بخش 8

6/1 . فتواهاي مشترك

در مرحله فقهي نيز تبادل نظر بين مذاهب مختلف ، در بسياري از ابواب فقهي به فتاوي نزديك ، بلكه واحدي منتهي خواهد شد . بعضي از فرق اسلامي ، در برخي از ابواب فقهي ، تحقيقات و پيشرفت هاي قابل ملاحظه اي دارند . ديگران مي توانند از آنها استفاده كنند . گاهي ممكن است در برخي از احكام و استنباطات اسلامي از كتاب و سنّت ، نوآوري هايي در اختيار بعضي از فرق اسلامي باشد ، ديگران از آن استفاده خواهند كرد و به فتاوي نزديك به هم يا مشتركي خواهند رسيد . ما مي بينيم گاهي فتوايي را از مذهبي نقل مي كنند ، درحالي كه آن فتوا ، فتوايي غريب در آن مذهب است ممكن است اهل آن مذهب از آن فتوا تحاشي بكنند يا اصراري به آن نداشته باشند . چرا ما نگرديم تا فتاوي مشترك را پيدا كنيم . ^{( 1 )}

6/2 . تقريب عملي مهم تر از همه نتايج تقريب

در نهايت و شايد مهم تر از همه نتايج تقريب ، تقريب عملي است ؛ يعني همكاري مسلمين با يكديگر ، منهاي احساس جدايي عقيدتي فرقه اي . اگر دشمنان بگذارند و اگر ما عاقل باشيم ، اين امر بسيار ممكن و سهل التناولي است . ما در ميان خودمان و در جوامع ديگر ، به خصوص بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ، مكرر اين را ديده ايم كه برادران شيعه و سنّي كنار هم مي نشينند و در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حديث ولايت ، ج8 ، صص 79 ـ 80 .

مسائل عملي و سياسي و مسائل مربوط به سرنوشت اسلام ، طوري با هم تبادل نظر مي كنند كه اصلا به يادشان نيست كه اين مذهبش چيست و آن مذهبش چيست . ما همواره اين احساس را در خود مشاهده كرده ايم و در بسياري از معاشرانمان از اصحاب مذاهب مختلف ، اين را ديده ايم .

پس اين سه مرحله است ، هم در مرحله اعتقاد ، هم در مرحله احكام فقهي و هم در مرحله همكاري عملي آنچه كه اينها را تضمين مي كند ، اين است كه اولا به توطئه دشمن هوشمندانه نگاه كنند . ثانياً به آن مواردي از اسلام كه اين تقريب را تضمين مي كند ، بيشتر فكر كنند . ^{( 1 )}

6/3 . توجه به مشتركات اسلامي به عنوان پايه هاي تقريب

در صدر فعاليت هاي مرحوم آيت الله بروجردي ( رحمه الله ) براي تقريب آن طور كه من شنيدم و تا حدودي اطلاع دارم ، توجه به حديث ثقلين بود كه بين مذاهب مختلف اسلامي مورد اتفاق است و متواتراً آن را نقل كرده اند . به همان شكلي كه شيعه آن را نقل كرده ، كتب برادران اهل سنّت هم پُر است . اگرچه به شكل ديگري هم نقل كرده اند . به هر حال ، مسئله اهل بيت ( عليهم السلام ) و نظير آن را كه مورد قبول همه مسلمين است و همه مسلمين به آنان ارادت دارند و آنان را دوست مي دارند و هر كدام به نحوي به آنان عقيده ديني دارند ، محور قرار بدهند . در خود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حديث ولايت ، ج8 ، ص80 .

