با مدیران کاروان حج (۳)؛
فعالیت فرهنگی بدون هماهنگی میان مدیر و روحانی ممکن نیست
آقای باستان که از سال ۶۵ تاکنون مدیر کاروان حج و عمره در استان خراسان رضوی بوده و همچنان مسئولیت مدیریت کاروان را بر عهده دارد، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حج، به بیان تجربیات خود پرداخت و تاکید کرد: در طول این ۲۷ سال، ما دو هدف‌گذاری اساسی برای کاروان‌ها داشته‌ایم؛ اولی انس بیشتر با قرآن کریم و دیگری اقامه نماز اول وقت و نماز جماعت.
آقاي محمدرضا باستان كه از سال ۶۵ تاكنون مدير كاروان حج و عمره از استان خراسان رضوي بوده و همچنان مسئوليت مديريت كاروان ۱۹۳۳۹ را بر عهده دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار پايگاه اطلاع رساني حج ، به بيان تجربيات خود پرداخت و تاكيد كرد: در طول اين ۲۷ سال، ما دو هدفگذاري اساسي براي كاروان‌ها داشته‌ايم؛ اولي انس بيشتر با قرآن كريم و ديگري اقامه نماز اول وقت و نماز جماعت بوده است.
توضيحات و تجربيات اين فرهنگي بازنشسته و مدير موفق كاروان‌هاي حج و عمره را در ادامه خواهيم خواند.
تابلوهاي تبليغي، اولين سطح كار فرهنگي
يكي از اقدامات ما در كاروان حج و عمره، اطلاع‌رساني‌هاي سطحي و تبليغي بوده كه شامل تراكت‌ها و اطلاع‌رساني‌هاي اوليه مي‌شود. براي عميق‌تر شدن اين تبليغات، فعاليت‌هاي ديگري نيز برنامه‌ريزي كرديم كه برگزاري جلسات قرآن، فعاليت‌هاي امدادي براي كمك به زائران ناتوان، و همچنين برگزاري جلسات پرسش و پاسخ توسط روحانيون كاروان‌ها از جمله اين برنامه‌ها بودند. جلسات پرسخ و پاسخ توسط روحانيون كاروان‌ها برگزار مي‌شد و در جهت رفع شبهه‌هاي زائران موثر بود.
يكي ديگر از برنامه‌هاي ما، تقسيم جزءهاي قرآن بين زائران است كه وقتي به حرم مشرف مي‌شوند، تلاوت كنند و در اين حركت جمعي، انس بيشتري با قرآن كريم صورت بگيرد. براي تعميق انس با قرآن كريم و تدبر در آن هم برنامه‌هايي اجرا كرده‌ايم. در تابلوهايي كه در لابي هتل يا مكان‌هايي كه در ديد زائران قرار داشت، آيات قرآن كريم به مناسبت‌هاي مختلف نوشته مي‌شد و زائران مي‌توانستند اين آيات را به همراه ترجمه و تفسير آن مطالعه كنند. اين تابلوها هر روز به كمك زائران تعويض مي‌شد و آيات جديدي بر روي آن نوشته مي‌شد.
[factimage()] /_Shared/_Sites/Site(14)/Gozaresh Tasviri/ablfazl-29-05-92-(6).jpg [imagetitle()] جلسه آموزشي مناسك حج تمتع كاروان 19339 [factimageend()]
تابلوهاي كوچك ديگري داشتيم و مواردي روي آن نمايش پيدا مي‌كرد با عنوان «چه بايد كرد؟» اين تابلوها درباره مسائل مختلفي بود. از جمله اينكه «براي ترويج عفاف و حجاب چه بايد كرد؟» زائران پس از ديدن اين تابلوها، نظرشان را به صورت شفاهي يا مكتوب مي‌گفتند و با ديگران درباره اين موضوع و موضوعات ديگر گفتگو مي‌كردند.
يكي ديگر از فعاليت‌هاي فرهنگي كاروان، تابلو شخصيت‌ها بود كه زندگينامه مختصري از شخصيت‌هاي صدر اسلام با توجه به موقعيتي كه در سرزمين مكه و مدينه وجود داشت و مختصري از شرح حال شخصيت‌هايي كه در جلسات مختلف از آنها نام برده مي‌شد، در اختيار زائران قرار مي‌گرفت. مجموعه اين تابلوها، براي ايجاد جذابيت و تنوع به صورت روزانه يا يك روز در ميان تعويض مي‌شد.
