حج واجبی است که معصومین(ع) هیچ‌گاه اجازه تعطیلی آن را ندادند

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج به نقل از ايكنا، حج از ديرباز تاكنون از اهميت ويژه‌ای نزد مسلمانان برخوردار بوده است و همه ساله صدها هزار مسلمان مشتاق از گوشه و كنار جهان، به سوی سرزمين مقدس مكه و مدينه حركت كرده‌ و با تمامی مشقات و سختی‌ها خود را به ميقات می‌رسانند و لبيك‌گويان آماده فريضه حج می‌شوند.

گنجينه روايات شيعه سرشار از رواياتی است كه وجود شريف پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) در بيان جايگاه و عظمت حج فرمودند و همواره بر لزوم پرشور برگزار شدن آن تأكيد كرده‌اند.

در طول تاريخ هميشه افرادی تلاش كردند كه از اهميت و نقش عظيم حج بكاهند و مردم را نسبت به اين فريضه مهم بی‌رغبت كنند. در دوران كنونی نيز عده‌ای با مطرح كردن گزينه‌های ديگری همچون انفاق و كمك به افراد، مستضعفين و محرومين جامعه سعی دارند تا از ارزش حج بكاهند و آن را عملی كم ارزش جلوه دهند. مخصوصا با شيوع بيماری‌های همه‌گير در ايام حج تمتع امسال، برخی خواهان تعطيلی اين فريضه با عظمت و مراسم باشكوه الهی شده‌اند. از اين‌رو نگاهی به مقاله جايگاه حج در انديشه اسلامی اثر حجت‌الاسلام سيدعلی قاضی‌عسكر می‌اندازيم.

در گذشته، طولانی بودن راه، نداشتن وسيله نقليه مناسب و مطمئن، نبود امكانات رفاهی و درمانی، ناامنی و وجود سارقين مسلّح، همه عواملی بودند كه حجاج را با خطر مواجه می‌كردند. بسياری از آن‌ها در بين راه می‌مردند و هرگز به وطن باز نمی‌گشتند.

از امام صادق(ع) نقل شده كه فرمود: «... ما من مَلِك ولاسُوقَة يصل الی الحج الاّ بمشقّة فی تغيير مطعم او مشرب او ريح او شمس لا يستطيع ردّها و ذلك قوله عزّوجلّ: و تحمل اثقالكم الی بَلَد لَمْ تكوُنوُا بالغيه الاّ بِشِقِ الأَ نْفُسِ اِنَّ ربّكم لرؤف رحيم ؛ هيچ پادشاه و هيچ رعيتی به خانه خدا نمی‌رسد جز با مشقت و ناگواری در آب و غذا، و تحمل باد و توفان و تابش خورشيد و اين است معنای كلام خداوند عزّوجل كه فرمود: چارپايان بارهای شما را بر پشت كشيده، به شهر می‌رسانند كه اگر آنها نبودند شما جز با مشقت و جان‌كندن به مقصد نمی‌رسيديد. همانا پروردگار شما رئوف و رحيم است.»

هشام‌بن‌حكم نيز از امام صادق(ع) نقل می‌كند كه فرمود: «... و ما احد يبلغه حتی تناله المشقه ؛ هيچ كس بدون زحمت و مشقت به مكه نمی‌رسد.»

با توجه به دوری راه و خطرات گوناگونی كه بر سر راه حاجيان وجود داشت آنان كه جان سالم به در می‌بردند، و به سلامت برمی‌گشتند با عزت و تكريم فراوان به شهر و روستای خويش وارد می‌شدند و مردم از آنها تجليل فراوان می‌كردند.

ليكن در برابر اين همه ارزش و عظمت، معاندين با اسلام و عناصر نادان و متحجر، با تبليغات مسموم خود در طول تاريخ، تلاش كرده‌اند تا از اهميت و نقش عظيم حج بكاهند و مردم را نسبت به اين فريضه مهم بی‌رغبت كنند.