اسلام مي شود مواردي را از متون اسلامي پيدا كرد كه پايه هاي تقريب باشد . ^{( 1 )}

6/4 . جلوگيري از نشر آثار تفرقه انگيز

اين مجمع در مقام عمل هم بايد گروه هاي تحقيقات علمي ـ چه در سايه همان دانشگاهي كه ان شاءالله تأسيس خواهد شد و چه به شكل ديگر ـ به وجود بياورد كه بتوانند درباره مسائل قابل بحث در تقريب ، تحقيق و بررسي كنند . البته يكي از كارهايي كه بايد انجام بگيرد ، تلاش براي جلوگيري از نشر آثار تفرقه انگيز است . چه در محيط شيعي چه در محيط سنّي . الان براي ايجاد بغض و كينه ، آثاري نوشته مي شود و پول هايي خرج مي شود . اگر بتوانيم ، بايد جلوي اينها را بگيريم . اين گونه آثار ، همه جا هم منتشر مي شود . ما نمي گوييم كه در ايران مطلقاً منتشر نمي شود ، نخير ، در ايران هم متأسفانه مواردي مشاهده مي شود . آثار كينه برانگيز و تفرقه انگيزي از طرفين منتشر مي شود . يكي از موارد توجه اين مجمع ، بايد همين مورد باشد . بحث مذهبي بكنند ، كتاب هاي متعدد بنويسند ، استدلالات كلامي بكنند و فضايل مورد نظر خودشان را در كتاب ها بياورند ـ اين مقوله ديگري است ـ اما آثاري را كه موجب تفرقه ، كينه و تعميق بغض است منتشر نكنند . روي اين نكته بايد فكر بشود . ببينيم اين مجمع واقعاً چگونه مي تواند به شكل مناسبي بر اين معنا اشراف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ص81 .

و نظارتي پيدا كند .

براي من كتاب هاي متعددي از نقاط مختلف عالم مي رسد كه پيداست اصلا سعي افرادي بر اين بوده كه اين كتاب ها براي ايجاد كينه و كدورت و بغض و نگراني نوشته بشود . حال كه در جمهوري اسلامي بحمدالله پرچم اسلام و قرآن بلند است و حالا كه شعارها ، شعارهاي اسلامي و پرجاذبه است ، سعي مي كنند از طريق ديگري ، كينه اين كشور ، اين ملت و اين حكومت را در دل برادران مسلمان در نقاط مختلف عالم وارد كنند . كتاب هايي مخصوص اين كار مي نويسند ، دشمن كه بي كار ننشسته است . ^{( 1 )}

7ـ تهيه منشور وحدت

رهبر انقلاب ، تهيه منشوري را كه بيانگر چارچوب و اصول متفق عليه باشد ، امري ضروري و لازم مي شمارد و از همه انديشمندان مي خواهد هر چه زودتر به اين كار دست بزنند :

چيزهايي مانع از اتحاد مي شود ، عمده آنها بعضاً كج فهمي ها و بي اطلاعي هاست . از حال هم خبر نداريم . درباره عقايد هم درباره تفكرات يكديگر دچار اشتباه مي شويم ، شيعه درباره سنّي ، سنّي درباره شيعه ؛ فلان ملت مسلمان درباره آن ملت ديگر ، درباره همسايه اش ، سوءتفاهم ها ، كه دشمنان هم به شدت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حديث ولايت ، ج8 ، ص82 .

بر اين سوءتفاهم ها دامن مي زنند . افرادي هم متأسفانه بر اثر همين سوء فهم ، سوءتحليل ، نديدن نقشه كلي دشمن ، بازيچه اين بازي دشمن قرار مي گيرند و دشمن از آنها استفاده مي كند . گاهي يك انگيزه خيلي كوچك ، انساني را وادار مي كند ، حرفي بزند ، موضعي بگيرد ، كاري بكند كه دشمن در نقشه كلي خود از آن حرف استفاده مي كند و شكاف را بين برادران زياد مي كند .

