متن کتاب

شبكه قدرت سلفيون وهابيت؛<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

معماي يك ايدئولوژي بسته

پيشگفتار

تاكنون آثار واسناد فراوانيدر باب ايدئولوژي وهابيت و سلفي هايي كه امروز فرماندهي و بدنه تروريسم درخاورميانه را در اختيار دارند منتشر شده اما اغلب اين گزارش ها كه متعلق به مراكزامنيتي و تحقيقاتي آمريكا است با يك نقص بزرگ روبه رو بوده اند و آن اين كه ملاحظهمراتب دوستي استراتژيك رياض وكاخ سفيد باعث شده پرسش هاي تاريخي در باب نحوة انتشاروانتقال جريان وهابيت از شبه جزيرة عربستان به اقصي نقاط جهان و همين طور ابهام هايمربوط به ظهور نسل جديد نو وهابي يعني طالبان والقاعده بي پاسخ بماند. شايد گزارشتحقيقي ديپلمات كهنه كار آمريكا درmideast monitor  ازاين جهت ارزشمند وشايان توجهاست كه مطالبي را به طور بي پروا درسه حوزة مهم: چگونگي قدرت يابي وهابيت، بهره‌برداري حكومتگران سعودي از ايدئولوژي وعلماي وهابي و سلفي، موارد تباني ايالاتمتحده با سعودي ها ، بازگو مي كند كه قاطبة كارشناسان و گزارشگران آمريكا از طرحآنها امتناع مي ورزيدند. گزارش كورتين وينزر از جهات ديگر نيز حائز اهميت است. اوبه عنوان فرستادة ويژة آمريكا به خاورميانه در دوره و حكومت ريگان شاهد عيني دورانشكل گيري يكي از پيمان هاي تاريخي ميان رياض و واشنگتن در دهة?? بوده است، پيمانيكه درنهايت به ظهور طالبان و القاعده منجر شد و وهابيون با امضاي دولتمردان وقتآمريكا اجازه يافتند در فراسوي مرزها به تسليح وتجهيز جوانان كشورهاي فقيرآفريقاييو آسيايي درجهت آرمان هاي ايدئولوژيك خويش مبادرت كنند. وينزر در گزارش خود خطاب بهمراكز امنيتي آمريكا كه از موج تروريسم هوشمند جنگجويان سلفي كلافه وسردرگمند ،نكات هشدار دهنده اي را درباب تشخيص هاي اشتباه بوش از جريانات اسلامي ياد آوري مي‌كند. او ضمن بيان انحراف هاي آئين وهابيت از اسلام و اعتقادات اصيل مسلمانان، نشانمي دهد كه چگونه اين تشخيص هاي شتابزده و حساب نشده به نوشتن ليست نادرست ازگروه هاي تروريستي در كاخ سفيد و تقابل آمريكا با ايران شيعه منجر شد. نويسندةگزارش وهابيت به مثابة فاشيسم ايدئولوژيك در كارنامة خويش سابقة تصدي سفارت آمريكادر كاستاريكا در خلال سال هاي ????-???? را دارد . وي رئيس و مالك شركت آمريكاييمارمت است و در هيأت مديره چند سازمان سياستگذاري عمومي از جمله مؤسسة ويليام اچدانر، مؤسسة اطلس در امور تحقيقات اقتصادي ، مركز تحقيقات رسانه و انستيتو هودسونكار مي كند.

???

ايالت متحده آمريكا اكثر زيرساخت‌ها و مراكز فرماندهي عمليات شبكه تروريستي القاعده به رهبري بن لادن را در پنج سال گذشته از بين برده است. اما نسل ايدئولوژيكي اين گروه همچنان در سراسر جهان رو به گسترش است.

تلاش آمريكا در جهت مبارزه با اين آفت مسري به دليل اين كه عربستان سعودي، كشوري كه ظاهراً در آن يك خاندان سلطنتي طرفدار غرب حاكم است، به عنوان پشتوانه ايدئولوژيكي و مالي پيمان صد ساله با فرقه متعصب وهابي دارد، با دشواري رو به رو است. عربستان سعودي نه تنها به شهروندان خود آموزه‌هاي وهابيت القا مي‌كند كه نشر و تبليغ آن را در سراسر جهان تمويل و با اين كار تفيسر معتدل از اسلام را از مرزهاي ايالت متحده هم خارج مي‌سازد.

دولت بوش براي جلوگيري از اين شبيخون ايدئولوژيكي كار خاصي انجام نداده است. نبود يك عزم جدي در اين جهت ريشه در وابستگي آمريكا به نفت عربستان، ترس از بي‌ثباتي در پادشاهي، اميدواري به رشد دموكراسي به عنوان چاره‌اي براي افراط گرايي مذهبي در اين كشور و نيز مسأله‌ مواجهه با ايران دارد.

 

سير قدرت‌يابي وهابيت

وهابيت،برگرفته از آموزه هاي محمد بن عبدالوهاب، چهرة متعصب قرن هجدهم از اهالي نواحيمركزي عربستان است. وهابي ها همچون اغلب جريان هاي راديكال مذهبي از جمع بين قدرتدولت و ايدئولوژي و تز استقرار خلافت دفاع مي‌كنند.(خلافت شكلي از حكومت است كهبرخي فرمانروايان وقت با ادعاي جانشيني پيامبر در عصرگسترش جهان اسلام آن را اختياركردند.)

آنچه وهابيت را از ساير جريان هاي ديني در جهان تسنن متمايز مي سازد،اشتغال و تلاش وهابي ها به تصفيه و پاكسازي ساير فرق اسلامي از جمله، شيعيان،صوفيه و ساير نحله هاي مسلمانان است كه تفسير مخدوش و تحريف شدة وهابيت از اسلام رانمي پذيرند. در سال،???? ابن عبدالوهاب با آل سعود پيماني تاريخي بست و بهاقدام هاي خود داير بر حذف و نابودي ساير رقباي مذهبي وجهة قانوني داد.

