سیری در اهداف حج از دیدگاه امام خمینی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، گر چه سیر و سفر در طبیعت یک امر مطلوب و خواسته قرآن مجید است1، ولی سفر حج و عمره یک سفر روحانی و معنوی، و تجلی " فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ"2، و تبلور سیاسی و اجتماعی اسلام، و ایام آن، عرصۀ اقتدار مسلمانان است. از این رو حجاج ایرانی در این سفرها مسئولیت سنگینی را برعهده دارند. زیرا آنان سفیران ایران زمین، اسوه های مقاومت و پایداری، از همه مهم تر: عاشقان مکتب اهل بیت علیهم السلام می باشند. به این مناسبت دیدگان سایر حجاج از تمام جهان به سوی آنان معطوف می گردد، و رفتار و کردارشان زیر ذره بین قرار می گیرد.

حضرت امام خمینی رضوان الله علیه در این زمینه می فرمایند:"حجاج محترم ایران، و زایران حرمین شریفین بدانند که آنان از کشوری که برای اهداف اسلامی، و بیرون راندن ستمگران از کشور عزیز خویش قیام کرده است، به سوی خانۀ خدا و حرم شریف رسول الله (ص) می روند، تحت مراقبت برادران اسلامی سرارسر جهان هستند..."3

در فراز دیگر می فرمایند: شما (زایران محترم) امروز در بوتۀ امتحان قرار گرفته اید، چون نمونه ای از ملت ایران هستید، و باید بدانید که چشمان کنجکاو و صدها هزار زایر، از اطراف جهان، اعمال شما را تحت نظر دارند، می خواهند ببینند چه تحول عظیمی در ابعاد مختلف اخلاقی و معنوی پیدا کرده اید؟4

امام در پیامی دیگر به جایگاه معنوی این سفر پرداخته و می فرمایند: هر سال میلیون ها مسلمان به مکه می روند، پا جا پای پیامبر و ابراهیم و اسماعیل و هاجر می گذارند، ولی هیچ کس نیست که از خود بپرسد: ابراهیم و محمد علیهماالسلام که بودند؟ و چه کردند؟ هدفشان چه بود؟ از ما چه خواسته اند؟ 5

امام با این سخنان، وظایف و اهداف سنگینی را متوجه حجاج و زایران ایرانی می نماید که به بخشی از آنها می پردازیم.

1- اخلاص و خودسازی

امام خمینی با الهام از قرآن، سفر "حج و عمره" را یک سفر سیاحتی نمی داند، بلکه این سفر را مهاجرت به سوی خدا و رسول خدا تلقی نموده،6 و هدف نهایی را خدایی شدن، و به خانه دل رسیدن می داند. ولذا می فرمایند: فریضۀ حج، لبیک به حق است، و هجرت به سوی حق. حجاج بیت الله الحرام از خانۀ تن و دنیا، مهاجرت الی الله و رسول الله می کنند، که خانۀ دل است.7

برخی ناآگاهان، یا تحلیل گران مغرض، یا جیره خواران می گویند: حج عبارت است از یک عبادت دسته جمعی، و یک سفر زیارتی و سیاحتی برای دیدار از قبله و مدینه و بس! و حال آن که، حج برای نزدیک شدن و اتصال انسان با صاحب خانه است. حج کانون معارف الهی است. حج تنها حرکات و اعمال و الفاظ نیست. با کلام و لفظ و حرکت خشک نمی توان به خدا رسید.8

"شما حجاج محترم! باید بدانید که کجا می روید؟ چگونه می روید؟ با چه دعوتی این سفر را آغاز کرده اید؟ مهمان چه کسی هستید؟ آداب و شرائطش چیست؟9

آنگاه ابزار و اسباب این جایگاه را تعیین نموده، و "اخلاص و تزکیۀ نفس" را وسائل رسیدن به این حالت می دانند و می فرمایند:

عامل بزرگ در کمال عبادات و اعمال، نیت صادقه و ارادۀ خالصه است، هر قدر عبادات از"تشریک" خالص تر باشند، کامل ترند، و هیچ چیز در عبادات به اهمیت"اخلاص" نمی رسد.10

از مهمات در عبادات، از جمله در حج، اخلاص در عمل است، اگر خدای نخواسته، کسی عملی را برای خودنمایی انجام دهد باطل است، حجاج محترم بدانند که خودبینی و خودخواهی، با خداخواهی مخالف است، و با هجرت الی الله، و سیر الی الله نمی سازد.11

توجه داشته باشید که سفر حج، سفر کسب نیست، سفر تحصیل دنیا نیست، سفر الی الله است، شما رو به سوی خانه خدا سفر می کنید، باید تمام امورتان الهی باشد، مثل انبیا و سایر بزرگان دین، که یک قدم تخلف نمی کردند، چون سفر الی الله است.12