علاج اصلي ، داروي اصلي براي امروز دنياي اسلام ، داروي اتحاد است . بايد با هم متحد بشوند . علما و روشن فكران اسلام بنشينند و منشور وحدت اسلامي را تنظيم كنند . منشوري تهيه كنند تا فلان آدم كج فهم متعصب وابسته به اين يا فلان يا آن فرقه اسلامي نتواند آزادانه جماعت كثيري از مسلمانان را متهم به خروج از اسلام كند ، تكفير كند . تهيه منشور جزو كارهايي است كه تاريخ امروز از روشن فكران اسلامي و علماي اسلامي مطالبه مي كند . اگر شما اين را نكنيد ، نسل هاي بعد از شما مؤاخذه خواهند كرد . ^{( 1 )}

وظيفه علما ، وظيفه سنگيني است . امروز وحدت دنياي اسلام ، يك هدف اعلاست كه اگر اين وحدت حاصل شد ، آن وقت دنياي اسلام حقيقتاً مي تواند به عزت كامل و عمل به احكام اسلامي دست پيدا كند . مي تواند اين كار را هم بكند . هم دولت ها بايد كمك كنند ، هم ملت ها بايد كمك كنند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در ديدار با كارگزاران نظام ، 17/1/1386 .

2 . 25/10/1385 .

كلام آخر رهبر انقلاب اين است كه مي توان مشكلات جهان اسلام را برطرف كرد ، اگر مسلمانان با اتكا به پروردگار ، وحدت و تكيه بر نيروي امت بزرگ اسلامي ، گام بردارند . مروري بر پيشينه هم گرايي و واگرايي در جهان اسلام و آن گاه بررسي اهداف تقريب بين مذاهب اسلامي براي ايجاد وحدت اسلامي در فصل هاي آينده ، دريچه هايي از عبرت و اميد را به روي مسلمانان مي گشايد .

فصل سوم : حج و انسجام از منظر امام ( ره ) و رهبري

فصل سوم :

حج و انسجام

از منظر امام ( رحمه الله ) و رهبري

درآمد

از شاخص ترين برنامه هاي جهاني اسلام فريضه حج است كه از جايگاه ويژه و والايي برخوردار است . انبيا از آدم تا خاتم الانبيا ( صلّي الله عليه وآله ) به حج اهتمام ورزيده اند و آن را در سرلوحه رسالت خويش قرار داده اند .

فريضه حج اگرچه از ابعاد متعالي مختلفي برخوردار است . ولي در اينجا به بُعد اجتماعي و وحدت بخش آن مي پردازيم كه بسيار كم مطرح شده است و دشمنان اسلام نيز تلاش فراواني كرده اند تا از تأثير و نقش حج در تحكيم وحدت مسلمانان بكاهند . آنها با روش هاي مختلفي كوشيده اند اين عبادت جامع و مؤثر را به جنبه هاي خاص و صوري محدود كنند تا اهداف و مصالح مسلمانان تأمين نشود و در وضع اسف بار جوامع اسلامي تحولي بهوجود نيايد .

بايد اذعان كرد كه متأسفانه هنوز مسلمانان معناي حج را آن گونه كه بايسته است ، درك نكرده اند و از حج ابراهيمي و محمّدي بسيار فاصله

دارند . امام خميني ( رحمه الله ) در تشريح ابعاد مختلف فردي و اجتماعي حج مي گويد :

حج براي نزديك شدن و اتصال انسان به صاحب خانه است و حج تنها حركات و اعمال و لفظ ها نيست و با كلام و لفظ و حركت خشك انسان به خدا نمي رسد . حج ، كانون معارف الهي است كه از آن محتواي سياست اسلام را در تمامي زواياي زندگي بايد جستوجو كرد . حج ، پيام آور ايجاد و بناي جامعه اي به دور از رذايل مادي و معنوي است . حج ، تجلي و تكرار همه صحنه هاي عشق آفرين زندگي يك انسان و يك جامعه متكامل در دنياست و مناسك حج ، مناسك زندگي است و از آنجا كه جامعه امت اسلامي از هر نژاد و ملتي بايد ابراهيمي شود تا به خيل امت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) پيوند خورد و يكي گردد و يد واحده شود ، حج ، تنظيم و تمرين و تشكل اين زندگي توحيدي است . حج ، عرصه نمايش و آيينه سنجش استعدادها و توان مادي و معنوي مسلمانان است . ^{( 1 )}

در حقيقت ، جلوه اجتماعي سياسي و وحدت بخش حج چنين است كه اين اجتماع عظيم ، مرزهاي جغرافيايي را كنار زده ، نژادها و رنگ ها را ناديده گرفته و به فاصله هاي طبقاتي توجهي نكرده است و تنها ضابطه اش ، تسليم شدن در برابر امر خداست . آن كس كه به آيين مقدس

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . امام خميني ( رحمه الله ) ، صحيفه نور ، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، 1378 ، چ 2 ، ج 11 ، ص 534 .