درمقابل، آل سعود هم از اقدام هاي متعصبان وهابي مبني بر آنچه اين فرقه پاكسازي زميناز لوث وجود «كافران» مي خواند، پشتيباني كرد. درسال ????، جنگجويان وهابي و سعوديبه عراق فعلي حمله كردند و كربلا شهر مقدس شيعيان را مورد غارت و چپاول قرار دادندكه در نتيجة اين تهاجم بيش از ?هزار نفر كشته شدند. سعودي ها پس از تصرف مكه ومدينه ، قبور مقدس اولياي شيعه نظير جنات البقيع - كه قبور ? تن از ?? امام شيعه درآن واقع است - با خاك يكسان كردند . (با اين ادعا كه وجود مقبره «بدعت» و نماد بت پرستي است. ) علماي وهابي به پاس حمايت و پشتيباني خود از سلطه خانواده سلطنتي بر حوزه هايسياسي، امنيتي و اقتصادي، توانستند نظارت و كنترل نهادهاي مذهبي و آموزشي دولتي رابه دست گيرند و اجازه يافتند تا تفسير خشك و سختگيرانة خود از شريعت اسلامي را بهمورد اجرا بگذارند. وهابيت تا دهة?? تا حد زيادي به شبه جزيرة عربستان محدود مي‌شد، اما در دهة?? كه پادشاهي سعودي به اعضاي تندروي جمعيت اخوان المسلمين كه ازآزار و شكنجه حكومت جمال عبدالناصر مي گريختند، پناه داد، ميان اصول عقيدتي بدوياما جدا افتاده و منزوي وهابيت ـ يعني ايدئولوژي رسمي سعودي ـ با تعاليم سلفي برخيمؤسسين اخوان المسلمين كه حاكمان سكولار عرب را به مثابه كافران و اهداف مشروع جنگمقدس و جهاد معرفي و محكوم مي كرد، امتزاج و پيوندي حاصل شد. اين تركيب تازه درواقع تلفيق محافظه كاري فرهنگي و اجتماعي وهابيت و راديكاليسم سياسي اخواني ها بودكه موجب پديد آمدن گونة ستيزه جوي وهابيت شد كه سرانجام القاعده از آن پديد آمد.

اصطلاحات نادرستي مانند فاشيسم اسلامي و فاشيسم  مذهبي كه برخي محافل غرب بارها به اشتباه ازآنها براي اشاره به همة اشكال اسلامگرايي استفاده كرده اند، امروز نام هاي مناسبي براي وهابيت به نظر مي رسند. امتناع فرقة وهابي از پذيرش حقوق فردي، تحقير وتخفيفحقوق و شأن و منزلت زنان، بي اعتنايي به ارزش هاي واقعي و فطري حيات انسان و تشويقخشونت بر ضد حريفانش كه آنها را كافر مي نامد همگي از جمله مواردي است كه در ميانجنبش هاي اصولگراي اسلامي نظير ندارد.

جيمز وولسي رئيس سابق سازمان <?xml:namespace prefix = st1 ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />CIA، برايتوصيف وهابيت از عبارت «توتاليتاريانيسم تئوكراتيك » استفاده مي كند، عبارتي كه همتمايل جريان وهابي به كسب قدرت در جزيي ترين شئون حيات روزمرة مسلمانان و همجاه طلبي هاي جهاني آن را برجسته مي سازد. وي همچنين به اين نكته اشاره مي كند كهمريدان فرقة وهابي با بر افراشتن بيرق اسلام ، منافع ملي، سياسي و يا سرزمين خاصيرا دنبال نمي كنند.با همين نگاه ايمن الظواهري مرد شماره ? القاعده، به لحني تندگروه اسلامگراي فلسطيني حماس و جمعيت اخوان المسلمين مصر را به دليل شركت درانتخابات ملي محكوم كرد. درخلال دهة?? ، روحانيون وهابي گسترش اين آميزة به اصطلاحانقلابي و بدوي عقيدتي را در سطح دانشگاه ها و مساجد سعودي ترويج كردند زيراسعودي ها مي پنداشتند كه وهابيت به مثابة سد و مانعي در برابر تهديد ناشي از غربيشدن فرهنگ وچتر مصونيتي براي فساد ناشي از افزايش قيمت نفت كه از دهه ?? شروع شد،است. اشغال مسجدالحرام در مكه از سوي طلبه هاي تا بن دندان مسلح وهابي در سال ????زنگ خطر را براي سعودي ها به صدا در آورد. پس از اين خانوادة سلطنتي در پي فرصتيبودند كه در ساية آن افراط گرايي فزاينده و رو به رشد ناشي از نسل تازه وهابيت راتغيير جهت دهند. تهاجم شوروي به افعانستان همان نقطة انحرافي بود كه خاندان سلطنتيروي آن انگشت نهاد.

 سعودي ها با همكاري و مساعدت سازمان اطلاعات و امنيت داخليپاكستان (ISI) و سازمان CIA روي برنامة كمك به مجاهدين افغان به طور گستردهسرمايه گذاري كردند . دراين راستا آنها به منظور نشر ادبيات و ايدئولوژي نو وهابيدر اردوگاه‌هاي پراكنده و نامنظم پناهندگان افغان در پاكستان، از مدارس تندرو وافراطي حمايت مالي وسيع كردند. آنها همچنين، هزاران جهادگر داوطلب را از عربستانسعودي و ساير كشورهاي عربي براي جنگ دوشادوش مجاهدين به افغانستان گسيل كردند. اينبه اصطلاح «اعراب افغان» پس از عقب نشيني شوروي از افغانستان در سال ???? در مناطقگسترده اي از جهان پراكنده شدند و به نام اسلام به مبارزه با حريفان شان كه همچنانآنها را كافران مي خوانند، ادامه دادند. دراين مسير واعظان ستيزه جوي وهابي نيز باآنها همراه شدند. درواقع اين طيف ـ اعراب افغان ـ ستون فقرات القاعده را مي سازند. ستاد عملياتي القاعده در ابتدا در بخش هايي از سودان لانه گزيده بود ، اما در پياشغال كابل توسط طالبان به افغانستان كوچ كرد. طالبان نيروي افغان تازه‌ايبود كهاعضاي آن از مدارس وهابي جذب شده بودند و پاكستاني ها به آنها آموزش دادند. برهميناساس غايت و آرمان طالبان برپايي دولت الگو و نمونة وهابي در افغانستان بود.

