بازگشت حاجیان به کشور و یک پیشنهاد به مقام های مسئول

متن کامل این گزارش که امروز چهارشنبه به قلم «محمدرضا نادری گیسور» با عنوان «بازگشت حاجیان به کشور و یک پیشنهاد به آنها و مقام های مسئول» در  الف انتشار یافته، چنین است:

عملیات بازگشت حجاج ایرانی به کشور از روز دوشنبه هفته جاری– 12 تیرماه- آغاز شده و قرار است در مدت 21 روز بیش از 87 هزار زائر ایرانی خانه خدا به میهن بازگردند.

مسئولان برگزاری حج که پیش از آغاز آن، نسبت به تامین سلامت حجاج ابراز نگرانی هایی کرده بودند، اکنون که مناسک حج تمتع پایان یافته است، از نتایج حاصله ابراز خرسندی می کنند و می گویند شرایط بهتر از آنچه که انتظار داشتند، پیش رفته و میزان تلفات و مشکلات حاجیان ایرانی بهتر از پیش بینی ها بوده است.

مناسک حج تمتع دارای دو مرحله «عمره تمتع» و «حج تمتع» است که در عمره تمتع، زائران بایستی پنج عمل واجب را انجام دهند که همه آنها ظرف یک روز و در عرض چند ساعت صورت می گیرد. این اعمال به ترتیب شامل احرام بستن در یکی از میقات های پنج گانه در مسیر مکه، طواف کعبه، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه و تقصیر کردن (کوتاه کردن مقداری از ناخن یا مو) است. با انجام این اعمال، حاجیان منتظر می مانند تا ایام تشریق فرا برسد و در آن، اعمال حج تمتع را انجام دهند.

ایام تشریق از هشتم تا سیزدهم ذی الحجه است که مهمترین و دشوارترین مرحله حج تمتع به شمار می رود و به دلیل حضور حاجیان در هوای داغ صحرای عربستان در مشاعر مقدسه (صحرای عرفات، مشعرالحرام و سرزمین منا) آن هم با لباس احرام و پوشش دمپایی همواره بیشترین تلفات را از آنها می گیرد.

اعمال (مناسک) حج تمتع نیز دارای 13 مرحله است که به ترتیب، شامل احرام بستن در مکه، وقوف در صحرای عرفات (روز نهم ذی الحجه)، وقوف در مشعرالحرام (شب دهم ذی الحجه) و رمی جمره عقبه (سنگ زدن به یکی از ستون های نماد شیطان)، قربانی کردن (گوسفند، شتر یا گاو) و حلق یا تقصیر (تراشیدن یا کوتاه کردن موی سر) در سرزمین منا در روز دهم ذی الحجه (عید سعید قربان) است. اگرچه کار رمی جمره عقبه در همان روز اول انجام می شود اما بر حجاج واجب است که رمی دو جمره دیگر به نام های جمره اولی و وسطی را نیز در روزهای بعد انجام دهند و علاوه بر آن، شب های یازدهم و دوازدهم در منا بیتوته (وقوف) داشته باشند. به عبارت دیگر، رمی جمرات تا دو روز بعد هم ادامه دارد و برای کسانی که موفق به این کار نشده باشند، روز سیزدهم ذی الحجه هم پیش بینی شده است.

این اعمال همانطور که گفته شد در ایام تشریق و در بیابان انجام می شود و زائران در چادر و با حداقل امکانات در آن سکنی دارند. البته، در مشعرالحرام چادر هم وجود ندارد. آنها شب را باید در فضای باز و با استفاده از زیرانداز سپری کنند و پس از طلوع آفتاب،  مسیری چند کیلومتری را با پای پیاده تا رسیدن به سرزمین منا بپیمایند.

پس از مشاعر مقدسه، حجاج برای آخرین مرحله از انجام مناسک خود به مکه مکرمه باز می گردند تا طواف حج، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه ، طواف نساء و نماز طواف نساء را انجام دهند. اگرچه ضرورتی برای انجام این کار در همان روز بازگشت نیست و حجاج تا چند روز فرصت دارند اعمال این مرحله را انجام دهند اما زمان لازم برای این اعمال زیاد نیست و می توان آن را ظرف چند ساعت انجام داد. به همین دلیل، بسیاری از حجاج ترجیح می دهند بلافاصله پس از بازگشت به مکه مکرمه، این مرحله را به جای آورند و مناسک خود را تمام کنند اما به دلیل ازدحام و فشار جمعیتی چند صدهزار نفری به ویژه هنگام طواف خانه خدا، تحمل آن برای بسیاری از زائران به ویژه افراد مسن، کاری بسیار سخت و دشوار است.