اسلام ـ كه همان شريعت حنيف ابراهيم ( عليه السلام ) است ـ اظهار ايمان كند ، مي تواند در اين وادي مقدس پا بگذارد و به انبوه زايران خدا بپيوندد . با جمع شدن اين قطره هاي انساني ، اقيانوسي بزرگ از موحدان تشكيل مي شود كه اولين اثر آن ، ايجاد رعب و وحشت در دل دشمنان اين آيين است .

در اين مراسم الهي ، با كنار رفتن تفاخرها و امتيازات موهوم ، احساس برادري و وحدت ، در افراد ايجاد مي شود و همه خود را در يك صف و در يك جهت و گرد يك محور مي يابند . بديهي است وقتي اقوام و امم مختلف از مناطق جداگانه زمين با همه تفاوت هايي كه در نژاد و زبان و رنگ و سنن و آداب آنها هست ، در يك جا جمع شوند و سپس يكديگر را بشناسند و معلوم شود كه كلمه حق ، كلمه واحد آنهاست و معبود همه ، يكي است و او خداي عزوجل است و قبله همه ، يكي و آن كعبه است ، اتحاد روحي آنها به اتحاد جسمي تبديل مي شود و وحدت كلمه ، ايشان را به تشابه در عمل مي كشاند . اين از آن ديگري آنچه مي پسندد ، مي آموزد و آن ديگري نيز خوبي هاي اين را مي گيرد و اين به كمك آن مي شتابد و براي حل مشكلات آن قوم كمر همت برمي بندد و به اندازه مقدور خود ، ياري اش مي دهد . در نتيجه ، جامعه هاي كوچك به جامعه اي بزرگ تبديل مي شود . آن وقت ، نيروهاي كوچك نيز به نيرويي بزرگ بدل مي شود كه كوه هاي بلند هم نمي توانند در مقابل آن مقاومت كنند و هيچ دشمن نيرومندي ، حريف آن نمي شود .

حقيقت حج ـ به ويژه بعد اجتماعي و وحدت بخش آن ـ همان است كه بنيان گذار جمهوري اسلامي و نيز رهبر فرزانه انقلاب اسلامي در سخنان خود به آن اشاره كرده اند .

حج از نگاه امام خميني ( ره )

الف : حج از نگاه امام خميني ( رحمه الله )

بنيان گذار جمهوري اسلامي ايران ـ حضرت امام خميني ( قدس سره ) ـ با ژرف انديشي بي نظير خود ، نقش حج در تحكيم وحدت مسلمانان را ـ در رهنمودها و پيام هاي خود به حجاج بيت الله الحرام ـ بيان كرده اند .

فلسفه و اهداف سياسي و اجتماعي حج

1 . پيشرفت معنوي وسياسي مسلمانان ورفع مشكلات جهان اسلام

لازم است زايرين محترم بيت اللّه الحرام از هر ملت و مذهبي كه هستند ، به فرامين قرآن كريم گردن نهند و در مقابل سيل شيطاني بنيان كن اسلام زدايي شرق و غرب و وابستگان بي اراده آنان ، دست اخوت اسلامي به هم دهند . و به آيات شريف

الهي كه آنان را به اعتصام به حبل اللّه فرا خوانده و از تفرقه و اختلاف تحذير و نهي فرموده است ، توجه كنند . از اين فريضه عبادي ـ سياسي اسلام ، در آن امكنه شريفه كه به حق براي مصالح موحدين و مسلمين جهان بنا شده است ، بيشترين استفاده معنوي و سياسي را نموده و به سرّ قربان گاه ابراهيمي ـ اسماعيلي توجه كنند كه براي خداي تبارك و تعالي و هدف مقدس اسلام تا سرحد فداي عزيزترين ثمره وجود خود بايد ايستاد و از هدف الهي دفاع نمود . ^{( 1 )}

