بخش 2 بخش 2 بخش 2 بعثه مقام معظم رهبری در گپ بعثه مقام معظم رهبری در سروش بعثه مقام معظم رهبری در بله
بخش 2 بخش 2 بخش 2 بخش 2 بخش 2

بخش 2

بخش دوم : کتابخانه عماد الد#1740;ن طبر#1740;

 

 

بخش دوم


كتابخانه عماد الدین طبری

 

 

 

یكی از ویژگی های آثار عماد طبری استفاده از منابعی است كه بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیست. بنابرین ارزش كتابشناختی آثار وی مسأله ای است كه باید مورد توجه قرار گیرد. مرور بر این قبیل منابع و شناسایی موارد نقل شده از آنها در آثار طبری می تواند معرفت كتابشناسانه ما را نسبت به موضوعات مختلف تقویت كند. مع الاسف طبری در بسیاری از موارد، منابع خود را نشناسانده و گاه به اسم نویسنده اكتفا كرده است. برای مثال می گوید: امام ائمة أصحاب الحدیث الدربندی روایت كند (اخبار و احادیث: 167) یا: خزاعی (شاید شارح شهاب الاخبار) چنین روایت كرده (همان: 214] یا: ابن الانباری گفته است (همان: 227)، یا: شیخ المفید و علم الهدی در این حدیث ادعای اجماع كرده اند كه ... (همان: 240)اما روشن نیست مقصود كدامین مؤلف با كدام كتاب است. در این موارد روشن نیست كه وی به واسطه منبع دیگری روایتی از این شخص نقل كرده یا مستقیم از اثری از آثار خود او نقل كرده است.

اما به هر روی، آنچه مهم است، منابعی است كه نامشان قید شده و در برخی از موارد اطلاعات ارائه شده منحصر به فرد یا دست كم راهگشاست.

در اینجا فهرستی از منابع مورد استفاده وی را در آثار چاپ شده او ارائه كرده و موارد آن را نشان می دهیم. بخش مهمی از منابع وی، آثار حدیثی و تفسیری اهل سنت است كه وی به دلیل استناد به آنها برای مطالبی كه در دفاع از تشیع بیان می كرده از آنها یاد و مطالبی نقل كرده است. در این میان وی به دلیل آن كه بیشتر این آثار را در اصفهان نوشته‌، ازآثار عالمان سنی اصفهان فراوان استفاده كرده است؛ اینها آثاری هستند كه اغلب از میان رفته­اند.

 

1 ـ الاربعین/  فخرالدین رازی‌ (م 606)

فخر رازی (م روز عید فطر 606) كتابی با عنوان الاربعون فی اصول الدین داشته كه در آثارش هم فراوان از آن یاد كرده است (بنگرید: زندگی وآراء و آثار فخرالدین رازی، سلیمان الوداغ، ترجمه وفایی، قم، 1378، ص 67).

تحفه: 245 نقلی در باره مخالفت زبیربا ابوبكر در آغاز خلافت او.

اسرار الامامه: 271 (اورد ابن الخطیب محمد بن عمر الراضی [كذا] فی اربعینه)

اخبار و احادیث: 191

 

2 . الاربعین‌/ حافظ اسماعیل اصفهانی‌

كامل: 1 / 95 (بدون نام كتاب) 168 با یاد از نام كتاب‌، نقل حدیث: علیّ خیرٌ البشر من أبی فقد كفر.

 

3 . الاربعین عن الاربعین/ ابوسعید محمد بن احمد بن حسین خزاعی نیشابوری

این رساله توسط علامه محمدباقر محمودی به چاپ رسیده است (تهران، 1414).

اخبار و احادیث: 29- 31


4 . الاربعین در مناقب امیر المؤمنین علیه السلام/ ابو الموفق بن احمد المكی الخوارزمی (م 568)

اخبار و احادیث: 165- 167


5 . اعلام الوری‌/ ابوعلی فضل بن حسن طبرسی‌ (م 548)

مناقب الطاهرین: 2/664 . طبری با استفاده از این كتاب مطلبی از نوادرالحكمهنقل كرده است‌. محتمل است در موارد دیگری بدون یاد از این كتاب و مؤلف‌، مطالبی از آن نقل كرده باشد.

6 . الافصاح من الصحاح / ابوالمظفر یحیی بن محمد بن هبیره وزیر (م 560)

اخبار و احادیث: 174. حدیثی از تفسیر ثعلبی نقل شده و سپس می گوید: در كتاب الافصاح من الصحاح آمده است كه «كرّرها ثلاث مرات». نام اصلی كتاب بر اساس آنچه در كشف الظنون: 1/132 آمده الافصاح عن شرح معانی الصحاح است.

 

7 .  انجیل

تحفه: 135

 

8 .  انسی فی قتل آل النبی (ص‌) / ابوالقاسم مأمون الخوارزمی‌

كامل: 2 / 259: در ادامه نقل عباراتی از كتاب الحاویه از همین مؤلف، از این كتاب هم مطلبی نقل كرده و آن را از مأمونی ـ یعنی مؤلف الحاویه ـ می‌داند. خبر مزبور، مربوط به معاویه است كه رسول (ص‌) در هفت موطن معاویه را لعنت كرد. به نظر می‌رسد كلمه نخست نام كتاب تصحیف شده باشد. در نسخه خطی علامه‌روضاتی از كامل هم  كلمه‌ای شبیه «السی» بود. محتمل است كه المنبی فی قتل آل النبی باشد.

 

9 . احكام البغاة‌/ قاضی القضاة‌

كامل: 2 /220 : طبری از نویسنده آن كتاب نقل كرده كه ‌گفته است‌: احكام جنگ با بغات از سیره امام علی (ع‌) گرفته می‌شود. تواند بود كه این ‌بخشی از كتاب المغنی (مجلد بیستم بخش دوم‌) قاضی عبدالجبار باشد.

 

10 . كتاب البدعة/ ؟

اخبار و احادیث: 172 173. عبارت چنین است: و صاحب كتاب البدعه، و وی از اصفهان بود هم گفته است كه وی قرآن را بسوخت و به اجماع مسلمانان مقتول آمد. شاید مقصودش الاستغاثه فی بدع الثلاثة از ابوالقاسم علی بن احمد كوفی باشد كه از این موضوع ضمن بدع خلیفه سوم یاد كرده است (الاستغاثه: 61 62)

 

11 . كتاب البدیع = كتاب التواریخ/ محمد بن عبدالرحمن بن محمد الاصفهانی‌

كامل: 1/268: نقلی در باكره بودن حضرت خدیجه درهنگام ازدواج با پیامبر(ص‌) دارد. در آنجا نام كتاب «التواریخ‌» ضبط شده است‌. در كامل‌1/ 269 (تنها یك صفحه بعد) نقل دیگری از همان مؤلف دارد، اما نام كتاب وی را«البدیع‌» آورده كه به احتمال یكی تصحیف دیگری است‌.

 

12 .  بساط در امامت‌/ شیخ مفید (م 413)

كامل 1 / 117: طبری مطلبی از این كتاب با همین عنوان نقل كرده است‌.

اخبار و احادیث: 191: كما أورده المفید فی بساطه

 

13 . بصائر الدرجات / محمد بن حسن الصفار (قرن سوم)

اخبار و احادیث: 181

 

14 . تاریخ الخلفاء / ابوالحسن الفارسی‌

كامل: 2/ 126: طبری از وی با عنوان الناصبی‌ یاد كرده و مطلبی از این كتاب نقل ‌كرده است‌. عجالتا شخصی با نام ابوالحسن جامع بن حسن بن علی الفارسی (م 509) در المنتخب من السیاق(ص 263، ش 468) شناسانده شده‌ است. نیز نك: همان كتاب‌، ص 575، ش 1270.

 

15 . تاریخ طبری‌/ محمد بن جریر طبری‌ (م 310)

مناقب الطاهرین (برگ 79 ـ الف‌): طبری نوشته است‌: در كتاب تاریخ طبری ‌مسطور است كه امیرالمؤمنین علیه السلام در هر پنج نماز به پنج تن لعنت كردی‌.

اسرار الامامه: 418: و فی تاریخ جریر الطبری،

اخبار و احادیث: 189 جریر طبری در تاریخ خویشتن گفته است...

 

16 .  [رسالة فی] تأویل الایات المتشابهات /  ابواسحاق ثعالبی

اسرار الامامه: 202: در آنجا مطلبی در باره آیه «انّ الذین قالوا ربنا الله» از آن نقل كرده است.

 

17 . تتمة المعرفة/ حافظ ابوموسی‌ مدینی اصفهانی

كامل: 1 / 199: (نقل حدیث غدیر در رحبه مسجد كوفه)

این كتاب از ابوموسی مدینی، محدث برجسته اصفهانی و در باره صحابه است و علی القاعده تتمه كتاب معرفة الصحابه ابونعیم اصفهانی. ابن حجر از این كتاب بهره فراوان برده است.

