برای فاطمه شناسی نیاز به درک این خطبه است
این خطبه منشور علمی و عرفانی حضرت زهرا (س) است که علاوه بر تبیین نکته‌های بلند کلامی، فقهی، تفسیری و عرفانی، مظلومیت و حق خواهی ایشان و رسوایی غاصبان مسند ولایت را فریاد می‌کشد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، به مناسبت فرا رسيدن سالروز شهادت حضرت زهرا (س) در گفتگو با حجت الاسلام مهدي اسماعيلي، استاد حوزه و كارشناس و پژوهشگر حديث درباره مفاد خطبه فدكيه حضرت زهرا (س) به گفتگو پرداخته ايم كه مشروح آن از نظرتان مي‌گذرد:
خطبه فدكيه حضرت زهرا (س) از نظر سند و جايگاه چه شانيتي دارد؟
يكي از كساني كه خطبه فدكيه را نقل كرده ابن ابي الحديد، صاحب شرح نهج البلاغه است كه در جلد ۱۶ كتاب خود ذيل نامه اميرالمومنين (ع) به عثمان بن حنيف به مناسبتي اين خطبه را از «سقيفه و فدك» جوهري نقل مي‌كند و بايد توجه داشت كه اين حديث با چندين سند از اهل سنت و نيز منابع شيعي نقل مي‌شود و وجود شروح متعدد علماي متقدم و متاخر بر آن درجه اهميت و صحت آن را نشان مي‌دهد.
علاوه بر اين، اين خطبه از نظر بلاغت و فصاحت در اوج است و يكي از بزرگان مي‌گويد جايگاه اين خطبه نسبت به خطبه‌هاي اميرالمومنين (ع) مثل نسبت حمد به ديگر سوره‌هاي قرآن است، به عبارت ديگر خطبه فدكيه الگوي اميرالمومنين (ع) براي سخن گفتن با مردم بوده است.
از اين رو، نام ديگر اين خطبه منشور علمي و عرفاني حضرت زهرا (س) است كه علاوه بر تبيين نكته‌هاي بلند كلامي، فقهي، تفسيري و عرفاني، مظلوميت و حق خواهي حضرت زهرا (س) و رسوايي غاصبان مسند ولايت را فرياد مي‌كشد و از اسناد دقيق و ظريف تاريخ اسلام به طور اعم و تاريخ شيعه به طور اخص است.
اين خطبه چه مفاهيم و مضاميني را در بر مي‌گيرد؟
خطبه فدكيه در آغاز مسئله شناخت و معرفت خدا و آشنايي با ذات الهي را بيان مي‌كند و مي‌گويد توحيد مفيد به حال فرد و جامعه آن است كه توام با اخلاص و آشنايي خالصانه با خدا باشد.
اين خطبه بعد از تبيين توحيد خالصانه، به بعثت انبياء مي‌پردازد و فلسفه اين بعثت، چرايي و نيت الهي را در اين ارسال رسل بيان مي‌كند تا مي‌رسد به بعثت خاتم الانبياء (ص) كه ايشان را وسيله كمال خلقت معرفي مي‌كنند و حضرت زهرا (س) در اينجا مي‌فرمايند پدرم پايان بخش كمال خلقت الهي است و فلسفه همه بعثت‌ها را هدايت و ارشاد امت اسلامي معرفي مي‌كنند، يعني همان چيزي كه در قرآن آمده است و حضرت محمد (ص) با دامنه اي وسيع‌تر بر عهده داشته اند.
سپس حضرت زهرا (س) به قرآن و عترت (ع) به عنوان وسيله هدايت بشر اشاره مي‌كنند و اينكه قرآن به زبان ناطق نياز دارد كه زبان اين كتاب، عترت پيامبر (ص) هستند بعد مي‌فرمايند در كنار همه اوصاف قرآن، عترت نبي (ص) بايد باشد تا از ضلالت و گمراهي جلوگيري كند.
