بررسی نقل ها و روایت هایی که درباره هفتم ماه صفر وجود دارد؛
روز هفتم صفر، یکی از روزهایی که نقل های مختلفی در باره آن وجود دارد.
در بعضی از نقل ها نوشته شده که ولادت مبارک امام موسی کاظم (ع) در این روز اتفاق افتاده و در برخی نقل ها تاریخ ولادت آن حضرت را در ماه ذی الحجه دانسته اند. در عین حال برخی از علما قائل به شهادت امام حسن مجتبی (ع) در روز هفتم صفر هستند.
دكتر حميدرضا فلاح، استاد دانشگاه و محقق ديني، در اين باره مطالبي را مطرح و ابراز عقيده مي كند كه عمل به سيره علمايي مانند آيت الله العظمي بهجت (ره) و حاج شيخ عبدالكريم حائري (ره) بهترين درس براي رفتار و عملكرد در چنين ايامي است.
اطلاعاتي كه درباره زندگي امام موسي كاظم عليه السلام ارائه شده است، در بعضي موارد با يكديگر اختلاف دارند. يكي از اين موارد، تاريخ ولادت آن حضرت است كه چندين روايت در اين باره وجود دارد. دليل اين اتفاق چيست؟
همان طور كه اشاره شد درباره تاريخ ولادت امام موسي كاظم عليه السلام چندين نقل وجود دارد و در هر تقويمي يك روز به عنوان زمان ولادت آن حضرت مشخص شده است. دليل اين مسئله ، وجود نقل هاي مختلف در زمينه تاريخي و حتي روايت ها و احاديث است. در عين حال لازم است كه نحوه رويكرد مسئولان گذشته در كشور و حتي رسانه هاي جمعي را هم در نظر بگيريم كه هر يك از اين موارد بر نحوه رفتار و برخوردهاي عبادي و اجتماعي مردم در روزهاي ماه صفر تأثيرگذار است.
چه ضرورتي ايجاب مي كند كه تاريخ دقيق ايام شهادت و ولادت هر يك از ائمه اطهار عليهم السلام به طور دقيق معين شود؟
اهميت اين اتفاق زماني مشخص مي شود كه توجه داشته باشيم مردم متدين كشور ما معمولا فعاليت ها و برنامه هاي خود را در زمينه هاي اجتماعي و عبادي بر اساس تاريخ هاي ديني تنظيم مي كنند. يعني در روزهاي شادي اهل بيت عليهم السلام رفتار و برنامه هاي خاصي دارند و در ايام عزا و سوگواري آن بزرگان هم برنامه هايي دارند تا عزاداري شان مشهود باشد. از اين منظر است كه اهميت مشخص شدن تاريخ دقيق ايام ولادت و شهادت ائمه اطهار عليهم السلام مهم بوده و براي نيل به اين منظور، بايد تاريخ اسلام و همچنين روايت ها و احاديث مربوط را به طور دقيق مطالعه و بررسي كنيم.
در ميان روايت هاي موجود، چه روزي به عنوان تاريخ ولادت امام موسي كاظم عليه السلام از اعتبار بيشتري برخوردار است؟
بايد توجه داشت كه بر اساس روايت ها و احاديث، روز هفتم ماه صفر را به عنوان زمان ولادت آن حضرت در نظر بگيريم. البته تاريخ روز هفتم ماه صفر در ميان علماي دين شهرت بيشتري دارد، هر چند كه بايد بدانيم شخصيت هاي علمي و ديني بزرگي در آثار خود مطلب ديگري را عنوان كرده اند. به عنوان مثال شيخ مفيد در كتاب الارشاد، شيخ كليني در كتاب اصول كافي و شيخ طوسي هم در كتاب تهذيب الاحكام، به اين مطلب كه تاريخ ولادت امام موسي بن جعفر عليه السلام در روز هفتم صفر باشد اشاره اي نكرده اند. حتي برخي از علما مانند شيخ محمدحسن نجفي در كتاب جواهر الكلام و شيخ كاشف الغطاء در كتاب كشف الغطاء اين نقل را ضعيف دانسته اند.
درباره سال و محل ولادت امام موسي كاظم عليه السلام چه مطلبي نقل شده است؟
اين مطلب را شيخ كليني در كتاب اصول كافي نوشته و البته افراد ديگري مانند ابن جرير طبري شيعي هم در كتاب دلائل الامامه نقل كردند كه امام جعفر صادق عليه السلام در اين باره فرمودند اين ولادت پر خير و بركت بعد از ايام حج در سال 127 هجري و در زماني اتفاق افتاد كه آن حضرت به سمت مدينه برمي گشتند. در منطقه اي به نام ابواء امام موسي بن جعفر عليه السلام متولد شدند كه اين منطقه در فاصله حدود 50 كيلومتري منطقه جحفه قرار دارد.