ابراهيم‌بن‌ميمون برای امام‌صادق(ع) نقل كرده و می‌گويد: در حضور ابوحنيفه نشسته بودم مردی آمد و از او پرسيد: كسی كه حج واجب را انجام داده، آيا باز هم اگر به حج برود، بهتر است يا آنكه با هزينه حج، بنده‌ای خريده او را در راه خدا آزاد كند؟ ابوحنيفه پاسخ داده بود: آزاد‌ كردن بنده بهتر است! امام صادق(ع) پس از نقل اين مطلب، فرمودند: به خدا سوگند كه ابوحنيفه دروغ گفته و فتوای ناحق داده است، به خدا سوگند كه حج خانه خدا بهتر است از خريدن و آزادكردن يك بنده و بنده ديگر تا برسد به ده بنده، سپس فرمود: وای بر ابوحنيفه، آزاد كردن كدام بنده به طواف كعبه و سعی صفا و مروه و فيض عرفه و سرتراشيدن و رمی جمرات خواهد رسيد؟ اگر آن‌گونه كه ابوحنيفه گفته، باشد(و اين مطلب شهرت پيدا كند) مردم، حج خانه خدا را تعطيل خواهند كرد.

از برخی روايات استفاده می شود كه در آن زمان بر اثر تبليغات غلط، اين انديشه در اذهان تعدادی از متدينين نيز نفوذ كرده بود و بحدی در جامعه جدی شد كه برخی به خود اجازه داده رسما به امامان شيعه اعتراض كنند.

برخی از قصّه‌پردازان نيز در دامن‌زدن به اين طرز تفكر سهيم بوده‌اند; عبدالرحمن‌ابی‌عبدالله می‌گويد به امام صادق(ع) عرض كردم عده‌ای از قصاص می‌گويند اگر كسی حج واجب را انجام داده و پس از آن بجای رفتن به حج، صدقه بدهد برای او بهتر است. امام فرمودند: «دروغ گفته‌اند! اگر مردم چنين كنند اين بيت تعطيل خواهد شد و حال آنكه خداوند عزوجل اين خانه را وسيله قيام برای مردم قرار داده است».

پس از آنكه بنی‌اميه، پايه‌های حكومت خويش را تحكيم بخشيده، بر مردم مسلط شدند، با يك برنامه حساب شده مسجد جامع اموی را در دمشق بنا كردند تا مردم را از مدينه منوره و مكه مكرمه منصرف نموده، به آنجا متوجه كنند و به جای كعبه معظمه به حج آن وادار سازند.

متوكل، خليفه عباسی نيز برای شكستن حرمت حج و بی‌اعتبار ساختن آن در جامعه، بنايی در سامرا شبيه كعبه ساخت و در نزديكی آن، سرزمين‌هايی را به نام‌های منا و عرفات و... نامگذاری كرد و آن‌گاه كه اميران او درخواست رفتن به حج داشتند به آنان پيشنهاد كرد در همين‌جا حج گذارده، طواف كنند.

در همين دوران نيز تعدادی از صوفيه با ايجاد انحراف در اذهان عمومی، مردم را از رفتن به حج بر حذر داشته، به كاری ديگر ترغيب می‌كردند. يكی از آنان به مريدی از مريدانش می‌گويد: «به جای رفتن به مكه، به خانه‌ات برگرد و به مادرت خدمت كن.»

در قرن اخير نيز پاره‌ای از روشنفكران غرب‌زده و درصدد برآمدند با استفاده از شعر، قصه، داستان و طنز از ارزش حج كاسته، آن را در اذهان عمومی عملی غير مهم جلوه دهند. گاهی می‌گفتند اگر حاجی به جای رفتن به مكه و طواف خانه خدا پول آن را خرج مستمندان و فقيران جامعه كند ارزش بيشتری دارد، گاهی می‌گفتند، چرا پول و ارزی كه با اين زحمت بدست آمده است را در اختيار اعراب قرار دهد.