خاندانسعودي، در پاسخ به فشارهاي زياد واشنگتن تابعيت سعودي بن لادن را لغو كرد اما درزمينه مقابله با مؤسسه وهابي در داخل و خارج از كشور كه اغلب در پوشش نهادهاي خيريهفعاليت داشتند، اقدام چنداني به عمل نياورد. اين در حالي بود كه تهاجم ايدئولوژيكوهابيت در سراسر جهان متكي بر كمك هاي نقدي و پشتيباني مالي حكومت سعودي بود و پولالقاعده از طريق همين مؤسسه هاي خيريه جمع آوري مي شد. بسياري عقيده دارند كه اسامهبن لادن با شاهزاده تركي الفيصل ـ كه در زمان راه اندازي اعراب افغان و تأسيسطالبان رياست نهاد قدرتمند سازمان اطلاعات و امنيت حكومت سعودي را در دست داشت - دراواسط دهه ?? به يك توافق مهم رسيده است كه به موجب آن توافق، القاعده پادشاهي راهدف حملات خود قرار نخواهد داد و پادشاهي سعودي هم مانع از جمع آوري و انتقال كمكمؤسسه هاي سعودي براي القاعده نخواهد شد و بن لادن را هم مسترد نخواهد كرد. شايدپيرو همين پيمان‌نامة تاريخي بود كه القاعده پيش از ?? سپتامبر، به كلي از انجامحملات به اهداف سعودي در عربستان خودداري كرد. اما پس از ?? سپتامبر براي مدتيحكومت سعودي تحت فشار واشنگتن، برنامة سركوب سلول هاي مخفي القاعده در عربستان راآغاز كرد، حملات تروريستي و درگيري ميان نيروهاي پليس سعودي و ستيزه جويان وهابي پساز ماه مه ???? به طور نامنظم روي داده است. با اين وجود به نظر مي رسد كه بيشترگروه هاي تروريستي وابسته به القاعده همچنان به همان «پيمان‌نامة تاريخي با تركيالفيصل» احترام مي گذارند زيرا صدها نفر از اعضاي خاندان سلطنتي سعودي بدون واهمهاز به قتل رسيدن به سراسر نقاط جهان سفر مي كنند. از نشانه هاي ديگر اين بده بستانميان القاعده و سعودي ها اين است كه تروريست ها صنعت نفت حساس و آسيب پذير اين كشوررا تنها يك بار هدف حملات قرار دادند. پادشاهي سعودي هم با وجود همكاري محدود باواشنگتن در زمينة كنترل منابع مالي تروريست ها، متقابلاً به تعهد خود مبني بر گسترشوهابيت در داخل و خارج از كشورپايبند مانده است و اين امكان را فراهم كرده كههمچنان شمار فزايندة سربازان متعصب و مشتاق براي سازمان هاي تروريستي در خاك اينكشور تربيت وتجهيز شوند .

 

آموزه‌هاي سياسي نو وهابيت:

افلاطون مي‌گويد: "انسان نيازمند راهنماي مناسب و فطرت نيكوست ، كه با وجود آن در ميان همة موجودات بهفرهيخته ترين و ملكوتي ترين موجود تبديل مي شود . اگر به قدر كافي آموزش  نبيند يا  آموزش نا درست ببيند به وحشيترين موجودات زميني بدل خواهد شد".

برآورد مي شود كه بيشتر از يك سوم برنامه هايآموزشي مدارس دولتي در عربستان سعودي به تعاليم وهابي اختصاص دارد. بخشي از متوندرسي مدارس سعودي پس از ?? سپتامبر در رسانه هاي آمريكا نقل شد كه جنجال هاي زياديرا برانگيخت . مثلاً يك كتاب درسي به دانش آموزان كلاس ? اين را القا مي كند كه روزداوري فرا نمي‌رسد مگر آن كه مسلمانان با يهوديان جنگيده و آنها را بكشند. در حاليكه در متن ديگر آمده: بر مسلمانان واجب است تا كافران را دشمنان خود بشمارند. حكومتسعودي كه به دنبال اين افشاگري ها آشفته و سردرگم بود، مدعي شد كه بررسي و بازنگريبرنامه هاي آموزشي مدارس كشور را در دستور كار قرار داده است و وعده داد كه تماميچنين متوني از كتاب هاي درسي حذف خواهند شد. با اين وجود، سال گذشته فريدام هوز( Freedom House ) گزارش جامعي درباره برنامه هاي آموزشي جديدعربستان منتشر كرد و درخاتمه چنين نتيجه گيري كرد كه:« اشاعه و تبليغ ايدئولوژي نفرت و دشمني نسبت بهمذاهب وآئين هاي ديگر شامل مسيحيان، يهوديان، شيعيان، هندوها، صوفي ها و مسلمانانسني كه از آموزه‌ها و تعاليم وهابيت پيروي نمي كنند و بي ايمان و كافر تلقيمي شوند، همچنان ادامه دارد.»

بعضي از تحليلگران ارتباط ميان تعاليم وهابيت واقدامات وهابيون را رد مي‌كنند، زيرا معتقدند صرف اعتقاد به آئين و مرامي بشدتمحافظه كار و مخالف با تكثرگرايي لزوماً از كسي، يك انسان بي‌رحم نمي‌سازد. اما اينديدگاه و استدلال كاملاً بي پايه و مغالطه آميز است زيرا اگر تنها يك درصد از ? ميليوندانش آموز سعودي تحت تأثير تعاليم وهابي، به خشونت متوسل شوند، در اين صورت ?? هزارنيروي جنگجو پديد مي آيد. تعجبي ندارد كه خود بن لادن هم در پيام صوتي آوريل ????دخالت خارجي ها در برنامه هاي آموزشي مدارس سعودي را محكوم كرد. علاوه بر اين،روحانيون وهابي در عربستان سعودي كه از به اصطلاح جهاد عليه دشمنان اسلام درخارج ازكشور دفاع مي كنند، از اين تعاليم پشتيباني مي كنند. مخصوصاً تحريك به خشونت بر ضدشيعيان رايج و متداول است تا جايي كه در دسامبر سال ،???? يك روحاني عاليرتبه نزديكبه خانواده سعودي به نام عبدالرحمن البراك شيعيان را به عنوان فرقه ضاله حتيخطرناكتر از يهوديان و مسيحيان محكوم كرد. در نوامبر سال ???? ، ?? روحاني وهابي كهبيشتر آنها اساتيد مطالعات اسلامي در دانشگاه هاي مختلف كشور بودند و ازحمايت مالي حكومت سعودي برخوردارند، فتواي جنگ بر ضد نيروهاي آمريكايي در عراق راصادر كردند. دو مقام سعودي در مصاحبه اي با رسانه هاي غربي اين فتوا را محكوم كردنداما در مورد باز پس گيري فتوا مطلبي در رسانه هاي محلي به عربي منتشر نشد. چند ماهبعد، يك گروه مخالف با دولت سعودي نوار ويدئويي را منتشر كرد. صالح بن محمداللحيدان رياست شوراي عالي قضايي عربستان سعودي در نوار ويدئويي به جوانان سعوديحاضر در مسجدي دولتي توصيه مي كند كه چطور به داخل خاك عراق رخنه كنند و با نيروهايايالات متحده بجنگند، همچنين به آنها اطمينان مي دهد كه نيروهاي امنيتي سعودي پس ازبازگشت به كشور، آنها را مجازات نخواهد كرد. هرچند لحيدان آشكارا اظهارات خود را پسگرفت اما نوارهاي ويدئويي روحانيون برجستة سعودي كه مردم را به برپاكردن جنگ وشورشمقدس در عراق و نقاط ديگر تشويق مي‌كنند، همچنان دست به دست مي چرخد.