بر اساس چنين مطلبي درست است كه نتيجه بگيريم امام موسي كاظم عليه السلام در ماه ذي الحجه به دنيا آمده اند، نه در ماه صفر؟
بله. اگر اين روايت را معيار تشخيص ماه تولد آن حضرت بدانيم، بايد توجه داشته باشيم كه امام موسي كاظم عليه السلام در شرايطي به دنيا آمدند كه پدر و مادر گرامي ايشان مراسم حج رابه پايان رسانده و از مكه به سمت مدينه در حركت بودند. پس ايشان در ماه ذي الحجه متولد شده اند، نه در ماه صفر. چون ماه صفر با چنين نقلي سازگاري ندارد.
آيا چنين مطلبي در منابع ديگري شيعي هم روايت شده است؟
بله. به عنوان مثال ابن جرير طبري روايت ديگري از امام حسن عسكري عليه السلام نقل كرده است و آن را در كتاب دلائل الامه نوشته و بر اين نكته تصريح دارد كه امام هفتم شيعيان در ماه ذي الحجه چشم بر اين جهان گشوده اند.
آيا درباره روز هفتم صفر، اتفاق مهم ديگري در منابع ديني ثبت شده است؟
همين طور است. بايد بدانيم كه شهيد اول، كفعمي و شيخ مفيد، روز هفتم صفر را تاريخ شهادت امام حسن مجتبي عليه السلام مي دانند و حتي تعدادي از علماي ديني اعتقاد دارند كه اين نقل از تاريخ 28 صفر مشهور تر است. در واقع تقويم عمومي ما نشان مي دهد كه روز 28 صفر زمان شهادت امام حسن مجتبي عليه السلام و روز هفتم صفر تاريخ ولادت امام موسي كاظم عليه السلام است. در حالي كه طبق نقل هاي معتبر و مستندي كه در دست داريم از جمله آثار علمايي كه از آن ها ياد شد، روز هفتم صفر تاريخ شهادت امام حسن مجتبي عليه السلام بوده و ولادت امام موسي بن جعفر عليه السلام هم در ماه ذي الحجه روي داده است.
بر همين اساس است كه بيوت تعدادي از مراجع عظام تقليد در روز هفم صفر سياه پوش است، چراكه ايشان به چنين نقلي قائل هستند.
با اين توضيحات، وظيفه مردم در اين روز چيست؟
در اين مورد بايد دقت داشته باشيم كه حتي اگر نقل هفتم صفر براي ميلاد مبارك امام موسي كاظم عليه السلام را هم صحيح بگيريم، باز هم بايد دقت كنيم كه جنبه عزاي اهل بيت عليهم السلام در ماه صفر بر شادي مقدم است. در واقع در اين ماه بايد عزا برپا شود و در اين باره به سيره حاج شيخ عبدالكريم حائري كه مؤسس حوزه علميه بوده اند، توجه كنيم.
البته آن طور كه از آيت الله بهجت (ره) به ياد داريم ايشان اعتقاد داشتند كه در اين ايام هم به بيان فضائل و مناقب امام موسي بن جعفر عليه السلام بپردازيم و هم ذكر مصيبت امام حسن مجتبي عليه السلام را انجام بدهيم.
با اين توضيحات برگزاري برنامه هاي شادي چه از سوي مردم و چه از طرف رسانه صحيح نيست.
همين طور است. در بعضي از سال ها شاهد پخش برنامه هاي شاد و تبريك گفتن در روز هفتم ماه صفر بوديم كه اين اتفاق از طرف تعدادي از علما مورد انتقاد قرار گرفت و حتي بعضي از ائمه جمعه در اين باره خواستار تجديد نظر در اجراي برنامه در ماه صفر شدند.
با اين وجود، چرا هنوز هم در بعضي از تقويم ها تاريخ ولادت آن حضرت تغييري نكرده است؟
البته تذكرات و هشدارهاي علماي ديني موجب شده كه در بعضي از تقويم ها اين تاريخ درست شود، يعني زمان ولادت امام موسي بن جعفر عليه السلام از روز هفتم ماه صفر به ماه ذي الحجه تغيير كند. اما همان طور كه اشاره كرديد، اين اتفاق در تعدادي از تقويم ها هنوز هم اعمال نشده است. چون اين اتفاق، لازم است توسط شوراي فرهنگ عمومي انجام شود.