آنطور که «توفیق الربیعه» وزیر حج و عمره عربستان اعلام کرده، امسال در مجموع، بیش از یک میلیون و 870 هزار نفر از 150 کشور جهان در مناسک حج تمتع شرکت کردند که از این تعداد، 184 هزار نفر، شهروندان خود عربستان بودند. از این میزان، 996 هزار و 694 نفر را مردان و 875 هزار و 351 نفر را زنان تشکیل می دادند.

سهم ایران از این جمعیت حج گزار 87 هزار و 550  نفر بود که بر اساس تصمیم سازمان همکاری اسلامی به ایران اختصاص یافته بود؛ تصمیمی که می گوید هر کشور – جز عربستان میزبان- می تواند هر سال تا یک درصد جمعیت خود را به مناسک حج تمتع اعزام کند.
با این حال، تقاضای زیاد برای رفتن به حج در ایران از یکطرف و وقفه چند ساله در اعزام حجاج به دلیل وقوع فاجعه منا -که در سال 1394 موجب جان باختن بیش از 2500 حاجی از کشورهای مختلف از جمله 464 ایرانی شد-، باعث طولانی شدن صف انتظار متقاضیان حج در ایران و بالارفتن سن آنها شده است به گونه ای که حجاج امسال 17 سال پیش ثبت نام کرده بودند و به گفته مسئولان حج، اعزام تمامی ثبت نام کنندگان در سال 1387 با روند کنونی حداقل 14 سال دیگر هم طول خواهد کشید زیرا هنوز بیش از یک میلیون و 100 هزار نفر فیش اعزام به حج دارند.
این وضعیت سبب شده است سن زائران ایرانی حج تمتع هر سال بالاتر برود به گونه ای که امسال میانگین سنی آنها نزدیک به 60 سال بود و 2300 نفر از آنها بیش از 80 سال سن داشتند.

کهولت سن و مشکلات و بیماری های ناشی از آن از یکسو و مشکلات اقامت طولانی حجاج ایرانی در عربستان – با میانگین نزدیک به 40 روز- در هوای داغ آن کشور موجب شده بود امسال مسئولان حج ایران نگران بالارفتن تلفات و مرگ و میر زائران باشند اما طبق آخرین گزارشها، تاکنون 22 تن جان خود را از دست داده اند و انتظار می رود با توجه به پایان مناسک حج تمتع، آغاز بازگشت حجاج به کشور و همچنین، امکان اعزام فوری بیماران بدحال به کشور، این رقم تا پایان زمان بازگشت تمامی حجاج در سوم مردادماه افزایش چندانی نداشته باشد. 

البته، این امر به معنای رضایت کامل مسئولان حج از وضعیت برگزاری حج امسال نیست زیرا همانطور که حجت الاسلام «سیدعبدالفتاح نواب» نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی اعلام کرده، با وجود بهبود مناسبات سیاسی دو کشور ایران و عربستان در ماههای اخیر، مقام های ریاض آنطور که انتظار می رفت تسهیلات چندانی در زمینه زیارت و اقامت زائران ایرانی چه در مکه و چه در مدینه ایجاد نکرده اند. بطور مثال، آقای نواب دو روز پیش در نشست شورای برنامه ریزی و هماهنگی بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت در مکه مکرمه، با اشاره به گرمازدگی شماری از زائران ایرانی در مسیر جمرات، از اینکه طولانی ترین مسیر در گرمترین ساعات روز برای برگشت زائران ایرانی برای رمی در نظر گرفته شده بود، گلایه کرده است.

«پیرحسین کولیوند» رییس جمعیت هلال احمر هم که در حج شرکت داشته و همچنان در مکه مکرمه است، در مصاحبه ای از ارائه بیش از 430 هزار خدمت بهداشتی و درمانی به حجاج ایرانی از ابتدای اعزام آنها در سوم خرداد تا روز دوشنبه (12 تیر) خبر داده و گفته است که از این خدمات، 5500 مورد سرم تراپی حجاج و بیشتر به دلیل گرمازدگی آنها در ایام تشریق بوده است.

نکته جالبتر آن است که به گفته شماری از زائرانی که امسال با خرید فیش دیگران به حج تمتع مشرف شده اند، آنها برای خرید فیش آزاد حج حدود 150 میلیون تومان هزینه کرده اند که با احتساب هزینه های دریافتی سازمان حج از حجاج بابت سفر و اقامت آنها در عربستان – که بین 110 تا 140 میلیون تومان اعلام شده- ، حج امسال برای آنها در مجموع نزدیک به 300 میلیون تومان تمام شده است. اگر به این ارقام، هزینه های جانبی نظیر مهمانی گرفتن حاجیان و خرید هدیه را هم اضافه کنیم به راحتی رقمی حدود 500 میلیون تومان  برای هر یک از آنان ثبت خواهد شد.