اکنون بازارهای مکه و سایر مشاهد مشرفۀ حجاز که مرکز وحی و نزول ملائکه است، پر از کالاهای بیگانگان، و بازار برای دشمنان اسلام و پیامبر بزرگ گردیده، و کثیری از حجاج بیت الله الحرام که برای فریضه حج می روند و باید در آن مکان مقدس از توطئه بیگانگان به یاری مسلمین برخیزند، ولی غافلانه در بازارها به جستجوی کالاهای امریکایی، اروپایی، ژاپنی و ... پرسه می زنند، و دل صاحب شریعت را با این عمل که با حیثیت حج و حجاج بازی می کنند به درد می آورند!13

2- تفاهم و حفظ وحدت

زایران ایرانی باید بدانند که مراسم "حج و عمره" بزرگترین تجمع مسلمانان از کشورهای جهان، و زیباترین نماد وحدت مسلمین است، بنابراین باید با تدبیر و برنامه ریزی صحیح، اخلاق حسنه، همبستگی خویش را به نمایش بگذارند و در این راه، با نگرش مثبت و محبت آمیز به یکدیگر بنگرند، از هرگونه رفتارهای حساسیت برانگیز حذر کنند، و در برابر توطئه های اختلاف برانگیز هوشیار باشند.

امام خمینی می فرمایند: یکی از فلسفه های مهم اجتماع عظیم از سراسر جهان در این مقام مقدس و مهبط وحی، به هم پیوستن مسلمانان جهان، و تحکیم وحدت بین پیروان اسلام و قرآن کریم، در مقابل طاغوت های جهان است14

لازم است برادران ایرانی، و شیعیان سایر کشورها از اعمال جاهلانه، که موجب تفرق صفوف مسلمین است احتراز کنند، در جماعات اهل سنت حاضر شوند، از انعقاد و تشکیل نماز جماعات در منازل، و گذاشتن بلندگوهای مخالف رویه، اجتناب نمایند. و از افتادن روی قبور مطهره، و کارهایی که گاهی مخالف شرع است، جداً اجتناب نمایند.15

امام با این پیام موکد، هم انعطاف خود و پیروان مکتب اهل بیت را می رساند، و هم جلوی حساسیت های دیگران را می گیرد، و هم توطئه های دشمنان را، در ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی خنثی می نماید. حتی برای رسیدن به وحدت و تفاهم که از اهداف مهم "حج و عمره" است، دستور می دهند:

به حجاج محترم ایرانی سفارش کرده و می کنم که: در آن مواقف شریفه، چه در مکه معظمه، و چه در مدینه منوره، مدارا با مسلمین و مسالمت با مأمورین آنجا را از دست ندهید، و در آن مراکز که محل امن است، به مقابله برنخیزید، و با همه با اخلاق اسلامی و انسانی برخورد کنید، و با دقت متوجه حرکات و سکنات خود و دوستان باشید، و اگر مخالفان شما برخلاف دستورات قرآن کریم با شما بدرفتاری کردند مقابله به مثل نکنید، تا در پیشگاه خداوند تعالی آبرومند و مطیع باشید.16

اگر چه رسیدن به وحدت و تفاهم، طرفینی است، و باید پیروان سایر مذاهب اسلامی نیز چنین رفتارهای اخلاقی و اسلامی را مراعات نموده، و از هرگونه اعمال حساسیت برانگیز اجتناب نمایند، و توجه داشته باشند که به حکم قرآن همۀ مومنین برادران یکدیگر،17 و هیچ کس حق ندارد، دیگری را تکفیر نموده و غیر مومن بداند.18 ولی امام امت با این سخنان وحدت بخش، شیعیان جهان و به ویژه ایرانیان بزرگوار را به انعطاف بیشتر و جهاد نفس در برابر بی ادبان و بداندیشان مأمور می سازد، تا وحدت مسلمین در این اماکن مقدس خدشه دار نگردد!

