کتابخانه آستان حیدری؛ گنجینه ای بی مانند

گروه دین و اندیشه پایگاه اطلاع رسانی حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبری - در آستان حیدری مطهر, کتابخانه ای بسیار قدیمی وجود دارد که تاریخ بر پایی آن به پیش از قرن چهارم هجری باز می گردد و این موضوع, آنچه که تاریخ نگاران درباره توجه داشتن سلطان شاعر و سخنگو عضد دوله بویهی که در سال 372 هجری از جهان در گذشت, به این کتابخانه باستانی ذکر کرده اند را تایید می کند.

جای تعجب نیست که آرشیو های آن تعداد فراوانی از کتابهای گرانبها و کمیاب در جای دیگری یافت نمی شود را در خود فرا گرفته, که بسیاری از آنها دست نوشته نویسندگانش یا اینکه در کناره آنها دست خط نویسنده را می توان یافت.

همه این کتابها از کتابهای گرانبها بشمار می آیند که همانند ندارند, همچنین در میان آنها قرآن هایی ست به دست خط مشهورترین خطاطان که  طلا کاری شده اند, و این قرآن ها که با خط های مختلفی چون کوفی و اندلسی و یمانی نوشته شده اند, هدیه های پادشاهان و وزیران شیعه می باشند.

در اواسط قرن هشتم هجری و در سال 755 هجری آتشی در کتابخانه افتاد و بسیاریی از این کتابها و گنجینه ها و اشیای گرانبهای دیگر در این آتش سوختند از جمله آنها کتابی با سه مجلد به خط امام امیر المؤمنین علی (علیه السلام) و بسیاری از دست نوشته های کمیاب دیگر حرم مطهر بود.

 سید صدر الدین بن شرف الدین بن محمود ابن الحسن ابن خلیفه مکی با کمک گرفتن از فخر المحققین محمد ابن الحسن حلی ( متوفی 771 هجری) به باز سازی کتابخانه امام همت گماشت و غنای علمی را به این کتابخانه باز گرداند تا اینکه کتابهای آن بالغ بر دهها هزار کتاب رسید و در آن زمان به نام خزانه علوی شناخته شد. مسئوليت اداره کردن این کتابخانه بر دوش تعدادی از علماء و پژوهشگران و از جمله آنان: یحیی ابن علیار, یکی از سخنگویان معروف قرن هفتم هجری و محمد ابن احمد ابن شهریار معروف به الخازن (خزن کننده) خزانه امیر المؤمنین, همچنین از سخنگویان قرن هفتم هجری و علی ابن ابراهیم غطاوی, از علماء قرن دهم هجری, محمد حسین کتابدار یکی از دانشمند زاده گان و از علماء قرن یازدهم و عبد الرزاق کتابدار آستان حیدری از نویسندگان قرن دوازدهم هجری و علی ابن شیخ جعفر خضر کتابدار از مردان قرن سیزدهم هجری و غیره بوده است.

همچنین بر خزانه علوی دوران هایی از باروری معرفتی گرفته تا دوران خشکی و کساد اما حتی در دوران کساد این کتابخانه مرکز توجه پزوهشگران و تحقیق گران باقی ماند. بعضی از پژوهشگران می گویند که نجف در حدود سال 1920 در قفسه های کتاب, دهها هزار کتاب وجود داشته از جمله آنها تعداد فراوانی از نسخه باستانی گرانبها از قرآن کریم, و بعضی از کتابهای دعا. علاوه بر آن نسل بعدی پژوهشگران ذکر می کنند که تعداد این کتابها تا وقتی نه چندان دور به 550 قرآن که با خطی زیبا تزیین شده بودند و تاریخ قدیمی ترین آنها که با خط کوفی نوشته شده به قرن اول هجری باز می گردد و بعضی اعتقاد دارند که این قرآن به خط امام علی (علیه السلام) می باشد و این اعتقاد با وجود جمله ای که در صفحه آخر نوشته شده که " علی ابن ابی طالب آن را نوشت" تایید می شود همچنین این نظریه بیشتر تایید شد در هنگامی که بعضی از کارشناسان به نجف اشرف آمدند و این قرآن دست نوشته را دیدند و بعد از بحث و پژوهش این را تایید کردند که این قرآن دست نوشته در زمان خلفاء راشدین نوشته شده است.

در خزانه همچنین قرآنی که صفحه های اول آن از بین رفته و قرآنی دیگری که با خط کوفی قدیم بر روی پوست که به امام حسن ابن علی (علیه السلام) نسبت داده می شود, وجود دارد.

