چرا سیره پیامبر(ص) حجت است؟

به گزارش پايگاه اطلاع ساني حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبري به نقل از فارس، بارها شنيده‌ايم كه سيره و منش پيامبر اكرم(ص) براي يك انسان مسلمان حجت است و مي‌تواند به آن تأسي كند، منظور از «سيره پيامبر» تمام اعمال، حركات، سكنات، گفته‌ها و اوصاف نفساني ايشان است كه چون از طريق وحي انجام مي‌گيرد، از اين رو سنت و سيره آن حضرت حجت است، در نتيجه اطاعت از سنت و سيره اطاعت از خداوند است.
خداوند متعال نيز در قرآن كريم مي‌فرمايد: «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ»(1)، كسي كه از پيامبر اطاعت كند، همانا اطاعت خداوند را كرده است، پس بنابراين اين دو از هم جدا نخواهند بود، زيرا تمام آنچه را مي‌گويد و انجام مي‌دهد از ناحيه خداوند است و هرگز از روي هوي و هوس نيست، «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى»(2)، هرگز از روي هواي نفس سخن نمي‌گويد، آنچه آورده چيزي جز وحي نيست كه به او وحي شده است، «إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما يُوحى»(3)، تنها از آنچه به من وحي مي‌شود پيروي مي‌كنم.
و چون پيامبر(ص) براي همگان اسوه حسنه است، «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»(4)، پس بايد آنچه كه رسول خدا براي مردم آورده بگيرند و اجرا كنند و آنچه كه از او نهي كرده از آن خودداري كنند.
«ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(5)، آنچه كه پيامبر(ص) براي شما آورده بگيريد و آنچه را كه از آن نهي كرده از آن خودداري كنيد، اين آيه سند روشني براي حجت بودن سنت رسول خدا(ص) است.(6)
*سيره پيامبر(ص) در قرآن
در مورد سيره پيامبر در قرآن بحث گسترده‌اي است، ولي به طور اختصار به بعضي از آن‌ها اشاره مي‌كنيم.
-دلسوزي نسبت به امت
پيامبر اسلام(ص) آن قدر به مردم دلسوز بود و در صدد هدايت آن‌ها بود كه قرآن آن را اين گونه بيان مي‌فرمايد: «فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى آثارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدِيثِ أَسَفاً»، (7)شايد جان خود را به دنبال آنان، آن گاه كه به رسالت تو ايمان نياوردند از دست بدهي.
اين نشان از سعي و تلاش پيامبر(ص) اسلام در هدايت امت دارد تا جايي كه خود را در پرتگاه هلاكت و نابودي قرار مي‌دهد تا مردم را هدايت كند.
خداوند در جايي ديگر مي‌فرمايد: «وَلا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلا تَكُنْ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ»،(8) بر گستاخي كافران غم مخور، از مكر و حيله آنان بر خود فشار مده.
-تطهير امت اسلامي
يكي از كارهاي پيامبر(ص) اين است كه مطهر امت اسلامي است، چون خود پيامبر(ص) پاك و مطهر است، لذا امت خويش را پاك مي‌كند: «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِها وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ»(9)، از اموال آن‌ها صدقه‌اي بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‌شان سازي برايشان دعا كن زيرا دعاي تو براي آنان آرامش است.
زكات در اين آيه به عنوان نمونه است بلكه تمام دستورات اسلامي پاك كننده است و كسي كه دستورات اسلام را انجام بدهد به طهارت مي‌رسد، در آيه فوق به پيامبر خطاب مي‌كند و اين جمله «تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ» وصف صدقه نيست، زيرا ضمير «ها» به صدقه بر مي‌گردد، پس ضمير «هم» در تطهيرهم و تزكيهم به صدقه بر نمي‌گردد، با اين توصيف معناي آيه اين مي‌شود كه اي پيامبر(ص)!با گرفتن صدقه از اموال مردم، خود مردم را تطهير و تزكيه مي‌كني.(10)
-رأفت و رحمت پيامبر نسبت به امت
رحمت و رأفت از صفات خداوند است، رسول خدا(ص) مظهر اين صفات الهي است وقتي كه پيامبر از مردم زكات مي‌گيرد، خداوند به پيامبر(ص) مي‌فرمايد: «وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ»، (11)اي پيامبر(ص) براي آن‌ها دعا كن، زيرا تو براي آن‌ها آرامشي.
به همين جهت خود پيامبر(ص) مي‌فرمايد: «حيوتي خيرة لكم ولي ني خير لكم»، (12) زندگي من براي شما خير است مرگ من هم براي شما خير است.
-صبر و پايداري
خداوند مسئوليت سنگيني بر عهده پيامبر(ص) قرار داد و فرمود: «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً»،(13) ما گفتار سنگيني را به تو وحي مي‌كنيم، اين گفتار سنگين همان رسالت جهاني اوست، انجام اين رسالت جز با پايداري و صبر ممكن نيست، لذا خداوند در آيات متعددي پيامبر را دعوت به صبر مي‌كند: «وَ لِرَبِّكَ فَاصْبِرْ»،(14) براي خدا در طريق ابلاغ رسالت بردبار باش.
«فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ»،(15) بنابراين همان گونه كه فرمان يافته‌اي استقامت كن، همچنين كساني كه با تو به سوي خدا آمده‌اند، پس از اين استفاده مي‌شود اين سيره پيامبر كه همان صبر و استقامت است، وظيفه پيامبر(ص) به تنهايي نيست، بلكه تمام كساني كه از شرك به سوي ايمان باز گشته‌اند بايد استقامت كنند.
-خلق عظيم
«وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ»،(16) تو بر خلقي بزرگ هستي، يكي از ويژگي‌هاي برجسته پيامبر(ص) در قرآن به عنوان خلق عظيم است، «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»،(17) در پرتو رحمت الهي در برابر تندي آن‌ها نرم شدي و اگر خشن و سنگدل بودي از اطراف تو پراكنده مي‌شدند.
قرآن در جايي ديگر رمز نفوذ در مردم و قيام به وظايف رهبري را اين گونه بيان مي‌فرمايد: «وَلا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ»،(18) هرگز بدي و نيكي يكسان نيست، بدي را با نيكي دفع كن تا دشمنان سرسخت مانند دوستان گرم و صميمي شوند.
-گذشت و عفو
يكي از خصايص رسول خدا(ص) گذشت و عفو بود، هر چه انسانيت انسان قوي‌تر شود، گذشت او بيشتر خواهد شد و چون پيامبر(ص) رحمة للعالمين است و از طرفي هم خدا مي‌دانست كه پيامبر(ص) اهل چنين خصلتي است، لذا او را امر به عفو و گذشت كرد و فرمود: «فاعف عنهم»، پس از آن‌ها در گذر، پيامبر(ص) آن قدر اهل گذشت بود كه حتي از وحشي كه قاتل عمويش حمزه بود گذشت كرد، زيرا وقتي كه وحشي مسلمان شد، پيامبر(ص) از او سؤال كرد: تو وحشي هستي؟ گفت: بله، فرمود: عمويم حمزه را چگونه كشتي؟ او جريان را براي پيامبر(ص) گفت، پيامبر(ص) گريه كرد و او را بخشيد.
-مشورت كردن
مشورت كردن با مردم يك نوع احترام به رأي آن‌ها است، اگر شخصي با كسي مشورت كند، در حقيقت با اين كارش به او مي‌فهماند كه تو داراي معرفت و عقل و درايت هستي كه من با تو مشورت مي‌كنم و اگر انساني همچون پيامبر(ص) چنين كاري را انجام دهد، باعث افتخار آن طرف مي‌شود، لذا خداوند به پيامبر(ص) مي‌فرمايد: با مردم مشورت كن، «وَشاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ»، به اين گونه بود كه پيامبر(ص) در جنگ بدر با اصحابش مشورت كرد.
-عبادت
وقتي كه آيه «يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلاً»، اي جامه به خود پيچيده، شب را جز كمي به پا خيز، بر پيامبر(ص) نازل تمام شب را به عبادت مي‌پرداخت تا اين كه پاهايش متورم شد، لذا خداوند فرمود: «مَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى»؛ ما قرآن را بر تو نازل نكرديم كه به زحمت افتي و همچنين خداوند به پيامبرش فرمود: «فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»، آنچه كه براي شما ميسر است، قرآن بخوانيد، معلوم مي‌شود كه خداوند به پيامبر(ص) دستور مي‌دهد كه به خودش آسان بگيرد.
با اينكه نماز شب كه براي ديگران مستحب است، اما بر پيامبر واجب است، «وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ»، مقداري از شب را برخيز و نماز بخوان كه آن خاص تو است.
*پي‌نوشت‌ها:
1- سوره نساء، آيه 218.
2-سوره نجم، آيه 2 و 3.
3-سوره انعام، آيه 50.
4-سوره احزاب، آيه 21.
5-سوره حشر، آيه 7.
6-تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازي، (قم، دارالكتب الاسلاميه، چاپ 12، 1374)، جلد 23، صفحه 507.
7-سوره كهف، آيه 6.
8-سوره نمل، آيه 70.
9-سوره توبه، آيه 103.
10- تفسير الميزان، محمد حسين طباطبائي، (بيروت، موسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ 2، 1391 هـ)، جلد 9، صفحه 377.
11- سوره توبه، آيه 103.
12-ناسخ التواريخ (زندگاني پيامبر)، محمد تقي سپهر، (تهران، انتشارات اساطير، چ 1، 1381)، جلد 4، صفحه 1813.
13-سوره مزمل، آيه 5
14-سوره مدثر، آيه 7.
15-سوره هود، آيه 112
16-سوره قلم، آيه 40.
17-سوره آل‌عمران، آيه 159.
18-سوره فصلت، آيه 34 ـ 35