 

 صدوركينه و خصومت به اقصي نقاط جهان :

با وجود اين كه شهروندان سعودي همچنان بهعنوان پيشتازان افراط گرايي مذهبي در سراسر جهان هستند ، اما سازوكار اشاعه و رشد ايدئولوژي وهابيت در خارج از عربستان قرار دارد. سعودي ها در طول?دهه گذشته حداقل ??ميليارد دلار براي اشاعه و تبليغ وهابيت در خارج از كشور هزينهكرده اند. و عقيده بر اين است كه با افزايش سرسام آور قيمت نفت در ? سال گذشته،ميزان سرمايه گذاري سعودي ها دراين زمينه باز هم افزايش يافته است . قسمت عمده اياز اين سرمايه ها صرف ساخت و تأمين هزينه هاي اجرايي مساجد، مدارس و ساير مؤسسه‌هايمذهبي مي شود كه وهابيت را تبليغ و ترويج مي كنند. همچنين حكومت سعودي از تربيتامامان جماعت وهابي ، نفوذ و تسلط بر رسانه هاي گروهي، انتشار نشريات، توزيعكتاب هاي درسي و مجلات وهابي و اعطاي هدايا و جوايز به دانشگاه‌هاي تحت نفوذ اينفرقه حمايت مي كند.

ميزان سرمايه گذاري سعودي ها در ترويج وهابيت يك رقمافسانه‌اي است. حزب كمونيست اتحاد جماهير شوروي و كومينترن آن ، در مقايسه باسعودي‌ها تنها حدود ?ميليارد دلار براي تبليغ ايدئولوژي كمونيسم در سراسر جهان درخلال سال‌هاي ???? و ???? هزينه كردند.

فقدان سلسله مراتب رسمي در سازمان روحانيت تسننموجب مي شود مؤسسات مذهبي أهل سنت در مواجهه با فعاليت هاي مبلغان وهابي كه حالتيسازمان يافته و به‌شدت تشكيلاتي دارد ، تضعيف شوند. بيشتر مسلمانان تسنن براي بهرهمندي از ارشاد و راهنمايي مذهبي به امامان محلي خود تكيه دارند. اين امامان ورهبران محلي اغلب كشورها به دليل فقر حاكم ايستادگي در برابر نغمة ناموزون وهابيترا كه با كمك هاي سعودي همراه است، دشوار مي يابند. به عبارتي امامان معتدل تسننمنابع مالي قابل مقايسه‌اي دراختيار ندارند تا از آنها در مبارزه با گسترش وهابيتاستفاده كنند. امروز يكي از قلمروهاي مهم اشاعة وهابيت در جنوب و جنوب شرقي آسياواقع است جايي كه به لحاظ جمعيت اكثريت مسلمانان جهان در آنجا زندگي مي كنند. وهابي ها در پاكستان، اندونزي، فيليپين، مالزي و جنوب تايلند امامان روستاها ونواحي اطراف را انتخاب و يا با افراد دلخواهشان جايگزين كرده‌اند و موج تازه اي ازنو وهابيون كه پس از اقامت در عربستان سعودي در پوشش كارگر خارجي به كشور خود بازمي گردند، بوجود آمده است. فرزندان اين نو وهابيون فقير غالباً براي تحصيل بهعربستان سعودي مي روند و بسياري از آنها پس از بازگشت به كشور به عنوان قرباني وسپر بلا در جبهه‌هاي تروريستي ويا عمليات هاي انتحاري وهابيت مورد استفاده قرار ميگيرند. حتي امروزه در هند وهابي‌ها تلاش‌هايي را آغاز كرده‌اند تا نه تنها بخشي ازاقليت بزرگ مسلمانان آن كشور بلكه حتي طبقة نجس‌ها (هاريجان ها) را هم جذبكنند.

با وجود اين در جمهوري هاي آسياي مركزي ، پس از دهه ها حكومت كمونيستي كهموقعيت سازمان هاي سنتي اسلامي را تضعيف كرده بود، وهابيت هنوز نتوانسته در اينكشورها پيشرفت چنداني پيدا كند . در اين ميان برخي از جمهوري هاي آسياي مركزي بخصوصازبك ها ناگزير شده اند با قواي قهر گروه هاي ستيزه جوي سلفي را سركوب كنند. دراينكشورها همچنين تلاش مي شود كه نظام هاي آموزشي مبتني بر آيين حنفي كه اسلام مدارا وصلح جو را تبليغ مي كنند، رواج يابد.

درسوي ديگر وهابي ها خطة آفريقا ـ و به‌خصوصسودان و نيجريه ـ را به منطقة مهم و كليدي گسترش وهابيت مبدل كرده اند. در قارةسياه حضور چند دولت شكست خورده و وجود شكاف قبيله اي بستري مناسب براي بهره برداريو سوء استفادة اين جريان شده است . عامل اصلي گسترش وهابيت در همة اين مناطق مشابهاست و آن ثروت قابل توجه و چشمگير عربستان سعودي است كه امكان ترويج جهاني وهابيترا فراهم مي كند نه گرايش واقعي به تعاليم و آموزه هاي آن. مسلمانان ميانه رو درسراسر نقاط جهان ارزيابي بشير گوتار روزنامه نگار سوماليايي را بازگو مي كنند كه مينويسد:

 "فرهنگ اسلامي ملهم از اسلام مدارا و رواداري در كشورش اينك از سوي تفسيرتازهاي از اسلام «كه خود را به مردم ما تحميل كرده است» يعني وهابيت پس زده شدهاست به هر سو كه نگاه كنيم نسخه اي بيگانه و تحريف شده از اسلام را مي بينيم".