18 . تناقضات الاخبار/ عماد الدین شفروه اصفهانی‌

كامل: 1/168
– 240

خاندان شفروه از خاندان های اصفهانی به نام قرن ششم و هفتم اصفهان است كه از آنان چندین نفر از جمله ابوالسعادات شفروه كه نویسنده ای شیعه مذهب بوده را می شناسیم. مؤلف مطالب فراوانی از این كتاب كه بیشتر با نام مؤلف آنها را آورده‌، نقل كرده است‌. گویا در كتاب یاد شده، اخباری كه به نوعی با اخبار كتاب بخاری در تعارض است فراهم ‌آمده بوده است‌. عماد طبری بخش قابل توجهی از مجلد نخست‌ كتاب كامل خود را (تقریبا ازصفحه  168 تا 240) به نقل از این كتاب اختصاص داده و خود هم در این میانه چیزهایی‌ افزوده است‌. آغاز بحث در نسخه چاپی روشن نیست‌. در كامل: 1 / 178 نام عمادالدین ‌شفروه آمده كه به نقد حدیثی پرداخته است‌. در صفحات بعد مكرر نام وی آمده است ‌(176، 185، 196، 200، 201) در این صفحات از برخی از كتابها (مانند جامع العلوم‌ و مناقب ابن مردویه‌) و نیز از مشایخ (مانند ابوالعلماء حافظ همدانی و حافظ مدنی و...) یاد می‌شود. در ص 221 آمده است‌: عمادالدین در كتاب تناقضات اخبار بخاری آورد در حدیث دوازدهم‌... و در ص 231 آمده‌: عمادالدین شفروه این را شرحی كرده است‌ سخت فاحش دور از عقل و نقل در باب حدیث سابع عشر در كتاب التناقض‌ و از بهر ركاكت معنا، افتراها كه به رسول كرده ترك ذكر آن كردم‌. در صفحه 237 از كتاب متناقضات ‌بخاری همان مؤلف یاد كرده است‌. ملامحمد طاهر قمی (م 1098) از طریق عماد طبری، از كتاب تناقضات البخاری نقل كرده و عمادالدین شفروه را حنفی وصف كرده است (الاربعین، قم، تصحیح رجایی، 1418؛ ص 355). شعری هم در اخبار و احادیث: 27 از امام شرف الدین شفروه اصفهانی آورده است.

 

19 . تفسیر/  ابو یوسف یعقوب بن سفیان (م 277)

اخبار و احادیث: 218 (در باره شأن نزول انما ولیكم الله)

 

20 . تفسیر اهل البیت (ع)

اخبار و احادیث: 232

روشن نیست اسم كتاب است یا به عنوان حدیثی از اهل بیت این تعبیر بكار رفته است. احتمال دوم زیاد است به خصوص كه از تفاسیر اهل بیت (ع) هم یاد می شود.

 

21 . تفسیر الثعلبی -  الكشف و البیان‌

مؤلف چند مورد از این كتاب نقل كرده است‌.

تحفه: 80: حدیث سباق الامم ‌ثلاثة‌...؛ 139: حدیث من مات علی حبّ آل محمّد

كامل: 1/283: شأن نزول آیه سأل سائل ‌بعذاب واقع‌.

مناقب الطاهرین: 1/286

اسرار الامامه: 151، 242، 256

اخبار و احادیث: 56، 69، 71، 174، 232

 

22 . تفسیر سلمانی

تحفه: 129: در شأن نزول آیه تطهیر. 198: درباره تقیه‌.

كامل: 1/ 105: در باره آیه ام یحسدون الناس علی ما آتاهم‌... 1 / 150 ـ 151: روایاتی ‌در فضائل امام علی (ع‌).

اربعین: 128 : روایتی در فضیلت امام علی (ع‌) از این‌ تفسیر نقل شده با این عبارت كه‌: «در تفسیر سلمانیكه از جمله اكابر اهل سنت است آمده ‌است».

اسرار الامامه: 278 (فی تفسیر سلمان السنی)

اخبار و احادیث: 28، 55، 71، 148، 212، 241

زركلی در الاعلام [3/111] از وی با عنوان «ابن الفَتَى (م493) سلمان بن أبي طالب عبد الله بن محمد الفتى، الحلواني النهرواني، أبو عبد الله یاد كرده و از شماری از آثار او ، عمدتا در تفسیر، یاد كرده است. یاقوت نیز از سلمان بن ‌عبدالله بن محمد حلوانی یاد كرده كه بعدا در اصفهان ساكن شده است‌. این شخص‌ كتاب تفسیر قرآن و آثار دیگری داشته و به سال 493 یا 494 درگذشته است‌. (معجم ‌الادباء 11/ 235 ـ 234)

تفسیر الشیرازی بنگرید: نزول القرآن.

 

23 . تفسیر الصادق (ع)

اسرار الامامه: 286

معلوم نیست عنوان كتابی است یا عنوانی است كه مؤلف تسامحا انتخاب كرده است.

 

24 . تفسیر العسكری‌(ع‌)

تحفه: 97 از این كتاب مطلبی در تفسیر آیه سأوریكم دارالفاسقین نقل كرده كه مقصود بیت العباسیه است‌.

اسرار الامامه: 274، 303، (همان مطلب پیش گفته)(مصحح نوشته است كه در متن چاپی این نص را نیافته است).

 

25 . تفسیر / مقاتل بن سلیمان (م 150)

مناقب الطاهرین: 1/155 (بدون نام كتاب و تنها با ذكر نام مؤلف).

اخبار و احادیث: 116 (و فی كتاب مقاتل عن عطاء)، 218

 

26 .  تفسیر النهروانی/ ابوالفرج معافی بن زكریا نهروانی (م 390)

مؤلف معاصر ابن ندیم است و وی شرحی از آثار او آورده كه از جمله آنها  كتاب ‌فی تأویل القرآن و كتاب القرآناست‌. ابن ندیم گوید: مؤلف به من گفت كه بیش از پنجاه كتاب در موضوعات مختلف نوشته است‌. شیخ آقابزرگ در ذریعه 4 /256 از این كتاب و مطالب ابن ندیم یاد كرده است‌. مؤلف چندین مورد از این كتاب نقل كرده است‌:

تحفه: 139: روایت:  مَن مات علی حبّ آل محمد...193: تعیین مصداق حزب در آیه كل حزب بما لدیهم فرحون‌. 219 این عبارت‌: در تفسیر نهروانی سنی آمده كه روزی در جنت روشنایی‌ بتابد. اهل جنت گوید: خداوندا انك قلت: لایرون فیها شمساً و لا زمهریراًخطاب رسد كه روشنایی آفتاب نیست بلكه نور دندان فاطمه (س‌) است كه با شوهر خود علی (ع‌) تبسمی كرده است‌.

مناقب الطاهرین (برگ 59 ـ ب‌): همان روایت به نقل از تفسیر سلمانی آمده است‌. نیز در مناقب (برگ 68 ـ الف‌) مطلبی در تفسیر آیه «فعززنا بثالث»آمده‌ است‌.

كامل: 1/ 51: مطلبی در تفسیر آیه مودّت.

اربعین: 129: روایتی در سه‌ فضیلت امام علی‌(ع‌) آمده است‌.

مناقب الطاهرین: 1/286

اسرار الامامه: 256

اخبار و احادیث: 97

 

27 .  تنزیه الانبیاء/ سید مرتضی‌ علم الهدی (م 435)

تحفه: 100: در آنجا آمده است: و حوالت كنند معاصی را به انبیاء از آدم تا محمد(ص‌) و كتاب زلة الانبیاء جمع كردند و شیعیان معارضه آن تنزیه الانبیاء جمع كردند. در معتقد الامامیه : 47 هم كه منسوب به عماد طبری است از زلة الانبیاء در كنار تنزیه الانبیاء یاد شده است. نیز در این باره نك¨ : كتاب نقض‌، ص 11. این زلّة الانبیاء از ابوجعفر مشاط عالم سنی مقیم ری است.

اسرار الامامه: 164

 

28 . تورات

تحفه: 135، 201، 234

 

29 .  الثاقب فی المناقب/ عمادالدین محمد بن علی بن محمد طوسی‌ (قرن ششم)

عماد طبری با این اثر طوسی آشنایی كامل داشته و از آن در موارد مختلف بهره برده است‌. به طوری كه بخشی از كتاب مناقب الطاهرین از این كتاب است. چنان كه جایی می نویسد: معجزات چند كه عماد طوسی محمد بن علی بن محمد در كتاب ثاقب در مناقب یاد كرده است (مناقب الطاهرین: 1/101) و طبعا صفحات بعد از آن تا 129 منبع است. در 1/103 : معجزات چند از عماد طوسی محمد بن علی بن محمد در كتاب ثاقب در مناقب، بنویسم از آنچه ذكر آن نرفته باشد.

مناقب الطاهرین: 1/ 425 (ابوجعفر عمادالدین طوسی گوید كه مسجد جمجمه در زمین بابِل ‌امروز مشهور است‌). 1/ 432 (نقلی از جعفر بن محمد دوریستی آورده ‌كه گفته است: در سال 401 در بغداد حاضر شدم به مجلس درس شیخ مفید. 1/434 (امام علامه عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن محمدالطوسی رحمه الله در كتاب ثاقب گوید كه من نقل كردم این را از نسختی كه جعفردوریستی نوشته بود به خط خویش و نقل كرده بود با فارسی در سنه 473 و ما آن را ازفارسی به عربی نقل كردیم ثانیا به بلده كاشان در سنه 573 و من [یعنی عماد طبری] ثالثا نقل كردم از عربی به فارسی در شهر قم در سنه 671).

