«وقف» مصداق بارز باقیات الصالحات

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، حجت الاسلام محمدرضا معصوم خانی؛ معاون پژوهش مدرسه علمیه امام صادق(ع) بیجار در یادداشتی به جایگاه و اهمیت وقف در اسلام پرداخته است.

وقف را باید نمونه ای از فرهنگ غنی اسلامی دانست که به واسطه آن زندگی در تمام سطوح و طبقاتی که هر کس قرار دارد به یکسانی می رسد. وقف یعنی ثروتمند به تهیدست می اندیشد و حتی برای حیات بهتر او و عاقبت خویش مالی از اموالش را در راه رضای خدا می بخشد. جامعه ای که در آن زندگی می کنیم هم فقیر داریم هم غنی؛ به مصداق: ای که دستت می رسد کاری بکن و با عنایت به روایات و آیات قرآن و سیره ائمه ی معصومین (ع) و برای خشنودی خداوند می بایست به هم نوع خود از هر طریقی که توانایی داریم یاری برسانیم. 

در قرآن کریم سوره و یا آیه ‌ای در مورد خصوص وقف و امثال آن نیامده است، بلکه به صورت کلی آیاتی درباره انفاق داریم به عنوان نمونه: لن تنالوا البرّ حتّی تنفقُوا مما تحبّون(ال عمران/۹۲) هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آنچه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید، و آنچه انفاق می‌کنید، خداوند از آن آگاه است. این آیه شامل انفاقی که به طریق وقف و صدقة جاریه می‌باشد نیز می‌شود.

و ما تقدّموا لانفسکم من خیرٍ تجدوهُ عندالله هو خیراً و اعظمَ اجراً: آن چه را از کارهای نیک برای خود از پیش می فرستید نزد خدا به بهترین وجه و بزرگترین پاداش خواهد یافت، و از خدا آمرزش بطلبید. عمومیت آیة فوق نیز وقف را شامل می‌شود

بدون شک برای انفاق، راههای گوناگونی وجود دارد که وقف یکی از مهم ترین مصادیق آن می باشد. در ضمن نیل به مقام ابرار ومقربین نیازمند انفاق از چیزهایی است که محبوب انسان است و معمولا دل کندن از آنها کاری بس دشوار به نظر می رسد به ویژه در وقف که موقوفه از ملکیت واقف خارج شده و به مالک حقیقی یعنی خداوند متعال واگذار می گردد.

بدین ترتیب باید گفت: وقف مصداق بارز باقیات الصالحات است.

۲. «لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من امن بالله و الیوم الاخر والملائکه و الکتاب و النبیین و اتی المال علی حبه ذوی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل....»(بقره/ ۱۷۷)

[نیکوکاری آن نیست که روی خود را به سوی مشرق و مغرب بگردانید،بلکه نیکی آن است که کسی به خداوند و روز باز پسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد ومال خود را با وجود دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان ودر راه ماندگان و....بدهد].

هنگام تعریف نیکی، خداوند به معرفی نیکان می پردازد تا مردم تنها به فراگیری مفاهیم بسنده نکنند. البته باید دانست که ریشه نیکی و نیکوکاری در اعتقاد و ایمان نهفته است. پس از اعتقاد و ایمان به اصول دین، خداوند به بیان اعمال صالح می پردازد و از بخشش مال شروع می کند و این بخشش نشان از عمق ایمان به مبدأ و معاد دارد،زیرا از آنچه به آن محبت دارد در راه خدا می دهد.

بدون شک وقف اموال نیز می تواند مصداق روشنی برای بر و نیکی به شمار آید.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) علاوه از این که به فقرا، ضعفا، مستمندان و قشرهای محروم اجتماع کمک می کردند،آیندگان را نیز فراموش نمی کردند وبا به جا گذاشتن صدقات و موقوفات زیادی از املاک و زمینها و اموال خویش،سنت حسنه وقف را پایه ریزی کردند.

امام صادق(علیه السلام) فرمود(من لا یحضره الفقیه / ج۴/ ص۱۸۲/ باب الوقف و الصدقه/ حدیث ۶۳۷).

۶ چیز است که شخص مومن پس از مرگش از آن بهره مند خواهد شد.

فرزند صالحی که برای او طلب آمرزش کند؛

قرآنی که از او باشد و مورد استفاده قرار گیرد؛

درختی که می نشاند؛

چاه آبی که احداث می نماید؛

و...چشمه آبی که در راه خدا جاری می کند؛. 

فواید وقف

در وقف با اشاره به اینکه اصل مال باقی بوده و درآمد آن مصرف می‌شود، این شیوه باعث حفظ اموال و دارایی‌ها می شود، رشد تولید ملی را نیز به همراه خواهد داشت و در توزیع عادلانه درآمد ملی مؤثر است زیرا ثروتمندان، برخی از اموالشان را وقف می‌کنند که عواید آن، میان فقیران توزیع می شود؛ به این ترتیب، این ثروت به تمام افراد جامعه می‌رسد. وقف از جهاتی می‌تواند بر افزایش درآمد سرانه تاثیر داشته باشد؛ هم از جهت افزایش تولید ناخالص داخلی؛ یعنی به هر میزان که تولید ناخالص داخلی افزایش یابد، به همان میزان هم بر درآمد سرانه و هم بر قدرت خرید افزوده می‌شود. مهمتر از همه این‌که بخش وقف، بهترین تأثیر را می‌تواند بر روی اصلی‌ترین عامل توسعه اقتصادی یعنی موجودی سرمایه انسانی داشته باشد.

تجلی روحیه انفاق، ایثار، فداکاری و نیکوکاری در قالب سنت حسنه وقف یکی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به جایگاه مطلوب تمدن اسلامی است. از آنجا که وقف، سرمایه‌گذاری برای رفع نیازهای پایدار عام‌المنفعه است، یک هویت اجتماعی دارد و با ایجاد ساختارهایی بر اساس نیاز جامعه و تبدیل مالکیت خصوصی به مالکیت جمعی و عمومی در قالب یک نهاد کلان اجتماعی در همه شئون جامعه از جمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست، تعلیم و تربیت، امنیت و …موثراست.

در حیات اجتماعی کشور وقف کارکردهای موثری از جمله در خصوص تامین هزینه‌های ساخت و تعمیر مساجد، بقاع متبرکه، مدارس و بیمارستان‌ها، برگزاری اعیاد و آیین‌های مذهبی، کمک به بینوایان، دانش‌آموزان و تامین مسکن برای نیازمندان و اجاره زمین‌های زراعی، باغات، مغازه ها و کارگاه‌های وقفی به پیشه وران و جویندگان کار داشته است.