقا مصطفی و حاج آقای خاتم از دوستانی بودند که بسیار کار میکردند و مقدمات و مؤخرات آن را انجام میدادند. گاهی حضرت امام در نجف به مناسبتهایی مانند پانزده خرداد سخنرانی میکردند که لازم بود این سخنان به ایران منتقل شود. آن زمان تلفن همراه و مانند آن که نبود، باید صوت سخنرانی در نوار کاست ضبط میشد و مغزی نوار کاست را در میآوردند و با استفاده از روشهایی به ایران منتقل میکردند. من یادم هست که یک نعلینی خریدم و ته آن را در پاشنه به اندازه نوار کاست با تیغ در آوردیم و مغزی نوار را آنجا گذاشته و با چسب چسباندیم. من نیز هر جا که میرفتم مراقب بودم که پایم را در آب نگذارم؛ هرچند مغزی نوار را در پلاستیک گذاشته بودیم اما رعایت میکردم. ساواک در آنجا دو گروه بودند. یک گروه بودند که طلبهها را میترساندند که اگر به بیت امام بروید چه میشود و یک گروه دیگر هم طلبهها را دستگیر میکردند. در عین حال آیت الله کریمی و دوستان دیگر از همه ابعاد قضیه هیچ کوتاهی نداشتند.
- آیت الله کریمی از سال ۱۳۴۷ تا پایان مدت حضور امام در نجف، نوشتن پاسخ استفتائات تحت نظارت امام (ره) را در بیت ایشان به عهده داشتند. ارتباط ایشان با حضرت امام چگونه بود؟
ایشان ارادت ویژهای به حضرت امام (ره) داشت به طوری که پس از ورود حضرت امام به کشور عراق و استقرارشان در نجف اشرف و شروع تدریس مکاسب محرمه و ولایت فقیه، آیت الله کریمی و آیت الله حاج سیدعباس خاتم یزدی دو یار و یاور بی نظیری برای امام بودند و در مقابل، آن دو بزرگوار مورد اعتماد حضرت امام بودند و در بیرونی بیت حضرت امام که به منزله دفتر امام در نجف بود، در پاسخ گویی به استفتائات و امتحان طلاب در مقطع دروس خارج و امور دیگر مشغول بودند و فعالیت میکردند. در نجف هر طلبهای که مشغول تحصیل بود باید برای تحصیل خود وقت میگذاشت اما این بزرگواران در بیشتر وقت خود در قبل از ظهر و بعدازظهر و شب استفتائات یا کارهای دیگر دفتر را انجام میدادند. آیت الله کریمی و آیت الله خاتم دو یار و یاور یکدیگر و مورد اعتماد حضرت امام بودند که این مقام بزرگی برای آنها بود.
- روال کار استفتائات در نجف به چه شکلی بود؟
روال کار استفتائات در نجف این بود سئوالات کتبی که از ایران و کشورهای خلیج فارس و دیگر کشورها میآمد، آیت الله کریمی به اتفاق آیت الله خاتم نامه را باز میکردند و آیت الله کریمی نامهها را میخواندند و آیت الله خاتم استماع میکردند و پس از شور و مشورت، جوابها را براساس مبنای حضرت امام تنظیم میکردند و پس از آن آیت الله کریمی در کاغذ جداگانه مینوشتند و حاجی ابراهیم خادم (فردی در بیت امام) آنها را خدمت امام میبرد که ایشان پس از ملاحظه و خواندن سئوال ها و جوابها، آنها را عودت میدادند. آقای کریمی پاسخهایی را که داده بودند و امام هم تأیید کرده بود ذیل سئوال ها مینوشتند و برای مهر دوباره خدمت امام میفرستادند؛ آن گاه به صاحبان نامهها ارسال میشد. دقتی که آیت الله کریمی در پاسخ گویی به مسئله داشت قابل تحسین بود. سئوال ها و پاسخ آنها دو سه مرتبه خدمت امام میرفت و ایشان تأیید و مهر میکردند و بعد برای صاحبان نامهها ارسال میشد.
- آیت الله کریمی چه زمانی از عراق به ایران باز گشتند؟
ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران بازگشتند و من هم پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران باز گشتم. وقتی آیت الله کریمی از عراق به ایران بازگشتند استفتائات ادامه داشت. خانهای را در خیابان ناصر قم اجاره کرده بودند که آنجا آیات کریمی، خاتم، غدیری، ملکوتی و راستی بودند که به سئوالات شرعی مردم پاسخ میدادند.
