آیین های عزاداری در قم ثبت معنوی پنج آیین عاشورایی
همزمان با ماه محرم، شورحسینی(ع) با برگزاری آیین های سنتی و مذهبی در شهر مقدس قم برپا شده؛ هر کسی با هر توانی و با برتن کردن لباس عزا و ریختن اشک ماتم، و ندای « یالثارات الحسین » دلش را به عشق بی کران ابا عبدالله الحسین(ع) گره زده است.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، مردم متدين شهر مقدس قم با اعتقادات و فرهنگ هاي مختلفي كه دارند، با آغاز ماه محرم سردر خانه ها، خيابان ها، مساجد و تكاياي شهر را با نصب پرچم هاي عزا، سياه پوش كرده و به استقبال ماه محرم مي روند و ضمن برگزاري مراسم سخنراني، از مداحي مداحان اهل بيت(ع) در مظلوميت اهل حرم و اصحاب امام حسين(ع) بهره مند مي شوند.
قم از ديرباز همچون شاهراه تمدن در ركن بسياري از حوادث فرهنگي، تاريخي ايران قرار داشته است و بسياري از اقوام همچون اشعريان به اين شهر آمده اند و ساكن شده اند، جماعتي به خاطر عشق و علاقه به كريمه اهل بيت(ع) از ديگر مناطق به اين منطقه قم سفر كرده اند.
بر اساس مستندات تاريخي شهر مقدس قم به همراه شهرهاي آوه،آشتيان، و تفرش از اولين مراكز شيعه نشين ايران بودند چراكه گروهي از اعراب اشعري شيعه مذهبي و بسياري از سادات و فرزندان نبوت و آل علي(ع) به اين شهر مهاجرت كردند.
اين امر سبب شد شهر قم به عنوان مركز بزرگ تشيع در جهان اسلام شناخته شود و برخي از منابع نوشته اند در خفقان پيش از آل بويه( قرن چهارم) مردم شهر قم به عزاداري امام حسين(ع) مي پرداختند.
پس از رسمي شدن مذهب تشيع در ايران توسط صفويه، عزاداري برحضرت سيد الشهدا(ع) گستره بيشتري يافت و كم كم وجود مكاني خاص براي عزاداري و مراسم ديگر در اين زمينه شكل گرفت از اين رو پيدايش «تكيه» به عصر قاجار برمي گردد كه دراستان قم نيزتكيه هاي بسياري وجود دارد كه تكيه چهارمردان، تكيه ميرزاي قمي، تكيه حاج سيد حسن، تكيه يزدي ها و تكه باغ پنبه از جمله اين تكيه ها است.
** مشعل گرداني
يكي از آيين هاي عزاداري در قم ، در شب تاسوعا و عاشوراي حسيني ، نجفي و كربلايي هاي مقيم قم مراسم مشعل گرداني را برپا مي كنند و تا حرم مطهر حضرت معصومه(س) حركت مي كنند در اين روش بر روي علم هاي عزاداري پارچه هايي قرار داده و به آتش مي كشند.
در اين مراسم حزن انگيز ، عزاداران حسيني نيز در سوگ شهداي دشت نينوا بر سرو سينه مي زنند و اشك ماتم مي ريزند.
** نخل گرداني
يكي ديگر از آيين هاي عزاداري نخل گرداني در يكي از روستاي قم كه حدود 400 سال سابقه دارد كه هرساله با شكوه برگزارمي شود دراين مراسم عزاداران با حمل يك نخل كه سمبل تابوت حضرت سيدالشهدا(ع) است به سمت امامزاده ساريه خاتون در نزديكي روستا دولت آباد حركت كرده و مراسم عزاداري روز عاشوراي حسيني را برگزار مي كنند.
** شبيه خواني يا تعزيه خواني
اين يكي ديگر از آداب و رسومي است كه در قم مانند ساير شهرها برگزار مي شود، تعزيه خواني است ، اين نمايش مذهبي سابقه اي طولاني درفرهنگ ايرانيان دارد؛ اما تعزيه در مصايب ائمه اطهار(ع) و به خصوص مصائب حضرت سيد الشهدا است كه اوج تعزيه و شبيه خواني دردوران قاجاريه بوده است.
در قم قديمي ترين مدرك در مورد تعزيه خواني مربوط به تكيه ميرزاي قمي است كه به عهد فتحعلي شاه قاجار بر مي گردد. گويا مردم همين محل از ميرزا در مورد جايز بودن شبيه خواني استفتا مي كنند و ميرزا نيز حكم به جواز آن مي دهد كه باشكوه ترين مجالس تعزيه در قم از آن تكيه يزدي ها با آداب مختلف آن مثل امام خواني، مخالف خواني، ابوالفضل خواني به همراه اسب و شتر و تجهيزات جنگي بوده است.
در صحن برخي از بقاع امامزاده ها نيز تعزيه خواني به صورت ثابت انجام مي شود و در اربعين حسيني و 28 صفر نيز مردم شهر به عزاداري مي پردازند.