3- هوشیاری در مسائل سیاسی

دین مقدس اسلام آئینی جهانی و جاودانی است.19 به این جهت برنامه های آن براساس ادارۀ جهانی تدوین شده است. از سوی دیگر: اداراۀ جهان نیازمند مدیریت جهانی، و اعمال سیاستهای مناسب برای پیشرفت اسلام و مسلمین، و ستیز دفاعی در برابر تهاجم بدخواهان و دشمنان اسلام است. از این رو حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:

زمانی فرا رسد که مردم به اوصاف گرگ در می آیند! چنانچه در برابر آنان گرگ نباشید، آنان شما را می خورند!20

با این مقدمه روشن است که "سیاست" از دین جدا نیست، و حضرت امام خمینی خطاب به علما، فقها، طلاب علوم دینیه، می فرمایند: روحانیون و طلاب و علما باید کارهای اجرایی را برای خود یک امر مقدس، و ارزش الهی بدانند، و چنانچه احساس کنند: منصب امامت جمعه، و ارشاد مردم، یا قضاوت در امور مسلمین خالی است، با داشتن قدرت اداره، اگر مسئولیت نپذیرند، یقیناً در پیشگاه خداوند متعال مؤاخذه می شوند.21

آنگاه در امور "حج و عمره" خطاب به زایرین می فرمایند:

فریضۀ حج از بزرگترین کنگره های جهان اسلام است، حجاج محترم جهان را دور هم گرد آورید، در مصالح اسلام و مشکلات مسلمین تبادل نظر فرمائید، و در حل مشکلات و راه رسیدن به آرمان مقدس اسلام، تصمیمات لازم اتخاذ نمائید، و راه های اتحاد همۀ طوایف و مذاهب اسلامی را بررسی کنید، و در امور سیاسی مشترک بین همه طوایف، مشکلاتی را که برای مسلمین پیش آمده است، چاره اندیشی نمائید.22

قابل توجه است که ادارۀ چنین امور ضروری اسلام و مسلمین، بدون آشنایی به مدیریت و سیاست، امکان پذیر نیست. حضرت امام در سخنان دیگر به ابعاد سیاسی "حج و عمره" پرداخته و در این باره می فرمایند:

حج از مسائلی است که جنبۀ سیاسی اش، بسیار، بیش از عبادی آن است. و شما آقایان توجه  به این معنا داشته باشید. 23 سپس می افزایند: یکی از فلسفه های مهم حج "بعد سیاسی" آن است. و اهمیت "بعد سیاسی" کمتر از "بعد عبادی" نیست! (حتی) "بعد سیاسی" علاوه بر سیاستش، خودش عبادت است.24

امام امت، زایران ایرانی را به هوشیاری سیاسی و اجتماعی دعوت نموده، و می فرمایند:

آقایان روحانیون کاروانها به مردم بگویند: در امور سیاسی و اجتماعی خیلی منظم باشند، از جانب خود کاری ننمایند، این که هر کس هر چه بخواهد بکند، هرج و مرج می شود، باید تمام کارها در کاروان براساس میزان و برنامه صورت پذیرد.25

از جمله سفارش های من برای مراسم "برائت از مشرکین" این است که در راهپیمایی ها، در عین حال که فریاد برائت از مشرکین و ستمکاران، کوبنده و با شرکت همگانی باشد، لازم است نظم و ترتیب و آداب اسلامی را به طور شایسته و دقیق مراعات نمایند، و از شعارهای خودساخته که ممکن است با القای مغرضان، برای ایجاد اغتشاش صورت بگیرد، جداً خودداری کنند.26

حضرت امام در این پیام ها وظایف مختلف زایران را تبیین نموده، و اهداف حج و عمره را بیان کرده، و ابعاد گوناگون سیاسی، عبادی، اجتماعی، معنوی و اخلاقی را گوشزد فرموده است تا حاجیان در تمام موارد سفر موفق باشند و با دست پر به وطن برگردند.

1. حج، 46: أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا ۖ فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَٰکِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ

2. ذاریات، 50

3. صحیفه امام، ج18، ص96

4. صحیفه امام، ج19، ص338

5. صحیفه امام، ج21، ص78

6. نساء، 100: وَمَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ

7. صحیفه امام، ج20، ص88و89

8. صحیفه امام، ج21، ص76و77

9. صحیفه امام، ج19، ص337

10. چهل حدیث، ص325

11. صحیفه امام، ج19، ص337

12. صحیفه امام، ج10، ص175

13. صحیفه امام، ج19، ص344

14. صحیفه امام، ج19، ص340

15. صحیفه امام، ج10، ص62

16. صحیفه امام، ج19، ص29

17. حجرات، 10: انمّا المؤمنون اخوة

18. نسا، آیه94: وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَىٰ إِلَیْکُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا

19. اعراف، 158: قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا ، آل عمران، 85: وَمَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ

20. بحارالانوار، ج77، ص159، حدیث 140

21. صحیفه امام، ج21، ص292

22. صحیفه امام، ج19، ص321

23. صحیفه امام، ج18، ص53

24. صحیفه امام، ج18، ص51

25. صحیفه امام، ج16، ص430

26. صحیفه امام، ج19، ص339