ليكن برخلاف اين‌گونه حركت‌ها كه از دير زمان آغاز و تا عصر ما نيز ادامه يافته، ائمه معصومين(ع) كوشيده‌اند اين تفكر را تخطئه و مردم را از بركات و ثمرات عظيم حج آگاه سازند.

امام صادق(ع) نقل می‌كند كه حضرت فرمود: هنگامی كه رسول خدا(ص) از عرفات كوچ نمود در «ابطح» يكی از اعراب بيابانی به حضور آن حضرت شرفياب شده، عرضه داشت: من مردی ثروتمندم، قصد حج داشتم هنگام حركت مانعی پيش آمد و نتوانستم به حج مشرف شوم حال شما امر فرماييد من با اين مال كار نيكی انجام دهم كه ثواب حج را درك كنم!

حضرت بسوی كوه ابوقبيس رو كرد و فرمود: «اگر به مقدار اين كوه طلای سرخ داشته باشی و همه را در راه خدا انفاق كنی به ثواب و بهره ای كه حاجيان رسيده‌اند نخواهی رسيد». تأكيد ائمه معصومين(ع) بر اين بوده كه از عظمت حج كاسته نشود و هميشه اين مراسم عظيم عبادی سياسی با شكوه هر چه تمام‌تر برگزارشود، لذا از هر فرصتی استفاده كرده و مردم را به انجام حج ترغيب می‌فرموده‌اند.

ترغيب و تشويق مردم بحدی است كه امام صادق(ع) می‌فرمايد: «ليس فی ترك الحج خيره» برای ترك حج، استخاره جايز نيست و حتی برای نرفتن به حج نبايد مشورت كرد. يكی از شرايط انجام حج استطاعت مالی است ليكن در روايات حتی كسانی كه مستطيع هم نيستند برای انجام اين فريضه الهی تشويق شده‌اند.

معاوية‌بن‌وهب از افراد مختلفی نقل می‌كند كه به امام صادق(ع) گفته‌اند ما مقروض هستيم آيا پول قرض كرده و حج انجام دهيم؟ امام فرموده اند: آری حج وسيله خواهد بود كه دين او زودتر ادا شود.

علی بن ابيطالب(ع) در واپسين لحظات زندگی به فرزندانش وصيت كرده می فرمايد: «الله الله فی بيت ربكم لاتخلوه مابقيتم فانه ان ترك لم تناظروا ؛ فرزندانم تا زنده هستيد حج خانه خدا را ترك نكنيد كه در چنين صورتی مهلت داده نخواهيد شد.»

اگر با اين همه تشويق، مسلمانان به حج خانه خدا بی‌توجهی كنند بر حاكم اسلامی واجب است تا مردم را برای رفتن به حج مجبور نمايد. عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) نقل می كند كه آن حضرت فرمود: «اگر مردم خانه خدا را متروك بگذارند بر امام زمان (حكومت اسلامی) واجب است آنان را به زيارت حج مجبور كند، چه بخواهند چه نخواهند، چرا كه خانه خدا برای حج و زيارت برپا شده است.

اهميت اين امر بحدی است كه اگر مردم هزينه سفر هم نداشته باشند، بايد از بودجه حكومت اسلامی مخارج سفر آنان تأمين و به حج اعزام شوند. در قرآن كريم نيز تاركين حج مورد تهديد جدّی قرار گرفته اند... «و من كفر فانّ الله غنی عن العالمين.»

اميد آن‌كه اين مراسم عظيم دينی هر سال پرشكوه‌تر از گذشته برگزار شود و مسلمانان جهان بتوانند در تحقق حج ابراهيمی كه امام خمينی(ره) برای اقامه آن تلاش فراوان فرمود بيش از پيش موفق گردند.