در مناقب برگ 117 ـ ب می‌نویسد: مولانا العالم ‌الفقیه الفاضل ناصرالشریعه حجة‌الاسلام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن محمد الطوسی المشهدی گوید در كتاب ثاقب كه در مناقب ایراد كرده كه‌...» در برگ 118 ـ الف ‌و 141 ـ الف مطالبی از همان كتاب نقل شده است‌. و در 2/636: «امام ابوجعفر بن علی بن محمد المعروف بالعماد الطوسی در كتاب مناقب گفت...»، و عماد الدین طوسی گوید در كتاب ثاقب كه...». به نظر می‌رسد مناقب الطاهرین درموارد فراوانی از كتاب الثاقب نقل كرده باشد بدون آن كه از آن نام ببرد. گفتنی است كه‌ الثاقب فی المناقب به چاپ رسیده است‌. (قم‌، 1412ق‌).

 

30 . جامع العلوم‌/ ابوعبدالله مخلص الدین محمد بن معمر بن عبدالواحد بن فاخر قریشی ‌اصفهانی (520 ـ 603)

مخلص الدین عالمی معروف بوده و ذهبی او را با عناوینی مانند «كان رئیسا محتشما، محدثا، مفیدا، متفننا بصیرا بالمذهب الشافعی‌، له صورة كبیرة فی الدولة‌» ستوده‌ است‌. (سیر اعلام النبلاء: 21/ 429 ـ 428) كامل 1 /173 و 176: بدون یاد از نام ‌كتاب‌، مطالبی نقل كرده (مخلص الدین محمد بن معمر اصفهانی و ترمذی و قزوینی و امثال ایشان ایراد كرده اند ...) ، اما در 179 نام كتاب آمده است‌. در 218 نام كامل وی آمده و حدیثی از كتاب وی نقل شده و در ص 219 گفته شده كه وی از علمای اصفهان است‌. نیز نك : 225، 230

اخبار و احادیث: 183 (او را شاگرد ابن مردویه معرفی می كند).

 

31 . جلاء الابصار/ المحسن بن محمد بن كرامه، حاكم جشمی‌ (م 494)

كامل: 2 /208

این اثر از حاكم جشمی عالم معتزلی زیدی است‌. بخشی از این كتاب را مادلونگ‌ در كتاب اخبار الائمة الزیدیة (بیروت‌، 1987، صص 134 ـ 119) چاپ كرده است‌.

 

32 . جوامع العلوم/ فخر رازی‌ (م 606)

سلیمان الوداغ از این كتاب با عنوان جامع العلوم یاد كرده و گفته است كه زبان آن فارسی و مشتمل بر تعاریف مختصر در قالب دایرة المعارفی است.

مناقب الطاهرین (برگ 203 ـ الف‌): فخر رازی در جوامع‌ العلوم آورده كه جمشید هفتصد و هفده سال پادشاهی كرد و...

 

33 . الجمع بین الصحیحین / ابوبكر محمد بن عبدالله الشیبانی (م 388)

وی چندین كتاب از جمله اثر بالا و المسند الصحیح علی كتاب مسلم دارد.

اخبار و احادیث: 67 . در اینجا دو نقل از این نویسنده آمده اما نام كتابی ذكر نشده است. به اعتبار آن كه قبل از نقلهای یاد شده نام بخاری و مسلم آمده، می توان منبع پیشگفته دانست. بنابراین عنوان كتاب حدسی است.

 

34 . الحاویه فی مذمات معاویه/ ابوالقاسم (یا قاسم‌) بن محمد بن احمد مأمونی ‌خوارزمی‌

ابن طاووس (م 664) و علامه حلی (م 726) هم از این كتاب نقل كرده‌اند، اما هیچكدام نام مؤلف را نیاورده‌اند. كلبرگ هم در كتابخانه ابن طاووس‌ (ص 239) مؤلف را نشناخته است‌. این كتاب از منابع اصلی عماد طبری در كامل در سقیفه است.

تحفه الابرار: 135: حدیث پیامبر صلی الله علیه وآله به علی‌ علیه السلام است كه فرمود: یا علیّ! لایتقدّمك بعدی الاّ كافر و لایتأخّر عنك الاّ كافر.

كامل: 2/ 173، 175، 176(حسام خوارزمی گوید یا صاحب حاویه گوید)، 178، 178. پس از آن مؤلف در پایان ‌فصل چهارم از باب بیست و هفتم كه در احوال معاویه است می‌نویسد: «این دو فصل‌ (گویا مقصود فصل پنجم و ششم همان باب است‌) قول مخالفان است و در كتاب رسالة ‌الحاویه فی مذمات معاویه‌ ایراد كرد شیخ فاضل زین العابدین واعظ قاسم بن محمد بن ‌احمد مأمونی و او از جمله علمای اهل سنت است‌.» پس از آن از صفحه 216 به بعد مكررنام مؤلف و كتاب و نقلهایی از آن آمده است‌: كامل 2/217، 220، 228، 233، 238،239، 243، 244، 251، 253، 257، 258، 259، 260. در این صورت توان گفت كه عماد طبری حجم زیادی از این كتاب ناشناخته را حفظ كرده است‌. مطلبی كه در باره دختر كوچك امام حسین (ع) درگذشته در شام آمده از همین كتاب نقل شده است. عجایب و غرایب فراوانی به خصوص در باره حادثه كربلا  از این كتاب نقل شده است.

اسرار الامامه: 253 تنها یك مورد با عنوان أورد ابوالقاسم المأمونی الخوارزمی فی كتاب الحاویه نقل شده است.

 

35 . حلیة الاولیاء/ ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی‌ (م 430)

تحفه/ 57: «در حلیه اولیاء جامع ‌العلوم ابونعیم اصفهانی آمده‌» حدیث من تؤضأ بعد الغسل فلیس منا را نقل كرده است‌. گویا تعبیر «جامع العلوم» به عنوان لقب ابونعیم آمده است. در اخبار و احادیث: 54 هم روایتی را از صالحانی آورده و سند آن را به شیخ خود ابوطاهر روح رازی عن «صاحب جامع العلوم ابی نعیم الحافظ الاصفهانی» منسوب كرده است.

اسرار الامامه: 404 آمده است: فی جامع العلوم لابی نعیم الاصفهانی.

 اخبار و احادیث: 170 آمده است: «و كتاب ابونعیم الحافظ صاحب جامع العلوم». علی القاعده می باید به عنوان لقبی برای ابونعیم بكار رفته باشد.

مناقب الطاهرین: 2/610 نقلی از زهری در باره حضرت سجاد(ع‌) از این كتاب ‌آورده است‌.

اخبار احادیث: 42
– 44 خبری از ابونعیم به نقل از كتاب صالحانی (المجتبی) آورده است. در ص: 161 از وی حدیثی نقل شده اما نام كتابی برده نشده است.

 

36 . دلائل النبوة‌/ احمد بن حسین بیهقی (م 458)

مناقب الطاهرین: 1/43

 

37 . راحة الموالف/ ؟

اخبار و احادیث: 133 (خبری در باره فراریان روز احد)، 176 (خبر گفتگوی عمر با ابن عباس در بیماری مرگ خلیفه)، 200 (خبر حذف حی علی خیر العمل و افزون الصلاة خیر من النوم)، 226
227 (داستانی از ابن نما و امین عباسی)، 242 (گفتگوی ابوبكر با عائشه در بیماری مرگ)، 264 (خبری در باره زمان مرگ عمر).

 

38 . زلّة الانبیاء / ابوالفضل مشاط‌ (قرن ششم)

تحفه/ 100: و كتاب زلة الانبیاء جمع كردند و شیعیان به ‌معارضه آن تنزیه الانبیاء جمع كردند.

عبدالجلیل رازی از زلة الانبیاء بُوالفضل مشاط یاد كرده است‌. نقض: 244

 

39 . كتاب الزینه/ ابوحاتم احمد بن حمدان رازی‌ (م 322)

تحفه / 140: در جلد سیم زینت‌ آمد كه در ایام رسول هیچ ‌اسمی از اسماء مذاهب مشهور نبود الاّ اسم شیعه و سبب آن بود كه عمار و ابوذر و سلمان ‌و مقداد، ایشان دائما با علی بودندی‌...».

كامل: 1 / 44 همان مطلب بالا از كتاب الزینه نقل‌ شده و از «كتب مخالفان‌» شمرده شده است‌.

مناقب الطاهرین:1/30 ، 410 (این روایت كه: حسن و حسین اسباط پیامبرصلی الله علیه وآله هستند). نیز در 2/902 آمده‌: در كتاب الزینه آمد كه مرجئه آن بود كه تفضیل نهاد صحابه را بر علی (ع‌).

اسرار الامامه: 163 (از الزینه مجلد سوم)، 219 (در اینجا، كتاب را از جمله كتب اهل سنت می شمرد)، 250

مؤلف این كتاب ابوحاتم احمد بن حمدان رازی و شیعه اسماعیلی است و كتاب الزینه با تحقیق عبدالله‌ سلوم السامرائی چاپ شده است‌.

 

40 . سواد و بیاض‌/ خواجه علی بن حسن سیرگانی

تحفه: 247:خبر آگاهی حذیفه از نام منافقان است و پرسش عمر از وی در باره این كه آیا او جزو آنان هست؟ عماد نوشته است‌: چنان كه ‌در كتاب سواد و بیاض‌ آمد از كتب اهل سنت در ذكر طبقات مشایخ‌. نسخه هایی از ین كتاب برجای مانده است.