البته بايد به اين نكته هم اشاره كنيم كه در تعدادي از تقويم هاي جلالي مربوط به سال جاري مشاهده مي كنيم كه روز بيستم ذي الحجه را به عنوان تاريخ ولادت امام موسي بن جعفر عليه السلام در نظر گرفته اند. اما اين مطلب در هيچ كدام از منابع مستند تاريخي و ديني ما وجود ندارد و حتي تعدادي از روحانيون اشاره كرده اند كه اين اتفاق مبارك احتمالا يا در روز 17 و يا در روز 27 ماه ذي الحجه روي داده است، و آن هم در سال 128 هجري قمري بوده است. اما گاهي اين تاريخ هم دچار اشتباهاتي شده و به جاي سال 128، سال 129 هجري قمري عنوان شده كه طبيعي است اين روز در تعيين كردن روز شمسي مطابق با سال جاري، اشتباهي ايجاد مي كند.
نظر علماي دين و مراجع عظام تقلي در باره اين روز چيست؟
براي پاسخ به اين پرسش بايد به استفتائات و حكم هاي آن بزرگان اشاره كنيم:
پاسخ آيت الله صافي گلپايگاني (دامت بركاته) :
برپائي مجلس ميلاد ائمه عليهم السلام بسيار خوب و مناسب است اما چون هفتم صفر بنا بر بعضي اقوال مصادف با سالروز شهادت امام حسن مجتبي عليه السلام مي باشد و از طرفي تمام ماه محرم و صفر ماههاي حزن آل الله و كاروان داغدار و مصيبت زده حضرت سيدالشهداء عليه السلام است سزاوار است در اين دوماه مجلس روضه وعزا برپا نموده و از مجالس جشن وسرور جدا اجتناب نمود.ان شاءالله مجمع مقدس شما عزيزان مورد توجه و عنايت خاصه حضرت بقيةالله ارواحنا فداه قرار بگيرد و همه از منتظران امر فرج آن حضرت بوده باشيد
پاسخ آيت الله وحيد خراساني(دامت بركاته) :
به آنچه فقيه محقق، موسس حوزه علميه (قدس سره) فرموده اند، بايد عمل شود
متن جوابيه آيت الله شبيري زنجاني(دامت بركاته) :
عزاداري روز هفتم ماه صفر به عنوان سوگواري سبط (عليه السلام) و تعطيل بازار كه سنت شيعيان بوده از شعائر ديني است كه بايد محفوظ بماند و با ذكر مناقب امام هفتم (عليه السلام) منافات ندارد./ اول صفر 1430
پاسخ آيت الله سيد صادق روحاني(دامت بركاته):
باسمه جلت اسمائه، جماعتي از محققين و علما مانند شيخ مفيد، شهيد و كاشف الغطاء بعد از تحقيق، روز هفتم صفر را روز شهادت آن حضرت نوشته اند من هم موقعي كه در اين مورد تحقيق مي كردم، تقريبا اطمينان به اين پيدا كردم بنابراين مقتضاي تعظيم شعائر، اقامه مجلس عزا، تعطيلي بازار، خروج دسته جات و عزاداري در اين روز است، و وظيفه صدا و سيما بر پايي عزاداري است و تولد امام كاظم (ع) در اين روز مانع نبايد بشود.
پاسخ مرحوم ايت الله آيت الله بهجت(ره) :
مناسب است در جمع بين دو قول «مشهور» در روز هفتم صفر به شهادت سبط اكبر، امام مجتبي عليه آلاف التحية و الثناء و تولد امام موسي الكاظم عليه السلام ، ترتيب مجالس براي هر دو امام بزرگوار به اينكه مصائب امام دوم عليه السلام و مناقب امام هفتم عليه السلام عليه السلام را متذكر و يادآور باشند و به همين احتياط حاصل مي شود .
پاسخ آيت الله مكارم شيرازي(دامت بركاته) :
البته نظر مشهور طبق آنچه مرحوم كليني ( ره ) در كافي آورده اين است كه شهادت آن حضرت در آخر ماه صفر است ولي با توجه به روايت ديگري كه مربوط به هفتم ماه صفر است سزاوار است نسبت به آن روز نيز احترام رعايت شود.
پاسخ مرحوم ايت الله فاضل لنكراني(ره) :
در اين كه بايد يك روز اختصاص به حضرت امام مجتبي عليه السلام داشته باشد ترديدي نيست و با توجه به اينكه روز 28 صفر روز رحلت خاتم الانبيا (ص) هم هست و بدين لحاظ شهادت سبط اكبر عليه السلام تحت الشعاع قرار مي گيرد، لذا خوب است كه روز هفتم صفر را به اين عنوان اختصاص دهند كه مشهور