 

وهابيت در غرب:

سرمايه گذاري و ترويج وهابيت منحصر به جهان اسلامنمي باشد. سعودي ها بر روي ساخت هزاران مسجد، مدرسه و ساير مؤسسه هاي ديني دركشورهاي غربي سرمايه گذاري كرده اند زيرا اقليت هاي مسلمان در اين كشورها در خلالسه دهة گذشته رشد سريعي داشته اند. مسألة نفوذ وهابيت در دولت هاي رفاه اجتماعياروپاي غربي جدي تر است، زيرا بيكاري گسترده شمار عظيمي از جوانان مسلمان را پديدآورده است كه به بهاي پايمال شده اصول اوليه حقوق و منزلت انساني خود به طفيليدائمي وجود دولت بدل شده اند. وضع فوق سبب بروز احساس يأس در ميان مهاجران مي شودكه از ديد وهابيون مستعد عضوگيري هاي تروريستي مي باشند. عاملان بمبگذاري تروريستيمتروي لندن در سال ???? بريتانيايي هاي پاكستاني الاصل بودند كه در همان بريتانياجذب تشكيلات تروريستي وهابيت شدند و در خلال چند ديدار از پاكستان با نحوة استفادهاز مواد منفجره آشنا شدند. اقدام هلندي مراكشي تبار كه تئودور وان گاف فيلمسازهلندي را در سال ???? به قتل رساند هم محصول القائات وهابي ها بود.توفيقات وهابيتدر ايالات متحده كمتر بوده است زيرا در آمريكا بر خلاف اروپا، از انبوه جواناني كهدر بدنة اجتماع جذب نشده اند خبري نيست. از طرفي قوانين اجتماعي ايالات متحده ديگربه جوانان امكان برخورداري از اوقات بيكاري به مدت طولاني كه يارانه دولتي به آنتعلق بگيرد را نمي دهد و مهاجران ( هم مسلمانان و هم غيرمسلمانان) مايلند به لحاظشغلي از جايگاه با ثبات تري در جامعة آمريكا برخوردار شوند. با همة اين ها، وهابيتدرشماري از مؤسسات عمده و برجستة اسلامي ايالات متحده سرمايه گذاري فراوان كردهاست. فريدام هاوز در گزارش سال ????، در حدود ??? كتاب و آثار ديگر كه با حمايتمالي عربستان سعودي در ?? مسجد عمده و اصلي آمريكا، توزيع شده است را مورد بررسيقرار داده است. يك چنين كتاب هايي كه ممهور به مهر سفارت سعودي هستند و توسط مسجدملك فهد در لس آنجلس توزيع شده اند حاوي دستورات زير براي مسلمانان ساكن آمريكاست:

"باكافران قطع رابطه كنيد، به خاطر دين شان از آنها بيزار باشيد، آنها را تنهابگذاريد، به كمك آنها وابسته نباشيد، آنها را تحسين نكنيد و از هر راهي مطابق باقوانين اسلامي با آنها مبارزه كنيد. هر كس به كافران بر ضد مسلمانان ياري رساند،قطع نظر از نوع كمكي كه به آنها مي رساند، او خود كافراست. هرگز نخست به يهوديان ومسيحيان سلام نكن، هرگز اعياد يك كافر را به وي تبريك نگو، هرگز كافري را به دوستيمگير مگر آن كه دوستي با وي موجب تغيير كيش وي شود، هرگز كافران را سرمشق خود قرارنده ، هرگز براي كافر كاري انجام نده، رداي فارغ التحصيلي نپوش زيرا اين كار تقليداز كافران است".

با وجود آن كه مؤسسات مذهبي كه از پشتيباني مالي حكومت سعوديبرخوردارند، پس از ?? سپتامبر تحت مراقبت بوده اند تا از دامن زدن به خشونت و ياحمايت علني از آن اجتناب شود، اما آنها بي‌پروا و بدون هرگونه پشيماني، سوء ظن وبدگماني نسبت به غير مسلمانان و تفكيك و جداسازي ميان خود را ترويج مي‌كنند. درواقعآنها، تلاش مي‌كنند آن نوع شرايط اجتماعي را كه تندروي و عضوگيري‌هاي تروريستي دراروپا را تشديد كرده است، در آمريكا تجديد كنند.
دولت ايالات متحده مدت‌هاست كهسازمان‌هاي مذهبي نظير شوراي مسلمانان آمريكا (AMC) كه از حمايت مالي حكومت سعوديبرخوردارند، را به منزلة نمايندگان جامعة مسلمانان آمريكا قلمداد مي كند. عبدالرحمنالموعودي بنيانگذار AMC  در دوران زمامداري بوش و كلينتون بارها از كاخ سفيد ديداركرد. (وي اينك به‌خاطر دريافت غير قانوني صدها هزار دلار از دولت ليبي در زندان است).

دسترسي گستردة سياسي به مقامات اين امكان را براي چنين گروه هايي فراهم ساختهاست تا به زندان هاي آمريكا رخنه كنند. ادارة زندان‌هاي ايالت متحده، به تأييدصلاحيت روحانيون و واعظين از سوي به اصطلاح دانشكدة تحصيلات تكميلي علوم اجتماعي واسلامي (GSISS) سازماني كه از حمايت مالي حكومت سعودي برخوردار است، وابسته است. مثال روشن رخنه وهابي‌ها به نظام زندان‌هاي آمريكا، موضوع امام دين عمر، مديرروحاني در ادارة تعزيرات ايالت نيويورك است. عمر تازه مسلمان آمريكايي بود، كه ?ديدار از عربستان سعودي به عمل آورد و در دانشكده تحصيلات تكميلي علوم اجتماعي واسلامي تحصيل كرد و كساني را كه وي به عنوان روحانيون و قاضي عسكر برگزيد، به ?????زنداني مسلمان در زندان هاي نيويورك دسترسي انحصاري و كم نظيري داشتند. طبق گفتة جان اس پيستول، معاون وقت FBI در امور مبارزه با تروريسم، معلوم شد كه عمر مانع ازدسترسي زندانيان به كتاب هاي اسلامي غير وهابي و يا مانع از ديدار با امامانغير وهابي شده و با موعظه اين كه «بايد از هواپيماربايان ?? سپتامبر به عنوان شهداو قهرمانان ياد كرد»، درصدد تحريك زندانيان بر ضد آمريكا برآمده است.

