معادله‌ی بازگشت از حج و خرید سوغات از دیدگاه حجت‌الاسلام قرائتی
ماجرای خرید سوغاتی در حج در چند سال گذشته موضوعی بوده که به‌عنوان یک مسأله، محل بحث‌های مختلفی واقع شده است. گاهی به حجم زیاد خریدها و بعضا غیرضروری بودن آن‌ها اشاره می‌شد، گاهی هم از این‌که زائران و حاجیان ایرانی به جای حضور در نمازهای جماعت مسجدالنبی و مسجدالحرام، مقابل مغازه‌ها صف می‌کشیدند تا فروشنده از مسجد برگردد.
ماجراي خريد سوغاتي در حج در چند سال گذشته موضوعي بوده كه به‌عنوان يك مسأله، محل بحث‌هاي مختلفي واقع شده است. گاهي به حجم زياد خريدها و بعضا غيرضروري بودن آن‌ها اشاره مي‌شد، گاهي هم از اين‌كه زائران و حاجيان ايراني به جاي حضور در نمازهاي جماعت مسجدالنبي و مسجدالحرام، مقابل مغازه‌ها صف مي‌كشيدند تا فروشنده از مسجد برگردد.
البته سفر حج در يك زماني تحت تأثير شرايط تحريم‌هاي جنگ تحميلي، فرصتي بود تا حاجيان ايراني به خريد يخچال و ماشين لباسشويي خارجي اقدام كنند؛ اما در سال‌هاي اخير اين پرسش هم ايجاد شده است كه چرا بايد اين همه ارز در خارج از كشور براي خريد اجناس نامرغوب چيني صرف شود؟
به گزارش خبرنگار اعزامي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) به سرزمين وحي، با همه‌ي اين اوصاف، در حج امسال اين وضعيت به‌شدت تغيير كرد كه احتمالا بخشي از آن براثر فرهنگ‌سازي‌ها و توصيه‌هاي صورت‌گرفته بود و از سويي كاهش شديد ريال ايران در برابر ريال عربستان به يك‌سوم ارزش سال گذشته. البته از منظري، خريدهاي انبوه سال‌هاي گذشته را طبيعي بتوان توصيف كرد، وقتي جنسي را كه مشابه آن در ايران 25هزار تومان ارزش داشت، در عربستان با شش‌هزار تومان مي‌شد خريد؛ اما به هر حال به نقطه‌اي رسيده‌ايم كه آمار اوليه نشان‌دهنده‌ي كاهش 30 درصدي خريد سوغاتي دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمين محسن قرائتي در نوشتاري به ابعاد مختلف اين موضوع پرداخته است:
موضوع هديه دادن و سوغاتي آوردن در اسلام مورد توجه بوده، به آن سفارش شده است، تا آنجا كه امام صادق (عليه‌السلام) مي‌فرمايد: هديه حج نيز جزو حج است و پولي كه صرف تهيه آن مي‌شود، پاداش همان مالي را دارد كه صرف اصل حج مي شود؛ ولي در خريد سوغات بايد نكاتي را با دقت مراعات كرد:
1- از خريد اشياي تجملاتي كه با شأن زائران خانه‌ي خدا سازگار نيست دوري كنيد.
2- خريد به‌صورت اتلاف وقت و پرسه زدن در بازار، باعث حسرت و خسارت در قيامت و خلاف رضاي خداست.
3- هنگام نماز جماعت هرگز مشغول خريد و فروش نباشيد.
4- از خريدن اجناسي كه سودش به جيب دشمنان اسلام مي‌رود جدا دوري كنيد.
اي كاش مسئولان كشورهاي اسلامي با ايجاد بازار مشتركي در مكه و مدينه توليدات كشورهاي اسلامي را در معرض خريد و فروش قرار مي‌دادند و با قطع رابطه‌ي اقتصادي با بيگانگان و به كساد كشيدن بازار پررونق آن‌ها، سيلي محكمي بر صورت‌شان مي‌نواختند.
5- خريد هدايا و سوغات نبايد به‌صورتي درآيد كه بر حاجي فشار و اكراه وارد كند و نشاط حج را از او بگيرد. امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: از صرف بودجه‌هاي غيرضروري در حج صرف نظر كن تا نشاط حج در تو همچنان زنده بماند.
كساني كه خرج حج را به‌خاطر يك سري خريدهاي زياد و ديد و بازديدهاي طولاني و پرخرج تحمل مي‌كنند، همين كه سخني از رفتن به مكه پيش مي‌آيد نشاط چنداني از خود نشان نمي‌دهند.
