ابن مخلب
ابن مخلب: از والیان مکه در روزگار خلافت عباسیان محمد بن اسماعیل بن مخلب مشهور به ابن‌ مخلب[1] در اوایل سده چهارم ق. همزمان با خلافت مقتدر بالله خلیفه عباسی بر مکه حکمرانی داشت.[2] اما از تعیین او از جانب خلیفه عباسی گزارشی در دست نیست. برای او نام
ابن مخلب: از واليان مكه در روزگار خلافت عباسيان
محمد بن اسماعيل بن مخلب مشهور به ابن مخلب[1] در اوايل سده چهارم ق. همزمان با خلافت مقتدر بالله خليفه عباسي بر مكه حكمراني داشت.[2] اما از تعيين او از جانب خليفه عباسي گزارشي در دست نيست. براي او نام‌هاي ديگري چون ابن مُحارِب[3]، ابن مُخلد[4] و ابن مجلب[5] ياد شده كه گويا تصحيف ابن مخلب است. آغاز و مدت حكمراني او مشخص نيست.[6] البته به سبب نابساماني اوضاع مكه در آن روزگار، در ولايت ابن مخلب بر مكه ترديد شده است.[7]
از زندگي ابن مخلب جز همزماني حكمراني وي با حمله قرامطه بحرين به سركردگي ابوطاهر قِرمطي* در روز ترويه به سال 317ق.[8] گزارشي در دست نيست.[9] در اين حمله كه به كشتار حج‌گزاران و غارت اموال حرم و كعبه انجاميد، او كه از رويارويي با مهاجمان ناتوان بود، همراه بزرگان مكه به حضور ابوطاهر رسيد و توقف كشتار و بازپس دادن اموال را خواستار شد. گزارشي ديگر ملاقات وي با ابوطاهر را پس از ربوده شدن حجرالاسود به دست قرامطه و قصد انتقال
آن به بحرين دانسته است. در اين ديدار،
ابن مخلب بازپس دادن حجرالاسود در
برابر تحويل تمام اموال مكيان را خواستار شد.[10]
آن به بحرين دانسته است. در اين ديدار،
ابن مخلب بازپس دادن حجرالاسود در
برابر تحويل تمام اموال مكيان را خواستار شد.[10]
بسياري از گزارش‌ها از درگيري ابن مخلب با قرامطه در پي رد درخواست او و كشته شدنش حكايت دارند.[11] اما برخي منابع از نقش او به سال321ق. در جريان بازپس‌گيري اموال برخي از اشراف گزارش كرده‌اند. فاسي در نقد اين گزارش، تشابه اسمي ابن مخلب را با يكي از خويشان خود محتمل دانسته است.[12] صاحب‌نظران سبب بيشتر اين اختلاف‌ها را اوضاع وحشت‌آميز ناشي از كشتارهاي قرامطه در آن زمان دانسته‌اند.[13]
منابع
افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازي (م.1365ق.)، به كوشش ابن دهيش، مكه، مكتبة الاسدي، 1430ق؛ امراء البلد الحرام: سيد احمد زيني دحلان (م.1304ق.)، بيروت، دار المتحده؛ امراء مكه عبر عصور الاسلام: عبدالفتاح حسين راوه، الطائف، مكتبة المعارف؛ تاريخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.808ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1391ق؛ تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير: الذهبي (م.748ق.)، به كوشش عمر عبدالسلام، بيروت، دار الكتاب العربي، 1410ق؛ تاريخ امراء مكة المكرمه: عارف عبدالغني، دمشق، دار البشائر، 1413ق؛ تاريخ الخميس: حسين بن محمد الديار بكري (م.966ق.)، بيروت، مؤسسة شعبان، 1283ق؛ التنبيه و الاشراف: المسعودي (م.375ق.)، بيروت، دار الصعب؛ شذرات الذهب: عبدالحي بن عماد (م.1089ق.)، به كوشش الارنؤوط، بيروت، دار ابن كثير، 1406ق؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش مصطفي محمد، مكه، النهضة الحديثه، 1999م؛ غاية المرام باخبار سلطنة البلد الحرام: عبدالعزيز بن فهد المكي (م.920ق.)، به كوشش فهيم شلتوت، جده، دار المدني، 1406ق؛ الكامل في التاريخ: ابن اثير علي بن محمد الجزري (م.630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1428ق؛ نهاية الارب: شهاب الدين النويري (م.733ق.)، قاهره، دار الكتب و الوثائق، 1423ق.
سيد حامد علي زاده موسوي
[1]. شفاء الغرام، ج2، ص303-304.
[2]. امراء مكه عبر عصور الاسلام، ص117.
[3]. تاريخ الاسلام، ج23، ص380؛ تاريخ الخميس، ج2، ص350؛ شذرات الذهب، ج4، ص81.
[4]. امراء البلد الحرام، ص20.
[5]. امراء البلد الحرام، ص20.
[6]. غاية المرام، ج1، ص468؛ افادة الانام، ج3، ص71.
[7]. موسوعة مكة المكرمه، ج1، ص438.
[8]. التنبيه و الاشراف، ص334؛ الكامل، ج8، ص207.
[9]. الكامل، ج8، ص207-208؛ تاريخ الاسلام، ج23، ص380؛ تاريخ ابن خلدون، ج3، ص379.
[10]. تاريخ امراء مكة المكرمه، ص378.
[11]. الكامل، ج8، ص207-208؛ نهاية الارب، ج25، ص297؛ تاريخ ابن خلدون، ج3، ص379.
[12]. شفاء الغرام، ج2، ص304.
[13]. تاريخ امراء مكة المكرمه، ص378؛ موسوعة مكة و مدينه، ج1، ص438.
ابن مخلب