در حاليكه شواهد اندكي وجود دارد مبني بر اين كه القاعده در نظام زندان هاي آمريكا عضوگيريكرده باشد، قابل توجه است كه خوزه پاديلا ( وي در سال ???? در ارتباط با نقشهالقاعده براي منفجر كردن يك « بمب كثيف» بمب آلوده به مواد راديواكتيو در ايالاتمتحده بازداشت شد) نخستين بار زماني كه زنداني بود، اسلام وهابي را پذيرفت . درستهمانطور كه ريچارد ريد در بريتانيا (اين به اصطلاح «بمبگذار كفش» كه مثلاً بمب رادر كفش خود جاسازي كرده بود ، در سال ???? بازداشت شد) و ابومصعب الزرقاوي در اردنچنين راهي را پيمودند.

 شوراي امور كهنه سربازان و نيروهاي مسلح مسلمانان آمريكا (شاخه اي از AMC) همراه با جامعة اسلامي آمريكاي شمالي(ISNA) كه از حمايت ماليعربستان سعودي برخوردارند، از حق انتخاب، آموزش و تأييد صلاحيت همه روحانيون وواعظين مسلمان براي خدمت در نيروهاي مسلح ايالات متحده پشتيباني مي كند. گزارش شدهاست كه عربستان سعودي امكان سفرهاي رايگان به مكه براي بيش از ???تن از پرسنل ارتشايالات متحده ظاهراً به منظور اداي فرايض حج شان را فراهم كرده است. الموعودي مقررداشت مؤسسة علوم اسلامي و عربي ( IIAS ) كه سازماني در كنترل دولت سعودي است بهشهروندان و سربازان آمريكايي آموزش هاي اسلامي لازم را بدهند تا وقتي كه روحانيون وواعظين مسلمان در دسترس نيستند، امكان بهره‌مندي از ارشاد آنها فراهم شود. روزنامهوال استريت ژورنال هم گزارش داد كه نشانه هايي وجود دارد مبني بر اين كه مدارسسعودي برداشت نابردبار و ضد غربي از اسلام را تبليغ مي كنند، برداشتي كه تشكيلاتمذهبي پادشاهي سعودي از آن پشتيباني مي كند. با وجود آن كه سفير عربستان سعودي درواشنگتن سال گذشته گفت كه حكومت متبوع وي با بررسي دقيق تمامي فعاليت‌هاي مبلغان درايالات متحده موافقت مي كند، روشن است كه سعودي‌ها در وهلة نخست نگران تبليغات پرسر و صدا هستند، نه اين كه بخواهند از نفوذ و تسلط خود بر سازمان هاي اسلامي درآمريكا دست بردارند.

تاوان خطاي بوش در ترجيح وهابيت برشيعه

علل مماشات و بي‌تحركي آمريكا :

با وجود آن كه، امنيت آمريكا با عميق ترين تهديدات از سوي جريان وهابيت و دنباله هاي آن يعني القاعده و طالبان روبروست اما حكومت بوش تمايلي به اعمال فشار زياد به سعودي‌ها براي توقف اشاعة وهابيت نشان نمي دهد. براي اين مماشات دلايلي وجود دارد:

عامل اساسي و اول، وابستگي آمريكا به ذخاير فراوان نفت عربستان است كه به سعودي ها امكان مي دهد تا حتي ? ميليون بشكه نفت مازاد بر سهمية خويش توليد كنند.اين توليد مازاد«انرژي معادل با سلاح‌هاي هسته‌اي» ناميده شده است زيرا سعودي‌ها را در موقعيت بي‌سابقه و منحصر به فردي قرار مي‌دهد تا به كمك اين مازاد ظرفيت توليد، هرگونه اختلال و وقفه در جريان صدور نفت ساير توليد كنندگان را جبران كنند و مانع از افزايش بيش از حد قيمت نفت شوند.اين بزرگترين خدمتي است كه عربستان در ازاي پشتيباني و محافظت ايالات متحده و ساير دول صنعتي انجام مي دهد.با اين حال به نظر مي رسد اين استدلال برخي تصميم گيران آمريكا كه برخورد علني و قاطع با اشاعة نفرت ديني از سوي حكومت عربستان ممكن است پادشاهي سعودي را به اقدام متقابل و تلافي جويانه سوق دهد، استدلالي بي پايه و اساس است زيرا استفادة عربستان از سلاح نفت، هم جهان صنعتي را منزجر خواهد كرد هم رفاه نسبي كه ضامن حفظ ثبات در عربستان است را به مخاطره مي افكند.
باز برخي نويسندگان و سياستمداران اظهار نگراني كرده اند كه سوق دادن خاندان سلطنتي به مبارزه با وهابي‌ها مي‌تواند موجب حملات تروريستي به تأسيسات نفتي حساس و آسيب پذير اين كشور شود يا حتي به سرنگوني سلطنت بينجامد كه اين شق اخير پيامد به مراتب بدتري به دنبال خواهد داشت. پيامدي از قبيل برپايي حكومتي در عربستان كه منحصراً متعصبان مذهبي زمام امور آن را در دست دارند.در حالي كه موارد فوق مخاطرات جدي به‌شمار مي روند، بايد به ياد داشت كه تندروهاي وهابي سلطنت وحوزه هاي نفتي آن را به مثابه غاز طلائي تلقي مي كنند.

نكتة حائز اهميت اين است كه سعودي‌ها با جلوه دادن خود به عنوان كشوري دوست براي غرب است كه توانسته اند جواز گسترش تفسير مخدوش و ابتدايي خود از اسلام را بگيرد.

طرح فرضيه هاي ترسناك تحت عنوان عربستان بدون آل سعود موجب ايجاد اين تصور يا برداشت نادرست مي شود كه گويي خانوادة سلطنتي سعودي به طور ذاتي هوادار غرب است، در حالي كه واقعيت غير از اين است.

درميان كساني كه در شكل گيري اين تصوير از كاخ سعودي در آمريكا نقش بسزا داشته اند بايد از ديپلمات سرشناس اين كشور، شاهزاده بندر بن سلطان ياد كرد. فردي كه از سال ???? تا ???? در سمت سفير عربستان در ايالات متحده كار مي كرد واكنون رياست نهاد مهم شوراي امنيت را در دست دارد.او در لاپوشاني واقعيت‌هاي مربوط به حكومت سعودي و فرقة وهابي نقش عمده اي ايفا كرده است.ديويد ايگناتيوس نويسندة واشنگتن پست دربارة ترفندها و شگردآفريني هاي خاص وي مي نويسد: بسياري از رهبران و حتي رئيس جمهوران آمريكا فراموش مي كنند كه وي نمايندة يك پادشاهي مرموز است. بندر نمايندة واقعي حكومتي است كه اگر تا به امروز به بقاي خود ادامه داده به اين خاطر است كه با روحانيون خشكه مقدس وهابي كه آمريكا را تحقيرمي كنند پيمان اتحاد بسته است.