قرآن كريم مي فرمايد كه « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقُوا » ( آل عمران : 103 ) . ما اگر همين يك آيه را ، مسلمين اگر همين يك آيه را عمل به آن بكنند ، تمام اشكالات اجتماعي و سياسي و اقتصادي و همه چيزشان بدون تشبث به غير رفع مي شود . اسلام براي مردم در هر ناحيه يك امور سياسي ـ عبادي قرار داده است . اين جماعات در تمام كشورهاي مسلمين ، و در هر شهر و ده و روستا ، اينها يك امور اجتماعي ـ سياسي است كه اهل يك بلد در مساجد مجتمع بشوند و مشكلات خودشان را نسبت به آن بلد حل بكنند . و اجتماع كعبه ، بزرگ ترين اجتماعي است كه هيچ دولتي نمي تواند خودش اين اجتماع را ايجاد كند و خداي تبارك و تعالي همچو كرده است كه مسلمين بدون يك مزاحمت ها و زحمت هايي و بدون يك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . امام خميني ( رحمه الله ) ، صحيفه نور ، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، 1374 ، چ 2 ، ج 9 ، ص 556 .

خرج هايي كه بر دولت ها باشد ، مجتمع مي شوند در آنجا و مع الأسف ، استفاده از آن نمي شود » . ^{( 1 )}

به همين دليل جهان اسلام را در موسم حج به اتحاد و وحدت فرا مي خواند و آن را از وظايف مؤكد زائران بيت الحرام مي شمارد :

« با اتكال به خداي بزرگ در اين مواقف عظيمه ، پيمان اتحاد و اتفاق در مقابل جنود شرك و شيطنت ببنديد و از تفرق و تنازع بپرهيزيد : « . . . وَ لاتَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ ريحُكُمْ . . . » .

رنگ و بوي ايمان و اسلام كه اساس پيروزي و قدرت است ، با تنازع و دسته بندي هاي موافق با هواهاي نفسانيه و مخالف با دستور حق تعالي زدوده مي شود و اجتماع در حق و توحيد كلمه و كلمه توحيد كه سرچشمه عظمت امت اسلامي است ، به پيروزي مي رسد . اي زايران خانه خدا ! در مواقف و مشاعر الهي به هم بپيونديد و از خداوند تعالي نصرت اسلام و مسلمين و مستضعفان جهان را بخواهيد » . ^{( 2 )}

« از جمله وظايف در اين اجتماع عظيم [ حج ] ، دعوت مردم و جوامع اسلامي به وحدت كلمه و رفع اختلافات بين طبقات مسلمين است » . ^{( 3 )}

2 . متحدسازي مسلمانان در برابر جهان كفر و استكبار

حضرت امام ( قدس سره ) يكي از فلسفة اساسي حج ابراهيمي را ، ايجاد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج 7 ، ص 573 .

2 . همان ، ج 6 ، صص 152 و 153 .

3 . صحيفه نور ، ج 7 ، ص 3 .

وحدت در صفوف مسلمانان براي رويارويي و مقابله با طاغوت و استكبار دانسته و مي فرمايد :

« يكي از فلسفه هاي مهم اجتماع عظيم از سراسر جهان در اين مقام مقدس و مهبط وحي ، به هم پيوستن مسلمانان جهان و تحكيم وحدت بين پيروان پيامبر اسلام و پيروان قرآن كريم در مقابل طاغوت هاي جهان است و اگر خداي نخواسته از اعمال بعض زايران در اين وحدت خللي واقع شود و تفرقه اي ايجاد گردد ، موجب سخط رسول اللّه ( صلّي الله عليه وآله ) و عذاب خداوند قادر خواهد شد . زايران محترم كه در جوار خانه خدا و محل رحمت او هستند ، با همه بندگان خدا با رفق و مروت و اخوت اسلامي رفتار نمايند و همه را بدون در نظر گرفتن رنگ و زبان و منطقه و محيط ، از خود بدانند و همه باهم يد واحده و ملت واحد قرآني باشند تا بر دشمنان اسلام و انسانيت چيره شوند » . ^{( 1 )}