از نظر شرعی، حج تمتع فقط بر افرادی واجب است که استطاعت مالی و جسمی آن را داشته باشند و بطور طبیعی، کسانی که حاضر به انجام چنین هزینه هایی می شوند، از امکان آن برخوردار هستند.

اگر این مبنا و قاعده فقهی را برای حج گزاردن بپذیریم و به هزینه های یادشده نیز گوشه چشمی داشته باشیم، می توان چنین جمع بندی کرد که بسیاری از مردم ما بویژه افراد مومن و متشرع حاضر هستند هزینه های سنگینی را برای انجام این واجب شرعی بپذیرند و سختی های زیادی اعم از دوری 40 روزه از خانواده، پیاده روی های طولانی، حضور در صحرای داغ عربستان، انجام مناسک و .... را نیز با جان و دل تحمل کنند تا از این آزمون الهی سربلند بیرون بیایند.
آنها حتی نیش و کنایه های افرادی که این روزها انجام حج را زیرسوال می برند، تحمل می کنند با این امید که خدا حج آنان را قبول کند و از وسوسه های شیطان دور باشند.

در چنین شرایط و فضایی آیا بهتر نیست خود حاجیان و مسئولان دست اندرکار حج و زیارت پس از انجام این واجب، گردهم بیایند و تدبیری بیندیشند تا از دل این همه هزینه های سنگین جسمی و مالی، آثار ماندگار معنوی و اجتماعی در جامعه هم حاصل شود و حتی، زبان منتقدان را هم ببندد؟!

تردیدی نیست که سفر حج از نظر فردی و معنوی، برای حاجیان آثار بسیاری دارد. آنها در برابر کعبه و در مشاعر مقدسه با خدای خویش عهد می بندند که انسانی کامل، متعبد و خیرخواه دیگران باشند و پس از حج نیز احترام آنان در جامعه چند برابر می شود. فلسفه حج در بعد اجتماعی و جهانی هم در پیام حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی به کنگره جهانی حج امسال کاملا تبیین شده است. ایشان، آئین حج را یک فراخوان جهانی برای تعالی انسان‌ها و زمینه‌ساز اعتلای معنوی و اخلاقی بشریت خواندند و تصریح کردند:« شرط لازم برای این اثرگذاری جهانی، آن است که مسلمانان در گام نخست، خطاب زندگی‌بخش حج را خود بدرستی بشنوند و همه‌ی همّت خود را برای عملی کردن آن به کار گیرند. دو پایه‌ی اصلی این خطاب، «وحدت» و «معنویت» است. وحدت و معنویت، ضامن ارتقاء مادی و معنوی جهان اسلام و نورافشانی آن به همه‌ی گیتی است».

در این شرایط و با این اوصاف و اهداف، چه می توان کرد؟!
پیشنهاد  آن است کارگزاران حج و حاجیان – که همه خیراندیشند-، در این روزها که عموم مردم و کشور با مشکلات اقتصادی جدی دست و پنجه نرم می کنند، گردهم جمع شوند و با تاسیس نهادها یا صندوق های خیریه برای پیشرفت و توسعه جامعه  قدم های جدی بردارند. همانطور که موسسات خیریه با حضور افراد خیر و نیکوکار تاکنون در کار مدرسه سازی، بیمارستان سازی، مسجدسازی و مانند آن قدم های جدی برداشته اند، حاجیان هم می توانند چنین اقداماتی را با همکاری یکدیگر انجام دهند. بطور مثال، آنها با طیب خاطر و رضایت قلبی، با پرداخت مبلغی اندک در هر سال می توانند کارهای بزرگی برای منطقه، استان و کشور خود انجام دهند. مثلا، اگر آنها امسال هر کدام فقط 10 میلیون تومان به کارهای خیریه اجتماعی اختصاص دهند – که در برابر 300 تا 500 میلیون هزینه گفته شده، رقم چندانی نیست- مبلغ آن در مجموع به 870 میلیارد تومان می رسد که با آن می توان اقدامات زیادی را به ثمر رساند. 

چه اشکالی دارد حاجیان هر سال به نشانه توفیقی که خدا نصیب آنان کرده است، یک نماد اثرگذار از خود برجای بگذارند و دولت و نهادهای عمومی هم ثبت کنند که این کار با کمک حاجیان آن سال انجام شده است. قطعا، این کار هم مورد رضایت مردم و هم خداوند متعال خواهد بود و حتما حاجیانی خواهند بود که ارقام به مراتب بالاتر و بیشتری را صرف کارهای خیریه کنند. من مطمئن هستم چنین کاری، سرمایه اجتماعی حاجیان و ارزش سفر معنوی آنان را نیز در جامعه بسیار بالاتر خواهد برد.

 این کار نیاز به برنامه ریزی، تدبیر و پیگیری از سوی مسئولان ذیربط دارد و باید هر چه زودتر برای آن فکری کرد.