 

41 . سوق العروس‌/ ابوعبدالله دامغانی (قرن پنجم‌)

تحفه:129 ، 130 دو مطلب از آن نقل كرده است‌. نخست در شأن‌ نزول آیه تطهیر در باره اهل بیت‌. و دوم اشعاری در باره یوم الطهور از سید حمیری:

     أین یوم الطهور یوم عظیم‌        فاز بالفضل فیه اهل الكساء

     قام  فیه  النبی مبتهلا  ضا         رعا إلی ربّه بحسن الرجاء

     قال یا ربّ إنّهم اهل بیتی‌        فاستجب  فیهم  الهی دعایی‌

كامل: 1/161:  اشعار بالا از كتاب سوق العروس‌ دامغانی كه از اصحاب حدیث شمرده شده نقل گردیده، و دو بیت ذیل  بر آن افزوده شده است‌.

    أذهب الرجس عنهم و عن الا     بناء عنهم عن بنی الابناء

    رحمة‌الله  و  السلام   علیكم‌       و صلوة الابرار و الاتقیاء

اسرار الامامه: 242

مؤلفی با نام ابوعبدالله حسین بن محمد بن ابراهیم دامغانی كه در قرن پنجم‌می‌زیسته مؤلف كتابی است با نام اصلاح الوجوه و النظائر فی القرآن‌ كه چاپ شده و می‌تواند ‌همین نویسنده باشد. ابن طاووس در سعد السعود (ص 259) از آن كتاب مطلبی نقل ‌كرده است‌. در میان توضیحات كلبرگ در باره این مؤلف اشاره‌ای به كتاب سوق ‌العروس نشده است (كتابخانه ابن طاووس‌، ص 604) ذهبی (تاریخ الاسلام 471 ـ 480،ص 229). حاجی خلیفه (كشف الظنون‌، ص 1009) كتابی با نام سوق العروس به ابومعشر عبدالكریم بن عبدالصمد طبری ساكن مكه (م 478) نسبت داده كه در باره ‌قراءت است‌.

 

42 . السیرة النبویة/ محمد ابن اسحاق بن یسار (150 یا 151)

اخبار و احادیث: 57 (روایت إن أوّل من آمن و صلّی خلف رسول الله صلی الله علی علیه وآله و صدّق به علیّ بن أبی طالب). از كتاب ابن اسحاق یا این خبر به عنوان كتاب یا خبری كه در آفاق عالم مطرح است، یاد شده.

 

43 . شرح شهاب‌/ ابوالقاسم بن ابراهیم الوراق‌ عانی

حاجی خلیفه از این شرح بر شهاب الاخبار در كشف الظنون: 2/1067 یاد كرده است.

تحفه:184: نقلی از مؤلف در باره سخن قضاعی آورده كه گفته است محدثان اجماع كرده‌اند كه‌ المهدی من ولد الحسین والمهدی من ولد فاطمه‌. عماد طبری به پاسخگویی این شبهه پرداخته است‌.

اسرار الامامه: 332

اخبار و احادیث: 189

 

44. شرح الشهاب یا روح الاحباب و روح الالباب / ابوالفتوح حسین بن علی بن محمد خزاعی

اخبار و احادیث: 189، 212

در متن تنها از خزاعی و شرح او بر شهاب یاد شده است. عنوان كتاب از مقدمه ارموی بر شهاب الاخبار (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ص ج) گرفته شده است.

 

45 . شرف النبی ‌(ص‌)/ ابوسعد (ابوسعید) عبدالملك بن ابی عثمان واعظ خرگوشی‌(406 یا 407)

كتاب و نویسنده هر دو مشهورند و متن عربی هم در سالهای اخیر به چاپ رسیده است. ترجمه كهن فارسی آن سالها پیش نشر شده و كتاب مزبور همیشه مورد استناد علمای شیعه بوده ‌است‌، چنان كه طبرسی در اعلام الوری‌ و ابن شهرآشوب در مناقب از آن استفاده كرده‌اند.

كامل: 1/241: مطلبی از شرف النبی (ص) نقل كرده و نام مؤلف را هم با پیشوند استاد یاد كرده است‌.

تحفه: 212: حدیث ‌رسول فرمود: اللهم اجعل لی وزیرا من أهلی علیّ بن ابی‌طالب‌، از امام خرگوشی بدون یاد از نام كتاب. در تحفه: 141 از كتاب شرف‌ النبوة یاد شده ولی نام مؤلف نیامده است‌. مطلب آنجا در باره ایمان آوردن ابوبكر به توصیه بحیرای راهب است كه گفت پیامبری خواهد آمد و تو وزیر او خواهی بود. این ‌مطلب به عینه در شرف النبی ترجمه راوندی (تصحیح محمد روشن‌، تهران‌، 1361 ص‌490) آمده است‌.

اسرار الامامه: 225، 341، (ذكره الخرگوشی محدث خراسان)، 407

 

46 . شهاب الاخبار/ ابوعبدالله محمد بن سلامه قضاعی‌ (م 454)

این كتاب حدیثی قضاعی است كه اسانید آن را حذف كرده و همراه اسانید در مسند الشهاب آورده است‌. فردوس الاخبار دیلمی همین كتاب است با ترتیبی دیگر. كتاب ‌شهاب مورد توجه علمای شیعه و سنی بوده و شروحی هم بر آن نوشته­اند‌ (كتابخانه ابن طاووس‌، ص 523، و مقدمه ارموی بر شهاب الاخبار، انتشارات علمی و فرهنگی، 1361، ص ج).

تحفة: 136 (حدیث سفینه)، 159 : احفظونی فی أصحابی فإنّهم خیار اُمّتی و احفظونی فی عترتی فإنّهم خیار أصحابی‌.

اسرار الامامه: 250 (حدیث سفینه)، 296، 331، 

اخبار و احادیث: 20، 65، 68، 189، 190، 235

 

47 . صحیح بخاری‌/ محمد بن اسماعیل بخاری‌ (م 256)

تحفه: 116، 141(حدیث یوم الخمیس‌)، 170 (رجوع عیسی‌). در ص 109 اشارتی به بخاری دارد. در142 حدیث طیر نقل شده و آمده است كه این حدیث در جمیع «صحیح‌ها» آمده است‌. در 143 حدیث غدیر آمده و گفته شده كه در صحیح مسطور است (طبعا نباید مقصود صحیح بخاری باشد). مؤلف لفظ صحیح را اعم از صحیحین می‌داند و حتی ‌كتاب حاكم نیشابوری را هم كه مستدرك بر صحیحین است با عنوان صحیح حاكم یاد می‌كند. در 138 به نقل از نكت الفصولمطلبی از صحیحین نقل شده‌. در 153 حدیث ‌لاطاعة لمخلوق فی معصیة الخالق آمده و گفته شده در صحیحین مسطور است‌.

كامل: 1/169 به بعد، احادیث فراوانی از بخاری نقل و احادیث مناقض با آن آمده است‌. نگاه كنید به عنوان تناقضات البخاری‌.

مناقب الطاهرین: 1/91

اسرار الامامه: 110، 173، 225، 252، 255، 268، 292، 435

اخبار و احادیث: 36، 41، 42، 47، 66، 67، 84، 85، 95، 132، 134، 140، 148، 149
150، 151، 156، 173، 175، 178، 179، 202، 207، 208، 221، 236

در اثر اخیر هم گاهی به طور كلی از «صحاح» یاد می كند (اخبار و احادیث: 155). و یا این كه : در هفت صحیح الشأن و ... و صحاح و غیر آنها ... (اخبار و احادیث: 185). نیز در اخبار و احادیث: 177: آمده: در صحیح از كتب مخالفان آمده است.

 

48 . صحیح مسلم/ مسلم بن حجاج نیشابوری (م 261)

تحفه: 116 روایتی نقل كرده كه مربوط به گرفتن خرمای صدقه از دهان امام ‌حسن علیه السلام است‌.

مناقب الطاهرین: 1/92

اسرار الامامه: 410،

اخبار و احادیث: 67، 156، 173

 

49 .  العثمانیه‌/ ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ (م 255)

كامل: 2 /36 : جاحظ ناصبی یزیدی گوید در كتاب عثمانی كه ابوبكر چون اسلام آورد...» وی در جای دیگر نیز بدون یاد از نام كتاب‌، از جاحظ‌ نقلهایی دارد. از جمله نك : 2 / 63 كه می نویسد: و عجب تر كه جاحظ فاسق گویند كه در جمله علوم شروع كرد از لغت و نحو و صرف و فقه و كلام و اصول الفقه و ریاضیات و منطقیات و طبیعیات و الهیات و امثال آن زیرا كه او عداوت امیر المؤمنین و اهل بیت ظاهر كرده و كتابها ساخته بر نقص علی و اهل بیت علی.

 

50 . عمل السنة/ ؟

معتقد الامامیة: 200، 224

شاید از شیخ طوسی باشد كه صاحب معالم العلماء: 115 از این اثر در فهرست كتابهای او یاد كرده است..

 

51 . عین الائمه/ مؤلف ؟

مؤلف بدون ذكر نام مؤلف می‌نویسد: عین الائمه روایت كند كه به ده وجه لعنت برمعاویه رواست‌. كتابی با این عنوان در ذریعه نیامده است‌.

 

52 . العیون/ الفنونی

اخبار و احادیث:  198: و در كتاب عیون الفنونی آمده است (مطلبی در باره قضاوت ابوبكر به چند حكم در یك مسأله) و بعد اضافه می كند: و عیونی ناصبی تمام بود.