« دل ميقات در هواي زايراني مي تپد كه از كشور « لا شرقيه و لا غربيه » آمده اند تا با تلبيه و « لبيك ، لبيك » دعوت خداوند را به سوي صراط مستقيم انسانيت اجابت كنند و با پشت پا زدن بر مكتب هاي شرقي و غربي و انحرافات ملي گرايي ، فرقه زدايي نموده ، با همه ملت ها ، بدون در نظر گرفتن رنگ و مليت و محيط و منطقه ، برادر و برابر ، غم خوار يكديگر باشند و تحكيم وحدت كنند و با يدِ واحده بر دشمنان بشريت و زورگويان جهان خوار بتازند » . ^{( 2 )}

« اكنون كه در مركز اسلام حيات بخش به امر خدا و نداي رسولش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ج 11 ، صص 89 و 90 .

2 . صحيفه نور ، ج 7 ، صص 83 و 84 .

گرد آمده ايد و از هر ملت و مذهب در اين مكان عظيم اجتماع كرده ايد ، بايد بدانيد كه چاره اساسي در سايه وحدت همه مسلمين و اجتماع همگاني در قطع يد ابرقدرت ها از كشورهاي اسلامي است و عملي كردن شعاير مواقف كريمه و مشاهد مشرفه در كشورهاي خويش است » . ^{( 1 )}

« شرط همه مناسك و مواقف براي رسيدن به آرزوهاي فطري و آمال انساني ، اجتماع همه مسلمانان در اين مراحل و مواقف و وحدت كلمه تمامي طوايف مسلمين است بدون اعتنا به زبان و رنگ و قبيله و طايفه و مرز و بوم و عصبيت هاي جاهلي و هماهنگ خروشيدن بر دشمن مشترك است كه دشمن اسلام عزيز است و در اين عصر از آن سيلي خورده است و آن را مانع غارت گري هاي خود مي داند و با تفرقه افكني و نفاق پراكني مي خواهد اين مانع ملموس را از سر راه خود بردارد » . ^{( 2 )}

« امروز چاره چيست و براي شكستن بت ها چه تكليفي متوجه مسلمانان جهان و مستضعفان مي باشد ؟ يك چاره كه اساس چاره هاست و ريشه اين گرفتاري ها را قطع مي كند و فساد را از بن مي سوزاند ، وحدت مسلمانان ، بلكه تمامي مستضعفان و در بند كشيده شدگان جهان است . و اين وحدت كه اسلام شريف و قرآن كريم بر آن پافشاري كرده اند ، با دعوت و تبليغ دامنه دار بايد به وجود آيد . و مركز اين دعوت و تبليغ مكه معظمه در زمان اجتماع مسلمين براي فريضه حج است كه ابراهيم خليل اللّه و محمد حبيب اللّه ، شروع و در آخرالزمان حضرت بقية اللّه ـ أرواحنا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ص 90 .

2 . همان ، صص 226 و 227 .

لمقدمه الفدا ـ تعقيب مي كند » . ^{( 1 )}

« اي مسلمانان جهان و اي پيروان مكتب توحيد ! رمز تمام گرفتاري هاي كشورهاي اسلامي ، اختلاف كلمه و عدم هماهنگي است . و رمز پيروزي ، وحدت كلمه و ايجاد هماهنگي است كه خداوند تعالي در يك جمله بيان فرموده : « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقُوا . . . . » اعتصام به حبل اللّه ، بيان هماهنگي جميع مسلمين است براي اسلام و به سوي اسلام و براي مصالح مسلمين و گريز از تفرقه و جدايي و گروه گرايي كه اساس همه بدبختي ها و عقب افتادگي هاست . از خداوند متعال عظمت اسلام و مسلمين و وحدت كلمه مسلمانان جهان را خواستارم » . ^{( 2 )}

