بخش 1

1

بسم الله الرحمن الرحبم

3

وهابيت و بازنگري از درون

(گزيده اي از كتاب «مفاهيم يجب أن تصحّح»)

تأليف:

سيّدمحمّد بن علوي المالكي

ترجمه:

د. انسيه خزعلي

11

مقدّمه مترجم

الحمد لله ربّ العالمين

وصلّي الله علي سيدنا محمّد وآله الطاهرين وصحبه
المنتجبين .

بسياري از مباني ، اصول و فروع عمده دين در ميان مسلمانان تا قرنها
پس از ظهور اسلام مورد اتفاق بوده و وحدت رويه اي را نسبت به بسياري از عبادات
و اعمال و سنتها در شيوه رايج بين مسلمانان شاهد بوده ايم تا آنگاه كه با ظهور
برخي آرا و برداشت هاي جامد و كوته بينانه ي اشخاصي همچون « ابن تيميه » ،
جهان اسلام شاهد موجي از انحراف در مباحث عقيدتي و به دنبال آن تحت تأثير قرار
گرفتن اعمال گروهي و زير سؤال رفتن اعمال گروهي ديگر از مسلمين شد .

اين افكار با عكس العمل جدّي و قاطع علماي اسلام در
دوره مذكور ، مهار گرديد و از سوي قاطبه مذاهب اسلامي مورد طرد و انكار قرار گرفت و
نتوانست هيچگونه جايگاه مورد توجهي در ميان مسلمانان به خود اختصاص دهد .

12

تا اينكه در قرون اخير ، افكار نشأت گرفته از اين ديدگاه
انحرافي ، در فردي به نام محمّد بن عبدالوهاب با حمايت هاي استعمارگران خارجي ،
توان توسعه و تحكّم در مناطقي از حجاز و نجد را يافت و با وجود مخالفت بسياري از
علما و بزرگان سرزمين هاي مختلف اسلامي ، با قدرت قاهره و نقشه هاي خارجي
تلاش در گسترش اين اعتقادات و افكار نمود و با در اختيار گرفتن اراضي مقدس و
شريان هاي فكري جهان اسلام و بهره مندي از منابع مالي مسلمين تلاش نمود
برداشت هاي خويش را از روايات و سنت هاي نبوي به نام اسلام و با ادعاي
تنها ديدگاه صحيح ، از سنت ارائه كند و مراكز و مدارس بزرگي را در سراسر دنياي اسلام
براي ترويج اين افكار تأسيس نمايد و با طرح برداشت هاي « محمّد بن عبدالوهاب »
به عنوان اسلام حقيقي و توحيد ناب ، پيروان سنّي و شيعه ( مذاهب خمسه ) را كه تن به
آراي بدعت آلود آنان نمي دادند به شرك و كفر متّهم نمايند .

اين فرقه توانست با شيوه مذكور و با استبداد سياسي و ديني ، سالها
بر مسلمانان تسلط يابد ، در حالي كه اين تسلّط از اجراي آداب و مناسك ظاهري و
تحميل هاي خشك و خشونت بار فراتر رفته و موجب آزار و اذيت روحي و جسمي شيعه و
سني در همه بلاد گرديده بود .

13

دهه هاي اخير شاهد ظهور افراد شجاع و دين باوري بود كه تصميم
گرفتند با وجود همه تضييقات و فشارها از حقايقي كه سالها با تبليغات وهابيت پوشيده
و مكتوم مانده بود ، پرده برداشته و عامه مسلمين را متوجه بدعت ها و
برداشت هاي نارواي اين فرقه نمايند .

از جمله اين اصلاحگران آقاي علوي مالكي است كه از درون وهابيت
برخاسته و با قلمي زيبا ، متين ، علمي و مستند به آيات و روايات صحيح اهل سنت ، در
كتاب وزين خويش با عنوان « مفاهيم يجب أن تصحّح » خواستار تصحيح برداشت هاي غلط
وهابيت از روايات و سنت نبوي گرديد و در برابر آنان ، كه مسلمين را متّهم به شرك و
كفر مي كردند ، قد علم كرده با سلاح كلام و قلم و با احتجاج از طريق احاديث و
روايات مورد پذيرش آنان ، عقايد باطلشان را به چالش كشاند و با استقبال
بي نظير علماي تمامي كشورهاي اسلامي روبرو گرديد .

