نقد جدی فعالان رسانه‌ای از انفعال رسانهها در اربعین 99
در وبینار بررسی انتقادی پوشش رسانه‌ای اربعین ۹۹، جمعی از اصحاب رسانه با تأکید بر اینکه عملکرد رسانه‌های داخلی در پوشش اربعین سال جاری اشتباه بود، بر لزوم پوشش حداکثری رسانه‌ای اربعین تأکید کردند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، وبینار بررسی انتقادی پوشش رسانه‌ای اربعین 1399، عصر روز دوشنبه پنجم آبان‌ماه با حضور جمعی از فعالان رسانه‌ای، خبرنگاران و عکاسان حاضر در مراسم اربعین امسال و حجت‌الاسلام حمید احمدی، رئیس کمیته فرهنگی و آموزش ستاد مرکزی اربعین برگزار شد.
در این وبینار، ابتدا حسین رضایی، خبرنگار و فعال رسانه‌ای با اشاره به اینکه رسانه‌هایی که از سوی غرب تغذیه می‌شدند، تلاش کردند دوگانه زیارت و سلامت را به وجود بیاورند و توسل به اهل بیت(ع) را مغایر با سلامت جامعه معرفی کنند، گفت: شبکه دجله اشتباهی انجام داد و در تاسوعا و عاشورا اقدام به پخش رقص و آواز کرد. همین مسئله موجب بروز واکنش‌های زیادی از سوی مردم شد و دفاتر این شبکه در تعدادی از شهرها به آتش کشیده شد.
وی با تأکید بر اینکه اربعین یک مراسم پیاده‌روی برای ایرانی‌ها نیست، بلکه بزرگ‌ترین جلوه رفتاری شیعه متشکل از همه عقاید شیعیان و آزادگان جهان به شمار می‌آید، گفت: این باور که اگر اخبار اربعین را منعکس کنیم، مردم پشت مرزها حضور پیدا خواهندکرد، موجب شد، رسانهها به آن نپردازند، اما شاهد بودیم در مراسم دینی بیشترین تبعیت از سوی متدینین از دستورالعمل‌های بهداشتی صورت می‌گرفت.
این فعال رسانه‌ای ادامه داد: تصاویر و فیلم‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی از پیاده‌روی اربعین منتشر می‌شد، حتی ۲۰ میلیون بازدید می‌خورد. در حالی که رسانه‌های رسمی مدام می‌گفتند که مراسم اربعین برگزار نمی‌شود، مردم در شبکه‌های اجتماعی چیز دیگری می‌دیدند و این موجب اعتبارزدایی از برخی رسانهها شد.
وی افزود: متأسفانه دستورالعمل‌های رسانه‌ای موجب تضعیف اربعین شد. رسانهها از پخش تصاویر ازدحام در اربعین و استفاده مردم عراق از ماسک خودداری می‌کردند. عده‌ای از مردم عراق ماسک می‌زدند و عده‌ای بر اساس باور خود ماسک نمی‌زدند. ما باید اربعین را روایت می‌کردیم. در اربعین گروه‌های مختلف با باورهای مختلف حضور داشتند و نباید نگاه ما اینگونه می‌بود که اربعین یک مراسم ایرانی است و باید دستورات بهداشتی ایرانی در آن اجرا شود.
رضایی تصریح کرد: عملکرد رسانه‌های داخلی در انعکاس اربعین بر اساس سلیقه بود، نه واقعیت؛ و همین مسئله به اربعین آسیب جدی وارد کرد. رسانه، روایت‌گر تاریخ است و بیان تاریخ سلیقه‌ای نیست که براساس سلیقه بخواهیم یک بخش از آن را انعکاس دهیم. تاریخ اربعین ۹۹ به درستی در رسانهها روایت نشد و برخی دستورالعمل‌های رسانه‌ای متضاد با کارکرد اربعین بود.
