نخستین "ثقة الاسلام" تاریخ اسلام

ثقة‏الاسلام محمّد بن یعقوب بن اسحاق کلیني رازي، معروف به «کلیني» یا «شیخ کلیني» مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامي شیعه در نیمه اول سده چهارم هجري است. کلیني اصالتا ایراني و از روستاي «کلین» واقع در 38 کیلومتري شهرري است که به همین جهت او را «رازي»هم مي ‏خوانند.
 
شیخ کلینی در زمان امام حسن عسکری(ع) به دنیا آمد و مراحل ابتدائی علوم اسلامی را نزد پدر و دائی خود، "علی بن محمد بن ابراهیم علان" استاد حدیث، گذراند. بعد از دوران کوتاهی که با منابع رجالی و حدیثی آشنا شد، برای ادامه تحصیل خود به شهر ری رفت.
 
 
حضور کلینی در ری؛ منطقه ای که مرکز تضارب آراء مذاهب اسلامی بود
 
  
در آن موقع هر چند شهر ری بیشتر مردمانش شافعی و حنفی مذهب بودند ولی به خصوص روستاهای آن، شیعیان دلباخته اهل بیت و مرکز شیعه نشین بود و اکثر اهل تسنن آن شهر، به دلیل اخلاق و رفتار اسلامی شیعیان، همیشه تحت تاثیر آنان بودند، از این رو ری به شهر شیعه نشین معروف بود. "فرقه اسماعیلیه" هم با انگیزه تسلط بر ایران بیشتر از همه در این نقطه بودند و به ترویج تفکرو آراء خود پرداخته بودند و لذا شهر ری، مرکز برخورد آراء و اندیشه های فرقه اسماعیلیه، حنفی، شافعی و شیعه شده بود.
 
  
شیخ کلینی در این زمان، در کنار گذراندن تحصیلات و علوم، ضمن آشنایی با اندیشه های دیگر مذاهب، پی برد که بعضی از این فرقه ها می خواهند تشیع را از مسیر واقعی خود خارج کنند. او درد را شناخت و برای درمان آن، تصمیم به نوشتن احادیث گرفت.
 
 وی درمحضر استاد "ابوالحسن محمدبن اسدی کوفی" ساکن ری حدیث را آموخت و همان زمان که "قرمطیان" با عقاید التقاطی خود که مخلوطی از عقاید زرتشت، مانوی و اسلامی بود و به مبارزه با عقاید و مقدسات مسلمین پرداخته بودند، آنها را به نقد کشید و کتاب «الرد علی القرامطه» را نوشت و در دسترس شیعیان گذاشت.
 
  
کلینی برای تکمیل علوم و اهدافش، راهی قم شد و در آنجا از هر مسجد و حسینیه ای که راویان و محدثان، نقل حدیث می کردند، حدیث می شنید. وی با بسیاری از آخرین افراد محدثاتی که از زبان امام عسکری و یا امام هادی علیهما السلام، بدون واسطه حدیث شنیده بودند، ملاقات کرد و از محضر استادان بزرگ بهره ها برد که در میان همه آنها، کسی که نامش با کلینی و کلینی با او جاودانه بود، "علی بن ابراهیم قمی" است؛ محدثی که 7140 حدیث روایت کرده و کتاب تفسیرش، پایه تفسیر تشیع است.
 
  
شیخ کلیني که در عصر امام حسن عسکري (ع) متولد شده بود؛ با 4 نماینده خاص امام زمان (عج) که در طول غیبت کوتاه آن حضرت، رابط بین شیعیان و امام زمان (عج) بودند، نیز هم عصر بود. با اینکه آن 4 تن، از فقها و محدثان بزرگ شیعه بودند، ولي کلیني مشهورترین شخصیت عالي‏ مقامي بود که در آن زمان، میان شیعه و سني با احترام مي‏ زیست و به صورت آشکار به ترویج مذهب حق و نشر معارف و فضایل اهل‏بیت (ع) همت مي ‏گماشت.
 
 
شیخ کلینی؛ احیاگر مذهب شیعه در قرن سوم هجری
 
 شیخ کلینی در نظر عموم اندیشمندان و علمای اسلام به ‏راستي گفتار و درستي کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار مشهور است؛ به‏ طوري که نوشته‏ اند شیعه و سني در اخذ فتوا به وي مراجعه مي ‏کردند و در این خصوص، مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود. به همین جهت ملقب به "ثقة‏الاسلام "گشت و او نخستین دانشمند اسلامي است که به این لقب خوانده شد.
 