همچنين بندر در رشد آنچه دانيل پايپز آن را فرهنگ زد وبند يا فساد ديپلماتيك مي نامد بسيار تأثير گذار بوده است. فرهنگي كه قوة مجرية آمريكا را از برقراري روابط آينده نگرانه و بي طرفانه اي كه سياست خارجي ايالات متحده سخت به آن نياز دارد، ناتوان مي سازد.پايپز به «سندرم در چرخان» (Revolving door syndrome) اشاره مي‌كند.اين پديده اي است كه سياستمداران و ديپلمات‌هاي ارشد كه در سمت‌هاي اداري خود با عناصرسعودي مانند بندر ارتباط دارند، از آن حكايت‌هاي فراوان دارند.اغلب اوقات، آنها از مشاغل سودآور فرا حكومتي برخوردارند و در آن مشاغل به عنوان مشاور براي تاجران و شركت‌هاي سعودي كار مي‌كنند يا سازمان‌هاي غيردولتي كه سعودي ها در آن سرمايه گذاري كرده اند را اداره مي كنند.آن طور كه گزارش شده است «بندر» روزي اين ايدة خود را براي يكي از همكاران نزديكش بازگو كرده است.او گفته: مرسوم است كه سعودي‌ها از دوستان پس از كناره گيري از مناصب دولتي حمايت مي كنند، اگر بدانيد در بين آنها كه بعداً سر كار مي‌آيند چه دوستان بهتري پيدا مي‌كنيد، متعجب خواهيد شد.

حكومت بوش كه از مبارزه با گسترش فاشيسم وهابيت در كانون اصلي آن يعني عربستان سعودي بي‌ميل يا ناتوان بوده است در اين وادي فقط به اشاعه و تبليغ دموكراسي مبادرت نموده تا به زعم خويش عرصه را بر گسترش وهابيت تنگ سازد. 

به هر حال به نظر مي آيد اين شرايط تناقض آميز همچنان ادامه خواهد يافت.بويژه برقراري نظام هاي با ثبات، عادلانه در عراق و افغانستان كه با افراط گرايي ديني مخالف باشند، مسألة دخالت آمريكا در اين دو بحران، زمينه را براي عضوگيري و جذب نيرو از سوي وهابيت مهيا نگه خواهد داشت.

 

ترجيح وهابيت ستيزه جو بر شيعه مداراطلب (خطاهاي خسارت بار عصر بوش)

عدم تمايل حكومت بوش به رويارويي با سعودي‌ها پس از ?? سپتامبر، در آغاز با اعتراض هاي آتشين تحليلگران ليبرال و محافظه كار روبرو شد، اما با كاهش تدريجي اين اعتراضات دولت آمريكا در تصميمي عجيب سعودي ها را رها كرده و بر ايران شيعه و برنامه هسته اي آن متمركز شد.در واقع با اين حركت حكومت بوش در نظريه اي بي مبنا، تهديد ايران براي امنيت ملي آمريكا به جاي تهديد فاشيسم وهابيت نشاند.اين جابه جايي تا آن حد صورت گرفته كه كاخ سفيد در عين اتخاذ يك سياست سختگيرانه عليه ايران، رفتاري توأم با مدارا و انعطاف در قبال عربستان سعودي پيش گرفته است.

با وجود نگراني هايي كه دولت آمريكا از برنامه اتمي ايران در محافل غرب ساخته است اما بنابر چند عامل مهم مي توان گفت كه درقياس با وهابيت ستيزه جوي، ايران شيعه چندان تهديد محسوب نمي شود.

برخلاف ديپلماسي سعودي همواره سياست خارجي ايران بيشتر مبتني بر ناسيوناليسم و منافع ملي اين كشور بوده تا مبتني براشاعة اسلام شيعه.از طرفي ايران شيعه، همه قواعد حاكميت واصول رايج دولت - ملت را محترم مي‌شمارد اما روحانيون وهابي چنين نمي انديشند.اينان ممكن است به منظور تبليغ جهاني وهابيت از خاندان سعودي به عنوان شر ضرور حمايت كنند، اما چيزي به نام ملت سعودي كه داراي منافعي مقدم بر برنامه‌هاي ديني شان باشد را به رسميت نمي شناسند.

مورد ايران از جهات ديگر نيز مستثني است.تمايلات فاشيستي وهابيت در اسلام‌گرايي شيعه به چشم نمي خورد. روحانيون ايران هيچ گاه مسلمانان غير شيعه را به عنوان كافراني كه بايد آنها را به‌طور منظم و سيستماتيك از ميان برداشت، قلمداد نمي كنند.ازهمين روست كه در جهان تشيع، چشم انداز سلطه وتحميل يك گفتمان مذهبي ايران آن طور كه در بين وهابي‌ها وجود دارد به چشم نمي خورد.زيرا اسلام شيعه برخلاف اسلام سلفي داراي منطق سلسله مراتبي است.به طورمثا ل شيعيان عراق و لبنان با طيب خاطر پشتيباني ايران رامي پذيرند. در اين جا از اجبار و تحميل خبري نيست و همه شيعيان كشورهاي مورد حمايت ايران به تشكيلات مذهبي خودشان وفادار هستند.