همچنين هر سال بعد از ظهر عاشورا كاروان نمادين اسرا در منطقه جمكران شبيه سازي مي شود تا مردم به ياد اسراي كربلا و دلاوري هاي آنان ، سوگواري كنند.
**مراسم آتش زدن خيمه ها
يكي ديگر از آيين هاي عزاداري ، آتش زدن خيمه در ظهر عاشورا در قم است كه توسط عراقي هاي مقيم اين شهر برگزار شده ، و لشكر عمر سعد با حمله به خيمه هاي امام حسين (ع) ، آنها را به آتش كشيده و اهل بيت امام حسين (ع) را به اسارت مي برند.
اين مراسم كه با استقبال گسترده مردم روبرو مي شود ، همراه با سوگواري حزن انگيز عزاداران حسيني است كه دراين غم بزرگ بر سرو سينه مي زنند و نداي يا حسين (ع) را سر مي دهند.
** دسته عزاداري روحانيان
اين دسته از زمان آيت الله عبدالكريم حائري يزدي موسس حوزه عمليه آغاز شد ايشان با سر و پاي برهنه، تربت به پيشاني ماليده با همراهي تعدادي از طلبه ها در حالي كه عمامه ها را شوريده مي بستند، از مدرس رضويه به حركت در مي آمدند همچنين آيت الله سيد حسين طباطبايي بروجردي نيز از مدرسه فيضيه تا حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) به عزاداري مي پرداخت.
اين آيين در بين علما و مراجع تقليد ترويج يافته است و در اين ميان آيات وحيد خراساني و لطف الله صافي گلپايگاني درعزاي امامان معصوم(ع) ازدفاتر خويش به سمت حرم حضرت معصومه(س) با همراه طلبه هاي حوزه هاي علميه به عزاداري مي پردازند.
** حرم مطهر ميزبان عاشقان اهل بيت(ع)
مراسم ماه هاي محرم و صفر در همه بقاع امامزاده هاي شهر و استان قم معمول است و از اين ميان مراسمي كه در صحن حرم حضرت معصومه(س) برگزار مي شود، نقطه تلاقي همه دسته هاي عزاداري است و از اهميت بسيار برخوردار است و در شمار پرشكوه ترين مراسم عزاداري در ايران قرار مي گيرد.
هرساله پرچم بارگاه ملكوتي حضرت فاطمه معصومه(س)همزمان باايام عزاداري سالار شهيدان، با پرچم سياهي كه از عتبه مقدسه امام حسين(ع) به آستان مقدس قم هديه شده، تعويض مي شود.
در حرم مطهر مراسم هاي عزاداري هاي مختلفي ويژه از سوي آذري زبان ها و عرب زبان ها و ساير اقشار مردم برگزار مي شود كه هر شب شاهد سخنراني اساتيد حوزه هاي علميه و مرثيه سرايي مداحان اهل بيت(ع) و قرائت زيارت ناحيه مقدسه است.
همچنين برگزاري دوره هاي آموزشي و فرهنگي كوتاه مدت از جمله آفتاب بر ني، پيامبران كربلا، عقيله بني هاشم، احياي شب عاشورا و مسابقه كتاب خواني از جمله اين مراسم ها است.
در مراسم عزاداري روز عاشورا، دسته گرداني(سينه زني، زنجيرزني) روضه خواني و تعزيه خواني به صورت گردان به همراه دسته هاي عزادار انجام مي شود و از خيابان ها و از صحن حرم حضرت معصومه(س) مي گذرند.
** نصب پرچم سرخ «يالثارات الحسين» بر گنبد مسجد مقدس جمكران
امسال براي اولين بار در عتبات عاليات و اماكن مقدس پرچم سرخ «يالثارات الحسين» بر فراز گنبد فيروزه اي جمكران به اهتزاز دراومده است تا پيامي براي منتظران امام زمان(عج) در جهان باشد تا آماده خونخواهي امام حسين(ع) در ركاب امام زمان باشند.
مسجد مقدس جمكران پناه گاه عاشقان مهدي موعود(عج) در دهه اول مراسم هاي مختلف سخنراني و مرثيه سرايي را برگزار مي كند و در روز عاشورا و تاسوعا ميزبان دسته هاي عزاداري داراني است كه از شهرهاي نزديك وارد اين استان مي شوند.
** آيين هاي عزاداري در هيات هاي مذهبي قم
درقم بر اساس سنت هاي قديمي رسم هايي براي برگزاري عزاداريها وجود دارد، قم داراي محله هاي بزرگي چون چهارمردان، حاج سيد حسن، ميران و عشقعلي دارد و هر محله داراي برنامه هاي سوگواري و علم خاص خود است.
در قم رسم است ، علم بايد پيش از ظهر و ظهر عاشورا ازتكيه محله خود بيرون آورده شود، مردم قم در دسته هاي خود به غير از علم از طبل، شيپور، سنج و حجله حضرت قاسم كه مردم قم به آن (طبق) مي گويند، استفاده مي كنند.
