امروز؛ نخستین اقامه نماز جمعه در اسلام

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبري به نقل از ايسنا،‌ نماز جمعه از نظر اجتماعي سياسي، يك كنگره عظيم هفتگي است كه بعد از كنگره حج بزرگ‌ترين اجتماع اسلامي شمرده مي‌شود. در حقيقت اسلام سه اجتماع بزرگ و مهم دارد: اجتماعات روزانه كه در نماز جماعت‌ها حاصل مي‌شود؛ اجتماعات هفتگي كه در مراسم نماز جمعه بدست مي‌آيد و اجتماع حج كه در كنار خانه خدا هرسال يكبار انجام مي‌گيرد.
16 ربيع‌الاول بنا بر برخي روايات نخستين نماز جمعه تاريخ اسلام توسط پيامبر اكرم (ص) پس از هجرت ايشان از مكه اقامه شد. حضرت محمد(ص) هنگام ظهر جمعه وقتي كه به نزديكي مدينه رسيد، در محل قبيله‏ بني‏‌سالم بن عوف كه قُبا نام داشت، خطبه خواند و نماز جمعه را برپا كرد. به نقل راويان تاريخ، اين نخستين نماز جمعه‏‌اي بود كه در تاريخ اسلام خوانده شد. اين موضوع حاكي از اهميت فريضه‏ سياسي - عبادي نماز جمعه است كه پيامبر اسلام در اولين فرصت، آن را برگزار كرد. بعدها در محل برپايي اولين نماز جمعه‏ پيامبر، مسجدي ساخته شد كه هم اكنون نيز موجود است.
شرح هجرت پيامبر (ص) در راه هجرت به يثرب كه پس از ورود ايشان «شهر پيامبر» يا «مدينة النبي» ناميده شد، در محله‌اي به نام قبا توقف كرد تا حضرت علي عليه‌السلام و حضرت فاطمه عليهاالسلام و تعدادي از مسلمانان به آن حضرت بپيوندند.
پيامبر (ص) كه روز دوشنبه وارد محله قبا شده بود، تا روز پنج‌شنبه با مردم آن قبيله نمازگزارد و همراه آنان، نخستين مسجد اسلام را بنا نهادند. سپس روز جمعه، به سوي مدينه حركت كرد و به انتظار مردم مدينه كه مدت‌ها براي ورود رسول خدا (ص) عاشقانه روزشماري مي‌كردند، پايان داد. پيامبر در وادي «رانوناء» همراه مردم مدينه نخستين نماز جمعه را اقامه كرد و سپس به قبا بازگشت و هم چنان چشم به راه علي عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و ديگر پيروانش ماند. از آن پس تا پايان عمر شريف پيامبر، نماز جمعه برنامه هفتگي مسلمانان شد و مايه شكوه مسلمانان گرديد.
كلام آغازين پيامبر در اولين نماز جمعه پيامبر اكرم(ص) همواره نام خدا بر زبان داشت و همه كارها را با نام خدا شروع مي‌كرد. آن حضرت در نخستين خطبه جمعه نيز به سپاس و ستايش خداوند لب گشود و سخن خود را چنين آغاز كرد: «سپاس و ستايش مخصوص خداست. او را سپاس و ستايش مي‌گوييم و از او ياري و آمرزش و هدايت مي‌خواهيم. به او ايمان داريم و هرگز كفر نمي‌ورزيم و با هر كه به او كفر ورزد، در ستيزيم. گواهي مي‌دهم كه خدايي جز خداي يگانه نيست و او را شريكي نيست و گواهي مي‌دهم كه محمد، بنده و پيامبر اوست. او را با چراغ هدايت و دين حق، فروغ روشنگر و پند رسالت داد، به روزگاري كه رشته پيامبري گسسته و آگاهي اندك بود و مردم در گمراهي به سر مي‌بردند».
بهترين سفارش پيامبر در نماز جمعه براي مردم تقوا يكي از اركان خطبه در نماز جمعه، سفارش به تقواست كه در رأس همه ارزش‌هاي اخلاقي قرار دارد. تقوا، عامل كنترل و مايه استواري انسان‌هاست و آن‌ها را به سر منزل آرامش و جايگاه‌هاي وسيع و پناهگاه‌هاي محكم و منزلگاه‌هايي پرعزت مي‌رساند.
حضرت پيامبر (ص) نيز در نخستين سخنراني نماز جمعه خود، اين مهم را به عنوان بهترين توصيه، بسيار پر اهميت قلمداد كرد و فرمود: «من همه شما را به تقوا سفارش مي‌كنم كه بهترين توصيه هر مسلمان به مسلمان ديگر همين است كه او را از جهان پسين انگيزه دهد و به تقوا امر كند. از خدا و هشدارهايي كه در پيوند با خويشتن خويش به شما داده پروا كنيد كه هيچ نصيحت و يادآوري‌اي از اين برتر نيست».
