حج چیست؟ حاجی کیست؟
«حج» گسستن همه زنجیرهای وابستگی، رها شدن از انانیت‌ها و تشخص‌ها و تمرین و تجربه زندگی توحیدی است.
«نماز» و «روزه» برای همه ایمان آورندگان خداجو و رهروان طریق، امری است لازم اما انجام «حج» بیش از همه بر افراد متمکن واجب است. در نظام الهی، هر کس که امکان حضور در همایش عظیم حج را داشته باشد و بتواند از عهده انجام برنامه‌ها و هزینه‌های آن در نهایت سادگی برآید، مکلف به عزیمت به خانه امن و هجرت از خویشتن به سوی خالق منان است. واقع امر این است که همواره کسانی که از تمول و تمکن بیشتر در زندگی شخصی و اجتماعی برخوردارند، بیش از دیگران در معرض آسیب‌پذیری‌های رفتاری و کژروی‌های اجتماعی قرار می‌گیرند.
به کلامی دیگر، اگر تمول و تمکن با تزکیه و تهذیب همرا نباشد، می‌تواند زمینه‌ای برای تمرد و طغیان شود. انسان متمکن ببش از دیگران تکلیف دارد. آن کس که از نعمت‌های الهی نصیب بیشتری دارد، از قدرت بدنی، ظرفیت فکری و امکانات اقتصادی فوق‌العاده‌ای برخوردار است. بدون تردید می‌باید احساس مسئولیت بیشتری کند و همواره با تهذیب نفس و صفای درون در ایفای رسالت‌های فردی و اجتماعی توفیقات افزون‌تری کسب نماید.
از این رو «حج» امری واجب بر انسان‌های متمکن است تا مبادا این تمکن و برخورداری در زندگی اجتماعی برای آنان مایه تشخص و تفاخر، خودنمایی و برتری‌طلبی، تمرد و طغیان‌گری باشد و «حج» برنامه جامعی است برای زدودن همه آفات شخصی و ایمن شدن در برابر محرک‌های شیطانی. اگر به دیده تأمل بر سر مناسک و اعمال «حج» و احکام آن از آغاز تا پایان بنگریم، به نیکی درمی‌یابیم که «حج» پالایش نفس از همه آسیب‌های روانی و کژروی‌های اجتماعی و پردازش و پدیدآوری شخصیتی است قابل اعتماد مصون از هر فساد، متواضع و آرام، غالب و حاکم بر کشش‌های نفسانی و محرک‌های اجتماعی، بی‌نیاز از آزمندی‌ها، فزون‌خواهی‌ها و به دور از نشانه‌های خودنمایی و برتری‌جویی و عبدی است صالح و آزاده، حلیم و امین در خانه و اجتماع و «حاجی» چنین است.
از این رو کسی که به سفر عرشی «حج» می‌اندیشد، احساس می‌کند که به دنیای دیگری عزیمت می‌کند و می‌باید از وابستگی‌های دنیوی رها شود، از دغدغه‌های خاطر، نگرانی‌ها و اضطرابات حاصل از پیوندهای اجتماعی و تعامل و داد و ستدهای بین فردی آزاد گردد تا با دلی آرام قلبی مطمئن راحل دیار توحید شود.
یادداشت/ دکتر غلامعلی افروز