« از جمله وظايف در اين اجتماع عظيم ، دعوت مردم و جوامع اسلامي به وحدت كلمه و رفع اختلافات بين طبقات مسلمين است كه خطبا و گويندگان و نويسندگان در اين امر حياتي اقدام نمايند و كوشش كنند در به وجود آوردن جبهه مستضعفين كه با وحدت جبهه و وحدت كلمه و شعار « لا اله الا اللّه » از تحت اسارت قدرت هاي شيطاني اجانب و استعمارگران و استثمارگران بيرون آيند و با اُخوت اسلامي بر مشكلات غلبه پيدا كنند » . ^{( 3 )}

ايشان در جايي ديگر به اين هدف اساسي حج چنين اشاره مي كند :

« هان اي مسلمانان جهان و مستضعفان تحت سلطه ستمگران ! به پا خيزيد و دست اتحاد به هم دهيد و از اسلام و مقدّرات خود دفاع كنيد و از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ج 10 ، صص 287 و 288 .

2 . صحيفه نور ، ج 6 ، ص 4 .

3 . همان ، صص 3 و 4 .

هياهوي قدرت مندان نهراسيد كه اين قرن به خواست خداوند قادر ، قرن غلبه مستضعفان بر مستكبران و حق بر باطل است » . ^{( 1 )}

« اي مسلمانان جهان كه به حقيقت اسلام ايمان داريد ، به پا خيزيد و در زير پرچم توحيد و در سايه تعليمات اسلام ، مجتمع شويد و دست خيانت ابرقدرتان را از ممالك خود و خزاين سرشار آن كوتاه كنيد و مجد اسلام را اعاده كنيد و دست از اختلافات و هواهاي نفساني برداريد كه شما داراي همه چيز هستيد . بر فرهنگ اسلام تكيه زنيد و با غرب و غرب زدگي مبارزه نماييد و روي پاي خودتان بايستيد و بر روشن فكران غرب زده و شرق زده بتازيد و هويت خويش را دريابيد و بدانيد كه روشن فكران اجير شده بلايي بر سر ملت و مملكت شان آورده اند كه تا متحد نشويد و دقيقاً به اسلام راستين تكيه ننماييد ، بر شما آن خواهد گذشت كه تا كنون گذشته است . امروز زماني است كه ملت ها چراغ راه روشن فكرانشان شوند و آن ها را از خودباختگي و زبوني در مقابل شرق و غرب نجات دهند كه امروز روز حركت ملت هاست و آنان هادي هدايت كنندگان تا كنوند . بدانيد كه قدرت معنوي شما بر همه قدرت ها چيره خواهد شد و قريب يك ميليارد جمعيت شما با خزاين سرشار و ثروت بي پايان مي تواند تمام قدرت ها را در هم شكند . نصرت كنيد خدا را تا نصرت دهد شما را . اي اقيانوس بزرگ مسلمانان ، خروش برآوريد و دشمنان انسانيت را در هم شكنيد ؛ كه اگر به خداي بزرگ رو آوريد و تعليمات آسماني را وجهه خود قرار دهيد ، خداي تعالي و جنود عظيم او با شماست » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ج 9 ، ص 26 .

2 . صحيفه نور ، ج 7 ، ص 525 .

