حج؛ عرصه آزمایش بندگان خدا
هر زائری که می‌خواهد میزان موفقیت خویش را دریابد و بداند که حج او مقبول گردیده است یا نه، باید آثار و نتایج آن را در خود جست‌وجو کند.
جوهره انسان، در عرصه عمل آشکار می‌شود تا صحنه‌های آزمایش پیش نیامده است، نمی‌توان مؤمن واقعی را شناخت؛ برای همین است که خداوند، بندگانش را در سختی‌ها و مشکلات می‌آزماید و آنها را به اموری به ظاهر دشوار و ناخوشایند مبتلا می‌نماید؛ چنان که حضرت ابراهیم خلیل را در مراحل گوناگون آزمود و چون آن حضرت را در عبودیت خویش صبور و بردبار دید، حق‌تعالی درباره او فرمود: «و اذابتلاه ابراهیم ربه بکلمات، فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماما، قال و من ذریتی، قال لاینال عهدی الظالمین= هنگامی که ابراهیم را پروردگارش با کلمات (فداکاری، بردباری، قربانی فرزند و...) مبتلا ساخت و ابراهیم همه این موارد را به پایان رسانید، خداوند فرمود: به درستی، من تو را بر مردم امام قرار دادم.
ابراهیم پرسید این امامت در خاندان و فرزندانم باقی می‌ماند؟ فرمود: عهد و پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد.»
پس کسی که در این حرم آمده است، باید ابراهیم را پیشوای خود قرار دهد و خود را در مراحل مختلف محک بزند و بسنجد، ببیند می‌تواند ابراهیم‌وار، حرکت کند، هجرت نماید، جهاد با مشرکان و ستمگران را پیشه خود سازد و برای رضای خدا از زن و فرزند و زندگی این جهان بگذرد؟
اگر در خویشتن یک چنین آمادگی و خلوصی را یافت، واقعاً حاجی است و حج او ابراهیمی است. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: این خانه‌ای است که به وسیله آن، خداوند بندگانش را به پرستش فرا خوانده تا با آمدن به سوی آن، میزان «اطاعت» آنان را بیازماید. از این رو بندگان را به بزرگداشت و زیارت آن تشویق کرده و آنجا را جایگاه انبیا قرار داده و برای نمازگزاران، «قبله» ساخته است. پس این حج، شعبه‌ای از رضوان الهی و راهی به سوی مغفرت است.
ادعای «ایمان» جز با «عمل و طاعت» به ثبوت نمی‌رسد و تا فرمان در کار نباشد، میزان فرمانبرداری بندگان روشن نمی‌گردد.
حج که نوعی هجرت از خانه و زندگی و ثروت و تعلقات در راه اجرای فرمان است، محکی و آزمونی برای سنجش اخلاص و تعبد بندگان است تا روشن گردد چه کسانی مطیع‌اند جان مشتاق و گام خسته خود را به این سرزمین و این مشاعر و مواقف می‌آورند. همه پیامبران در این دیار فرود آمده‌اند. آنان که بنده مطیع‌تر خدا بوده‌اند، در حج و زیارت، اسوه دیگرانند. امت‌ها نیز در اقتدا به رسولان الهی به این سفر می‌آیند و رنج زیارت را به جان می‌خرند.
به علاوه، کعبه قبله مسلمین است، روی به آن دارند و به سوی آن عمری نماز می‌گزارند. چه لذتی بالاتر از حضور در میعادگاه و قبله وحدت؟! اگر راهی به سوی رضایت و خشنودی الهی است و اگر مسیری ما را به مقصد «غفران» می‌رساند، همین راه و اعمال است.
هر کس که می‌خواهد میزان موفقیت خویش را دریابد و بداند که حج او مقبول گردیده است یا نه، باید آثار و نتایج آن را در خود جست‌وجو کند، ببیند آیا تحولی در وجودش ایجاد شده است یا نه؟ مانند دانش‌آموزی که در آزمون رد شده و در همان کلاس پیشین مانده است. یا مانند بیماری می‌ماند که پس از معالجه باز هم تندرستی خویش را باز نمی‌یابد. اینها می‌تواند نشانه‌های بی‌خاصیتی آن درس و درمان باشد. حج نیز آزمونی است برای سنجش میزان موفقیت انسان در امتحان خودسازی! که در این مدرسه نیز افرادی قبول و گروهی مردود می‌شوند. میزان پایبندی به احکام الهی، شاخص قبولی در این آزمون است.
ابتلای انسان‌های معتقد و متعبد به انواع رنج‌ها و بلاها، برای تقویت روح و ایمان و پایداری و تسلیم در برابر مشیت و فرامین الهی است. مانند آنچه که در زندگی انبیای الهی و اصحاب صبور آنان پیش آمده است. مواردی از این کسان که به حج مشرف شده‌اند و کارنامه قبولی دریافت کرده‌اند، به عنوان شاگردان ممتاز این مدرسه بر تارک تاریخ می‌درخشند، چنان که حضرت اباعبدالله الحسین(علیه‌السلام) چون به مکه آمد و عمره مفرده انجام داد، آماده شد تا ابراهیم‌وار، اسماعیل‌های خویش را در راه خداوند به قربانگاه بفرستد و نه یک اسماعیل که ده‌ها اسماعیل، آن هم آن گونه که در تاریخ مانند آن هرگز دیده نشده است.
لذا لازم می‌شود که حاجی، هر شب به محاسبه اعمالش بپردازد، بنگرد با مردم، دوستان و همسفران چگونه رفتار می‌کند. آیا این حج در سلوک فردی و اجتماعی وی تأثیری داشته است یا نه؟ امام محمد باقر(علیه‌السلام) می‌فرماید: «چه سودی برای کسی که آ‌هنگ زیارت این خانه کند، اگر در او این سه خصلت نباشد؟ تقوا و ورعی که او را از گناهان باز دارد. بردباری و حلمی که به وسیله آن خشم خود را مهار کند و حسن معاشرت و خوش‌رفتاری‌ای که با همراهان داشته باشد.
خب این میزان و خط‌کش سنجش است، هر کس می‌تواند در برابر خداوند با خود خلوت کند و ببیند که آیا روزهای پس از اعمال و انجام مناسک چنین بوده است؟ آیا زبانش، اعضا و جوارحش و خلاصه رفتار و گفتار و کردارش را از آنچه در نزد پروردگار و خدای کعبه ناپسند است، نگه داشته است؟ اگر چنین است که امیدوار باشد و اگر چنین نیست، تا در این سرزمین وحی و رحمت است، به خدا بازگردد و توبه کند، ان‌شاءالله که توبه او مقبول درگاه حضرت احدیت گردد و از این دیار با روح و جانی پاک به وطن و خانه خود مراجعت کند.
