جایگاه روحانیان کاروان
تحقق حج قلبی
حجت‌الاسلام والمسلمين محمد تقديري، امسال براي چندمين بار به عنوان روحاني يكي از كاروان‌هاي شهر تهران به مدينه منوره و مكه مكرمه اعزام شده است.
<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
اين روحاني 42 ساله، 13 سال درس خارج را گذرانده است. او هم اكنون از محضر مقام معظم رهبري كسب فيض مي‌كند وی تأكيد دارد كه با او صرفاً درباره كاروان و برنامه‌ها و ابتكارات فرهنگي در ايام حج به گفت‌وگو بنشينيم؛ چرا كه معتقد است، روحاني كاروان بايد اهل برنامه‌هاي نو و روش‌هاي جديد براي جذب مخاطب باشد. چنانكه خود او به اعتبار رايانه قابل حمل و حافظه افزوده تا 500 گيگابايت، كاروانيان را با سي‌دي‌ها و فايل‌هاي سخنراني، مداحي، قرائت قرآن، قابل انتقال روي گوشي تلفن همراه تغذيه مي‌كند. اين در حالي است كه بيش از 60 هزار جلد كتاب در هارد خارجي رايانه او موجود و قابل مطالعه است.
گفت‌وگوي ما با اين روحاني كاروان، شما را با وي و بعضي ديدگاه‌هايش بيشتر آشنا مي‌كند.
نگاه شما به موضوع حج و تشرف زائران به شهرهاي مقدس چيست؟
اجازه بدهيد يك دسته‌بندي مقدماتي براي زيارت داشته باشيم. زيارت مي‌تواند قالبي يا قلبي باشد. قالبي، آن است كه ما براي رسيدن به نقطه‌اي كه زيارت مي‌كنيم، حاضر مي‌شويم و مقام تشرف پيدا مي‌كنيم. در اين نوع زيارت، حضور جسمي افراد مهم است. اما زيارت نوع دوم، زيارت قلبي است كه اين زيارت، تابع محدوديت‌هاي مكان و زمان نيست. آنچه در روايات و فرمايشات ائمه معصوم (ع) و بزرگان ديني ما مورد تأكيد قرار مي‌گيرد، زيارت قلبي است. حاجي بايد بعد از سفر هم با خودش فكر كند كه كجا رفته و هدف و برنامه‌اش چه بوده است. چرا ما به شيطان سنگ زديم، چرا طواف می‌کنیم؟ اگر توانست او به سئوالات خود پاسخ بدهد، مي‌تواند اطمينان داشته باشد كه زيارت قلبي انجام داده، وگرنه: كعبه يك سنگ نشان است كه ره گم نشود/حاجي احرام دگر بند، ببين يار كجاست. روايات ما مي‌گويد كه حجاج چند قسم‌اند؛ بعضي‌ها براي نام و نان يا تجارت به مكه مشرف مي‌شوند و برخي براي پيوند با حضرت دوست. اگر زيارت ما قلبي باشد، آن وقت اين بيت، مصداق پيدا مي‌كند: گر به شوق كعبه خواهي زد قدم/سرزنش‌ها گر كند خار مغيلان غم مخور. حاجي بايد سرچشمه فيض را پيدا كند و به دنبال كسب معرفت باشد؛ وگرنه غذاي كاروان يا هتل محل اقامتش مهم جلوه مي‌كند و محل بحث و جدل او مي‌شود يا انجام اعمال براي او سخت خواهد شد.
با پايين آمدن سن و افزايش تحصيلات تشرف‌يافتگان به حج، كاركرد روحانيان كاروان‌ها نيز تغييراتي كرده است. به نظر شما مأموريت‌هاي تازه آنها چيست؟
مهم‌ترين وظيفه و مأموريت روحانيان كاروان، قلبي كردن حج بر محمل سفر قالبي به مكه مكرمه و مدينه منوره است. وقتي روحاني اين كاركرد را پيدا كرد، بقيه وظايف به دنبال آن روشن خواهد شد. در درجات متعالي، يك روحاني بايد اعضاي كاروان را به محبت‌الله و اكسير عشق خداوند برساند، اما ابزار آن متفاوت است. رشد تمدن و ارتقاي تكنولوژي به دنبال افزايش سطح تحصيلات، بايد ما را به رتبه اعلاي دوستي با خدا برساند و بر روحاني كاروان است كه زائران را نسبت به استفاده از فرصت‌هاي جواني يا ادراك بالا هوشيار كند؛ وگرنه همين پيشرفت‌ها مي‌تواند توليد شرك كند يا موجب گمراهي شود.
