تقوا؛ معیاری برای سنجش انسانیت
تعالیم و آموزه‌های دین اسلام به ما آموخته است که فرقی بین عرب با غیر عرب و سفید پوست با سیاه پوست و فقیر با غنی نیست و همه از این نظر نزد خداوند متعال برابرند.
امروزه برخی از افراد ملاک‌های ارزش و برتری انسان‌ها بر یکدیگر را ویژگی‌هایی مانند ثروت، مقام، شهرت، مدرک تحصیلی، جنسیت و رنگ پوست می‌دانند. به این معنا فردی را که دارای پول و جایگاه یا شهرت بالاتری باشد بیشتر مورد احترام و اکرام قرار می‌دهند. اما سوال مهم آن است که آیا ویژگی‌های مذکور از نگاه دین اسلام نیز ملاک برتری شمرده می‌شوند یا اینکه در اسلام معیار دیگری برای ارزیابی افراد در نظر گرفته شده است.
تساوی قومیت‌ها و نژادها در نزد خدا
اگرچه طبق تعالیم دینی همه انسان‌ها از نسل حضرت آدم و حوا علیهما السلام هستند اما طی قرون متمادی به شکل اقوام و نژادهای مختلف در این کره خاکی پراکنده شده‌اند. و حکمت این اراده الهی در این آیه قرآن تبیین شده که می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا؛ [۱] ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛» تعالیم و آموزه‌های دین اسلام به ما آموخته است که فرقی بین عرب با غیر عرب و سفید پوست با سیاه پوست و فقیر با غنی نیست و همه از این نظر نزد خداوند متعال برابرند، چنان‌که پیامبر اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «إنّ النّاسَ مِن عَهدِ آدَمَ إلی یَومِنا هذا مِثلُ أسنانِ المُشطِ، لا فَضلَ لِلعَرَبیِّ علَی العَجَمیِّ و لا للأحمَرِ علَی الأسوَدِ؛ [۲] مردم از روزگار آدم تا به امروز همچون دندانه‌های شانه هستند؛ عرب را بر عجم و سرخ را بر سیاه برتری نیست.» پس تفاوت در رنگ، جنسیت یا ثروت، دلیل و معیار برتری انسان‌ها نمی‌باشد و همگی از این جهت که بنده خداوند هستند برابرند. پس چه چیزی ملاک سنجش ارزش افراد خواهد بود؟
ملاک و معیار برتری؛ تقوا و ارزش‌های اخلاقی
دین اسلام معیار شرافت و برتری را از جنبه مادی به جنبه ارزشی و اخلاقی تغییر داده و در آیات و روایات ملاک برتری انسان‌ها بر یکدیگر را رعایت کردن تقوای الهی و پایبندی به ارزش‌های اخلاقی دانسته است همان گونه که قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ؛ [۳] گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است.» و نیز پیامبر اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم دراین باره فرمودند: «إنّ ربَّکُم واحِدٌ، و إنّ أباکُم واحِدٌ، و دِینُکُم واحِدٌ، و نَبیُّکُم واحِدٌ، و لا فَضلَ لِعَرَبیٍّ علی عَجَمیٍّ، و لا عَجَمیٍّ علی عَرَبیٍّ، و لا أحمَرَ علی أسوَدَ، و لا أسوَدَ علی أحمَرَ، إلاّ بِالتَّقوی؛ [۴] همانا پروردگار شما یکی است و پدر شما یکی و دین شما یکی و پیامبرتان یکی. هیچ عربی را بر هیچ عجمی برتری نیست و هیچ عجمی را بر هیچ عربی و هیچ گندم گونی را بر هیچ سیاهی و هیچ سیاهی را بر هیچ گندم گونی، مگر به تقوا.» بر این اساس ملاک برتری مؤمنان بر یکدیگر میزان تقوای آن‌هاست نه چیز دیگری.
توهین چرا؟
بنا بر آن‌چه گفته شد چه دلیل منطقی و اخلاقی وجود دارد که برخی افراد، اشخاص حقیقی و یا قومیت‌های خاص را مورد توهین قرار دهند به خصوص اینکه توهین به عنوان یک رذیله اخلاقی مورد تنفر همه وجدان‌های بیدار است. باید توجه داشت که قبح این کار مذموم در جامعه اسلامی بیشتر از جوامع دیگر است زیرا دین اسلام شخصیت و جایگاه ویژه‌ای برای مؤمنان قائل شده است چنان‌که امام صادق علیه السلام می‌فرماید: ««الْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةً مِنَ الْکَعْبَةِ؛ [۵] حرمت مؤمن از حرمت کعبه بالاتر است.» ناگفته پیداست که توهین کننده به اقوام و شخصیت‌ها هر چه مشهورتر و رسانه‌ای‌تر باشد زشتی کار او بزرگ‌تر خواهد بود.
بنابراین تمامی انسان‌ها در پیشگاه خداوند برابر و یکسان‌اند و تغییر در پوست، رنگ، زبان، قبیله، و … بخاطر شناخت و تمایز انسان‌ها از یکدیگر است. پس افراد مشهوری که وجهه شناخته شده‌ای در سطح جامعه دارند نمی‌توانند خود را بر دیگران برتر دانسته یا فخرفروشی کنند یا گاهی اوقات به تمسخر دیگر افراد و قومیت‌ها بپردازند زیرا همان گونه که پیامبر رحمت و مهربانی فرمودند ملاک و وجه برتری انسان‌ها از زمان آدم تا الان چیزی جز رعایت تقوا در تمامی زندگی نبوده و نیست.
سیداحسان دهسار
پی نوشت:
[۱] سوره حجرات، آیه ۱۳.
[۲] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائلف ج ۱۲، ص ۸۹.
[۳] سوره حجرات، آیه ۱۳.
[۴] بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، ج ۲۲، ۳۴۸.
[۵] همان، ج ۶۴، ص ۷۱.