مهدی زمانی، تهیه کننده «بر آستان خورشید» نیز طی سخنانی به تحیل عملکرد رسانه‌های داخلی در پوشش اربعین پرداخت و گفت: رسانه ملی تابع تصمیم ستاد ملی کرونا در قبال پوشش بود و راساً تصمیمی برای پوشش اربعین نگرفت. مشکلی که داشتیم، این بود که وقتی یک روز پوشش اربعین زیاد می‌شد، هجمه‌ای به شبکه سه وارد می‌شد که پوشش را کاهش دهید و حتی در پخش صوت هم مشکل داشتیم؛ اینگونه نبود که خودسانسوری کنیم، بلکه تابع سیاست‌های ابلاغی از سوی ستاد ملی کرونا بودیم.
وی ادامه داد: برخی از دوستان، فرمایش مقام معظم رهبری را که فرمودند متدینین سفر نروند را اشتباه برداشت کردند. ایشان نفرمودند که رسانه مراسم را پوشش ندهد. برخی در ستاد ملی کرونا تفسیر کردند پوشش رسانه‌ای اربعین را بر اساس فرمایش آقا به حداقل برسانید که به نظر من تفسیر خودشان از فرمایشات مقام معظم رهبری بیان می‌کردند.
زمانی با اشاره به سفر خود به عراق برای پوشش مراسم اربعین، گفت: از هفتم ماه صفر وارد عراق شدیم، دو روز طول کشید تا بتوانیم پوشش را آغاز کنیم. مردم مدام پیامک می‌زدند که حالا که نمی‌توانیم بیاییم، حداقل تصاویر را بیشتر کنید، اما از سوی رسانه محدودیت‌ها داشتیم، بلکه از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا این سیاست ابلاغ می‌شد. جا داشت نسبت به سال‌های گذشته پوشش بیشتری دهیم و برنامه خود از جمله در آستان خورشید در این ایام مرتب تصویر پخش می‌کرد و پوشش می‌داد که مردم از طریق رسانه ارتباط بگیرند.
وی اضافه کرد: تصویربرداران به دنبال افرادی بودند که ماسک داشتند؛ البته تعداد آنها زیاد هم بود و از همین طریق هم پیام‌های بهداشتی منتقل می‌شد، اما باید تدبیری برای افزایش باکس‌ها صورت می‌گرفت تا عطش مردم برطرف شود.
این فعال رسانه‌ای تصریح کرد: سیستم رسانه‌ای کشور در این حوزه اشتباه کرد؛ اگر پوشش پیاده‌روی اربعین بیشتر می‌شد، عطش مردم کمتر شود. اما از هم‌اکنون باید به صورت منسجم برای اربعین آینده برنامه‌ریزی داشته باشیم.
زهیر صیدانلو، عکاس خبری نیز گفت: باید برای اربعین سال آینده از هم‌اکنون جلسات منسجم برگزار کرد. در اربعین امسال فهم درستی از فرمایشات مقام معظم رهبری در بین رسانهها و عموم مردم اتفاق نیفتاد. اگر حتی به لفظ بیان ایشان توجه می‌شد، عملکردها متفاوت بود. نقطه مرکزی بسیاری از عملکردها ستاد مبارزه با کرونا بود، اما این ستاد چه قدر قابلیت و سواد سیاست‌گذاری اربعین در حوزه رسانه را دارد؟ انتظار می‌رفت ستاد مرکزی اربعین بخشنامه و سیاست‌نامه‌ای را برای پوشش رسانه‌ای اربعین ارسال می‌کرد تا رسانهها به نظرات ستاد کرونا وابسته نباشند.
وی با مطرح کردن این پرسش که اگر رسانه داخلی خبرهای اربعین را منتشر نکند، آیا جلوی شبکه‌های اجتماعی در انتشار اخبار گرفته می‌شود؟ گفت: این خودسانسوری موجب می‌شود، نباید واقعیت اربعین را خراب کنیم. امسال اولین اربعینی بود که حضور حاج قاسم و ابومهدی المهندس را نداشتیم و برای منطقه مهم بود که امسال بدون این دو، اربعین چگونه برگزار می‌شود.
