نقش رسانه ها در تبیین ضرورت حفظ تراث اسلامی

ادیان و ابرفرهنگ های تاریخ بشریت همواره به مدد نشانه ها و نمادهایشان تواسته اند از عصری به عصری دیگر منتقل شوند و به واسطه تأسی به معنای نهفته در تراث و آثار برجای مانده درآنها، ماندگار شوند و از نسلی به دیگر انتقال یابند.

شاید برهان الهی در این آیه قرآن کریم که می فرماید: «فِی بیُوتٍ أذِنَ اللَّهُ أنْ ترْفَعَ وَ یذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لهُ فِیهَا بِاْلغُدُوِّ وَالاصال» مبنی بر همین ارج نهادن اماکن و آثار مبین ادیان و شعائر الهی باشد که به سرنوشتی نظیر برخی از فرهنگ ها و ادیان دچار نشوند. آنچنان که می بینیم، امروزه بسیاری از جوانان مسیحی جهان، ظاهرا مسیحی هستند ولی در باطن باور و اعتقادی به این دین ندارند که یکی از مهمترین دلایل آن نبود نشانه هایی)قبر، عبادتگاه و ...( متقن و میراثی کهن از دین مسیح، پیامبر اولی العظم آن و اصحاب و حواریون ایشان است.

دین مبین اسلام، در طول اعصار مختلف، با فراز و نشیب تشکیل خلافت ها، حکومت ها و امپراطوری های متنوع همواره زنده و قابل درک و اکتشاف بوده و هست و یکی از دلایل آن، وجود علائمی نظیر محل ولادت پیامبر آن، محل نزول وحی، محل عبادت، زندگی، سخنرانی، تعلیم، جنگ ها، جلسات و محل دفن ایشان بوده است. حتی مقابر و اماکنی منسوب به فرزندان و خانواده، اصحاب و یاران ایشان نیز موجود بوده است.

امروزه مسجل شده است که برای از بین بردن یک ابرفرهنگ و یا دین، ضروری است نشانه ها و میراث فیزیکی آن نیز از دیده عموم محو شود تا دین مذکور تبدیل به افسانه ای در ذهن ها شود. با پیدایش گروه ها و جریان های تکفیری نظیر داعش و اقدامات تخریبی آنان نسبت به تراث اسامی، تأمل بر عقبه مشترک آنان و جریان های وهابی تخریب کننده اماکن مقدس در عربستان، نشان دهنده راهبرد اساسی جبهه ضد دین است که در هر عصری و به هر شکلی نسبت به هر کدام از ادیان الهی این گونه اقدامات را محقق ساخته اند.

حال در چنین سپهرِ دین ستیزانه ای، جایگاه رسانه های جمعی که یکی از مهمترین کارکردهای موثر آنان کمک به انتقال میراث های معنوی و فرهنگی است و در فرآیند شکل گیری انسجام یا گسست و شکاف نسلی نقش مبرهنی دارند، راهبردی و حیاتی است.

هارولد لاسول و چارلز رایت، دو تن از پژوهشگران و اندیشمندانی هستند که به نقش و کارکرد رسانه ها در حفظ و نگهداشت تراث فرهنگ ها و تمدن ها توجه نشان داده اند. آنها معتقدند که رسانه ها علاوه بر داشتن کارکردهای نظیر: نظارت بر محیط)خبری(، همبستگی اجتماعی )ارشادی(، سرگرمی و تفریحی، عهده دار مسئولیت انتقال میراث فرهنگی )نقش آموزشی(از نسلی به نسل دیگر نیز می باشند  

این دو نظریه پرداز معتقدند که رسانه می کوشد از میراث فرهنگی جوامع پاسداری کند و با یاری رساندن به انسجام اجتماعی، تجربه های مشترک انسانی را نهادینه سازد. هارولد لاسول، جامعه شناس و نظریه پرداز آمریکایی، در نظریه خود رسانه ها را انتقا ل دهنده فرهنگ، اطلاعات، ارزشها و هنجارها از یک نسل به نسل دیگر و از افراد جامعه به افراد تازه وارد می داند که این کارکرد رسانه ها با گسترش بنیان تجربه مشترک، انسجام اجتماعی را افزایش می دهد.

نقش تمدن یاری و تمدن سازی رسانه ها امروزه طبیعتاً، در جوامع مختلف پذیرفته شده و آثار و تراث نیز به عنوان مولفه هویت بخش فرهنگ ها و ادیان می بایست در دستور کار رسانه ها قرار گیرد. اگر توجه لازم به این مهم در آغاز قرن 14 شمسی و هم زمان با اقدام متحجرانه دولت وقت سعودی در تخریب اماکن و عتبات مقدس صورت گرفته بود و افکار عمومی جهان از طریق رسانه ها نسبت به مبانی فکری و اعتقادی جریان تکفیری آگاه شده بود، بی تردید شکل گیری گروهک های افراطی و انحرافی نظیر طالبان و تخریب اماکن تاریخی و میراث های فرهنگی در افغانستان، داعش و انهدام بخش عمده ای از مکان های باستانی و تاریخی در عراق و سوریه با چالش جدی روبه رو می شد.

اگر کارکرد آگاهی بخشی رسانه ها را با دیگر نقش های رسانه ای نظیر اطلاع رسانی، برجسته سازی، جریان سازی، اقناع و آموزش ادغام نماییم، می توانیم کارکرد و مأموریت رسانه ها را برای حفظ و نگهداشت تراث اسلامی در موارد زیر بیان نماییم :

• اطلاع رسانی نسبت به رویدادهای مخرب و خروج از بایکوت رسانه ای آنها؛

• آ گاهی بخشی نسبت به علت دین ستیزانه حذف نمادهای دینی مبتنی بر اندیشه و تفکر تکفیر؛

• برجسته سازی و جریان سازی رسانه ای راجع به عوامل و دسیسه های پنهان پشت این گونه اقدامات؛

• تبیین علمی و منطقی جایگاه تراث و میراث در مانایی و پایایی فرهنگ ها و ادیان؛

• تنویر افکار عمومی نسبت به پیامدهای مخرب حذف آثار و نمادهای دینی در پدیدار شدن شکاف و گسست بین نسلی؛

• تشریح جایگاه میراث در ایجاد، حفظ و تعالی تمدن های پیشین و نوین؛

• بازنمایی نمونه هایی از نتایج مثبت و منفی مواجهه ادیان و تمدن های مختلف با میراث و نمادها؛

اینک که قریب به صد سال از اقدام شنیع گروه های افراطی وهابی در تخریب مرقدهای مطهر اهل بیت (علیهم السلام) در بقیع و اماکن منسوب به پیامبر اسلام)ص( می گذرد، رسانه ها به نسبت آن زمان از گستردگی بیشتری برخوردارند و بایکوت و سانسور جریان های رسانه ای به مدد رسانه های اجتماعی و فضای مجازی به سهولت دوران آن فاجعه اسف بار اتفاق نمی افتد؛ بر رسانه های جمعی جهان به خصوص جوامع اسامی واجب است تا با تنویر افکار عمومی نسبت به اقدامات ذکر شده در بالا اقدام نموده و راه را برای اصلاح اشتباه راهبردی پیشین دولت وقت سعودی هموار سازند. بی شک با مطالبه گری عموم جهان اسلام، بخشی از این اماکن مقدس قابل بازسازی و احیای نمادین می باشد تا از پیامدهای مخرب فرهنگی واعتقادی فقدان آنها برای نسلهای بعدی کاسته شود؛ ان شاءالله.