سوغات حج و عمره؛ انس با قرآن و نماز اول وقت
هدفگذاري اصلي ما انس با قرآن بود و علاوه بر آن نماز اول وقت و جماعت. تلاش ما اين بود كه زائران اين دو سوغات را با خودشان ببرند كه در پايان اين سفر معنوي هم با قرآن كريم انس بيشتري گرفته باشند و هم مقيد به نماز اول وقت و جماعت شده باشند. اين دو اصل در تبليغات و اقدامات فرهنگي ما برجسته‌تر از ديگر مسائل دنبال مي‌شد.
پس از صحبت‌هاي روحانيون كاروان‌ها، پرسش‌هايي از سخنان آنها استخراج مي‌شد و در اختيار زائران قرار مي‌گرفت كه پاسخ بدهند. در عمره‌هاي دانشجويي هم سوالات عميق‌تري مطرح مي‌شد و فرصت ۲۴ ساعته به آنها داده مي‌شد چون فعال‌تر برخورد مي‌كردند. به كساني كه پاسخ‌هاي بهتري مي‌دادند هم جوايزي به قيد قرعه تعلق مي‌گرفت.
توجه به مهارت‌هاي زندگي؛ نظم و انضباط
بعضي اوقات سوالاتي براي ترويج مفاهيمي از جمله نظم و انضباط پرسيده مي‌شد. مثلا از زائران پرسيده مي‌شد كه «اتاق كدام يك از شما كاملا مرتب است؟» اگر كسي مي‌گفت اتاق من مرتب است، با هم مي‌رفتيم و جايزه را در اتاق مي‌گذاشتيم. در جلسات هم درباره منظم شركت كردن حساس بوديم و به پنج نفري كه زودتر از همه آمده بودند جايزه مي‌داديم.
در وبلاگ‌هايي كه داشتيم و داريم، زمينه‌هاي اطلاع‌رساني را انجام مي‌داديم و نظرات زائران را منعكس مي‌كرديم و از زائران استمداد مي‌طلبيديم و اطلاعاتي درباره تاريخ اسلام را هم در آن منتشر مي‌كرديم. حتي يكي از زائران اعلام آمادگي كرد كه بر اساس اطلاعات زمين‌شناسي خود، توضيحاتي درباره سنگ‌هاي مكه و مدينه به زائران بدهد. مجموعه فعاليت‌هاي ما در اين سال‌ها نشان داده كه هر زمان ما محتوامحورتر شده‌ايم، ميزان مشاركت زائران در جلسات به مرز صددرصد رسيده است.
[factimage()] /_Shared/_Sites/Site(14)/Gozaresh Tasviri/ablfazl-29-05-92-(7).jpg [imagetitle()] جلسه آموزشي مناسك حج تمتع كاروان 19339 [factimageend()]
فعاليت فرهنگي بدون هماهنگي ميان مدير و روحاني ممكن نيست
براي برنامه‌ريزي موثر محتوايي نياز داشتيم كه مدير و روحاني و ديگر همكاران كاروان با هم هماهنگ باشند. تا مدتي انتخاب روحاني همزمان مي‌شد با مديريت مدير كاروان‌ها و اين هماهنگي اثرات بسيار مثبتي داشت اما در برخي دوره‌ها با روحاني‌هايي همسفر بوده‌ايم كه نتوانسته‌ايم با هم هماهنگ باشيم و اقدامات اينچنيني به درستي انجام نشده است. اما روي هم رفته بر اساس آنچه زائران اعلام مي‌كرده‌اند، اقدامات فرهنگي ما ميانگين خوبي داشته است.
ما براي زائران در بدو ورود برنامه داشتيم و ساعت حلقه معرفت و پرسش و پاسخ و زيارت جمعي را به آنها اعلام مي‌كرديم تا بتوانند برنامه‌ريزي كنند و دچار سردرگمي نشوند و از همه وقت خود استفاده كنند.