نگاهي كوتاه به زندگي علوي مالكي

ايشان در سال 1367ق . در مكّه به دنيا آمد و تحت نظر پدرش ، علوي بن
عباس المالكي ، كه از كبار علماي مكّه بود ، به تحصيل علوم ديني پرداخت و علوم لغت ،
حديث ، تفسير ، فقه و اصول را از بزرگان حرمين شريفين فراگرفت

14

؛ سپس به الأزهر مصر رفت و فوق ليسانس و دكتراي خود را از دانشكده
اصول دين آن دانشگاه دريافت كرد ، او همچنين با مهاجرت به هند ، پاكستان ، شام و مغرب ،
نزد علماي آن ديار تلمّذ كرده و با آرا و عقايد مذاهب گوناگون آشنا گرديد .

علوي مالكي پس از رحلت پدرش ، در سال 1391ق . بر كرسي تدريس و تبليغ
و ارشاد در جايگاه پدر در مسجدالحرام تكيه زد و استقبال بي نظير طلاب از دروس
او ، جايگاهي والا و برتر در موقعيت هاي علمي و ديني به او بخشيد ، همچنين سالها
در دانشگاه ملك عبدالعزيز به تدريس معارف ديني پرداخت ؛ ولي وضعيت حاكم و آزادگي
روحي او و انديشه خدمت به دينِ اصيل و تحريف نشده ، مانع از ادامه همكاري او شد و با
استعفا از دانشگاه ، به كرسي تدريس مسجدالحرام بازگشت و اصرار وزير آموزش عالي در
ادامه اين همكاري مؤثّر واقع نشد و او ترجيح داد در مجالس وسيع تر و
زمينه اي آزادتر به خدمت علم بپردازد ؛ لذا وقتي وزير علوم ، حقوق او را به
خانه اش مي فرستد از پذيرش آن خودداري كرده و آن را به صندوق دانشگاه
برگرداند .

زهد او در كناره گيري از مناصب و موقيعت هاي سياسي و اجتماعي بر كسي پوشيده نبود ؛ همچنانكه تواضع و حسن خلق او زبانزد خاص و عام
بود .

15

مردم را از صميم دل دوست داشت و براي همه از كوچك و بزرگ
احترام قائل بود و وقتي با بزرگتر از خويش روبرو مي شد ، هر كس كه بود ، هر چند
از مردم عوام با كلمه « سيدي » ( به كسر سين ) كه كلمه اي مكّي و حاكي از صميميت و
گراميداشت است ، با او روبرو مي شد .

فعاليت علمي او محدود به حجاز نشد ؛ بلكه دانشگاه ها و مؤسسات
بزرگ فرهنگي كشورهاي اسلامي ، براي بهره گيري از تدريس و سخنراني هاي وي
با يكديگر به رقابت و تنافس مي پرداختند .

علوي مالكي از درس بيش از 200 تن از شيوخ بزرگ اهل سنّت بهره جست . او رياست كميسيون داوري مسابقات قرآن مكّه را عهده دار بود و به صورت رسمي به
عنوان استاد شريعت و پس از پدر ، كرسي تدريس مسجدالحرام را به خود اختصاص داد .

ايشان در نيمه رمضان 1425ق . به ديدار پروردگارش شتافت و با تشييع
بي نظير و مشاركت جمع كثيري از مسلمانان به خصوص علما ، از داخل و خارج
حجاز و با اكرام و تجليل ، در مكّه مكرّمه به خاك سپرده شد .

كتب بسياري از ايشان در فقه و حديث و علوم قرآن و همچنين در سيره
نبوي و آثار مكّه و حج ، به جاي مانده است كه از جمله آنهاست :

16

ـ دراسة مقارنة عن روايات موطأ الامام مالك .

ـ علم الأسانيد .

ـ زبدة الإتقان في علوم القرآن .

ـ حول خصائص القرآن .

ـ كتاب في رحاب البيت الحرام .

ـ الزيارة النبوية بين الشريعة والبدعة .

ـ كتاب الذخائر المحمّديه .

ـ هو بالأفق الأعلي .

ـ الانسان الكامل .

وكتاب اخيرش با نام « مفاهيم يجب أن تصحّح » مورد عنايت قاطبه علماي
اهل سنّت و جماعت قرار گرفت . گويا كه مرهمي بر زخم قرون گذشته و نيشتري براي خروج
چرك هاي دمل دردناك پيكر جامعه اسلامي و روزنه اميدي براي بهبودي و شفاي آن
بود ؛ به دليل اين توجّه و استقبال ، تأليف مذكور ، بارها و بارها به چاپ رسيد و ناياب
شد .

