مناجاتی که همه امامان(ع) خوانده‌اند
امیرالمؤمنین علی (ع) در فضیلت ماه شعبان می‌فرماید: «از زمانی که ندای منادی رسول خدا (ص) را که برای روزه این ماه ندا می‌کرد شنیدم، هیچ‌گاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد، اگر خدا بخواهد.»
به گزارش ايسنا، انسان موجودي با چند بُعد مختلف است و به تبع همين ابعاد مختلف، داراي نيازهاي گوناگوني است. يكي از ابعاد وجوديِ انسان، بُعد معنوي اخلاقي و عرفاني اوست؛ اين بُعد انسان شخصيت حقيقي او را شكل مي‌دهد، بنابر اين از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
از جمله نيازهاي معنوي انسان، ارتباط قوي با آفريدگارش است؛ ارتباطي كه يكي از راه‌هاي آن هم‌صحبتي و مناجات با خداوند است.
بررسي اجمالي سند مناجات
اين مناجات كه توسط ابن‌خالويه به صورت مرسل از امير مومنان علي (ع) نقل شده است، در بردارنده معارف والاي اخلاقي تربيتي است. قبل از شيخ عباس قمي، مرحوم سيد ابن طاووس اين مناجات را در كتاب اقبال در اعمال ماه شعبان نقل كرده است.
نجاشي در مورد ابن خالويه مي‌گويد: «الحسين بن محمد ابوعبدالله كان عارفا بمذهبنا مع علمه بعلوم العربيه و اللغه و...» اين كلمات نجاشي و نقل بزرگان همچون سيد بن طاووس و متن زيباي مناجات وهمچنين مفاهيم وارسته آن، شواهد زيادي است تا به اين باور برسيم كه مناجات شعبانيه از زبان معصوم(ع) صادر شده است.
امتيازات اين مناجات
هر مناجاتي براي خود امتيازات خاصي دارد، همانند زمان خاص و شايد مكان خاص؛ اما براي برخي امتيازات باعث فضيلت مقام شامخ آن مناجات و دعا مي‌شود. اگر بخواهيم به دو امتياز ويژه مناجات شعبانيه اشاره كنيم ابتدا بايد بگوييم: بنابر فرمايش امام خميني (ره) اين تنها دعايي است كه همه ائمه(ع) آن را خوانده‌اند و همه بزرگواران مفاهيم آن را در پيشگاه پروردگار صدا زنده‌اند. پس اعتماد انسان به اين الفاظ دوچندان مي‌شود و با ضميري مطمئن وارد اين مناجات مي‌شود بايد دانست كه اين اطمينان يكي ازمقدمات استجابت دعاست.
دوم اينكه، اين مناجات براي كساني است كه در طريق معرفت الله گام‌هاي ابتدايي را برداشته، دنبال پرواز هستند. اين مناجات نيازهاي تام معنوي را در نظر گرفته و با اين نگاه است كه طالب به كمال انقطاع به سوي خداوند مي‌رسند، بنابراين، نگاه وسيع و افق بالا معنوي دومين امتياز اين دعاست كه از ابتدا تا پايان آن جاري است.
* محورها و آموزه‌هاي مطرح شده در مناجات
در بررسي محورهاي اين مناجات بايد در دو بخش، بررسي آداب رعايت شده در اين دعا و همچنين بررسي محتوايي اين مناجات اشاره كنيم؛ ابتدا در مورد آداب اين مناجات بايد بگوييم؛ در روايات و حتي برخي از آيات قرآن، برخي آداب دعا عنوان شده است كه شخص براي رسيدن به مقصود خود كه همان استجابت است، بايد آن را رعايت كند. برخي از اين آداب در دعاهاي ائمه (ع) آمده است كه به عنوان سيره مي‌توان به آنها استناد كرد. در مناجات شعبانيه هم مواردي از اين آداب ديده مي‌شود كه در اين جا به دو نمونه از آن اشاره مي‌كنيم.
* فرستادن صلوات در ابتدا و انتهاي دعا
از امام صادق(ص) روايت شده است كه هرگاه يكي از شما دنيا و آخرت را از خدا طلب مي‌كند، ابتدا به ستايش خداوند و صلوات پيامبر(ص) مبادرت ورزد، سپس حاجت خود را طلب كند. علت اين كار هم در بيانات ايشان اين طور آمده كه چون صلوات دعاي مستجاب است اگر دعاي شما در بين دو دعاي مستجاب قرار گيرد، خداوند آن را رد نمي‌كند.