در عمره‌ها با كودك و نوجوانان هم برخورد داشتيم. براي آنها هم سرگرمي‌هايي پيش‌بيني مي‌كرديم و هديه‌هاي مختصري هم به آنها اهدا مي‌كرديم كه البته بعدا در سفرهاي عمره به شكل متمركز مورد توجه قرار گرفت. البته ميانگين سن و سواد زائران هم در انجام بهتر اقدامات فرهنگي تاثير داشت. ما بايد تلاش مي‌كرديم همه زائران در برنامه‌ها شركت كنند و همه سطوح فرهنگي را در برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي لحاظ مي‌كرديم. همگامي مسئول اصلي فرهنگي كاروان هم بسيار اثرگذار بود.
همه اين اقدامات فرهنگي به گونه‌اي برنامه‌ريزي مي‌شد كه وظايف اصلي فراموش نشود و زائران با اماكن مقدسه نيز آشنا شوند و روحانيون كاروان‌ها در اين موارد هم آنها را با مسائل مختلف آشنا كنند.
يكي از موفق‌ترين تجربه‌هاي ما در مديريت كاروان، انتخاب عوامل كاروان با صبغه فرهنگي بود كه بدون اين بازوهاي توانمند به هيچوجه نمي‌توانستيم كارهاي فرهنگي موثري انجام بدهيم.
پرهيز از آمار و ارقام و تعدد فعاليت‌ها
مورد ديگري كه تاثيرگذاري بسيار زيادي داشت و در ابتدا چندان به چشم نمي‌آمد، كار چهره به چهره با افرادي بود كه از امور ديني گريزان بودند. با اين افراد به طور خصوصي صحبت مي‌كرديم و آنها را به شركت در جلسات راغب مي‌كرديم. اين كارها موفقيت‌هايي حاصل مي‌كرد و بعدها معلوم مي‌شد كه همان تغيير مسير اندك باعث شده مسير حركت‌هاي فرهنگي يا ديني اين زائران تغيير كند.
بعضي وقت‌ها تلاش ما اين است كه در كارهاي فرهنگي آمار و ارقام توليد كنيم. برنامه‌هاي تلاوت قرآن را به اين قصد انجام مي‌دهيم كه اعلام كنيم چند ختم قرآن تلاوت شده است. برخي زائران حتي نگران مي‌شدند از اينكه قرآن خواندن‌هاي‌شان تبديل به آمار و ارقام باشد. بنابراين اينگونه كارها بايد بي سر و صدا و خالصانه باشد تا تاثيرگذار باشد.
يكي ديگر از موفقيت‌هاي ما اين بود كه تعدد كار نداشتيم. اگر تصميم داشتيم كه تدبر در قرآن و نماز اول وقت را اهميت بدهيم، همين دو هدف را عميق و جدي انجام مي‌داديم و اهداف‌مان را جدي مي‌گرفتيم و آنها را افزايش نمي‌داديم. چندان اعتقادي به تنوع بيش از اندازه و نمايش و نمايشگاه نداشته و ندارم. ممكن بود به حكم وظيفه و دستور اداري، كاري انجام بدهيم ولي تبليغات زودگذر تاثير مهمي در زائران ايجاد نمي‌كنند. حتي الامكان از اقدامات نمايشي دوري مي‌كرديم. بعدها از زائران هم مي‌شنيديم كه از اين شيوه راضي‌تر بودند.
ارزيابي اقدامات فرهنگي را به بعد از سفر موكول كنيد
توصيه من اين است كه تا جايي كه ممكن است، ارزيابي كارهاي فرهنگي را به بعد از سفر موكول كنيم كه بتوان بهتر و جامع‌تر از آن الگو گرفت. بعد از اينكه سفر انجام شد، مي‌توانيم از زائران بخواهيم كه چند مورد از كارهاي فرهنگي اثرگذار را اعلام كنند.
با اين نظرخواهي دست ما براي الگودهي به كاروان‌ها پر خواهد شد و كاروان‌ها مي‌توانند از تجربيات تاثيرگذار و ارزشمند همديگر استفاده كنند. ارزيابي‌ها در حين عمليات، روزمره خواهد بود و نمي‌توانند مشخص كنند كه كدام اقدامات اثربخش و اثرگذار بوده‌اند. اما اگر بعد از سفر اين كار را انجام بدهيم، مشخص مي‌شود كه كدام اقدامات فرهنگي توانسته تاثيرگذار باشد.
سلسله گفت و گو با مديران كاروان هاي حج در سراسر كشور جهت انتقال تجارت در روزهاي آينده نيز ادامه خواهد داشت.