اشتباه بزرگتر در واشنگتن پذيرش اين باور غالب است كه روابط قوي با عربستان سعودي يك برگ امتياز در دست كاخ سفيد در مواجهه با ايران محسوب مي شود.اين در حالي است كه بر خلاف اين عقيده، حمايت ايالات متحده از سعودي‌ها ارتباط با ايران را دشوارتر مي سازد.واشنگتن بر اين واقعيت چشم مي بندد كه تبرئة سعودي ها از حوادث بيشمار تروريستي و امتناع حكومت بوش از مقصر دانستن رهبران سعودي به‌خاطر اقداماتشان دائر بر آشوب انگيزي و تحريك جنگجويان وهابي ( كه اغلب در عراق و پاكستان شيعيان را بيشتر از آمريكايي ها به قتل رسانده اند ) دليل اصلي نفرت عميق از آمريكايي ها در جهان تشيع است.تعجبي ندارد كه ? تظاهرات مردمي عمده اي كه پس از حملات ?? سپتامبر بر ضد القاعده در جهان اسلام برگزار شد از سوي شيعيان برپا شده بود.( در تهران و كراچي )

جالب است بدانيم تشديد درگيري‌هاي اخير ميان ايالات متحده و ايران، موضع سعودي‌ها را در قبال عراق نسبت به گذشته انعطاف پذيرتر نكرده است.شاهد مدعا وجود گزارشاتي است مبني بر اين كه حكومت سعودي تهديد كرده است در صورت عقب نشيني نيروهاي آمريكايي از عراق علناً به حمايت مالي از گروه هاي شورشي سلفي و مسلح ساختن آنها مبادرت خواهد كرد.در واقع سعودي‌ها اين پيام را براي حكومت بوش مي فرستند كه از اجراي هر طرح آمريكايي مبني بر واگذاري كنترل عراق به حكومت تحت تسلط شيعيان كه به طور دموكراتيك زمام امور را در دست گرفته اند جلوگيري خواهند كرد در حالي كه به شورشيان سلفي در عراق پيام مي دهند كه هر گونه تلاش آمريكا براي انجام يك مصالحة سياسي را رد خواهند كرد و اين كه آنها را در رويارويي با پيامدها تنها نمي گذارند.

ايران سابقه تهاجم مستقيم بر ضد همسايگان خود را ندارد و بر خلاف عراق دوره رژيم صدام حسين، ايراني‌ها از سلاح‌هاي كشتار جمعي حتي در خلال جنگ عليه همسايگان يا بر ضد مردم خود استفاده نكرده‌اند.قوي‌ترين استدلال در تأييد اين نگرش به اين نكته باز مي‌گردد كه ايران نيازمند شناسايي جايگاه واقعي خود به عنوان يك دولت ملي معتبر از نظر تاريخي در خاورميانه است.ايران مدت‌هاست كه خواهان آن است كه قدرت منطقه اي عمده و برجستة مسلمانان در خاور ميانه باشد و احتمالاً هم خواهد بود.

سرانجام واشنگتن مجبور است با اين واقعيت روبرو شود كه يافتن راه‌حل‌هاي قابل قبول دوطرفه براي برخورد با اين واقعيت به جاي دامن زدن به رويارويي كور با ايران -عادي سازي روابط با تهران - به نفع ايالات متحده خواهد بود.برقراري تماس بين ايالات متحده و ايران نه تنها نفوذ آمريكا برسعودي‌ها را تا حد زيادي افزايش مي دهد بلكه تهديد ناشي از تروريسم سلفي در عراق و تا حد كمتري در افغانستان را مهار خواهد كرد.مقامات سعودي از حكومت بوش مصرانه خواسته اند تا از انجام گفت و گو با ايران خودداري كند زيرا مي دانند كه كاهش تنش ها در روابط ايران و ايالات متحده توجهات را به صدور لجام گسيخته و مهار نشدني وهابيت از سوي حكومت سعودي جلب خواهد كرد.

كاهش وابستگي آمريكا به نفت عربستان سعودي بايد بخشي از هر استراتژي فراگير و همه جانبه اي باشد كه به مسأله تهديد فاشيسم وهابيت مي پردازد. اگر چه پرزيدنت بوش از تعهد خود مبني بر توسعة منابع انرژي جايگزين شونده سخن گفته است اما مازاد ظرفيت توليد به سعودي‌ها امكان مي دهد تا قيمت‌ها را پائين نگه دارند. بنابراين ضروري است مطمئن باشيم كه استفاده از منابع انرژي جايگزين شونده در دراز مدت مقرون به صرفه نمي‌باشد. به‌استثناي پيشرفت‌هاي اساسي در تكنولوژي‌هاي سوخت، پيش بيني خوش بينانه حاكي از آن است كه سوخت‌هاي زيستي يعني اتانول ديزل سنتيتك و نفت زيستي تا سال ???? ، ??درصد نيازهاي نفتي ايالات متحده را تأمين خواهد كرد. در كوتاه مدت تا ميان مدت تنها ذخيره سازي مي تواند به ميزان چشمگيري وابستگي نفتي آمريكا را رفع كند.

افزون بر اين، رويارويي با تهديد فاشيسم ايدئولوژيك وهابيت به همان استراتژي همه جانبه اي نياز دارد كه توانست با گسترش كمونيسم در قرن بيستم مبارزه كند. در حالي كه متمم قانون اساسي آمريكا بي ترديد از حق انتقاد افراد از پلوراليسم، آزادي‌هاي فردي و ساير اصول متعارف و پذيرفته شده غربي حمايت مي كند، هيچ موردي در قانون اساسي آمريكا وجود ندارد كه از حق حكومتها يا مليت هاي خارجي براي اشاعه اين پيام درخاك آمريكا حمايت كند.

همچون ساير نقاط جهان، از كشورهاي فقير مسلمان (بسياري از اين كشورها به كمك‌هاي اقتصادي حكومت سعودي يا پولهايي كه كارگران آن كشورها در خليج فارس براي خانواده هاي خود مي فرستند، وابسته هستند.) هم نمي توان انتظار داشت از رياض بخواهند عنان مبلغان مذهبي خود را در دست بگيرد.آنها از واشنگتن انتظار اعمال فشار بر حكومت سعودي را دارند.

ترديد نبايد داشت كه اگر چشمه جوشان دلارهاي نفتي به روي وهابيت بسته شود در نبود ميلياردها دلارحمايت مالي عربستان سعودي، عمارت عقيدتي، سياسي اين فرقه شروع به ويران شدن خواهد كرد، به‌خصوص اگر حكومت بوش تلاش هماهنگي به منظور گسترش سازمان هاي ميانه رو اسلامي را در دستور كار قرار دهد. (در اين باره تحقيق تازة مؤسسة RAND بعضي راهكارهاي خردمندانه را ارائه مي كند.)

سرانجام اين كه، اين مسأله تاكنون به طور عميق پيگيري نشده است كه فقدان عزم جدي حكومت بوش در رويارويي با تهديد فاشيسم ايدئولوژيك وهابيت است كه امنيت آمريكا را به مخاطره مي‌اندازد نه فقدان راه‌هاي قابل اجرا و عملي در مبارزه با وهابيت.