همچنين هيات هاي قديمي قم برنامه هاي مختلفي دارند كه با آيين هاي ويژه اي به ميزباني از عاشقان حسين(ع) مي پردازد، كه از هيات چهل اختران مي توان به قديمي ترين هيات ياد كرد كه با حدود يك قرن در عرصه هاي مذهبي، اجتماعي و فرهنگي فعاليت مي كند.
اين هيات در زمان سلاطين قاجاروپهلوي با وجود مخالفت هاي شديد به عزاداري پرداخت تا بتواند فرهنگ عاشورايي را در جامعه نهادينه كند؛ اين هيات با برگزاري دسته بزرگ عزاداري شامل دسته طبال، دسته سينه زن، دسته كودكان با شيشه هاي شير و حمل گهواره، دسته زنجير زن و دسته حاملان طوق است كه از صحن چهل اختران و امامزاده موسي مبرق با پاي برهنه حال و هواي عصر عاشورا ي كربلا را در صحن حرم حضرت معصومه (س) تداعي مي كنند.
يكي از بزرگ ترين دسته هاي عزاداري در روز عاشورا دسته هيات رزمندگان اسلام قم است كه از مسجد امام حسن عسكري(ع) به سمت حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) حركت مي كند.
در مدرسه علميه فيضيه قم نيز طبق سنوات گذشته مراسم عزاداري توسط هيات ثارالله با سخنراني حجت الاسلام محمدمهدي ميرباقري از اساتيد حوزه علميه قم درحال انجام است.
** ثبت معنوي پنج آيين عاشورايي در قم
معاون ميراث فرهنگي، اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري قم، در گفت گو با ايرنا، با اشاره به اينكه استان قم داراي پنج آيين عاشورايي ثبتي است گفت:11پرونده ثبتي معنوي در قم وجود دارد كه شامل آيين هاي عاشورايي با قدمت بيش از 100 سال است.
عمار كاووسي افزود:مراسم پامنبري روستاي قاهان، مراسم نخل گرداني روستاي دولت آباد و قباد بزن،تعزيه خواني روستاي نويس وآيين سلام و تسليت عزاداران حسيني به كريمه اهل بيت(ع) حضرت فاطمه معصومه(س) ازجمله اين آيين هاي عاشورايي ثبت معنوي در قم است.
وي ادامه داد: در مراسم پامنبري چند تن از پيش كسوتان و خدام تكيه يا حسينيه در مقابل يا كنار منبر مي نشينند و اشعاري را در خصوص وقايع جانسوز كربلا و امام حسين (ع) با نوايي مخصوص و موزون مي خوانند وساير خدام و بعضي از حاضران نيز دايره وار در دو طرف نشسته با آنان همراهي مي كنند.
معاون ميراث فرهنگي، اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري قم، با اشاره به آيين سلام و تسليت عزاداران حسيني به حضرت فاطمه معصومه(س) گفت: در اين مراسم هيات مذهبي در قالب دسته هاي عزاداري از محلات مختلف قم به سمت حرم مطهر حركت مي كنند و پس از عرض ارادت به پيشگاه بانوي آب و آيينه از درب ديگري خارج شده و به دسته هاي عزاداري مي پيوندند.
كاووسي ادامه داد: اين آيين ها به صورت نسل به نسل و سينه به سينه در بين اهالي روستا منتقل شده است از اين رو اين آثار به عنوان آثار معنوي ثبت شده است تا ضمن جلوگيري از فراموش شدن اين آيين ها، مورد استفاده قرار گيرد.
** آيين سينه زني دور و جمع خواني با قدمت طولاني در قم
رئيس اداره تبليغات اسلامي شهرستان قم نيزبا اشاره به برنامه هاي مختلف هيات هاي مذهبي قم گفت: در قم برنامه هايي با سابقه طولاني از جمله سينه زني و جمع خواني برگزار مي شود.
حجت الاسلام عبدالعظيم غلامي افزود:درآيين سينه زني ،تمام هيات ها در مكاني جمع مي شوند كه از هر منطقه و از اعضاي هر هياتي حضور دارند كه به سينه زني با اجراي مراسم خاص مي پردازند همچنين در مراسم جمع خواني، شركت كنندگان هم نوا با مداح مرثيه سرايي مي كنند.
وي با بيان اينكه برنامه هاي عزاداري ويژه همه اقشار مردم به خصوص نوجوانان و جوانان است گفت: در ششمين روز ماه محرم در مراسم (احلي من العسل) همزمان با شهادت حضرت قاسم(ع) امسال 9 هزار دانش آموز درحرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) حضور يافتند و به عزاداري پرداختند.
رئيس اداره تبليغات اسلامي شهرستان قم ادامه داد: حدود يكهزار و 700 هيات مذهبي در استان قم وجود داد كه تعدادي از اين هيات ها با اجراي برنامه هاي مختلف در طول همه مناسبت هاي سال فعال هستند.