 

53 . عیون المحاسن / ؟

كامل: 1 /49 طبری نوشته است كه بابویه قمی در كتاب‌ عیون المحاسن ایراد كرد كه‌...» سپس روایت سلسلة الذهب را از امام رضا (ع‌) نقل كرده ‌است‌. این كتاب از شیخ مفید است نه از بابویه قمی‌. در مناقب الطاهرین (برگ 115 ـ ب‌) نوشته است‌:... و این جمله دلالت امامت ایشان است كه علم ناخوانده و به استاد نرفته ‌كتب اوائل و اواخر بر جمله اطلاع داشتند و این جمله نبود الا به توفیق الهی و تأیید سماوی و این بحثی عظیم است و تمام در عیون المحاسنموجود است در چند اوراق و از كتب این بنده است‌! در اسرار الامامه: 516 حدیثی از آن نقل كرده اما مؤلف كتاب را یاد نكرده است. شاید مقصودش از عبارت پیشگفته این باشد كه كتاب در ملكیت اوست.

 

54 . الفتوح/ احمد بن اعثم كوفی‌ (م ح. 314)

تحفه:231 یك متن نسبتا بلندی از فتوح در مذاكره امام علی‌(ع‌) با صحابه در باره خلافت.

كامل: 1 / 105، 126، 151، 158؛ 2 / 97، 98، 99، 102، 103، 107، 217، 222، 223،224، 228، 231، 232، 250، 252.

مناقب الطاهرین: 1/271

اسرار الامامه: 171 (در آنجا می نویسد كه ابن اعثم ناصبی بوده است) 371،

اخبار و احادیث:42، 172، 213، 215، 240، 252

 

55 .  فتوح الشام/ محمد بن عمر واقدی‌ (م 207)

گویا مؤلف مع الواسطه نقلی از آن در كامل 1/ 337 آورده با این عبارت‌: «وگویند كه واقدی در كتاب فتوح الشام‌ ایراد كرد كه ابوبكر در مرض موت گفت‌...». در كامل 2/ 7 می‌نویسد: «واقدی كه از جمله مورخان و از كبار علمای نواصب است گوید..» درآنجا یادی ازنام كتاب نكرده‌. ونیز نك:2/153.

مناقب الطاهرین: 1/427، 2/817 (محمد بن عمر واقدی رازی گوید..).

اخبار و احادیث: 177، 231 (واقدی كه عثمانی مذهب است و ناصبی اعتقاد در كتاب فتوح الشام آورده است)، 250 (مورد اخیر نام كتاب نیامده و فقط آمده است كه واقدی ناصبی گوید).

 

56 . الفردوس‌/ابوشجاع شیرویه بن شهردار دیلمی (م 509)

كامل: 2/263: مؤلف بدون یاد از نام مؤلف می‌نویسد: «صاحب كتاب فردوس گوید: اوّل من یختصم یوم القیامة بین یدی الله علی‌.در باره مؤلف و كتاب ‌فرودس و نقلهای علمای شیعه از آن نك: كتابخانه ابن طاووس‌:270

 

57 . فضائل الصحابه/ احمد بن حسین بیهقی (م 458)

احمد بن حسین بیهقی صاحب دو كتاب معروف السنن و  دلائل ‌النبوه است. در مواردی، عماد از مشاهیر الصحابه یاد می كند كه در میان آثار منسوب به وی چنین اثری نیست. آنچه هست كتاب فضائل الصحابه است كه عماد در مواردی از آن نقل كرده و هرچند ضعیف اما احتمال تصحیف وجود دارد.

تحفه: 139 و 263 (به نقل از فخر رازی از این كتاب) حدیث من أراد أن ینظر إلی آدم فی علمه و إلی نوح فی تقواه و إلی ابراهیم ‌فی خلّته و إلی موسی فی هیبته و إلی عیسی فی عبادته فلینظر إلی علیّ بن ابی طالبرا نقل كرده ‌است‌.

كامل: 1/90 همان حدیث آمده و نام كتاب به غلط در متن چاپی‌: احمد سقی در مناشیر الصحابه ضبط شده است‌. 2/204‌: احمد بن حسن بن حسین بیهقی ‌گوید كه معاویه بد كرد، اما از ایمان بیرون نرفت به سبب عداوت و محاربه با علی‌. 2 /213: نام كتاب فضائل الصحابه آمده كه ممكن است كتاب دیگری از وی باشد.

اربعین‌: 117‌: «احمد بیهقی در ذكر صحابه آورده‌...» در ادامه همان حدیث بالا نقل شده است‌.

مناقب الطاهرین: 1/365 (با عنوان فضائل الصحابة).

اخبار و احادیث: 49، 195

 

58 .  فعلت فلا تلم‌/ مؤلف ؟

كامل: 2 / 129 تنها به نام كتاب اشاره كرده و نقلی آورده كه عمر و ابوبكرو معاذ جبل و سالم مولی حذیفه و ابوعبیده در مرگ جمله ویل و ثبورگویان بمردند. نیز در 2 / 132 سخن ابوبكر در وقت مرگ نقل شده است‌. نجاشی از كتابی با عنوان قد فعلت فلاتلم برای مظفر بن محمد بلخی متكلم شیعی یاد كرده است (الرجال‌، ص 422، ش‌1130).

اخبار و احادیث: 172 (نقلی از آن كه می گوید آن را در كامل در سقیفه آورده است).

 

59 . قصص الانبیاء/ علی بن حمزة النحوی الكسائی‌ (م 189)

از این كتاب با عنوان كتاب المبتدأ هم یاد شده است (طرائف‌، ص 179، 180) این كتاب در لیدن چاپ شده (1922).

تحفه: 210

كامل: 1 / 143 هر دو مورد حدیث: مكتوب علی ساق العرش لااله الاالله محمد رسول الله ایّدته بعلیّ و نصرته‌ بعلی‌ّاز منبع نقل كرده است. 327: كسائی آورد كه ....

اسرار الامامه: 404

اخبار و احادیث: 148

 

60 . كافیتین

 تحفه: 97: در باره علمایی كه به دستور هولاكوخان كشته شدند می نویسد كه یكی صاحب كافیتین بود در صرف و نحو.

 

61 . كتاب ابن قتیبه/ ابومحمد عبدالله بن مسلم ابن قتیبه دینوری(م 276)

 اخبار و احادیث: 68 می نویسد: و ابن قتیبه كه از علمای اهل سنت است در كتاب خود آورده كه، چون رسول از دنیا بیرون شد علی با بنوهاشم و هفده تن از اكابر صحابه رافضی شدند و حصر ایشان بكرد كه ابوذر وسلمان وعمار و...

 

62 . الكشاف‌/ محمود بن عمر معروف به جار الله زمخشری‌ (م 538)

كامل: 1/51 در باره آیه مودت‌. 79 (و 2 / 207 به نقل از جارالله علامه بدون یاد از كتاب) حدیث انفاق انگشتری توسط‌ امام علی‌(ع‌) در نماز. 1 /151 حدیث سُبّاق الامم ثلاثة‌... از تفسیر نقل شده است‌. 2/219: حاكم مفسر گوید در كتاب كشاف!‌ و نك : 2 / 254. (علی الاصول، لقب حاكم برای زمخشری‌ رایج نبوده است‌).

اسرار الامامه: 320

اخبار و احادیث: 56، 97، 217 (بدون ذكر نام كتاب)، 219

 

63 . كشف‌ البارع اصفهانی‌؟

تحفه/138: می گوید آیه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدّاً (مريم:96) در شأن علی‌(ع‌) وارد شده است‌. در باره نویسنده آگاهی بیشتر به دست‌ نداده است‌.

اسرار الامامه: 255 (همان نقل بالا)

اربعین: 128 آمده‌: «بارع اصفهانی در بعضی از كتب خویش آورده‌است‌...كه سه حسنه علی را بود كه در جهان كس را نبود: اول تزویج فاطمه‌(س‌)، دوم‌ رایت به وی دادن در روز خیبر، سیم نجوی‌.»

 

64 . لطائف/ ابواسحاق ثعالبی‌

تحفه: 244 مطلبی حاكی ازبدگویی از عثمان ‌توسط عایشه‌، نقل كرده است‌.

اسرار الامامه: 157 خبری در باره قتل عثمان.

 

65 . مترجم الاخبار/ محمود بن عمر جار الله زمخشری (م 538)

 اخبار و احادیث:
207
- 208 روایت: ان صلیتم حتی تكونوا كالحنائر ما نفعكم ذلك حتی تحبوا آل رسول الله.


66 . كتاب مثالب بنی امیه‌ / ابوسعید اسماعیل بن علی السمان الحافظ الزاهد الرازی (م ‌شعبان 445)

ابوسعید از مشایخ معتزله و عدلیه بوده و در مصادر فراوانی شرح حالش آمده است‌. (سیر اعلام النبلاء، 18/ 59 ـ 55)

كامل: 1 / 133 ـ 134 مطلبی از این كتاب نقل شده ‌است‌. در 2 / 182 می‌نویسد: فی فوائد و نكات وردت فی كتاب مثالب بنی امیة من كلام الشیخ الزاهد الحافظ ابوسعید اسماعیل بن علی السمان و هو من علماء اهل السنة فكتبت ‌ما هو من خلاصة كتابه و نوادره‌. پس از آن در طی صفحاتی مطالب این كتاب را نقل می‌كند كه تا ص 197 ادامه می‌یابد. این یكی از بخشهای مهم این كتاب است‌. 2/ 197‌: این فصل از منتخبات كلام ابوسعید سمان است و هر كلمه حجت است شیعه را برمخالفان‌، زیرا كه او از جمله علمای اهل سنت است و از جمله روات اخبار و احادیث‌ ایشان‌. در 2/202 نیز مطلبی از آن نقل شده است‌.