شما سال‌ها به عنوان روحاني كاروان به حج مشرف شده‌ايد. تجربه خودتان در اين سفرها چه بوده است؟
يكي از آنها، آمادگي‌هاي پيش از سفر است. در كشور ما اين آمادگي‌ها در زائران ايجاد مي‌شود، منتها نبايد اين آمادگي‌ها با افزايش كتاب يا تعدد جلسات همراه شود. به نظر من، انباشت اطلاعات در اغلب موارد نمي‌تواند مؤثر باشد. بلكه بايد كليد واژه‌هاي اثربخش در كشف و شهود حاجي را پيدا كرد. به جاي ارائه اطلاعات متعدد و متراكم، برخي داستان‌ها، نكته‌ها و گفته‌ها مي‌تواند به افزايش ادراك زائران كمك كند.
به نظرم گفت‌وگوي ما دارد به كلي‌گويي دچار مي‌شود. پيشنهاد مشخص شما در اين زمينه چيست؟
براي آنكه موضوع به ذهن مخاطبان نشريه نزديك بشود، يك مثال از آقاي قرائتي مي‌زنم. او مي‌گويد كه بيان تفسير با وقت و حجم كاري مردم همخواني ندارد. به جاي آن، بياييد تفسير سه دقيقه‌اي را در بين‌الصلاتين رواج دهيد. خيلي از روحانيان مي‌توانند برنامه‌هاي مختصر، موجز و مفيد ارائه دهند. با اين تفاوت كه آن برنامه فرهنگي كوتاه، پشتوانه محكم و درازمدتي داشته باشد، نه اينكه دم دستي باشد. در مسئله حج هم بايد جزوات، مختصر، اما عميق و كارساز باشد. مثلاً در معرفي اماكن مقدسي مانند مسجد قبا، احاديث كوتاه حضرت رسول (ص) را بيان مي‌كنم. اينكه اولين جمله حضرت در آنجا اين بوده است كه فرموده‌اند: «سلام را افشا كنيد، به اطعام مردم بپردازيد و صله رحم را در خود تقويت كنيد.» سفر حج، زمان اثرگذاري كلام بر مخاطب است و بايد از اين فرصت استفاده كرد.
با اين وصف، روحاني كاروان بايد موقعيت‌‌شناس و مكان‌شناس باشد.
بله. تمام سخن من اين است كه سطح و حجم كارها و انتقال اطلاعات به زائر نمي‌تواند مؤثر باشد. نكته‌ها بايد ريز و نافذ باشد تا بتواند اقشار جوان و تحصيلكرده و حتي زائران نخبه و فرهيخته را اقناع كند. از طرف ديگر، روحاني بايد نسبت به ابزار جديد و تكنولوژي‌هاي نوين تسلط داشته باشد.
شما براي آشنايي اعضاي كاروان با مفاهيم و اطلاعات سفر از چه تكنيك‌هايي استفاده كرديد؟
ما سعي كرديم كه از سيستم‌هاي جديد مانند ويدئو پروژكشن استفاده كنيم. چرا كه هميشه تصوير مي‌تواند اثربخش‌تر از سخنراني و بيان موضوع باشد. بهره‌گيري از ماكت‌هاي مختلف نيز، يكي ديگر از روش‌هاي ما براي آشنايي زائران با اماكن و فضاهاي متبرك اين سفر بود كه اين كار باعث شد وقت مردم تلف نشود. پيشنهاد من اين است كه پيش از انجام سفر، هر چند كاروان به صورت اماني از اين دستگاه‌ها و ماكت‌ها استفاده كنند و مطالب آموزشي و فيلم‌ها را در قالب‌هاي تازه به زائران انتقال دهند. چرا كه اين كار در طول سفر ممكن نيست و فرصت‌ها محدود است. گاهي هم شرايط آزادانه‌اي براي توضيح روحانيان در جاهايي مانند بقيع، احد يا قبرستان ابي‌طالب وجود ندارد.
اگر بخواهيم به طور خلاصه با برنامه‌هاي شما در طول حج آشنا شويم، درباره اين برنامه‌ها چه مي‌گوييد؟
يكي از برنامه‌هاي ما در كاروان اين است كه افراد مي‌توانند از آثار موجود در كتابخانه سيار استفاده كنند. هرچند اين كتاب‌ها محدود است، اما به صورت موضوعي انتخاب شده و خلاصه تمام مباحث مربوط به حج در آنها ديده مي‌شود. يكي ديگر از كارهاي ما در كاروان، ارائه آثار و فايل‌هاي صوتي و تصويري قابل ارائه روي گوشي تلفن همراه است. اعضاي كاروان مي‌توانند با مراجعه به روحاني كاروان، سخنراني مذهبي و مداحي مورد علاقه خود را از طريق فن‌آوري بلوتوث دريافت كنند يا كارت حافظه خود را براي دريافت اين فايل‌ها در اختيار ما بگذارند.