- شما آیا اطلاع دارید که علت پیوستن ایشان به جمع فدائیان اسلام چه بود؟
دوستی من و آیت الله کریمی همانطور که گفتم از نجف اشرف شروع شد و بیشتر اوقات نیز با هم بودیم و رفاقت بسیار صمیمی با هم داشتیم، اما در این زمینه اطلاعی ندارم.
- با توجه به شناختی که حضرتعالی از نزدیک با آیت الله کریمی داشتید، ارزیابی شما از تلاش، پشتکار و فعالیتهای ایشان چیست؟
آیت الله کریمی شب و روز تلاش میکرد. ایشان و آیت الله خاتم در بخش استفتاء بیت امام در نجف بودند و در امتحان دروس خارج حضرت امام هم مسئولیت داشتند. در آن روز آنها در یک اتاقی به نام بیرونی که به منزله دفتر بود تمام این امور را اجرا میکردند؛ هم امتحان دروس خارج و هم استفتائات و هم امور سیاسی را اگر کسی از داخل یا خارج مراجعه میکرد، به هر حال او را قانع میکردند.
- آیت الله کریمی در سال 1360 به نمایندگی از سوی امام (ره) به همراه آیت الله احمدی میانجی (ره) در شورای عالی اقتصاد، بر لوایح قانونی و تنظیم برنامة متناسب با نظام در زمان دولت آقای میرحسین موسوی حضور داشت و در همان سال، با عضویت در دادگاه عالی انقلاب، به بازنگری پروندههای محاکم میپرداخت. ارتباط ایشان در آن زمان با دولت آقای میرحسین چگونه بود؟
من در جریان جزئیات این امور نبودم و چون در جریان نبودم نمیتوانم اظهار نظر کنم. تنها میتوانم بگویم که ایشان از نظر سیاسی در تمام موارد همراه انقلاب بود و قدمی غیر از این برنداشت. یادم هست یک زمانی درباره بنی صدرکه وقتی آن خلاف را کرد، مرحوم آقای کریمی نقل میکرد وقتی خدمت امام بودیم و صحبتی از بنی صدر شد امام طوری برداشت کرد مثل اینکه ترس از آقای بنی صدر است. او میگفت حضرت امام به دستشویی کنار حیات اشاره کرد و گفت من او را در اینجا حبس میکنم. دید آیت الله کریمی هم آن زمان مانند دید امام بود. شاید برداشتها، برداشت ضعیفتری باشد اما همواره همراه امام بود و به هیچ عنوان از این امر تخطی نکرد.
- ارتباط ایشان با اعضای دفتر مقام معظم رهبری در قم و مردمی که به آنجا رفت و آمد میکردند به چه صورتی بود؟ آیا خاطره خاصی در این زمینه دارید؟
آیت الله کریمی در دفتر مقام معظم رهبری در قم به پاسخ استفتائات و خدمترسانی به مردم انقلابی میپرداخت و نیز ارتباط صمیمی با اعضای دفتر داشت؛ مگر از کسی نقطه ضعفی صادر میشد یا خلافی انجام میداد که ایشان دیگر تحمل نمیکرد و جلوی او میایستاد. نظر ایشان هم مطابق نظر مرحوم امام بود. تعامل ایشان با مردم هم بسیار خوب و پسندیده بود.
- تعامل و رفتار ایشان با جوانان و نوجوانان، حضور روزانه و ارتباط مستمر با اقشار جامعه چگونه بود؟
نه تنها جوانان و نوجوانان در ایران جذب ایشان میشدند، حتی به مکه که مشرف میشدیم، جوانان سعودی بسیار جذب ایشان میشدند. مجالسی تشکیل داده میشد که بسیار مفصل شرکت میکردند. سئوالاتی که ایشان جواب میداد، خدمت بسیار بزرگی بود. من پیش از انقلاب دو مرتبه از طرف بیت حضرت امام در نجف اشرف برای استفتائات و پاسخ گویی به سئوالات شرعی عازم مدینه منوره و مکه مکرمه شدم که در سفر اول من بودم و حاج آقای خاتم و در سفر دوم ایشان همراه ما بود. در سفرهای دیگری که پس از انقلاب انجام شد نیز آقای غدیری همراه ما میآمدند. مجالسی در مکه برگزار میشد و این اواخر هم که آیت الله کریمی نمیآمد، چند مرتبهای من رفتم.