و این دو قرآن های دست نوشته کمیاب در آرشیو کتابخانه مرقد علوی مطهر گذاشته شده اند همچنین در این آرشیف قرآن های گرانبهای دیگری به خط مشهورترین خطاطان مسلمان که با طلا نوشته شده علاوه بر قرآن هایی که بر روی ورق های نازک از چوب نگاشته شده اما گفته می شود که صفحه های آخر این قرآن از بین رفته است.

همچنین قرآن های دست نوشته دیگری نیز وجود دارد که به ائمه اهل البیت (علیهم السلام) نسبت داده می شود علاوه بر تعداد زیاد دیگری از دست نوشته ها که توسط نویسندگانشان به خزانه امام (علیه السلام) اهدا شده اند.

شیخ جعفر محبوبه که در سال 1377 هجری در گذشت, درباره آنچه در این کتابخانه گرانقدر دیده است, می گوید: امروزه در این کتابخانه بعضی از کتابها گرانبها درباره هنر نیز وجود دارد از جمله آنها کتاب (المسائل الشیرازیه) نوشته ابی علی الحسن ابن عبد الغفار الفارسی النحوی و تصنیف کننده آن در گوشه کتاب نوشته است که " علی ابو غالب احمد ابن سابور این کتاب را خواند", و کتاب الحسن ابن احمد الفارسی (363 هجری)...و کتاب ( شرح الدریدیه ) نوشته ابن خالویه که آن را خواندم و روی آن دست نوشته ای بود که می گفت" خواندن کتاب را در شب شنبه در پنج روز مانده به شعبان سال 375 به اتمام رساندم" و بسیاری دیگر از کتابها را یافتم.

همچنین سید عبد اللطیف الشوشتری پژوهشگر و کارشناس دست نوشته ها که بسیاری از آنها را در خزینت های پادشاهان و کتابخانه های زمانش در چندین کشور را دیده بود به اهمیت این کتابخانه گرانقیمت اشاره کرده است. وی در کتابش (تحفه العالم) به یاد می آورد که هنگامی در حدود 1200 هجری به نجف اشرف آمده بود با برجستگان و مراجع این شهر دیدار و ملاقات کرد, مانند سید مهدی بحر العلوم, و شیخ الکبیر نویسنده کتاب (کشف الغطاء) و ملا محمود ابن ملا صالح کلیدار.

شوشتری می گوید: کتابهای امیرمؤمنان که درباره علوم و دانشهای مختلفی بود را دیدم و همانند آنها را حتی در خزینت پادشاهان نیز نیافته بودم.

متأسفانه بعضی از دستاندرکاران در آستان حیدری سطح علمی قابل قبولی نداشته اند و به این دلیل در اهدا کردن این دست نوشته های گرانبها به گروه های زیارت کننده افراط کرده اند.از سید محسن الامین مجتهد (قدس سره) نقل می شود که وی بسیاری از کتاب های وقفی را در کتابخانه های فراوانی را یافته بود که به دلایل مختلفی از کتابخانه مرقد مطهر خارج شده بودند. 

وامروزه و بعد از سقوط رژیم صدام در 9/4/2003 میلادی, با مبارکت مرجع دینی اعلی آیت الله العظمی سید سیستانی (دام ظله), مرکز پژوهشهای عقائدي بر پا گشت و شروع به تآسیس کتابخانه های عمومی در عتبات مقدس در عراق کرد همانطور که برنامه ریزی شده کتابخانه آستان حیدری شامل :

1.کتابخانه عمومی : دارای هزاران کتاب در علوم و دانشهای مختلف و با چندین زبان, تا اینکه در خدمت جلوداران علم و خواستاران نیکویی باشد.

2.کتابخانه مخصوص امیر المؤمنین (علیه السلام) : شامل کتابهایی به همه زبان های جهانی که درباره امام علی (علیه السلام) و زندگی نامه او و درباره آنچه مربوط به نهج البلاغه و شرح های آن می باشد.3.کتابخانه الکترونی 4.سایت کتابخانه آستان حیدری
امیدواریم که در آینده کتابخانه آستان حیدری در چند محور دیگر تکمیل شود:
•بخش دست نوشته ها
•بخش پزوهش و نشر
•بخش همایش ها و درسهای دینی
•بخش مجله ها و روزنامه ها
• با سپاس ویژه از روابط عمومی حرم مطهر امیر المومنین حضرت علی (ع) برای همکاری در تهیه این گزارش