اهمیت اخلاق نیکو داشتن
در مورد حسن خلق روایات فراوانی داریم و اهمیتی که در این روایات به این فضیلت مهم اخلاقی داده شده در کمتر مسئله‌ای دیده می‌شود.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، آیت الله مکارم شیرازی در کتاب نخستین آفریده خدا پیرامون اهمیّت حسن خلق، روایتی را اصول کافی، جلد ۱، صفحه ۲۳، نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمودند: أَکْمَلُ النَّاسِ عَقْلاً أَحْسَنُهُمْ خُلْقاً؛ عقل کسی از همه کامل‌تر است که اخلاقش از همه بهتر باشد.
در مورد حُسن خلق روایات فراوانی داریم، و اهمیتی که در این روایات به این فضیلت مهم اخلاقی داده شده در کمتر مسئله‌ای دیده می‌شود. تا آنجا که طبق برخی روایات، «اسلام» مساوی با «حُسن خلق» معرّفی شده است (اَلْإِسْلامُ حُسْنُ الْخُلْقِ). (۱)
رابطه کمال عقل و حُسن خلق
راستی چه رابطه‌ای بین حُسن خلق و کمال عقل وجود دارد که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) و امام صادق (علیه السلام) عقل کسی را از همه کامل‌تر می‌دانند که اخلاقش از همه بهتر باشد؟
در پاسخ به این سوال می‌گوئیم: انسان به تنهایی نمی‌تواند به جنگ مشکلات مادّی و معنوی، و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و مانند آن برود؛ زیرا مشکلات، فراتر از نیرو و توان انسان‌اند. در صورتی در این نبرد نابرابر پیروز خواهد شد که بتواند از نیروی دیگران هم استفاده کند و کسانی که توانایی جذب نیرو و کمک دیگران را نداشته باشند و به تنهایی به استقبال این خطرات بروند محکوم به شکست خواهند بود. حال باید دید که چگونه می‌توان این نیروی کمکی را به دست آورد؟ این کار روش‌های مختلفی دارد که یکی از بهترین آنها، حُسن خلق و برخورد خوش با مردم است. بنابراین، کامل ترینِ مردم از نظر عقل کسی است که از طریق برخورد خوش با مردم، همیشه آنها را در کنار خود داشته باشد.
حُسن خلق، معجزه پیامبر (صلی الله علیه و آله)
خداوند متعال در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران حُسن خلق را از معجزات پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ذکر می‌کند: (فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ) اگر اخلاق عظیم و برخورد فوق‌العاده زیبای پیامبر (صلی الله علیه و آله) نبود مردم از اطرافش پراکنده می‌شدند؛ امّا به واسطه حُسن خلق، مردم گرد آن حضرت جمع شدند. یکی از مشکلات جوامع بشری آن زمان، به ویژه عرب جاهلی این بود که نه عقلی داشتند و نه علمی و نه وحدتی؛ امّا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در میان همان مردم و با بهره گرفتن از همان انسان‌ها، پایه حکومتی را گذاشت که اکنون بیش از ۵۰ کشور جهان تابع آن هستند و از مهم‌ترین رموز موفقیت آن حضرت، اخلاق خوش وی بود.
حُسن خلق در کلام معصومین (علیهم السلام)
به سه روایت کوتاه توجه فرمائید:
۱. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لَمّا خَلَقَ اللهُ تَعالی الایمانَ قالَ: اَللّهُمَّ قَوِّنی فَقَوّاهُ بِحُسْنِ الْخُلْقِ وَالسَّخاءِ وَلَمّا خَلَقَ اللهُ الْکُفْرَ قالَ: اللّهُمَّ قَوِّنی، فَقَوّاهُ بِالْبُخْلِ وَسُوءِ الْخُلْقِ؛ هنگامی که خداوند متعال ایمان را آفرید، ایمان گفت: خدایا! مرا تقویت کن، خداوند او را با حسن خلق و سخاوت تقویت کرد. و هنگامی که کفر را آفرید، کفر گفت: خدایا! مرا تقویت کن، خداوند او را با بخل و اخلاق بد تقویت کرد ».(۱)
آنچه در این روایت آمده کنایه از این است که حسن خلق و سخاوت، دو رکن اساسی ایمان، و بخل و سو اخلاق، دو پایه اصلی کفر است، نه این که ایمان و کفر قبل از انسان آفریده شده باشند.
۲. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «رُبَّ عَزیرٍ اَذَلّهُ خُلْقُهُ، ذَلیلٍ واَعَّهُ خُلْقُه؛ چه بسیار انسان‌های عزیزی که سو خلق، آنها را به خاک ذلّت نشانده، و انسان‌های ذلیلی که حسن خلق آنها را عزیز کرده است ».(۳)
۳. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «عُنْوانُ صَحیفَةِ الْمُؤْمِنِ حُسْنُ خُلْقِهِ؛ سرلوحه نامه اعمال مؤمن حسن خلق اوست ».(۴)
در روایت دیگر از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) حبّ علی بن ابی طالب (علیه السلام) عنوان صحیفه مؤمن شمرده شده است (عُنْوانُ صَحیفَةِ الْمُؤْمِنِ یَوْمَ الْقِیامَةِ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أبیطالِبٍ (علیهما السلام .(۵)
از این دو روایت استفاده می‌شود که مولا علی (علیه السلام) الگوی حسن خلق است که هم محبت او و هم حسن خلقی که از او گرفته شده تیتر اصلی نامه اعمال است.
پی‌نوشت‌ها:
۱. میزان الحکمه، ج ۳، ص ۱۳۳، باب ۱۱۱۱، ح ۵۲۲۰.
۲. همان.
۳. همان، باب ۱۱۱۰، ح ۵۲۱۹.
۴. همان، ص ۱۳۴، باب ۱۱۱۱، ح ۵۲۳۰.
۵. بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۲۲۹.