البته مطالب مطروحه در كتاب ، خوشايند وهابيت و برخي علماي حنبلي
نبود و با عكس العمل شديد آنان روبرو شد و نويسنده آن از سوي علماي جامد
وهّابي طرد و تكفير شد ؛ به گونه اي كه مدتها مؤلّف آن در محاصره و تحت
نظر بودو چاپ و انتشار كتاب وي ممنوع گرديد ؛ ولي اين امر مانع انتشار اين اثر
ارزنده نگشت ؛ بلكه در كشورهاي گوناگون از جمله : مصر ، سوريه ، امارات ، پاكستان ، مغرب
و . . . مكرر به چاپ رسيد و علماي بزرگ اين بلاد بر آن تقريظ نوشتند كه به
نمونه هاي كوچكي از آن ها اشاره مي شود :

17

ـ شيخ محمّدطيب النجار ، رييس سابق دانشگاه الأزهر و رييس مركز اهل
سنّت در مورد اين كتاب مي گويد :

« اين كتاب حقيقتاً روشنگر برخي مفاهيمي است كه بعضي مردم بدان
ايمان دارند و گمان مي كنند انكار آن خطا و بهتان است . و حقّ علم بر گردن
مؤلّف چنين بوده است كه برداشت هاي خطا را اصلاح و تنها براي خدا سخن حق را به
زبان آورد و طبيعي است كه با اين عمل شجاعانه در معرض نيش ها قرار گرفته و بر
تيغ و خار قدم نهد . »

علاّمه مغربي « سيّد عبدالله كنون الحسني » رييس « رابطة العلما » ي
مغرب نيز در تقريظ بر اين كتاب مي نويسد :

« از سيد محمّدعلوي سپاسگزارم كه چنين مباحثي را مطرح و اين مفاهيم
را محقّقانه مورد بحث قرار داده است و معتقدم كه او به هدف خويش دست يافته و از او
مي خواهم كه خود را درگير بحث و جدل با اين افراد نادان نسازد ؛ چرا كه مأموريت
علما در عصر حاضر بيداري مسلمين و تحريك غيرت آنان و برانگيختن مسؤولان و رؤسا براي
ايستادگي آنان در برابر دشمن اسلام است . »

18

همچنين دبير كلّ مجمع بحوث اسلامي قاهره « عبدالفتاح بركة »
مي نويسد : « در اين كتاب ارزشمند تلاش وسيعي از سوي يك عالم ژرف نگر و
پژوهشگر توانا براي ايجاد وحدت بين مسلمين و از بين بردن آثار تعصب هاي فقهي
به عمل آمده است ؛ به خصوص در مواردي كه منجر به اتهام يكديگر به كفر و شرك
مي گردد و در مسائلي كه مربوط به فرقه هاي مختلف مسلمانان است . . . اميدوارم كه اين كتاب ارزنده نقش مبارك و تعيين كننده اي در از بين بردن
اختلافات و ايجاد الفت و يكپارچگي بين مسلمانان ، ايفا كند . »

رييس مجلس افتاي سودان « سيداحمد العوص » نيز در تأييد كتاب
مي نويسد : « سيّدعلوي خادم علم و دين در حرمين شريفين مفاهيم غلط را اصلاح نمود
و گردو غبار را از آن زدود و تفسيري روشن و واضح از آن ارائه كرد كه منطبق بر متون
وارده در كتاب و سنّت است و علماي بزرگ آن را مورد تأييد قرار
داده اند . »

« سيّد محمّد عبدالقادر آزاد » رييس مجلس علماي پاكستان
مي گويد : « من از جانب خودم و به نيابت از مجلس علماي سراسر پاكستان كه مشتمل
بر بيش از 2000 تن از علماي اهل سنّت است تأييد مي كنم كه آنچه آقاي علوي
مالكي در كتاب « مفاهيم يجب أن تصحّح » آورده ، مطابق اعتقاد اهل سنّت ، اعمّ از سلف و
خلف است و ايشان با زيبايي و با استناد به قرآن و حديث صحيح ، مسائل را تبيين و روشن
نموده است . »

19

« شيخ ابراهيم دسوقي » جانشين وزير اوقاف سابق در مصر
مي نويسد : « من به عنوان كسي كه در طول حياتش به عنوان يك سرباز ، در زمينه
تبليغات اسلامي فعاليت نموده است ، از نزديك احساس نياز جامعه را به اين كتاب
ارزشمند و كتب مانند آن حس مي كنم تا بتوانيم امّت را از حملات شك برانگيز ، كه
امروزه دچار آن شده اند ، نجات بخشيم و بگوييم هنوز هم اين دين سربازان مخلصي
دارد كه تا قيام قيامت از حقيقت آن دفاع مي كنند و مخالفت معاندان ، آنها را از
حق باز نمي دارد . »