مناقب الطاهرین: 1/30(در باره سنت لعن بر امام علی (ع) و سنی نامیده شدن مخالفان).

اسرار الامامه: 161 حكایتی در باره مناظره یك مسلمان با مجوسی)

تحفه: 99 (همان خبر بالا در مناظره). در اینجا عنوان  كتاب بنی امیة است.

 

67 . المجتبی/ سعد الدین محمود بن محمد بن حسن الصالحانی‌

مؤلف در آثارش مكرر از این كتاب نقل كرده است‌. در تحفه: 137 نام وی محمد بن حسن صالحانی آمده و گفته شده است: از علمای كبار اصفهان بود از متأخران. اما نام وی در اخبار و احادیث:29 محمود بن محمد صالحانی آمده است. در اخبار: 101 سعد الدین محمود بن محمد صالحانی آمده. حدس آن است كه در تحفه نیز محمود بن محمد بن حسن صالحانی بوده است.

تحفه: 137 در باره صالحان می‌نویسد: «و صالحان ملتی است در اصفهان و گویند ایشان خزاعیانند.» سمعانی ذیل‌ عنوان صالحان می‌نویسد: صالحان محله بزرگی است در اصفهان‌. وی سپس نام برخی‌ از عالمان منسوب به آن محل را آورده كه البته نام مؤلف المجتبی در میان آنان نیست.

تحفه: 129 در باره نزول آیه تطهیر در باره پنج تن آل عبا(ع‌). 137: روایت لو اجتمع الخلائق ‌كلّهم علی حبّ علی بن ابی طالب لما خلق النار. 137: روایت: یا علیّ حبّك حسنة لاتضر معها سیئة و بغضك سیئة لاتنفع معها حسنة‌. 137: روایت من شكّ فی علیّ فهو كافر.210: در باره ‌نزول آیه فأن حسبك الله هو الذی أیّدك بنصره و بالمؤمنیندر باره امام علی (ع‌). 212: روایت ‌اللهم اجعل لی وزیرا من اهلی علی بن ابی طالب‌. 217: روایت: لاتسبوا علیا و لا اهل البیت‌.

اسرار الامامه: 67، 154، 242، 268، 280، 286، 306، 404 (دو مورد)،  407، 420، 427.

اخبار و احادیث: 1
29 (در این صفحات جمعا نوزده حدیث نقل كرده و در انتها نوشته است: این نوزده حدیث از كتاب محمود بن محمد صالحانی اصفهانی شافعی مذهب نوشته شد. موارد بعدی هم همه حدیث است منهای دو مورد كه شعر است.). 18، 21، 27 (شعری در باره عترت)، 29، 38 - 39 (سه مورد)، 42
45 (سه خبر مفصل از آن نقل كرده می نویسد: و این سه حدیث از كتاب مجتبی است. صالحانی اخبار یاد شده را از ابونعیم نقل كرده است. همین طور 46)، 47، 48، 49، 50، (صالحانی در اول مجلد كتاب مجتبی گفت...)، 52، 53، 54، 57،  59، 60، 61،  74
78، 83 (شعر) ، 85 - 86، 88، (صالحان محلتی است در اصفهان)، 94، 96، 99، 101، 102، 104، (احتمالا روایت طولانی گفتگوی اعمش و منصور عباسی در باره فضائل امام علی علیه السلام هم از همین اثر است كه تا صفحه 112 به طول می انجامد.)، 114،  118 128، 134؛ 135، 138؛ 143،  144، 161، 164، 182، 191 - 192، 204،  212، 214 - 216، 218، 219، 222، 227 (صالحانی این موارد را از ابونعیم گرفته است)، 234، 236

بر این اساس باید گفت كه وی بخش زیادی از كتاب المجتبی را برای ما نگه داشته است.

 

68 . مجموع الدعوات / ابوجعفر محمد بن هارون تلعكبری (م 358)

معتقد الامامیة: 233

در منبع، نام مؤلف نیامده و نام نویسنده بر اساس اطلاعی است كه از كتابی با همین نام و از این مؤلف داریم.

 

69 . كتاب محیط‌/ قاضی القضاة‌

مقصود از قاضی القضاة قاضی عبدالجبار (م 413) است و كتاب المحیط نیز به چاپ‌ رسیده است‌.

كامل: 2/225 با اشاره با نام كتاب و مؤلف به صورت بالا آورده ‌است كه امام علی‌(ع‌) پیش از قتل عمار هرگز ابتدا به قتال با ایشان نكرد.

70 .  المستدرك علی الصحیحین‌/ حاكم نیشابوری‌

تحفه:104 حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله در باره علی ‌علیه السلام: انه لن یخرجكم من هدی و لن یدخلكم فی ضلالة. 136 با این عبارت‌: در جمله كتب ایشان وارد است خاصه در صحیحه حاكم كه رسول (ص‌) فرمود: علیّ مع‌القرآن و القرآن مع علی لن یفترقا حتی یردا علی‌ّ الحوض‌.

اسرار الامامه: 435

 

71 . المسترشد فی الامامة/ عماد الدین ابوجعفر محمد بن جریر طبری‌

مؤلف این كتاب از عالمان شیعی است و كتاب هم به چاپ رسیده است‌.  در برخی از مآخذ این دو عمادالدین طبری با یكدیگر خلط شده و كتب مؤلف ما به او نسبت داده شده است. عماد طبری چندین بار از این كتاب احادیثی نقل كرده است‌.

تحفه: 129، 143، 217، 205، 208، 209، 211، 214.

كامل: 1/ 249 (نقل حدیثی از مؤلف طبری) نیز در كامل: 2 / 153، 304.

اسرار الامامه: 219 (به عنوان ابوجعفر محمد بن جریر الطبری در كتابش المسترشد)، 242، 310، 311، 401، 403،  406، 414 (چهار مورد اخیر: فی كتاب المؤلف الطبری)، 407، 421،  

اخبار و احادیث: 218 (ورد فی كتاب المؤلف لمحمد بن جریر الطبری)، 219

 

72 . مشكل الاثار / احمد بن محمد بن سلامه طحاوی‌ (م 321)

این كتاب در چهار مجلد چاپ شده است‌.

كامل: 2 /208

 

73 . مصابیح ]السنة‌[ / حسین بن مسعود بغوی‌!

مؤلف موارد فراوانی از مصابیحنقل كرده اما توضیح بیشتری نه از نظر نام كتاب ونه نام مؤلف به دست نداده است‌.

 تحفه: 132: حدیثِ علیّ ‌منّی و أنا من علی‌. 139: پرسش عباس از پیامبر(ص‌) برای بعد از وی و پاسخ رسول كه: فأشار الی علی‌ّ. 143: حدیث غدیر. 145: سخن رسول در هنگام فرستادن امام علی در سریه‌ای‌: اللهم لاتمتنی حتی ترانی علیا. در ص 146 بعد از نقل چند حدیث می‌نویسد: این ‌جمله اخبار در مصابیح اهل سنت نوشته‌اند حجت را و فضل عترت را. 160: حدیث‌ مؤاخات‌. 171: حدیث اثنا عشر خلیفه‌. و پس از آن نویسد: و امثال این چهار خبر در مصابیح مسطور است‌.

كامل: 1 / 105 شأن نزول آیه ام یحسدون الناس علی ما آتاهم‌... 121 (دو مورد)، 126 (دو مورد)، 148، 155 (دو مورد)، 165؛ 2 . 211 (دو مورد)، 262 . در كامل: 2/213 آمده است: «صاحب مصباح از حكیم بن جبیر روایت كند كه...» سپس حكایت منازعه ابوذر و معاویه را آورده است. تواند بود كه مقصود مصابیح باشد.

مناقب الطاهرین: 1/35

اسرار الامامه: 255

اخبار و احادیث: 177، 178
– 179، 183- 184، 185، 187، 206، 210
– 211، 212، 229، 234، 240

 

74 . مصباح كبیر [مصباح المتهجد] / محمد بن حسن الطوسی (م 460)

معتقد الامامیة / 200، 224، 233

 

75 . المعالم فی اصول الدین/ فخرالدین رازی‌

این اثر در سال 1903 در قاهره چاپ شده است. در فهرست آثار عماد طبری كتابی در رد بر معالم فخر رازی دیده می‌شود. در اسرار الامامه: 270، 345، 445، 477 هم نقدهایی به فخر رازی دارد.

تحفه /241: باب نهم در آن كه علمای‌ سلف و خلف ایشان در حق صحابه گفته‌اند، چنان كه در آخر معالم رمزی (كذا! باید رازی باشد) است در این باب وغیره‌. 265 در آینجا آمده است‌: در اثنای كتاب رمزی! در هر باب گفته شد. تواند كه ‌بخشی از نقد كتاب معالم در همین باب نهم كتاب تحفه باشد.

عجیب آن كه در نسخه‌ چاپی كامل: 1 /126 و 304 هم از رمزی یاد شده است‌. پیش از این از اربعین و جامع العلوم فخر رازی هم یاد كردیم‌.

