پیشگفتار
پیشگفتار بسم اللَّه الرحمن الرحیم از روزی که سرزمین فدک با نام فاطمه علیهاالسلام ارتباط یافته ارزش اعتقادی بخود گرفته است. از آن روز دیگر فدک یک ماجرای تاریخی پایان یافته نیست. آنگاه که فدک به امر خاص خداوند به فاطمه علیهاالسلام اعطا شد، دوست و
پيشگفتار <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
بسم اللَّه الرحمن الرحيم
از روزي كه سرزمين فدك با نام فاطمه عليهاالسلام ارتباط يافته ارزش اعتقادي بخود گرفته است. از آن روز ديگر فدك يك ماجراي تاريخي پايان يافته نيست. آنگاه كه فدك به امر خاص خداوند به فاطمه عليهاالسلام اعطا شد، دوست و دشمن فاطمه عليهاالسلام معرفي شدند. از آن پس فدك چراغي شد كه هرگز خاموش نشده و نخواهد شد، و غصب آن مسئلهاي است عظيم كه تا ابد كسي نميتواند آن را كوچك تلقي كند.
>فدك سند دائمي شيعه
>اهداف خطابهي فدك
>مخاطبان حضرت زهرا
>خطابهي فدك محاكمهي اجباري غاصبين
>فدك نداي هل من ناصر فاطمه
>مقاومت مستمر شيعه در مسئلهي فدك
>مدافعان هميشه بيدار فدك
>كتاب حاضر
>تقسيم كتاب
>مراحل تكميل چاپهاي كتاب
فدك سند دائمي شيعه
در طول تاريخ، فدك بعنوان شاهدي محكم در دست شيعيان حضرت زهرا عليهاالسلام بوده و هست، كه با پيمودن قرنها خود را به مسجد پيامبر صلي الله عليه و آله ميرسانند و نداي جانسوز و آهِ دلِ شكستهي يادگار وحي را پاسخ مثبت ميدهند. فاطمه عليهاالسلام اين مدرك قوي را به دست دوستان خود سپرده، تا در هر كجا و هر زمان نشان دهند كه نسبت به مقام عصمت كبري بيتفاوت نيستند.
[ صفحه 8]
«فدك» مجموعه وقايعي را تداعي ميكند كه طي آن اين سرزمين به فاطمه عليهاالسلام بخشيده شد، و سپس از آن حضرت به اجبار گرفته شد و در نتيجه حضرت براي دفاع از حق خود مراحلي را طي كردند.
نخستين سؤالي كه مسئلهي «فدك» در ذهنها ايجاد ميكند آن است كه چرا «غصب فدك» در ميان غصبهايي كه از حقوق اهلبيت عليهمالسلام شده شاخص است و اهميت آن در كدام نقطه نهفته است؟ چرا اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام اين اندازه بر سر آن پافشاري كردند؟ چرا ائمهي معصومين عليهمالسلام در فرصتهاي مناسب آن را نزد مردم مطرح ميكردند و نام آن را زنده نگاه ميداشتند؟
براي بدست آوردن علت يا علل اصلي مسئله، مطالعهي كامل و تحليل همه جانبهي تاريخ فدك از ابتداي فتح آن سرزمين تا پايان اقدامات غاصبين و نيز اقدامات اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام در مقابل آنان، بهترين راهگشا است و عمق فاجعه و ريشههاي اصلي آن را روشن ميكند.
اهداف خطابهي فدك
در سخنان صديقه كبري عليهاالسلام قبل از همه، شخص آن بزرگ بانوي جهان معرفي شده است، و در مرحلهي بعد دشمنان فاطمه عليهاالسلام شناسايي شدهاند. اين سند محكم بطور علني بر همگان روشن ساخته كه صاحب مقام «رِضي فاطِمَةَ رِضَي اللَّهِ» و آنكه غضب او غضب پروردگار است، بر چه كساني غضب كرد و آنان چگونه نارضايتي او را فراهم آوردند و عكسالعمل حضرت در برابر آنان چه بود.
خطبهي فدكيه پردههاي نفاق را كنار زد و چهرهها را معرفي كرد تا نسلهاي آينده به اشتباه نيفتند، و چراغ هميشه روشني در پيش رو داشته باشند كه راه سوء استفادهي دزدان عقيده را مسدود نمايد، و راه آل محمد عليهمالسلام بخوبي شناخته شود.