در روايات مي‌خوانيم در ايامي كه رسول خدا (صلي‌الله عليه و آله) در مدينه بودند، علاقه‌مندان از مكه براي حضرت آب زمزم را به‌عنوان سوغات مي‌آوردند و ايشان با روي باز مي‌پذيرفتند.
6- هدايا را تنها براي كساني نياوريد كه با آن‌ها دوست هستيد يا قبلا هدايايي براي‌تان آورده‌اند.
امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: "اَهدِ اِلي مَن لا يُهدي اِليكَ " حتي به كساني كه به تو هديه نمي‌دهند، هديه بده.
7- تقسيم سوغات بايد عادلانه و بدون منت و محترمانه باشد.
8- مردم نيز بايد با كمال خوش‌رويي، هديه را قبول كنند و هرگز آن را كم نشمرند و پس ندهند و با هداياي ديگران مقايسه نكنند، زيرا رسول اكرم (صلي‌الله عليه و آله) فرمود: اگر مرا براي غذاي بسيار ساده‌اي چون يك پاچه گوسفند دعوت كنند، آن را مي‌پذيرم.
باز هم تكرار مي‌كنم كه وضع موجود خريد هدايا به چند دليل مورد رضايت نيست:
1- معمولا خريد هدايا از اجناس شرق و غرب و سودرساني به كفار و خارج كردن ارز كشور است.
2- در حمل و نقل و تقسيم و خريد آن خلاف‌هايي رخ مي‌دهد كه در جمع شايد كفه گناه آن بر ثوابش سنگيني كند.
3- گرچه در خريد و فروش بايد سعي كنيم كه مغبون نشويم، زيرا كه در حديث مي‌خوانيم " اِنَّ المَغبُونَ في بَيعِهِ وَ شَرائِهِ غَيرُ مَحمُودٍ وَ لا مَاجِورٍ" " كسي كه در خريد و فروش كلاه سرش رود نه اجر دارد و نه پسنديده است". به همين جهت است كه امام صادق (عليه‌السلام) در سرزمين مني براي خريد گوسفند چانه مي‌زد، به‌طوري كه بعضي از ياران تعجب كردند، حضرت حديث فوق را خواندند.
البته معناي چانه زدن اين است كه در معامله، كلاه سر انسان نرود و جنس خوب را با قيمت مناسب بخرد. اگر در روايات مي‌خوانيم كه در اين سفر خرج كنيد، مراد آن است كه جنس خوب تهيه كنيد و خود و همراهان‌تان را در رفاه قرار دهيد و اگر رواياتي مي‌گويد: چانه بزنيد، يعني از گران خريدن بپرهيزيد. پس هيچ‌گونه منافاتي ميان اين دو دسته روايات نيست.
نكته‌اي كه بايد تذكر دهم آن است كه در حديث مي‌خوانيم: خداوند اجازه نمي‌دهد مومن خود را ذليل كند و اگر چانه زدن همراه با يك نوع تحقير و نشانه‌ي بي‌پولي باشد، يا چانه زدن خواهران در بازار با مردان كه گاهي همراه با چشم‌چراني و لبخندهاي مسمومي باشد كه سبب از بين رفتن تبليغات و سبك شدن چهره‌ي جمهوري اسلامي شود، گناه و لطمه به خون شهداست. به همين جهت است كه حضرت امام - رضوان‌الله عليه - در پيام سال 1364 خود به زائران خانه خدا فرمود: "پرسه زدن در بازار، دل صاحب شريعت را به درد مي‌آورد".
موضوع ديگري كه معمولا در ميان زائران خانه خدا به چشم مي‌خورد آن است كه هدايا و اجناس خود را با سايران مقايسه مي‌كنند و گاهي خود را مغبون مي‌پندارند و روي آن ساعت ها فكر مي‌كنند و حرف مي‌زنند، غافل از آن‌كه حضرت علي (عليه‌السلام) مي‌فرمايد: "اَلمَبغبُونُ مَن غُبِنَ حَظَّهُ مِنَ الآخِرَةِ" " كسي كه در پاداش‌هاي اخروي كم‌بهره باشد مغبون است". در جاي ديگر امام صادق (عليه‌السلام) مي‌فرمايد: "مَنِ استَوي يَوماهُ فَهُوَ مَغبُونٌُ" " كسي كه دو روزش يكسان باشد مغبون و ضرر كرده است".
بنابراين سزاوار است حجاج خانه خدا به جاي اين‌كه در نرخ اجناس و امثال آن از يكديگر جست‌وجو و در مقام مقايسه و رقابت و سبقت برآيند، در استفاده از اوقات و پرداخت به عبادات در ميدان مسابقه شركت كنند.