مناقب الطاهرین: 1/28 بدون یاد از نام كتابی، از فخر مطلبی ‌نقل شده است‌.

اخبار و احادیث: 173: خبری در باره احراق مصاحف در زمان عثمان: چنان كه در آخر معالم كلامی امام فخر رازی ذكر كرده است. در صفحات 53، 173، 179، 182، 192 هم بدون نام كتابی، از فخر رازی جبری مطالبی نقل شده است.

 

76 . المعتمد فی المعتقد /شهاب الدین ابوالفضل التورپشتی

اخبار و احادیث: 242 خبر پشیمانی طلحه در وقت مرگ و اراده او برای بیعت با یكی از اصحاب امام علی (ع) به جهت بیعت با امام.

حاجی خلیفه از المعتمد فی المعتقد امام شهاب الدین فضل الله التورپشتی یاد كرده و البته آن را ندیده و تنها می گوید: واعظ كاشفی در تحفة الصلوات از آن یاد كرده است (كشف الظنون: 2/1733). در باره او بنگرید: الاعلام: 5/152. این كتاب كه به فارسی است، توسط انتشارات حقیقت در تركیه چاپ شده است (بنگرید: http://www.hakikatkitabevi.com/persian/arabic.htm). نام كتاب در اخبار و احادیث:242 شهاب بن توران بستی آمده است!

 

77 . المعجزات‌ / ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه شیخ صدوق‌ (م 381)

مؤلف چندین صفحه از این كتاب را در مناقب الطاهرین (برگ 157 ـ الف و بعد از آن‌) نقل كرده با این عبارت‌: فصل من منتزعات من كلام ابی جعفر محمد بن علی بن‌الحسین بن موسی بن بابویه القمی من اشیاء ذكرها فی كتابه المعجزات‌».

 

78 . [كتاب] المغازی/  ابان بن عثمان الاحمر (م ح. 170)

از این كتاب اثری برجای نمانده و نقلهایی از آن در اعلام الوری طبرسی و كتابهای ‌دیگر آمده كه مؤلف این سطور مجموعه آنها را در كتابی با همین عنوان به چاپ رسانده ‌است‌ (قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375).

مناقب الطاهرین: 1/198: در كتاب ابان بن عثمان آمد كه آوازه به آوازه افتاد كه قتل محمد به مدینه رسید، فاطمه و صفیه عمه رسول الله و جمله ‌زنان مهاجر و انصاری روی به احد نهادند. و در 1/233 خبری در باره غزوه موته نقل شده است.

 

79 . مقاتل الطالبیین/ ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی‌ (م 356)

تحفه:176 ‌: ... و صد و بیست‌هزار علویان و شیعه با ایشان مقتول شدند چنان كه در مقاتل الطالبیینوارد شد.

مناقب الطاهرین: 1/176، 360

اسرار الامامه: 186

اخبار و احادیث: 17

تقریبا در همه موارد از این كتاب با عنوان مقاتل الطالبیه یاد شده است.

 

80 . الملل و النحل‌/ محمد بن عبدالكریم شهرستانی‌ (م 548)

تحفه: 232، 243، 248: ابوبكر با عمر گفت‌: البدار یعنی بشتاب قبل البوار پیش از آن كه ‌علی از عزا و دفن رسول الله (ص‌) فارغ شود.

اسرار الامامه: 333، 472، 490 (نقل از ملل و نحل شهرستانی یكسره ادامه داشته و وی خلاصه ای از آن كتاب را در باره فرقه های مختلف گزارش كرده و البته لابلای آن، نكاتی بر آن افزوده است).

معتقد الامامیه: 139

اخبار و احادیث: 67

 

81 . المناقب‌/ موفق الدین ابی المؤید محمد بن احمد خوارزمی (م 568)

كامل 2 /207: طبری می‌نویسد: «صدرالائمه موفق بن احمد از علمای اهل‌سنت روایت كند كه‌...». در 1 /233 و 2/207 تنها عنوان صدرالائمه آمده اما نامی از كتاب به میان نیامده است‌. یك بار هم در 2/232 از صدر الائمه ماوراءالنهری مطلبی نقل ‌شده است‌.

اخبار و احادیث: 53 (موفق بن احمد المكی خطیب خوارزم).

 

82 .  المناقب/ ابوبكر احمد بن موسی مردویه اصفهانی‌ (م رمضان 410)

این كتاب یكی از آثاری است كه عالمان شیعه از آن طریق مناقب امیرمؤمنان رافراوان نقل كرده‌اند. (در باره آن بنگرید به‌: اهل البیت فی المكتبة العربیة‌، عبدالعزیز الطباطبائی‌، ص 576، ش 719) گفتنی است كه بنا به گفته ابن طاووس در طرائف: 137 این كتاب مشتمل بر 182 روایت در فضائل امیرالمؤمنین (ع‌) بوده است‌. (كتابخانه ابن طاووس‌، ص 395) ابن حجر هم در الاصابه بیست و هفت مورد از آن نقل كرده است (ابن‌حجر العسقلانی‌، شاكر محمود عبدالمنعم‌، بیروت‌، مؤسسة الرسالة‌، ج 2، ص 15). بازیافته های این كتاب به كوشش عبدالرزاق محمد حسین حرزالدین در سال 1422 توسط انتشارات «دلیل ما» قم به چاپ رسیده است. این كتاب شامل 298 روایت است. كتاب ما نزل من القرآن فی علی نیز همراه آن چاپ شده كه آن هم مشتمل بر 286 روایت و جمعا دو كتاب مشتمل بر 585 حدیث است. عماد طبری فراوان از وی نقل كرده و در اخبار و احادیث: 183 او را «سلطان المحدثین اصفهان» نام برده است.

تحفه: 79: حدیث خمسة منا معصومون أنا و علی وفاطمة و الحسن والحسین‌. همین نقل در 130 هم تكرار شده است‌. 137: این عبارت‌: ابوبكراحمد بن موسی مردویه اصفهانی در كتاب مناقب كه تألیف اوست آورده كه عبدالله ‌عباس گفت كه سی و سه هزار حدیث ناطق است در حق علی‌ (ع‌). 200: این عبارت‌: ابوبكر بن مردویه گوید در مناقب خود كه علی خود در آن مجمع هشتاد حجت خود ایراد كرد قبول نكردند. همین نقل در 229 هم آمده اما بجای هشتاد، صد و هشتاد نوشته‌ شده است‌. 210: شأن نزول آیه فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ
(انفال:62) در باره امام‌ علی علیه السلام‌ است.

كامل: 1/ 167، 215، 219، 227، 228؛ 2/53 با این عبارت‌: «ابوبكر مردویه محدث مفسر اصفهانی در كتاب مناقب گفت‌...»

اسرار الامامه: 56، 67، 124 (در اینجا می نویسد: او شافعی مذهب و اصفهانی المولد است)، 152 (فقط می گوید فی المناقب!)، 154، 243، 321، 405، 465

اخبار و احادیث: 25، 33
– 34،  49، 51، 53، 56، 96 (دو مورد)، 99، 101، 102، 118 (دو مورد)، 126 (دو مورد)، 138، 139، 148 (دو مورد)، 157، 159، 161، 170، 177، 178، 179، 180، 181، 182، 183، 185، 186، 189، 190، 196 - 197، 222- 228، 236 (دو مورد)، 237 (دو مورد)، 242 -246

 

83 . منتهی المآرب و المطالب/ اصیل الدین عبیدالله بن عبدالاعلی بن محمد بن محمد بن القطان شافعی اصفهانی‌

نام مؤلف با تكمیل آنچه در تحفه و كامل آمده به صورت بالا نوشته شده است‌، گرچه گاه به جای عبیدالله، به خطا عبدالله نوشته شده است. عماد طبری در سال 675 در خانه قطان از وی حدیث شنیده است (اسرار الامامه: 406)  در اخبار و احادیث: 26، 102، 114 اسم كامل مؤلف با نام كامل كتاب آمده است. در اخبار: 170 از كتاب با عنوان تفسیر قطان یاد شده است. شافعی بودن او هم در اخبار: 136 آمده است.

تحفه: 129: در شأن نزول آیه تطهیر در حق اهل بیت‌. 210: در شأن نزول آیه‌: فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ (انفال:62). 211: روایت‌: ما احتذی احد النعال و لا ركب المطایا بعد رسول الله أفضل من جعفر بن ابی طالب‌. 212: روایت‌: یا علیّ! أنت‌ الوزیر و الخلیفة فی الأهل و المال و المسلمین فی كل غیبة‌. 212: روایت‌: اللهم اجعل لی وزیرا من‌ أهلی علیّ بن أبی طالب‌. 212: خبر فرار عثمان در احد و بازگشت وی پس از سه روز.

كامل: 1/ 167 روایتی در فضیلت امام علی‌ علیه السلام آمده است‌.

اسرار الامامه: 242، 405، 406 (در باره قطان می نویسد: محدث اصفهان كه در سال 675 در خانه اش در اصفهان به من گفت: من سه هزار حدیث مسند در باره فضائل امام علی (ع) روایت می كنم و قریب ده هزار حدیث مرسل)، 407 (دو مورد)، 409.

اخبار و احادیث: 20، 26، 48، 49 (با لقب سید المحدثین) (دو مورد)، 56، 57، 71، 96، 97، 99، 100، 101، 102، 103، 114، 115، 116، 118، 129، 130، 132، 133، 134، 135، 136، 138، 139، 161، 163، 164 (دو مورد)، 168 - 170، 175، 182، 191، 212، 216، 218، 221، 222، 229، 236

84 . المنهاج / ابوالفتوح محمد الهمدانی‌

تحفه: 207 نقلی در طعن بر ابوبكر.