[ صفحه 9]
مخاطبان حضرت زهرا
خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام در پي غصب فدك كه در مسجد پيامبر صلي الله عليه وآله ايراد فرمودند، مخاطبان متفاوتي در طول زمان داشته و دارد. بوضوح ميتوان دريافت كه اكثر حاضران در مسجد و پيروانشان- كه در فكر و نقشهي ديگري بودند - هرگز عمق سخنان آنحضرت را درنيافتند و نميتوانستند بيابند، چرا كه سخناني سرچشمه گرفته از منبع وحي در حد فهم هر بي سر و پا نيست. فاطمه عليهاالسلام سيدهي زنان جهان، در عمر خود يكبار خطابه ايراد نموده و مخاطب او تمامي نسلهاي آيندهاند.
در روزهايي كه چندين حق يكباره زير پا ميرفت و مردم هم به راحتي ميپذيرفتند، عصمت پروردگار بپاخاست تا طنين سخنانش قرنها را فرا گيرد و انسانهاي طالب حقيقت را در هر كجاي جهان راهنما باشد و روشنگريهاي او هرگز فراموش نشود.
در تاريخ اسلام خطابهي «غدير» مهمترين فراز است، و اين «غدير دوم» و مفسر خطابهي غدير است. آنگاه كه دشمنان پيامبر صلي الله عليه وآله كاملاً خود را معرفي كرده بودند انطباق گفتههاي آنحضرت در غدير بر آنان ضرورت داشت.
خطابهي فدك محاكمهي اجباري غاصبين
از خصوصيات خطابهي فدك اين است كه بصورت يك خطابهي متصل نيست، بلكه بصورت تخاطب در حضور مردم بعنوان دادگاهي كه قاضي آن خدا و مردم در زمانهاي طولاني هستند و خواهند بود ايراد شده است. اين نوع خطابه همان بود كه غاصبان از آن گريز داشتند و هرگز براي چنين محاكمهاي حاضر نميشدند.
فاطمه زهرا عليهاالسلام با برنامهي خود آنان را در اين دادگاه حاضر ساخت و وادارشان كرد كه سخن بگويند و ماهيت خود را افشا كنند، تا آنحضرت هم جوابهاي لازم را به آنان
[ صفحه 10]
بگويد، و نتيجهي نهايي آن عايد نسلهاي تاريخ شود. مسلمانان و غير مسلمين فاطمه عليهاالسلام را بشناسند و دشمن او هم معرفي شده باشد. فرهنگ فاطمي از فرهنگ سقيفهاي بازشناخته شود، و معيارها براي آيندهي بلند مدت مسلمانان تبيين گردد، تا هر كسي با شناخت لازم داخل گروه مورد انتخاب خود شود.
گذشتن از فدك و بالاتر از فدك براي مثل علي و فاطمه عليهماالسلام كار آساني است چرا كه آنان به دنيا و ما فيها پشت پا زده بودند، اما ناآگاه گذاردن مسلمانان جهان محال است. ناديده گرفتن ظلمهايي كه بر فاطمه عليهاالسلام رفته بر آن درياي رحمت الهي مشكل نيست، ولي به غاصب ميدان دادن كه خود را بر حق هم جلوه دهد امكان ندارد.
صديقه طاهره عليهاالسلام به هر قيمتي خود را به مسجد رسانيد، و براي اولين و آخرين بار در برابر مسلمين دادخواهي نمود، چرا كه ميدانست اگر سكوت كند زمينهاي براي كارهاي بعدي خواهد بود و جرأت ظالم را بيشتر ميكند تا سينه سپر كند و هوسهاي بزرگ در سر بپروراند، و آنگاه هر كاري خواست انجام دهد.
فدك نداي هل من ناصر فاطمه
فدك در واقع ميدان دفاع از حريم عصمت است و نداي بر حق فاطمه عليهاالسلام براي هميشه در گوش شيعه طنينانداز است. آنگاه كه فاطمهي مستوره در حجاب، براي اولين و آخرين بار در عمر خود، با تني مجروح و آهي جانسوز از آن درِ نيم سوخته به مسجد آمد، شيعه خود را موظف ميداند او را ياري كند تا بنشيند و خطبه بخواند، چرا كه اين پهلوي شكسته و سينهي مجروح و صورت كبود و بازوي وَرَم كرده طاقت ايستادن ندارد، و براي او پردهاي ميزنند تا در ميان زنان با احتجاب سخن بگويد.