صیدانلو ادامه داد: اما در این موضوع هیچ نگاه قابل توجه و ویژه‌ای نداشتیم که اولین اربعینی که حضور شهید سلیمانی را نداریم و قدر مسلم مشکلات و مسائل بیشتر است، اربعین چگونه برگزار می‌شود. از سوی دیگر، اکثریت عراقی‌ها مطرح می‌کردند که دلشان برای ایرانی‌ها تنگ شده و اربعین بدون ایرانی‌ها شور قبلی را ندارد که باید به این مسئله مهم نیز پرداخته می‌شد.
وی خاطرنشان کرد: همه رسانه‌های ایران امسال تلاش کردند زحمات صورت گرفته برای کنترل و مقابله با کرونا را ثبت کنند، چرا نباید اربعین ثبت می‌شد؟ چون ایرانی‌ها نبودند، اخبار آن نباید منتشر می‌شد؟ ما یک اربعین مهم را از دست دادیم و یک ضربه اعتقادی و روانی به مردم وارد شد.
آقابیگی، خبرنگار حاضر در مراسم اربعین نیز پیشنهاد کرد شبکه‌ای رسانه‌ای با حضور همه فعالان رسانه‌ای اربعین تشکیل و در طول سال تجارب و نظرات جمع‌آوری شود تا برای اربعین سال بعد سیاست‌گذاری رسانه‌ای دقیقی صورت گیرد.
وی اضافه کرد: اربعین هر سال چالش‌ها و مسائل خاص خود را داشت و امسال نیز با توجه به شیوع کرونا، شرایط متفاوت بود. از یک طرف، خیل مردم علاقه‌مند را داشتیم، از سوی دیگر یک انفعال رسانه‌ای در پوشش اخبار. ما رسانه‌ای‌ها از محرم این دغدغه را داشتیم که تکلیف ما برای پوشش مراسم اربعین چیست؟ من معتقدم امسال رسانهها باید بیشتر حضور پیدا می‌کردند و بستر زیارت از دور از طریق رسانه فراهم می‌شد که متأسفانه این امکان داده نشد. حتی از آهنگ‌ها و نوحه‌های تهییجی هم نمی‌توانستیم استفاده کنیم، چون می‌گفتند مردم تهییج می‌شوند و به مرزها می‌روند، غافل از اینکه مردم شرایط را پذیرفته بودند.
آقابیگی این سؤال را به صورت جدی مطرح کرد که چرا انفعال رسانه‌ای داشتیم؟ چرا رسانه‌های ما آنجا نبودند تا اربعین را پوشش دهند و عطش مردم را برطرف کنند؟ و ادامه داد: ما نمی‌خواستیم مردم را تهییج کنیم. باید در عملکرد رسانه‌ای بازنگری داشته باشیم.
همتی، دیگر فعال رسانه‌ای نیز در این خصوص گفت: درست است که اربعین ریشه تاریخی دارد، اما سال به سال در حال تکامل و تغییر است و مسائل خود را اصلاح می‌کند. اربعین یک دستگاه معرفتی است. اگر در گذشته با یک مناسک روبه رو بودیم، اکنون با دستگاه معرفتی روبه رو هستیم و یک سبک زندگی در آن به وجود آمده است و بزرگ‌ترین مسئله یک جامعه که تضاد فرهنگی است، در این آیین در حال کاهش است.
وی تصریح کرد: نکته اصلی این است که رسانهها علاوه بر اینکه رسالتی در خصوص مخاطبان بالفعل خود دارند، در خصوص تاریخ هم مسئولیت دارند. نباید سیاست تولید و سیاست انتشار را یکی بدانیم؛ بلکه باید برای تاریخ هم تولید محتوا داشته باشیم.