در فرازي ديگر از اين خطبه حضرت صديقه كبري (س) به آثار عيني و معنوي احكام عملي با دايره دربرگيري همه امور مي‌پردازند و فلسفه برخي از اين احكام را بيان مي‌كنند و مسئله نخست را ايمان دانسته و مي‌فرمايند خدا پيامبر (ص) را فرستاد تا شما ايمان بياوريد و از شرك و بت پرستي رها شويد نماز بر شما واجب شد تا كبر و غرور از شما دور شود و با ركوع و سجده اوج بندگي به نمايش گذاشته مي‌شود.
بعد مي‌فرمايند فقط واجبات فردي مد نظر نيست و سپس به زكات اشاره مي‌كنند كه زكات وسيله پالايش روح است و بعد به روزه مي‌پردازند و فلسفه آن را مطرح مي‌كنند و مي‌فرمايند روزه نهايت اخلاص بندگان است و آخرين درجه بندگي محسوب مي‌شود.
پس از آن ايشان به روابط فرد و جامعه، مسئله حقوق والدين، صله رحم، امر به معروف و نهي از منكر و حقوق دوجانبه فرد و حكومت اشاره مي‌كنند كه اعلا درجه درك و معرفت ديني ايشان را به نمايش مي‌گذارد.
به عبارت بهتر خطبه فدكيه نشان مي‌دهد كه يادگار پيامبر (ص) علاوه بر انتساب به بيت نبوت و برخورداري از عصمت، از دانشي عميق و گسترده بهره مند بودند كه شمه اي كوتاه از آن اقيانوس ژرف در اين خطبه به منصه ظهور رسيده است.
پس از آن ايشان به رنج‌هاي پيامبر (ص) در مكه و مدينه اشاره مي‌كنند و مهاجر و انصار را خطاب قرار داده و مي‌فرمايند شما شاهد اين رنج‌ها براي هدايت مردم بوديد و خدمات ايشان براي نجات شما از شرك و بت پرستي، خوردن‌هاي آلوده و روابط غلط را ديديد تا ميان شما فرامين خدا و احكام الهي حاكم شود، سپس به زحمات اميرالمومنين (ع) در اين سال‌ها اشاره مي‌كنند چه در مكه و مدينه و چه در جنگ‌ها تا مردم فراموش نكنند كه ايشان به چه خانواده اي منتسب هستند و چه خدماتي كرده اند.
سپس ايشان بلافاصله به بازتاب سقيفه و حوادث پس از رحلت و حق كشي‌ها و نمك نشناسي‌ها مي‌پردازند كه پدرم و شوهرم اين همه زحمت كشيدند اما شما چه كرديد و مسئله خليفه تراشي و مسئله فدك را بيان مي‌كنند و با اشاره به نامردمي‌ها در حق خود پس از رحلت پيامبر (ص)، مي‌فرمايند آيا شما مي‌توانيد از پدرتان ارث ببريد اما دخت النبي (ص) نه! ؟
كه اين نكته تسلط حضرت زهرا (س) بر آيات قرآن و فقه آن را مشخص مي‌كند كه محاكمه اي قرآني الهي با خطبه ايشان شكل مي‌گيرد.
در بخش پاياني خطبه فدكيه حضرت زهرا (س) مردم را سرزنش مي‌كنند كه زحمات پيامبر (ص) و اميرالمومنين (ع) را ديديد اما حكم خدا را كنار نهاديد و مي‌فرمايند شما هم سفارش پدرم و هم توصيه‌هاي خدا را فراموش كرديد و به احياي رسوم جاهلي اقدام نموديد و در حقيقت به مردم گوشزد كردند كه چه زود واقعه غدير را به فراموشي سپرديد.
و سخن آخر درباره خطبه فدكيه…
كساني كه مي‌خواهند شخصيت روحاتي ملكوتي حضرت زهرا (س) را بشناسند بايد اين خطبه را با شروح نوشته شده بر آن به ويژه شروح دوره‌هاي اخير بخوانند تا بفهمند حضرت زهرا (س) كيست به ويژه بانوان ايراني كه خود را پيرو ايشان مي‌دانند براي فاطمه شناسي نياز به درك اين خطبه دارند.