- آیت الله کریمی به عنوان هیئت استفتاء حضرت امام (ره) به مکه مشرف میشدند؟
بله، آیت الله کریمی همراه آیت الله خاتم و آیت الله غدیری به عنوان هیئت استفتاء حضرت امام به مکه مشرف میشدند و هر شب ساعت ۱۰ شب تا ساعت ۲ بعد از نصف شب و بیشتر در مقابل حجر اسماعیل (ع) مشغول پاسخ گویی به سئوالات حجاج بودند. این اواخر بسیار شلوغ میشد و مجال نبود. تعداد بسیاری به صورت یک نیم دایره مینشستند و سئوال میپرسیدند. آنجا تعداد پانصد مسئله درباره حج که بیش از خود مناسک بود، تنظیم و به مناسک حضرت امام اضافه شد.
- ایشان برخوردی در مکه با وهابیان نداشتند؟
برخورد خاصی نداشتند؛ اگر هم بود مرحوم آقای کریمی در این امور بسیار زیرک بود و اگر میدید که قرار است اتفاقی بیفتد و زیر سئوال برود، خود را به یک روشی نجات میداد.
- آیت الله کریمی پس از انقلاب تا چه زمانی به عنوان هیئت استفتاء به مکه اعزام میشدند؟ آیا حادثه جمعه سیاه مکه و یا حادثه منا در سال ۹۴ در مکه بودهاند؟ از ایشان در این زمینه خاطرهای دارید؟
مرحوم آیت الله کریمی در حادثه منا نبود، اما جمعه سیاه مکه را حضور داشت و البته در صحنه نبود و من و آقای خاتم در صحنه بودیم. اما خاطرهام از آیت الله کریمی این است که ایشان مقید بود که در مطاف طواف کند و به شکل خاصی هم طواف میکرد. در طواف مستحب نیز در قسمت حجر اسماعیل که مطاف کم میشود شاید یک متر باقی بماند آن هم با آن جمعیت حرکت می کرد. وقتی با هم میرفتیم ایشان آرنجهایش را میگرفت و به من میگفت که محمدی تو هم همراه من بیا. ایشان جلو میافتاد و من هم دنبال او میرفتم. آرام آرام حرکت میکرد و نمیخواست از کسی سبقت بگیرد. آن قسمتی که مطاف تنگ میشد من را میآورد کنار حجر اسماعیل تا طواف را انجام دهیم و مقید بود که اینجا باید طواف انجام شود و طواف را انجام میدادیم.
- سلوک فردی و رفتاری آیت الله کریمی در زندگی شخصی و تعامل با خانواده چگونه بود؟
رفتار ایشان با خانواده بسیار صمیمی و خوب بود. ما رفت و آمد خانوادگی هم با هم داشتیم.
- آیت الله کریمی دارای چند فرزند بودند؟
ایشان دو پسر داشت که یک پسر معلول بود. پسر معلول در نجف همراه ایشان بود که به ایران آمد و فوت کرد و در گلزار شهدا مدفون است. یک پسر دیگر هم در حال حاضر استاد دانشگاه است. پنج دختر هم داشت.
- ایشان در جهت ترویج عقاید، اصلاح و تصحیح باورهای دینی و مذهبی و استوار کردن عقاید و ترویج اخلاق و منش مردم چه گامهایی برداشتند؟
آنچه را که توان داشت برای ترویج عقاید، اصلاح و تصحیح باورهای دینی و مذهبی مردم به کار میبست به طوری که آنها قانع میشدند. بسیار فرد خوش صحبتی بود و این طور نبود که یک کلمه بگوید و مخاطب او خسته شود. اگر میدید باید دو دقیقه درباره یک سئوالی که طرف مقابل کرد صحبت کند، این سئوال را به طور کامل جواب میداد.
- آیا میتوان کلید واژه شخصیتی این عالم فرزانه را در «تلاش علمی» و ظهور «اخلاق سیاسی» تعریف کرد و جلوههایی از آن را تلاش و پرکاری صادقانه، زمان شناسی و ساده زیستی برشمرد؟ دلایل شما برای برشمردن این ویژگیهای برجسته چیست؟
آیت الله کریمی جامع معقول و منقول بود. این اواخر با اینکه حال مناسبی هم نداشت، به بیت امام میآمد و با صبر و متانت به سئوالات شرعی مردم به خوبی پاسخ میداد و حتی مراجعه حضوری هم داشت.
ان شاءالله خداوند تبارک و تعالی ایشان و تمام مؤمنین و مؤمنات از آدم و حوا تا روز قیامت و کسانی را که مسلمان و مؤمن بودند رحمت کند و آنها را که مسلمان نبودند، اگر استحقاق تخفیف عذاب را دارند در این ماه مبارک رمضان، تخفیف عذاب دهد.