علاّمه محدّث « شيخ محمّد شاذلي » رييس دانشكده شريعت تونس ، ضمن
برشمردن حملاتي كه در عصر حاضر عليه مسلمين بهويژه از سوي يهود صورت گرفته است ،
برخي از اين هجمات را به مسائل فكري و عقيدتي اختصاص داده و اشاره مي كند كه
برداشت هاي غير صحيح و ايجاد شك در اعتقادات مسلمين و نسبت كفر دادن ها ،
همه و همه از توطئه هاي دشمناني است كه تلاش بر تفرقه و اختلاف بين مسلمانان
را دارند و كتبي مانند آنچه آقاي علوي مالكي به رشته تحرير درآورده ، مي تواند
بسياري از غموض و ابهامات را برطرف و جامعه اسلامي را واكسينه كند .

20

تعداد زيادي از علماي يمن نيز ضمن تقريظي ، ابراز نمودند كه اين
كتاب نگين درخشان كتب اهل سنّت ؛ اعمّ از قديم و جديد است و گوهر بي نظيري است
كه به طور كامل با عقايد اهل سنّت موافق و از بين برنده شبهات و اشكالات مطروحه در
عصر حاضر است .

و علماي ديگري از جمله :

ـ شيخ سيّدي الفاروقي ، رييس مجلس علماي مغرب .

ـ محدّث اصولي ، سيّد عبدالعزيز بن محمّد بن الصديق الغماري .

ـ استاد سيّدمحمّد بن علي الجنتي ، رييس مركز اسلامي اندونزي .

ـ سيّدعبدالقادر السقاف ، امام و شيخ العلماي حضرموت .

ـ عبدالسلام جبران ، رييس مجلس علمي اقليمي مراكش .

و بسياري ديگر كه مجال پرداختن به اسما و تقريظات آنان در اين
مختصر نيست . و در نهايت ، آنچه در پيش روي شماست برگزيده اي از كتاب مذكور
مي باشد كه تلاش گرديده با حذف بحث هاي فلسفي ، كلامي و روايي موجود در
كتاب ، مطالب قابل درك براي عامّه مردم و امور مبتلا به عصر حاضر مورد توجه قرار
گيرد ؛ البته ترجمه تفصيلي اين كتاب همراه با توضيحات و تعليقات ضروري به زودي چاپ و
در اختيار پژوهشگران و علاقه مندان قرار خواهد گرفت .

21

خصوصيت منحصر به فرد اين كتاب كه به پاسخگويي شبهات و ايرادات
وارده از سوي وهابيت ـ كه با هدف زير سؤال بردن اعمال شيعه بود ـ مي پردازد
اين است كه از سوي فردي تأليف گرديده كه سالها به عنوان يكي از علماي بزرگ وهابيت
در مسجدالحرام به تبليغ مي پرداخته و در اواخرعمر وظيفه خويش دانسته تا خطاها
و برداشت هاي اشتباه را اصلاح و تا حدي دين خود را به پيامبر ( صلي الله عليه وآله ) ادا نمايد وتمامي پاسخ هاي او
مستند به كتب و روايات مورد تأييد اهل سنت و جماعت مي باشد و حساسيت
فوق العاده اي كه در انتخاب احاديث و استنادات به كار گرفته است جاي
هر گونه شك و شبهه را در اصلاح مفاهيم مذكور از بين برده است .

ومن الله التوفيق

23

مقدمه مؤلّف

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام علي اشرف المرسلين
سيدنا محمد وعلي آله وصحبه أجمعين .

اما بعد : خداوند تبارك و تعالي
نعمت هاي فراواني به ما بخشيده است كه بزرگ ترين ، گرانقدرترين و
گرامي ترين آنها نعمت اسلام است . و از جمله نعمت هاي الهي امنيت است كه
موجب مي شود ما از آرامش و طمأنينه در گوشه و كنار سرزمين ها
بهره مند گرديم و از ديگر نعمت هاي خداوند ، اجراي شريعت اسلامي از طريق
اجراي حدود و رجوع به كتاب و سنت محمد بن عبدالله در اختلافات است ؛ چرا كه اسلام به
دشمنانش فرصت تفكر و بصيرت يابي مي دهد : ( وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ
الْمُشْرِكِينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتّي يَسْمَعَ كَلامَ
اللهِ ) ؛ ^{( 1 )} و اجازه اظهار هرگونه اعتراض يا بيان مطلب را به
معارض و معاند عطا مي كند : ـــــــــــــــــــــ

1 . توبه : 6 ؛ اگر كسي از مشركان به تو پناه آورد ، او
را پناه ده تا كلام الهي را بشنود .

