یک بحث لغوی

اجماع <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

نويسنده تفسير المنار گويد: همه مسلمين بر اين عقيده اند كه بسم الله الرحمن الرحيم از قرآن است و يك جزء آيه از سوره نمل مي باشد و نسبت به جايگاه آن در بقيه سوره ها اختلاف دارند، گروهي معتقدند كه يك آيه از هر سوره مي باشد و اين نظريه دانشمندان پيشين از اهل مكه است چه فقهاء و چه قرائشان و ابن كثير و اهل كوفه و از ايشان است عاصم و كسائي از قراء، و بعضي صحابه و تابعين از اهل مدينه و شافعي در الجديد و پيروان او، و ثوري، واحمد در يكي از دو قولش و اماميه. و از محدثين ايشان از علماء تابعين كه اين قول از آنان روايت گرديده عبارتند از: سعيد بن جبير و عطا و زهري و ابن المبارك. و قوي ترين دليلشان بر آن اجماع صحابه و اشخاص بعد از آنان است كه همگي در قرآنهائي كه نوشته اند بسم الله را در آغاز همه سوره ها آورده اند جز سوره برائت، با اين كه دستور داريم كه هر چه از قرآن نيست از مصاحف زدوده شود. و به همين علت آمين را در آخر سوره حمد ننوشته اند. و احاديثي هم وارد شده كه اين عقيده را اثبات مي كند، از آن جمله حديثي است كه مسلم آن را در صحيح خود از حديث انس در آورده است كه گويد: يك وقت پيامبر خدا (ص) فرمود: هم اكنون سوره اي بر من نازل گرديد و هنگامي كه شروع بخواندن كرد ابتدا فرمود: بسم الله الرحمن الرحيم. ابوداود به اسناد صحيح از ابن عباس روايت كرده: كه پيامبر خدا، جدا شدن سوره اي از سوره ديگر را نمي شناخت و در روايتي پايان يافتن سوره اي را نمي دانست تا اين كه بسم الله الرحمن الرحيم براو نازل مي گشت. و اين حديث را حاكم هم در مستدرك آورده و گفته است صحيح است بر شرط شيخين. دارقطني از حديث ابوهريره روايت كرده كه گويد: پيامبر خدا (ص) فرمود: هر گاه خواستيد قرآن بخوانيد بسم الله الرحمن الرحيم را هم بخوانيد، زيرا سوره حمد ام القرآن و سبع المثاني [1]  و بسم الله الرحمن الرحيم يكي از آيات آن مي باشد. از علماء مدينه مالك و غير او، و از علماء شام اوزاعي و ديگران، و از قراء بصره ابوعمر و يعقوب معتقدند به اين كه بسم الله يك آيه جداگانه ايست كه براي بيان سرآغاز سوره ها و جدائي انداختن بين آنها نازل گشته، و حنفيه هم به همين قول معتقدند. از قراء كوفه حمزه و طبق روايتي كه از احمد نقل شده گفته اند بسم الله آيه اي از سوره فاتحة الكتاب است نه سوره هاي ديگر در اين جا اقوال ديگري هست كه مخالف با قواعد است و پيروي ندارد. مي گويم: براي آن گروه اندك كه قائلند بر آن كه بسم الله يك آيه است و فقط يك نوبت نازل شده دليل قاطعي وجود ندارد كه در حساب آيد و اگر حجتي هم بياورند بدون شك و ترديد باطل است و لغزاننده.

[1] اين نام طبق روايات از متن قرآن كريم براي نخستين سوره قرآن انتخاب شده كه فرموده و چون در اين سوره اصول مطالب قرآن بطور فشرده آمده است چنانكه گويا قرآن مستقلي است در اين آيه قرآن عطف به آن شده و درباره وجه تسميه آن به اين نام گفته اند چون به اجماع هف آيه دارد و هر آيه مشتمل بر دو جمله يا دو كلمه مي باشد و گفته اند چون در هر نماز اين هفت آيه دوبار خوانده مي شود سبع المنثاني ناميده شده و از اين جهت كه محتواي آن مطالب اصولي و ريشه اي هستند، و منبع عظيم قرآن است، و آيات ديگر فروع و شاخه هاي آنهاست ام الكتاب آن را مي خوانند.

تكرار آيات

چگونه به دليل اين كه تكرار لازم مي آيد بگوئيم بسم الله يكبار بيشتر نازل نشده و حال آن كه بسياري از آيات بارها در قرآن آمده مانند آيه (فباي الاء ربكما تكذبان) كه در سوره الرحمن 55 سي و يك مرتبه تكرار شده. و آيه (ويل يومئذ للمكذبين) در سوره 77 المرسلات ده بار. و آيه (انا كذلك نجزي المحسنين) در سوره 37 صافات چهار مرتبه. و آيه الم شش ‍ بار در سرآغاز سوره هاي بقره 2 آل عمران 3 عنكبوت 29 روم 30 لقمان 31 السجده 32. و آيه الر در ابتداي سوره يونس 10، هود 11، يوسف 12، ابراهيم 14، الحجر 15 پنج مرتبه، و آيه حم شش مرتبه در اول سوره هاي مؤمن 40، فصلت 41، زخرف 43، دخان 44، جاثيه 45، احقاف 46،!سوره شوري 42 حم عشق هفت بار مي شود. و آيه طسم در آغاز سوره هاي شعراء 26، قصص 28 دو بار. و فرموده خداوند متعال و ما انت بهادي العمي عن ضلالتهم ان تسمع الا من يؤمن باياتنا فهم مسلمون [1] .

دو بار نازل شده كه در سوره نمل 27 و ديگري در سوره روم 30 آمده است جز اين كه كلمه هادي در سوره روم بدون ياء نوشته شده بهاد العمي و اين كار چنان كه بزودي تحقيقش خواهد آمد به پيروي از مصاحفي بوده كه در دوران زندگي پيغمبر اكرم (ص) به رشته تحرير در آمده بود. علاوه بر اينها، عقيده آنان، با صريح بسياري از اخباري كه آشكارا فرموده اند: بسم الله به همان اندازه كه در قرآن هست نازل شده، سازشي ندارد. با وجودي كه عادت و شيوه و همت پيغمبر خدا (ص) و مسلمين بر اين بود كه قرآن را از هر آن چه از او نيست برهنه سازند؛ و در نوع 18 كتاب اتقان از ابوسعيد روايت كرده كه گويد: پيامبر خدا (ص) فرمود: از من جز قرآن چيزي ننويسيد.

[1] و نيستي تو هدايت كننده كوران را از گمراهيشان تو نشنواني جز آنان را كه ايمان آرند به آيات ما پس ايشانند تسليم شدگان.