او آمده است تا براي ما خطابه ايراد كند و شيعيانش را در طول تاريخ سر بلند بدارد. شيعه بداند كه روزي زهرايي داشته كه با تن مجروح و قلب شكسته به مسجد آمده و در مقابل ظلم و نفاق افشاگري كرده، تا چشم دشمنانش را تا ابد كور كند و سند زندهاي بدست حاميان خود دهد كه تا قيامت دشمنان را سرافكنده نمايند.
[ صفحه 11]
مقاومت مستمر شيعه در مسئلهي فدك
از آنجا كه در فدك سخن از عصمت زهرا عليهاالسلام و بيحرمتي نسبت به حق فاطمه عليهاالسلام و معرفي دشمنان و معاندين خاتون كبرياست، شيعه در طول تاريخ از كنار اين مسئله به آساني نگذشته است. مگر شيعه غير از زهرا عليهاالسلام و خاندان او چه دارد؟ از اين دري كه چندي پيش سوخته و امروز فدكش غصب شده كجا برود؟ آيا دين شيعه اجازه ميدهد زهراي آزرده خاطر و مجروح بدن را با محسن شهيدش تنها بگذارد؟ آيا ولايت شيعه اجازه ميدهد علي عليهالسلام را در اين همه مصيبت به حال خود رها كند؟ آيا مسئلهاي از اين لازمتر هست كه سراغ آن برود؟
از اينجاست كه شيعهي فاطمه عليهاالسلام براي هميشهي تاريخ مسئلهي فدك را زنده نگه ميدارد و اين را وظيفهي خود ميداند. اگر مسئلهي فدك امروز در حضور شيعه اتفاق ميافتاد، آنان به استناد مقام عصمت كبري، بطور قطع و بدون توجه به هر سخن و دليلي، كلام آنحضرت را بر روي چشم ميگذاردند و بدان يقين داشتند، و در مقابل امضاي پروردگار هر سخني را ياوه ميدانستند.
آنچه بعنوان مسئلهي فدك مطرح است نه بر سر بخشودهي پيامبر صلي الله عليه و آله است و نه ارث. گفتگو بر سر آنست كه وقتي كلامي و عملي از معصوم صادر شود حجت تمام عيار است و كسي حق اعتراض بر او ندارد. اشكال بر سر بيتوجهي و كوتاهي مردم در مقابل عصمت كبري است و دفاع شيعه از حريم چنين مقام والايي است.
اينك ماييم كه بعنوان طرفداران فدك بايد بدانيم فاطمه عليهاالسلام در خطابهاش چه فرموده، و در قبال غاصبين فدك چه عكسالعملهايي داشته، و نيز دشمنان او چه برخوردهايي داشتهاند. اينجاست كه بخوبي صف فاطمه عليهاالسلام را خواهيم شناخت و با تمسّك به ذيل عنايت او در روز قيامت در پيشگاهش سرافكنده نخواهيم بود.
[ صفحه 12]
مدافعان هميشه بيدار فدك
در زمينهي مسئلهي فدك نوشتههاي بسياري تدوين شده تا اين چراغِ راه هميشه روشن باشد و راهيان نور به راحتي طي طريق كنند. كتابهايي كه در اين زمينه نوشته شده اكثراً در يكي از دو جهت و يا هر دو جهت بصورت ممزوج تدوين شده است:
1. تاريخچهي فدك.
2. خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام.
گذشته از كتبي كه قسمتي از آنها مربوط به مسئلهي فدك است، تعداد كتابهاي مستقلي كه در اين زمينه تأليف شده و اطلاعات آن به دست ما رسيده بيش از 230 كتاب است، و هنوز جاي گفتار بيشتر و تفسير افزونتر دربارهي غصب فدك و خطابهي حضرت وجود دارد.
مرحبا بر پروانگان بيت فاطمه عليهاالسلام كه استقامت و دفاعشان از حريم خانهي وحي چشم دشمنان را كور كرده و مهر ندامت بر پيشاني آنان زده است.
