ضرورت راه‌اندازی کمیته‌ای بین‌المللی و اسلامی برای پیشبرد مدیریت حج
عضو آکادمی بین‌المللی گفت‌و‌گوی اسلام و مسیحیت با تأکید بر لزوم راه‌اندازی کمیته‌ای بین‌المللی و اسلامی برای پیشبرد مدیریت حرمین شریفین، گفت: بسیاری از علمای اسلام از الگوی امسال عربستان در محدودسازی حج انتقاد کردند. مقامات سعودی باید با مشورت همه کشورهای اسلامی تصمیمی مطلوب و معقول در این باره اتخاذ می‌کردند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، در پی شیوع ویروس کرونا، وزارت حج عربستان سعودی تصمیم گرفت که مناسک حج سال ۱۴۴۱ را با تعداد بسیار محدود و برای کسانی که تمایل به انجام آن دارند و با حضور اتباع مختلف عربستان برگزار کند. با توجه به اینکه حج فریضه‌ای الهی بوده و طبق نص صریح قرآن که می‌فرماید: «سَواءً العاکِفُ فیهِ وَالبادِ»(حج/۲۵) تمامی مسلمانان در آن سهیم و دخیل هستند؛ انتظار می‌رفت که دولت عربستان سعودی در تعاملی شایسته، نقطه‌نظرات سایر کشورهای مسلمان را جویا می‌شد و از هم‌اندیشی و همراهی آنها برای حل این مشکل، که در حال حاضر بر کل جهان سایه افکنده است، بهره می‌گرفت.
حجت‌الاسلام والمسلمین «سیدعلی سیدقاسم الموسوی»، هماهنگ‌کننده مرکز گفت‌و‌گوی ادیان لبنان و عضو آکادمی بین‌المللی گفت‌و‌گوی اسلام و مسیحیت «المریمیه» در شهر بعلبک، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری ایکنا، درباره تعطیلی و محدود کردن مناسک حج از سوی سعودی‌ها گفت: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا ۚ وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ؛ و براى خدا برعهده مردم است که قصد حج آن خانه را نمایند، (البتّه) هرکه توانایى این راه را دارد. و هرکس کفر ورزد (و با داشتن توانایى به حج نرود، بداند که) همانا خداوند از همه جهانیان بى‌نیاز است»(سوره آل‌عمران/۹۷).
وی اضافه کرد: حج از ارکان دین اسلام و فریضه‌ای بزرگ است و در ایام مشخصی از سال اقامه می‌شود. خداوند متعال حج را واجب کرد تا بندگان ندای او را لبیک گفته و به سویش بشتابند. تشکیل کمیته‌ای جهانی اسلامی برای بررسی و بحث امور حج امری کاملاً ضروری بوده و تولیت کعبه و فریضه حج نباید به دست نهاد یا کشور خاصی محدود شود. اینکه مناسک حج در موقعیت جغرافیایی خاصی در عربستان سعودی واقع شده نباید باعث شود که تصمیم‌گیری برای اقامه این فریضه اسلامی و گرانقدر در انحصار شخص یا کشور خاصی باشد، بلکه باید تصمیم‌گیری‌ها در این رابطه با اجماع تمامی کشورهای اسلامی و «متفق علیه» باشد. بنابراین دولت عربستان سعودی می‌بایست مسئله حج را چه در بحران کرونا و چه در شرایط عادی با سران کشورهای اسلامی در میان می‌گذاشت و از مشورت صاحب‌نظران مسلمان بهره می‌برد. تمامی کشورهای اسلامی حق دارند که در چگونگی اعمال حج تصمیم بگیرند. عربستان می‌توانست با برگزاری سلسله وبینارهای مجازی با دیگر مقامات دینی و سیاسی کشورهای اسلامی و نظرسنجی از آنها راه حل مناسبی را در نظر می‌گرفت.