ياد خدا پيامبر (ص)در بخشي از نخستين خطبه نماز جمعه خود، از مردم خواست همواره به ياد خدا بوده، اعمال خويش را براي خدا خالص كنيد.
نيكي به دوستان نيكي به دوستان، يكي از سفارش‌هايي است كه پيامبر (ص) در نخستين خطبه نماز جمعه‌اش به آن اشاره كرد. بدون شك ثمره اين كردار پسنديده، محبت، علاقه و همدلي ميان مسلمانان است و قدرت و پيروزي سپاه اسلام را در هر زمينه‌اي در پي دارد.
پيامبر در ادامه خطبه خود فرمود: «نيكي كنيد؛ چنان كه خداوند با شما نيكي كرده است. با دشمنان خدا بستيزيد و در راه خدا چنان كه بايسته اوست، به جهاد برخيزيد» و نيز فرمود: «هر كه خدا و پيامبرش را فرمان برد، بالندگي يابد و هر كه از آن دو نافرماني كند، دچار گمراهي و افراط مي‌شود و سرنوشتش گمراهي ژرفي خواهد بود».
ارسال نامه پيامبر به مصعب براي اقامه نمازجمعه در مدينه مُصعب بن عمير كه در يك خانواده مرفه اما كافر پرورش يافته بود از اولين جواناني بود كه به اسلام گرويد وي از زُمره كساني است كه به همراه جعفر ابن ابيطالب به حبشه مهاجرت كرد و در اين سفر يار و مشاور جعفر بود. وي با علاقه خاصي تعاليم اسلام و بخصوص قرائت قرآن را فراگرفت و از مدرسين قرآن گرديد.
از آنجا كه قبايل اوس و خزرج هم پيمان يهوديان بودند وهمواره تحت تاثير عبادات دسته جمعي يهود كه در روزهاي شنبه برگزار مي‌شد، قرار داشتند پيامبر اسلام با ارسال نامه‌اي به مصعب از وي خواست تا نماز جمعه را در يثرب برپا كرده و مردم را به انجام اين عبادت سياسي و اجتماعي دعوت نمايد. ترجمه متن نامه پيامبر از اين قرار است:
«همچنانكه مي‌بيني يهوديان در روز شنبه تظاهر به زيور مي‌كنند ظهر روزهاي جمعه شما نيز زنان و فرزندانتان را جمع كنيد و با خواندن دو ركعت نماز به خدا تقرب جوئيد و خود را نزديك خدا سازيد».
بدين سان اولين نماز جمعه به امامت مصعب در مدينه اقامه شد و وي نه فقط به عنوان سفير سياسي و مبلغ اسلام بلكه به عنوان امام جمعه نيز مأموريت خود را ادامه داد. مصعب پس از يك سال اقامت، يثرب را ترك كرد و به مكه مراجعت نمود. وي در اين مأموريت نقش موثري در معرفي اسلام، تعليم قرآن، تضعيف پيوندهاي اوس و خزرج با يهوديان و تثبيت موقعيت حكومت اسلامي در مدينه ايفا كرد. به دنبال زمينه‌هاي مساعدي كه به دليل مأموريت مصعب در يثرب فراهم شده بود، آئين اسلام در اين سرزمين گسترش يافت.
مصعب پس از بازگشت از مدينه در كنار پيامبر فعاليت‌هاي سياسي و نظامي خود را دنبال كرد و در جنگ بدر يكي از سه پرچمدار سپاه اسلام بود. بالاخره اين سفير سرفراز پيامبر در جنگ اُحد به لقاي دوست نائل آمد و در كنار ديگر شهداي اُحد در مدينة النبي(ص) رخ در نقاب خاك كشيد
نماز جمعه از ديدگاه روايات از امام رضا (ع) منقول است كه فرمودند:
«اگر كسي بگويد گه چرا در نماز جمعه خطبه، مقرر شده است، در پاسخ گفته مي‌شود، براي اين‌كه نماز جمعه محل اجتماع عموم مردم است و خداوند متعال خواسته است كه بدين وسيله امام جمعه، سبب موعظه مردم شود و آنان را به اطاعت پروردگار تشويق كند و از معصيت بترساند و آنان را از خير و ضررشان و از صلاح و فسادشان آگاه نمايد»
حضرت امام جعفر صادق (ع)به نقل از پدر بزرگوارشان فرمودند:
«هر مسافري كه به نماز جمعه حاضر شود و به جهت رغبت در امر نماز آن را بر پاي دارد خداوند اجر و پاداش 100 جمعه مقيم را به او مي‌دهد»
امام صادق (ع) فرمودند:
«در روز جمعه، سوره جمعه و منافقون را بخوان، زيراكه قرائت سوره‌هاي جمعه و منافقون در روز جمعه در نماز صبح و ظهر و عصر سنت و روش رسول الله (ص) است و سزاوار نيست كه در روز جمعه، سوره‌اي غير از اين سوره در نماز خوانده شود.»
منابع:
علل الشرايع/ جلد 2/ ص 44