ارزش والاي زحماتي كه علماي شيعه از سلمان و ابوذر و مقداد گرفته تا امروز در دفاع از فدك كشيدهاند و مسئله را به بهترين صورت عرضه نمودهاند در اين كلام امام كاظم عليهالسلام بيان شده كه ميفرمايد:
كسي كه به دوست ما در مقابل دشمن ما كمك كند و او را تقويت نمايد و تشجيع كند تا حق دلالت كننده بر فضيلت ما را به بهترين صورت، و باطلي كه دشمنان ما بقصد پايمال كردن حق ما در نظر گرفتهاند به بدترين صورت جلوه دهد، و در نتيجه ناآگاهان متوجه شوند و متعلمان بصيرت يابند و عالمان بينش بيشتري پيدا كنند، چنين كسي را خداوند در روز قيامت در بالاترين درجات بهشت قرار ميدهد...». [1] .
[ صفحه 13]
[1] بحار الانوار: ج 2 ص 10 ح 20.
كتاب حاضر
كتاب حاضر بعنوان ادامهي راه مدافعان هميشه بيدار فاطمه عليهاالسلام، و با استفاده از نتايج زحماتشان كه راهي به بلنداي چهارده قرن پيموده است، به درياي رحمت فاطمي تقديم ميگردد تا انجام وظيفهاي در پيشگاه آن اميد دلها باشد.
هدف از اين تأليف بيان ناگفتههايي از ماجراي فدك و عرضهي كاملي از تاريخ آن غصب و محاكمه است كه در دو جهت ترسيم شده است:
اول: جمعبندي و تدوين يك صورت كامل از ماجراي فدك از ابتداي فتح آن سرزمين و بخشش آن از سوي پيامبر صلي الله عليه و آله به حضرت زهرا عليهاالسلام تا غصب آن، و انگيزههاي غاصبين و اقدامات متقابل اميرالمؤمنين و حضرت فاطمه عليهماالسلام در مقابله با آنان، و نتيجهي نهايي در ماجراي فدك.
براي اين منظور جمعآوري كليه متون مربوط به موضوع انجام شد و سپس با تطبيق و تلفيق و مقايسه و جمعبندي آنها، مجموعهاي كامل كه شامل همهي مسايل مربوط به فدك است تنظيم گرديد تا وقايع قبل و بعد و مقارن خطبه در جاي خود قرار گرفته و كيفيت خطابه بخوبي ترسيم گردد.
دوم: تقديم متن مقابله و تحقيق شدهي كاملي از خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام كه تاكنون انجام نشده است، چرا كه اكثر كتب فقط به يك روايت از كتاب احتجاج اكتفا كردهاند و احياناً شواهدي از كتب ديگر آوردهاند و مقابلهي كامل با همهي نسخ تاكنون انجام نشده است.
با فحص دقيقي كه انجام شد متن خطبهي كامل حضرت در 17 مدرك مهم نقل شدهاست:
[ صفحه 14]
دلائل الإمامة، الاحتجاج، كشف الغمة، شرح الأخبار، الكتاب المبين، الشافي، شرح نهجالبلاغة لابن ميثم، الطرائف، الدر النظيم، أنوار اليقين، منال الطالب، بلاغات النساء، شرح نهجالبلاغة لابن أبيالحديد، نثر الدر، التذكرة الحمدونية، الفاضل في صفة الأدب الكامل، نسخهي علامهي قزويني.
اين منابع در دسترس است و اكثر آنها چاپ شدهاند كه با معرفي كامل در بخش ششم خواهد آمد. متن خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام در اين كتب- كه در حكم 17 نسخهاند- با يكديگر مقابله شد و طي مراحلي كه در فصل ششم بيان ميشود تلفيق گرديد، و متن كامل عيار و منقح آماده شد، و ترجمهي كاملي نيز از روي آن انجام گرفت. اين جمعبندي نسخهها سبب شد تا بسياري از افتادگيها و نارساييهاي عبارات كه در اثر نسخه برداريهاي چهارده قرن بوقوع پيوسته برطرف شود و قطعههاي بسيار مهمي كه از تسلسل ماجرا حذف شده بود به جاي خود باز گردد.