* اصرار در درخواست از خداوند
در روايتي از امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) وامام صادق(ع) به اين مضمون آمده است كه اصرار در درخواست از بنده خدا مكروه است، اما اصرار در خواستن از خداوند پسنديده و مستحب است.
با كمي تامل حكمت، اين مسئله روشن مي‌شود، چرا كه خواستن از بنده خدا كوچك شدن است، اما خواستن از خداوند واصرار در اين كار، يعني شناخت منبع فيض و رها نكردن آن در هر شرايط.
دوم، محتواي اين مناجات است، در مجموع مي‌توان گفت اين مناجات ارزشمند، در بردارنده نكات عرفاني، معرفتي تربيتي و تزكيه است كه در اين جا به بخش‌هايي از معارف ناب اين مناجات اشاره مي‌كنيم.
* اشاره به فرار از دست دشمنان و آمدن به سوي خداوند(هربت اليك). شناخت دشمنان انسان براي رهايي آنها يكي از گام‌هاي رسيدن به عرفان است دشمن‌هايي مثل نفس انساني، شياطين، جن و انسي و...
* نگاه كردن به كاستي‌هاي خود و توجه به ويژگي‌هاي خداوند مانند علم الهي به حال انسان‌ها (تعلم مافي‌نفسي)، مديريت و ربوبيت تكويني پروردگار (ولايخفي عليك امر منقلبي و مثواري)، درخواست رحمت و جلب عطوفت و مهرباني و ...
* بخشش و انواع عذرخواهي: خداوند نه تنها پذيراي عذربندگان است، بلكه شرمسار گناه بنده‌اش نيز مي‌شود و بدون هيچ چشم‌داشتي او را مي‌بخشد.
* فرهنگ اميدواري وسيع به سبب رحمت گسترده الهي (فقد كبر في رجائك آملي)
* صحبت كردن با زبان توبيخي با پروردگار(ان اخذتني بجرمي اخذتك بعفوك) بنده وقتي خود را در آغوش پروردگار مي‌بيند و خيالش راحت است، اين طور با خداي خود صحبت مي‌كند. البته اين شيوه انحصاري ائمه (ع) است و نمي‌توان در همه جا به اين شيوه عمل كرد.
* مناجات شعبانيه در ديدگاه بزرگان
ديدگاه علما در اين‌باره مي‌توان در چند بخش كلي دسته بندي كرد افرادي كه با جملات و اظهار نظرهاي خود به اهميت اين دعا اشاره داشته‌اند. در اين بخش به نقل كلام امام (ره) و رهبري اكتفا مي‌كنيم.
امام خميني (ره) : مناجات شعبانيه را خوانده‌ايد؟ بخوانيد اقا! مناجات شعبانيه از مناجات‌هايي است كه اگر انسان دنبالش برود و در آن فكر بكند انسان را به يك جايي مي‌رساند. البته ايشان جملات فراوان ديگري هم درباره اين مناجات دارند.
رهبر معظم انقلاب: مناجات ماثوره ماه شعبان يكي از دعاهايي است كه لحن عارفانه و زبان شيواي آن با مضامين بسيار والا و سرشار از معارف عالي همراه است كه نظير آن در زبان‌هاي معمولي و محاورات عرفي نمي‌توان يافت.
از جمله افرادي كه متن دعا را شرح داده و به تفسير معارف اين مناجات پرداخته‌اند عبارتند از، آيت‌الله مظاهري و آيت‌الله مصباح يزدي كه دو تن از استادان اخلاق و حوزه هستند كساني كه متن اين دعا را ترجمه كرده‌اند مرحوم الهي قمشه‌اي، حجت‌الاسلام و المسلمين حسين انصاريان و جواد محدثي از جمله اين افراد هستند. البته ممكن است شخصيت‌هاي نامبرده يا افراد ديگري در هر چهار بخش يا چند بخش كاركرده باشند.
«الهي ان حرمتني فمن ذالذي يرزقني، وان خذلتني قمن ذالذي ينصرني»