هماهنگ‌کننده مرکز گفت‌و‌گوی ادیان لبنان در پاسخ به اینکه با توجه به وضعیت غیرقابل پیش‌بینی کرونا و امکان ادامه‌دار بودن این بیماری همه‌گیر، آیا بهتر نیست در سال آینده عربستان سهمیه ۱۰ هزار نفری را بین تمام متقاضیان حج تقسیم کند و مثلاً قرعه‌کشی انجام دهد تا برای انتخاب زائران از سراسر دنیا عادلانه‌تر عمل شود؟ گفت: با توجه به اینکه خداوند فریضه حج را یکی از ارکان دین قرار داده و همچنین با توجه به رویدادهای فقهی جدید در راستای شیوع گسترده کرونا، خداوند اعمال و مناسک حج را در سه بعد اصلی مقرر است. پروردگار ما در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا؛ و براى خدا بر عهده مردم است که قصد حج آن خانه را نمایند،(البتّه) هرکه توانایى این راه را دارد»(آیه ۹۷ / سوره آل‌عمران). منظور از استطاعت در این آیه شریفه اشاره به سه شرط توانایی بدنی، توانایی مادی و وجود امنیت در راه حج و ادای شعائر این فریضه مقدس است. بنابراین نظر پزشکی در این رابطه حجت شرعی دارد. فقهای دینی همه اتفاق‌نظر دارند که اخذ نظر پزشکان در این خصوص جایز بوده و رأیشان حجت دینی است. پزشکان جهان اسلام می‌توانستند شیوه و روند جدید بهداشتی و امنیتی مناسک حج در پی شیوع بیماری کرونا را بررسی کنند و مقامات سعودی نیز باید با پزشکان متخصص و فقهای دینی جهان اسلام مشورت می‌کردند. رسول مکرم اسلام ـ صلی الله و علیه و آله ـ در روایتی فرمودند: «لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام» یعنی در دین اسلام نه می‌شود به خود ضرر وارد کرد و نه به دیگران ضرر رساند؛ طبق نظر فقهی تمامی مذاهب اسلامی، اگر حج باعث ضرر و آسیب بدنی فرد شود، این فریضه باید متوقف شود. دستیابی به نظر فقهی برای تعطیلی و یا محدودیت حج نیازمند بررسی و مطالعه دقیق مسائل بهداشتی است و تصمیم و نتیجه‌گیری نهایی برای چگونگی حج امسال باید از سوی این افراد معتمد و متخصص انجام می‌گرفت.
وی افزود: در شریعت اسلامی بر هر شخص مستطیع در طول عمر یک بار حج واجب است و نظر فقها و مفتیان جهان اسلام در خصوص تعطیلی و یا محدود کردن مناسک مقدس و الهی حج می‌بایستی از سوی سعودی‌ها مورد احترام و مشورت قرار می‌گرفت. متأسفانه عربستان سعودی سوابق بسیاری در شخصی کردن حرمین شریفین و قرار دادن امور عمومی مسلمانان در کارنامه خود دارد و مدیریت انفرادی نتیجه مطلوبی ندارد. همیشه از سعودی‌ها دعوت کرده‌ایم که از تلاش خود برای انحصاری کردن شعائر مسلمانان دست بردارند و دوباره از آنها می‌خواهیم که از این امر خودداری کنند و به ضرورت مشورت و راهنمایی دیگر مسلمانان در امور دینی پایبند باشند.