24

( قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ
صادِقِينَ ) . ^{( 1 )}

و از مشركين مي خواهد كه فكر و نظر خويش را در امر دين
به صورت فردي يا جمعي به كار گيرند و از طريق برگزاري مجالس و
گردهمايي ها به مشورت در امر دين و واقعيت دعوت گر اين دين محمد ( صلي الله عليه وآله ) بپردازند و فرموده است :

( قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَة أَنْ تَقُومُوا
لِلّهِ مَثْني وَفُرادي ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا ما بِصاحِبِكُمْ مِنْ
جِنَّة ) . ^{( 2 )}

بلكه بالاتر از اين ، و آن چنين است كه او به دشمنش اطمينان
مي دهد تا جلو بيايد ، حرفش را بزند و خود و جايگاهش را درك كند و بفهمد كه او
موجودي زنده و عاقل است ، پس بايد عقل خود را به كار گيرد و بفهمد و بعد از اين
فهم و تعقل ، ثمره عقل و فهمش را خواهد ديد ، خداوند مي فرمايد : ( وَ
إِنّا أَوْ إِيّاكُمْ لَعَلي هُديً أَوْ فِي ضَلال مُبِين ) . ^{( 3 )}

ـــــــــــــــــــــ

1. بقره : 111 ؛ بگو دليل خويش را ارائه
دهيد اگر راست مي گوييد .

2. سبأ : 46 ؛ بگو من شما را تنها به يك
چيز نصيحت مي كنم و آن اين است كه دوتادوتا يا تك تك براي خدا بپاخيزيد و
بينديشيد كه رسول شما مجنون نيست .

3. سبأ : 24 : ما و شما ، يا بر طريق
هدايتيم يا در گمراهي آشكار .

25

بدينگونه است كه خداوند تعالي ، پيامبرش محمد ( صلي الله عليه وآله ) را امر مي كند كه به مشركين
گمراهِ باطل گرايي كه هيچ دين صحيح و عقيده معتبري ندارند در هنگام بحث و جدل
بگويد : يا من بر هدايتم يا شما و يا من در گمراهي ام يا شما ؟

و از اين رهگذر است كه اين مفاهيم در برخي موضوعات اسلامي مورد
اختلاف ، بين علما عرضه گرديد به گونه اي كه كسي نمي تواند بگويد : آراي علما در آن موضوع بر قول واحدي قرار گرفت و چاره اي جز بيان آن آرا و در
اختيار دانشمندان و محققين قراردادن آن نيست تا آن را بررسي و در آن تأمل نمايند ؛
اگر صحيح بود ، خداي را بر آن حمد مي كنم كه از توفيق و تأييد الهي بوده است و
اگر اشتباه بود خطا از بنده و اجتهاد من است .

اين كتاب نيز مانند ساير كتب ، قابل اصلاح و رجوع است و من به فضل
الهي در هر كتابي كه تأليف كرده ام به اين امر معترف بوده ام و در آخر
مكتوبات خود مي گويم : من از خداوند توفيق و استواري را در نوشته هايم طلب
مي كنم . اگر به صواب راه سپردم از خداوند است و اگر خطا كرده ام از خويش
و اجتهادم مي باشد و از هركس به خطاي من واقف گرديده تقاضا مي كنم
مرا مطلع و بر اشتباهاتم رهنمون گردد .

26

گفتگو بين دانشمندان به صورت خاصّي با بي طرفي ، تفاهم ،
تقواي الهي و ورع شناخته مي شود ؛ چراكه آنها آگاهي دهي ،
جهت دهي و دفاع از حرمت هاي الهي است و مي خواهند دستگير مردم
به سوي خيرات باشند ؛ زيرا آنها وارثان پيامبرانند و من نيز از خداوند
مي خواهم كه ما را از زمينه هاي لغزش حفظ و به راه استوار هدايت نمايد ؛

إنه سميع مجيب و بالله التوفيق .

السيد محمد بن علوي المالكي الحسني

27

شيوه كتاب

اين كتاب در سه باب بدين شرح تنظيم گرديده است :

باب اول : مباحث عقيدتي كه به فساد
مقياس هاي تكفير و گمراهي در عصر حاضر مي پردازد .

باب دوم : مباحث نبوي كه به خصائص و حقيقت انساني
پيامبر پرداخته و مفهوم تبرك به پيامبر و آثار او را تبيين مي كند .

باب سوم : مباحث گوناگون و از جمله زندگي برزخي و
مشروعيت زيارت پيامبر ( صلي الله عليه وآله ) و مسائل
مرتبط با آن از قبيل آثار ، مشاهد و مناسبت هاي ديني را مورد بررسي قرار
مي دهد .