واکاوی فقهی حج در شرایط خطر و بیماری‌های مسری
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ضمن بیان پیش‌فرض‌هایی از انجام یا عدم انجام مناسک حج تمتع در شرایط شیوع بیماری به بررسی استطاعت و تمکن مکلفان در هریک از این موارد پرداخت.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قائنی، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و نویسنده کتاب «المبسوط فی فقه المسائل الطیبه» در نشست علمی مرکز تحقیقات اسلامی مشهد که به صورت مجازی برگزار شد، با اشاره به پیش‌فرض‌های موجود در رابطه با استطاعت و یا عدم استطاعت مکلفان برای انجام مناسک حج در شرایط شیوع بیماری کرونا اظهار کرد: یکی از مسائل روز که دولت هم با آن درگیر است، مسئله برگزاری حج در شرایط شیوع بیماری کرونا و مسئله ابتلای عده کثیری از مکلفان است و این سؤال مطرح است که با فرض احتمال ابتلا به این بیماری، وظیفه مستطیعان در رابطه با حج چه خواهد بود؟
وی ادامه داد: مسائل مختلفی وجود دارد، اولاً باید بدانیم در این شرایط حج بر مکلف واجب است یا خیر و آیا در این شرایط انجام حج مجزی است و یا اینکه کیفیت ادای مناسک چگونه خواهد بود و بحث وظایف مکلف از مسائل مهم امروز است.
خوف مکلف نسبت به احتمال و یا عدم احتمال ابتلا به ضرر و بیماری در ایام حج
قائنی بیان کرد: اگر حکومت سعودی مانع برگزاری حج شود، یکی از شروط استطاعت افراد برای حج منتفی می‌شود، اما اگر حکومت سعودی مانع نشود مسائل دیگری مطرح می‌شود، با فرض ابتلاء به بیماری با احتمال صحیح، تکلیف حج از فرد ساقط می‌شود، عدم بیماری مانع از فعل و سلامت فرد از شرط لازم برای استطاعت است و بدون آن تکلیفی نیست.
این مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم گفت: اگر به‌واسطه حج هم بخواهد بیماری به وجود آید یا تشدید شود، اگر چه بیماری بعد از انجام حج هم این برای مکلف روی دهد و ادامه داشته باشد، دلیل بر عدم استطاعت است، اگر انجام فعل موجب گرفتاری باشد، عرفاً استطاعت برای انجام فعل نخواهد داشت.
قائنی اضافه کرد: اگر بنا باشد مکلف در عین احتمال ابتلا، به حج برود، دو حالت پیش می‌آید، یکی اینکه احتمال ابتلا، خطر و خوف همراه اوست و فرض دیگر اینکه فرد مکلف به شرایط انجام مناسک می‌رسد و خوفی در رابطه با ابتلا را احساس نمی‌کند.
برداشته شدن الزام از حج واجب
وی افزود: در فرض اول ضمن اینکه مکلف الزامی ندارد، پس حج او، حج واجب نخواهد بود اگر چه به سلامت به وطن برگردد، در فرض دوم اگر قبل رفتن به سفر حج، احتمال عقلایی ضرر وجود داشت اما پس از سفر به عربستان و رسیدن به سرزمین وحی خوف ضرر از او ساقط شد دیگر مانع وجوب عمل نیست و مشمول دلیل وجوب است.
نویسنده کتاب «المبسوط فی فقه المسائل الطیبه» با تأکید بر قاعده‌مندی تکلیف حج، افزود: موضوع حج با موضوعی مانند وضو متفاوت است که مکلف در مواردی به‌منظور پیشگیری از ضرر، تیمم بدل از وضو انجام می‌دهد، در مسئله حج اینگونه نیست، بلکه با فرض احتمال ضرر، انجام اعمال حج صحیح است، اما واجب نیست.
وی اظهار کرد: اگر واجب شد که مکلف متلبس به حج شود، سؤال این است که چه مقدار از انجام اعمال حج توسط فرد مکلف احتساب حج عنوان «حَجه الاسلام» را به همراه دارد، این مسئله سه قسمت دارد، قسمتی که از اجزاء حج محسوب می‌شود و نیابت‌بردار نیست و انجام توسط غیرمکلف مشروع نیست، اما قسمتی از اعمال مانند سعی و طواف قابل استنابه است و قسم سوم عمل واجب در ضمن حج است و اخلال در آن‌ها موجب بطلان حج نمی‌شود، مانند مبیت در منا که از این موارد است.
قائنی گفت: اگر مکلف می‌داند که توان انجام اعمال اضطراری را دارد و در انجام اعمال اختیاری ناتوان است باید تنها تکلیف در اعمال اضطراری را انجام بدهد و این برای صحت حج او کافی است، در رابطه با واجباتی که بدیل دارد، می‌توان به نیابت آن‌ها انجام داد، اما اعمالی که جزء از حج نیست اگر مکلف به‌واسطه خوف از بیماری متمکن به انجام این اعمال نباشد، ضرری برای حج او نخواهد داشت.