تقسيم كتاب
با در نظر گرفتن دو هدف مذكور، كتاب حاضر در 9 بخش تنظيم شده است:
بخش اول آغاز مسئلهي فدك را مطرح كرده كه از فتح آن پس از خيبر تا بخشش آن از سوي پيامبر صلي الله عليه و آله و به امر پروردگار به حضرت زهرا عليهاالسلام و تصرف آنحضرت و استفادهي چهار سالهي فقرا از جود و بخشش بيكران آنحضرت بيان شده، تا آنجا كه غاصبين اقدام به غصب نمودند.
بخش دوم بيانگر اقدامات اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهما السلام در مقابله با غاصبان است تا با روشن شدن ابعاد مختلف اين ظلم معلوم شود كه به سادگي نميتوان از كنار آن گذشت، چرا كه اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام ميتوانستند بيتفاوت باشند ولي مقابله كردند و تا آخرين قدم ايستادند.
[ صفحه 15]
بخش سوم كتاب بيانگر اقدامات عجيبي است كه غاصبين پس از تثبيت غصب فدك دست به آن يازيدند، و به دست خود يكباره پرده از ابهامات برداشتند و مسئله براي همگان روشن شد.
در بخش چهارم زمينهي مسئله و ريشهيابي در اعماق عقيدتي اجتماعي آن مطرح شده است، تا خواننده قبل از مطالعهي اصل ماجرا بينش و زمينهي فكري لازم براي تحليل مسئله را داشته باشد.
بخش پنجم ترسيم و تحليلي از خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام در مسجد پيامبر صلي الله عليه و آله بضميمهي خلاصهاي از آن است، كه آمادگي لازم را براي مطالعهي متن عربي و ترجمهي فارسي آن ايجاد ميكند.
بخش ششم مربوط به سند و متن خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام و بيان كار انجام شده در اين كتاب است. كتابشناسي مفصلي نيز دربارهي فدك و خطابهي حضرت تقديم شده، تا راهگشاي محققان باشد.
بخش هفتم كتاب متن كامل و مقابله شدهي خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام است و در پاورقيها اختلاف نسخهها و توضيحات لازم براي تبيين متن آمده است.
بخش هشتم ترجمهي فارسي خطابهي حضرت است و در پاورقيها برخي اختلافات نسخهها ذكر شده است.
در آخرين قسمت كتاب بخشي بعنوان «پروندهي باز فدك» مطرح شده و طي آن جوانب اجتماعي فدك براي شيعه و عاقبت غاصبين آن، و آنچه آيندههاي فدك را ترسيم كرده، تبيين شده است.
[ صفحه 16]
مراحل تكميل چاپهاي كتاب
چاپ اول كتاب حاضر در سالروز ميلاد حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام 1417 انجام شد، و پس از يك سال چاپ دوم آن انجام گرفت كه در آن متن خطبه با سه نسخهي ديگر كه بعد از چاپ اول به آنها دست يافته بوديم مقابله شد.
چاپ سوم كتاب با گذشت يك سال از چاپ دوم انجام گرفت كه جوانب تازهاي از ماجراي فدك به آن اضافه شد و شامل نُه نسخهي ديگر از خطابهي حضرت بود كه مقابله شده و جزئيات آنها در محل خود از متن خطبه ثبت گرديد. متن سخنان حضرت كه در عيادت زنان مهاجر و انصار بعد از خطبه در منزل فرمودهاند از قطعههاي مهمي بود كه در چاپ سوم در آخر خطبه آورده شد و در ترجمهي فارسي نيز منعكس گرديد.
اينك چاپ چهارم با اضافاتي ديگر دربارهي فدك و مقابلهي متن خطبهي با يك نسخهي ديگر كه در آستانهي چاپ جديد به آن دست يافتيم تقديم ميگردد، و بدين ترتيب خطابهي حضرت زهرا عليهاالسلام بصورت مقابله شده با 17 نسخه، براي اولين بار در فرهنگ شيعه ارائه ميشود.
اميد است در كتاب حاضر بعنوان كوچكترين خدمتگزاران حضرت زهرا عليهاالسلام، وظيفهي خود را در كنار درِ نيم سوختهي آن بزرگ بانوي بهشت به انجام رسانده باشيم.
محمدباقر انصاري- سيدحسين رجايي
قم، ميلاد حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام 1422
18 شهريور 1380
[ صفحه 18]