اسرار الامامه: 363 . در آنجا نام كتاب «منهج» آمده است.

 

85 . مهذب [فی الفروع] / ابواسحاق محمد بن ابراهیم شیرازی شافعی (م 476)

اسرار الامامه: 241 (جاء فی مهذب الشافعی فی اوّل الجلد).در منبع، نام كامل كتاب و نام مؤلف، نیامده است.

 

86 . نزول القرآن فی شأن امیرالمؤمنین = تفسیر الشیرازی‌/ ابوبكر محمد بن مؤمن شیرازی ‌(زندگی در قرن ششم‌).

مؤلف از این كتاب با عنوان بالا یاد كرده است‌. نام مؤلف در متن چاپی تحفه /129 ابوبكر بن محمد موسی‌! آمده كه باید «مؤمن» باشد. نویسنده صاحب كتاب نزول القرآن فی شأن ‌امیرالمؤمنین علیه السلام است كه ابن طاوس و شماری از شیعیان از كتابش نقل كرده‌اند. وی این كتاب را از یك مجموعه از دوازده تفسیر فراهم آورده است. از جمله عبدالجلیل رازی در كتاب نقض‌:212 (نك : كتابخانه ابن طاووس‌، ص 488). عماد از  این كتاب در اخبار و احادیث: 50، 170 با عنوان تفسیر الشیرازی یاد كرده است.

تحفة الابرار: 129 در شأن نزول آیه تطهیر؛137: حدیث علی خیر البشر؛ 148: سخنی از شافعی در تفسیر آل‌؛ 210: شأن نزول آیه فان‌حسبك الله هو الذی ایدك بنصره‌؛ 212: حدیث رسول كه فرمود: اللهم اجعل لی وزیرا من اهلی‌ علیّ بن ابی طالب‌؛ همین مطلب در كامل 1 . 142 آمده است‌؛225: آن كه رسول فرمود كه ‌در شب معراج علی را زیر عرش یافت (همین نقل در كامل 1/ 159).

كامل 1/ 147: اهل ‌الذكر تفسیر به امام علی‌(ع‌) شده است‌. 155: در باره فرار عثمان در احد. 161 ـ162 خواستگاری ابوبكر از فاطمه‌(س‌). 167: نقلی در فضائل امام علی (ع‌).

اسرار الامامه: 28، 239، 253، 290، 399، 404، 407،

اخبار و احادیث: 48، 50، 56، 57، 71، 96، 97، 99، 100، 101، 102، 136، 161، 170، 181، 182، 191، 192، 212، 216، 218، 221 (دو مورد)، 222، 236

 

87 . نزهة الزاهد و نهزة العابد / ؟

یك اثر در دعا از اواخر قرن ششم كه به كوشش مؤلف این سطور توسط نشر میراث مكتوب (1376) چاپ شده است.

معتقد الامامیه: 200، 224 (در هر دو مورد توصیه به استفاده از آن كتاب برای خواندن ادعیه و زیارات شده است).

 

88 . نسب الطیبین الطاهرین / ابوالحسن علی بن احمد بن اسحاق العمری العلوی

اخبار و احادیث: 153.

این نویسنده از علویان معروف بغداد است كه عضدالدوله او را پس از دستگیری ابواحمد موسوی پدر سید رضی به نقابت علویان منصوب كرد.. شرح حال وی را عبدالرزاق بن كمونه در موارد الاتحاف: 1/62 آورده است اما از این كتاب او یادی نشده است. همین طور شرح حال وی را در طبقات النسابین: 209 آورده است. جالب آن است كه برای وی كتابی در نسب معرفی نكرده و این اشاره در اخبار و احادیث مهم خواهد بود. در متن نسبة الطیبین الطاهرین آمده كه علی الاصول باید نادرست باشد.

 

89 . نكت الفصول فی معرفة الاصول‌/ منتجب الدین ابوالفتوح عجلی اصفهانی‌ شافعی

از این كتاب در كشف الظنون یاد نشده و عماد طبری موارد فراوانی از آن نقل ‌كرده است‌. در تحفه الابرار:200 نام كامل مؤلف و در 140 كنیه او آمده است. در اخبار: 143 آمده است: عجلی از سنیان ابوبكر بود و شافعی المذهب.

تحفه: 104 حدیث پیامبر (ص‌) در باره علی‌: انّه لن ‌یخرجكم من هدی و لن یدخلكم فی ضلالة. 138: حدیث: من أحب علیا فقد أحبنی و حدیث ما كنّا نعرف المنافقین الاّ.... و بالبغض لعلیّ بن ابی طالب‌. 141 ـ 142: حدیث طیر. 157: حدیث:‌ من شك فی علی فهو كافر. 200: نقل مطلبی در باره ابن راوندی‌. 206: پس از نقل این ‌حدیث كه عایشه و ابوبكر افضل زنان و مردان نزد رسول‌اند می‌نویسد: در نكت الفصول ‌عجلی اصفهانی آمد كه راوی حدیث عمروعاص است و وی از فساق زمانه بود... پس ازآن شكل صحیح حدیث را كه علیّ و فاطمه دوست داشتنی‌ترین مردان و زنان نزدپیامبراند را از همان نكت الفصول نقل كرده است‌. (همین نقل در كامل: 1/ 121 از ابوالفتوح عجلی نقل شده است‌). 252: سخن قاتلان عثمان كه گفتند: قتلناه كافرا (نیز در كامل: 1/329 و اربعین: 126) آمده است‌.

كامل‌: 1 / 144: حدیث «علیّ ‌سیّد المسلمین و امام المتّقین و قائد الغرّ المحجّلین‌». 149 سخن رسول (ص‌) در وقت‌ رحلت با فاطمه‌ (س‌). 167 در باره ذی الثدیه‌. 329: و نیز صاحب‌ نكت كه از جمله نواصب است تا به حدی كه نكتی دیدم ـ یعنی نسخه‌ای از نكت دیدم ـ كه كاتب در آن اسم علی را امیرالمؤمنین نوشته بود و او ـ یعنی عجلی ـ به راه عداوت ‌حك كرده لفظ علی تنها بجایش نوشته و به خط خویش برای شیوخ [یعنی ابوبكر و عمر] امیرالمؤمنین فلان وامیرالمؤمنین فلان نوشت‌.

اربعین: 126

اسرار الامامه: 175 (در آنجا می نویسد كه او «مصنّف التفسیر و نكت الفصول» است). 228 (الشیخ نجیب الدین ابی الفتح العجلی الاصفهانی)، 242، 306،  394، 410، 457

اخبار و احادیث: 18، 97، 137، 143، 144، 161، 164، 167، 182، 185، 227، 236

 

90 . نهج البلاغه

احادیث و اخبار: 176 (علی القاعده اشاره به مطلبی است كه در نامه 28 آمده است)

 

 

 

منابع

 

 

 

اربعین بهایی، به كوشش نجیب مایل هروی، مجله مشكوة، (وابسته به بنیاد پژهشهای اسلامی مشهد)، 1365ش،  صص 110 – 140

اسرار الامامه، تحقیق بنیاد  پژوهش های اسلامی، مشهد، 1422ق.

آشنایی با چند نسخه خطی، دفتر اول، رضا استادی، حسین مدرسی طباطبائی، قم، 1355ش

تاریخ جهانگشای جوینی، علاءالدین عطاملك جوینی، با تصحیح محمد قزوینی، تهران، كتابخانه صدر، افست چاپ 1911م.

تاریخ وصاف الحضره، فضل الله بن عبدالله شیرازی، تهران، كتابخانه جعفری تبریزی، 1338ش

تحفة الابرار فی مناقب الائمة الاطهار علیهم السلام، تحقیق سید مهدی جهرمی، تهران، دفتر نشر میراث مكتوب، 1376

روضات الجنات، میرزا محمد باقر اصفهانی چهارسوقی، قم، مكتبة اسماعیلیان، 1391ق

ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی، به كوشش سید احمد حسینی، قم، كتابخانه آیت الله مرعشی، 1406ق.

فهرست نسخه های خطی فارسی، احمد منزوی، تهران، موسسه فرهنگی منطقه ای، 1349

فوائد الرضویه فی احوال علماءالجعفریه، حاج شیخ عباس قمی،(بی تا،بی نا)

كتابخانه ابن طاوس، اتان كالبرگ، ترجمه علی قلی قرائی، رسول جعفریان، قم، مرعشی، 1371ش.

مجالس المؤمنین، قاضی نورالله شوشتری، تهران، كتابفروشی اسلامیه، 1354ش.

مناقب الطاهرین، تحقیق حسین درگاهی، تهران، 1379ش. (و نسخه خطی آیت الله سید محمدعلی روضاتی دامت افاضاته).

مناقب علی بن ابی طالب (ع)، ابوبكر احمد بن موسی مردویه، جمعه و رتبه و قدم له: عبدالرزاق محمد حسین حرزالدین، قم، دلیل ما، 1422ق.

منیة الراغبین فی طبقات النسابین، السید عبدالرزاق الكمونه الحسینی، نجف، 1392/1972

موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف، السید عبدالرزاق الكمونه، نجف، 1388/1968


| شناسه مطلب: 74012







نظرات کاربران