الموسوی با تأکید بر راه‌اندازی کمیته‌ای بین‌المللی و اسلامی برای پیشبرد برنامه‌های حج و مدیریت حرمین شریفین از علمای برجسته کشورهای مختلف اسلامی خواست که ضوابطی برای اداره امور حج تصویب کنند و تصریح کرد: عربستان باید به مدیریت انحصاری امور حج پایان داده و دیگر مسلمانان را در این مهم مشارکت دهد. الگوی امسال عربستان برای تعطیلی کامل حج مورد انتقاد بسیاری از علمای اسلام قرار گرفت و مقامات سعودی باید به راهنمایی‌های مفتیان و فقهای امت اسلام گوش فرا داده و متناسب با آن اقدام کنند. عربستان سعودی باید بررسیها و مطالعات فقها و متخصصان در رابطه با حج را برای سال‌های آتی معتبر بداند و از آن تبعیت کند تا اتفاق‌نظر و در نتیجه تصمیم‌گیری صحیح انجام پذیرد. از این طریق می‌توانیم به دستور الهی «وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَیْنَهُمْ؛ کارتان را از طریق مشورت با یکدیگر انجام دهید» جامه عمل بپوشانیم.
عضو آکادمی بین‌المللی گفت‌و‌گوی اسلام و مسیحیت «المریمیه» لبنان در پاسخ به این سؤال که با توجه به دستورات دینی حج فریضه‌ای واجب بر تمام افراد مستطیع بوده و اینکه عربستان امسال حج را اختصاصی کرد، منافاتی با توصیه‌های دینی ندارد؟ بیان کرد: فقه اسلامی شرایط مختلف زمانی و مکانی را رعایت میکند و بی‌تردید اقتضائات و نیازها و عنصر زمان و مکان بر احکام تأثیرگذار است. در روایتی که به «توقیع شریف» معروف است از ولیعصر ـ عجل الله فرجه الشریف ـ نقل شده که فرمودند: «و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجة الله علیهم؛ و اما در رخدادهایی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنان حجت من بر شمایند و من حجت خدا بر آنان هستم». فقها وارث انبیاء(ع) هستند؛ فقه آنها با توجه به مقتضیات زمان و مکان است و به همین دلیل است که زمان و مکان دو عنصر بنیادی در فرایند استنباط شرعی است؛ فتواهای فقها در گذشته نیز در شرایط اضطرار و خطر بر اساس شرایط بحرانی زمان و مکان انجام می‌گرفت.
وی با اشاره به اینکه مراسم حج در طول ۱۴۰۰ سال تا به امروز ۴۰ مرتبه به دلایل سیاسی، امنیتی و بهداشتی برگزار نشده است، بیان کرد: در واقع قاعده اساسی در اسلام قول پیامبر(ص) مبنی بر اینکه «در دین اسلام نه می‌شود به خود ضرر وارد کرد و نه به دیگران» است و مجتهدان بر اساس این قاعده فتوای خود را صادر می‌کنند. قرآن کریم نیز در چندین آیه به این مورد اشاره داشته است؛ از جمله: «وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ؛ و خود را به مهلکه و خطر در نیفکنید»(آیه ۹۵ / سوره بقره). انسان حتی در مواقع عبادی و دینی جایز نیست که خود را به مهلکه و خطر بیفکند و در صورت وجود ضرر برای خود و دیگران امور دینی و عبادتی نیز حرام است. به‌عنوان مثال فقها هنگام بحث و بررسی قمه‌زنی در هنگام مراسم عزاداری امام حسین(ع) این آیین را به دلیل ضرر رساندن به خود و دیگران جایز ندانسته و شرعاً حرام اعلام کرده‌اند.
الموسوی در پایان گفت: بدون شک مناسک حج، فریضه‌ای اسلامی و جهانی است و علمای اسلام باید مطالعات ریشه‌ای در این باره داشته باشند. مقامات سیاسی و علمای دین باید در کنار یکدیگر شرایط فعلی مقدسات اسلامی را بررسی کنند و از هیچگونه تلاشی برای رویارویی با این بحران‌ها دریغ نکنند. عربستان سعودی نیز باید با کارشناسان امت اسلام همکاری کند و با آنها همگام باشد تا علمای دین بتوانند بر اساس شرایط زمانی و مکانی فتوا دهند تا موفقیت بیشتری برای مسلمانان رقم بخورد.