 کلیني در امانت و عدالت، تقوا و فضیلت، حفظ و ضبط احادیث ـ که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع ‏الشرایط بوده است ـ مانند نداشت به گونه ای که علاّمه محمّد تقي مجلسي درباره وی می گوید: کلینی در میان تمام دانشمندان ما و آنها که از او روایت کرده‏اند، همچنین در نظم و ترتیب کتابش "الکافي" بي ‏نظیر بوده، و این مزایا دلیل است که وي از جانب خداوند متعال تأییدات خاصي داشته است.
 
 شیخ کلینی را بلندآوازه ‏ترین دانشمند شیعه در پایان سده سوم و آغاز قرن چهارم هجري نامیده اند و او را پس از دو امام، مجدد مذهب دانسته اند. مجددین و احیا کنندگان مذهب شیعه، در آغاز سده اول هجري، امام محمّد باقر(ع) و در ابتداي سده دوم، امام علي بن موسي الرضا(ع)، و بر رأس سده سوم، ابو جعفر محمّد بن یعقوب کلیني رازي عنوان شده است.
  
ثقة‏الاسلام کلیني در ري، قم، بغداد، کوفه و دیگر نقاط دور و نزدیک ممالک اسلامي در نیمه دوم سده سوم هجري، دانشمندان بزرگ، فقها و محدثان بسیاري را ملاقات کرده و از خرمن معلومات و محفوظات آنها خوشه‏ ها چیده و بهره‏ ها گرفته و از آنان به دریافت اجازات نایل شده است؛ که این اجازات نیز در آن زمان‏ها از آن بزرگ‏ مردان به چنین رادمردي، بسیار با ارزش بوده است. در کتب رجال و تراجم، بالغ بر 40 نفر از فقها و محدثان را نام مي ‏برند که از اساتید اجازه وي به شمار رفته ‏اند.
 

هجرت کلینی از ایران/ رجوع شیعه و سنی به کلینی برای دریافت فتوا
 
 کلینی برای ناشنیده ها و کسب علوم دیگر از قم به کوفه که در آن زمان یکی از مراکز بزرگ علمی بود هجرت کرد و از محضر اساتید بزرگی بهره برد و سپس به بغداد رفت و چون دیگر فردی گمنام نبود و تصویری از یک شیعه واقعی در اذهان مردم هر دیار گذاشته بود، در مدتی کوتاه شیعه و سنی در مشکلات دینی به او مراجعه می کردند و در فتاوا به او روی می آوردند و به همین سبب به او لقب «ثقة الاسلام» دادند. او نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شد.
 شیخ کلینی کتاب "کافی" را طی 20 سال تلاش خستگی ناپذیر تالیف کرد و می توان گفت کاری که او کرد؛ کاری بود که 6 نفر از بزرگترین عالمان اهل سنت در مدت یک قرن برای مذهب خود انجام دادند (صحاح سته).
 

کتاب کافی، مهم ترین و نفیس ترین کتاب از مجموعه کتب چهارگانه حدیثی (کتب اربعه) مذهب تشیع است. مجموعه این کتاب شامل "اصول کافی 2 جلد" "فروع کافی 5 جلد" و "روضه کافی 1 جلد" است که در بردارنده 16199 حدیث از پیامبر و ائمه اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین است.
 

به غیر از کتاب گرانسنگ " الکافی"، کتاب الرجال، کتاب الردّ علي القرامطة، کتاب رسائل الائمّة (ع)، کتاب تعبیر الرؤیاء، مجموعه شعر (مشتمل بر قصایدي که شعرا در مناقب و فضایل اهل‏بیت عصمت و طهارت(ع) گفته ‏اند) از جمله تألیفات کلیني به شمار می رود.
 
 
 
وفات کلینی مصادف با آغاز غیبت کبری
 
ثقة‏الاسلام کلیني پس از آن همه رنج و کوشش و تألیف و تصنیف و رواج و رونق مکتب اهل‏بیت عصمت و طهارت (ع)، سرانجام در شعبان سال 328 یا 329 در شهر بغداد چشم از جهان فروبست و آرامگاهش امروز در ناحیه شرقي نهر دجله، کنار جسر(پل) قدیم بغداد، معروف و زیارتگاه مسلمانان است.
 
 
در این سال، شیخ اجل ابوالحسن صیمري ـ نایب چهارم امام زمانِ(عج) ـ نیز وفات یافت و با رحلت او، غیبت کبري و طولاني آن حضرت آغاز شد، و جامعه شیعه در وضع خاصي قرار گرفت. ولي وجود کتاب الکافي، همچون ستاره درخشاني، شبستان تاریک امید و آمال شیعیان را روشن ساخت، تا اینکه دانشمندان بعدي به تعمیم و توسعه کار کلیني و ثبت آثار و اقوال اهل‏بیت عصمت (ع) پرداختند.

منبع: خبرگزاری مهر