3 . بيداري مسلمانان

« آن حجي كه خداي تبارك و تعالي مي خواهد و آن حجي كه اسلام از ما خواسته است ، آن است كه وقتي مي رويد حج اين مسلمين بلاد را بيدار كنيد ، متحد كنيد با هم . بفهمانيد به آنها كه چرا بايد بيش از يك ميليارد مسلمين تحت فشار دو تا قدرت چند صد ميليوني باشند . تمام گرفتاري ها براي اين است كه مسلمين را از آن راهي كه اسلام دارد ، منحرف كرده اند » . ^{( 1 )}

« اميد است حجاج محترم بيت اللّه الحرام ، از هر فرقه هستند و اهل هر مذهب مي باشند ، در مواقف و مشاعر محترمه ، دست جمعي براي پيروزي اسلام بر كفر جهاني دعا كنند و براي بيداري مسلمانان و حكومت هاي آنان فرياد كنند و دعاي بليغ نمايند » . ^{( 2 )}

4 . تحكيم برادري مسلمانان

« يكي از مهمات فلسفه حج ، ايجاد تفاهم و تحكيم برادري بين مسلمين است » . ^{( 3 )}

« حج ، بهترين ميعادگاه معارفه ملت هاي اسلامي است كه مسلمانان با برادران و خواهران ديني و اسلامي خود از سراسر جهان آشنا مي شوند و در آن خانه اي كه متعلق به تمام جوامع اسلامي و پيروان ابراهيم حنيف است ، گِردهم مي آيند و با كنار گذاردن تشخص ها و رنگ ها و مليت ها و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج 10 ، ص 260 .

2 . همان ، ص 285 .

3 . همان ، ج 5 ، ص 524 .

نژادها به سرزمين و خانه اولين خود رجعت مي كنند و با مراعات اخلاق كريمه اسلامي و اجتناب از مجادلات و تجملات ، صفاي اخوت اسلامي و دورنماي تشكل امت محمدي ( صلّي الله عليه وآله ) را در سراسر جهان به نمايش مي گذارند » . ^{( 1 )}

« اميد است حجاج محترم كشورهاي اسلامي در وحدت كلمه ، كوشا [ باشند ] و از اخوت ايماني كه خداوند تعالي بين مسلمين امر فرموده است ، غفلت ننمايند و از تفرقه افكني كه كار شيطان و شياطين انسي است ، احتراز نمايند » . ^{( 2 )}

نقش ها و وظايف زائران و حج گزاران

1ـ تبادل نظر مسلمانان در حج

« بر ملت هاي اسلامي لازم است كه در اين اجتماع مقدس حج ، اولاً در مسائل اساسي اسلام و ثانياً در مسائل خصوصي كشورهاي اسلامي تبادل نظر كرده ، ببينند كه در داخل كشورها با دست استعمار و عمّال آن بر برادران مسلمان آنان چه مي گذرد . اهالي هر كشوري بايد در اين اجتماع مقدس ، گرفتاري هاي ملت خود را به مسلمين جهان گزارش دهند » . ^{( 3 )}

« فريضه حج يكي از بزرگ ترين فريضه هاي عبادي ـ سياسي اسلام و كنگره عظيم حج در مواقف معظمه از بزرگ ترين كنگره هاي جهان اسلام است . حجاج محترم جهان را دور هم گرد آورده و در مصالح اسلام و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ج 11 ، ص 372 .

2 . صحيفه نور ، ج 9 ، ص 476 .

3 . همان ، ج 1 ، ص 295 .

مشكلات مسلمين تبادل آرا نموده و راه هاي اتحاد بين همه طوايف و مذاهب اسلامي را بررسي كنيد و در امور سياسي مشترك بين همه طوايف ، مشكلاتي را كه براي همه مسلمين جهان به دست دشمنان سرسخت اسلام پيش آمده است كه اهمّ آن اختلاف انگيزي بين صفوف مسلمانان است ، را چاره انديشي بنماييد » . ^{( 1 )}

2ـ برائت از مشركان در حج

« اعلان برائت از مشركان كه از اركان توحيدي و واجبات سياسي حج است ، بايد در ايام حج به صورت تظاهرات و راه پيمايي با صلابت و شكوه هر چه بيشتر و بهتر برگزار شود و حجاج محترم ايراني و غيرايراني با هماهنگي كامل با مسئولين حج در كليه مراسم شركت نمايند و فرياد كوبنده برائت از مشركان و ملحدان استكبار جهاني و در رأس آنان ، امريكاي جنايت كار را در كنار خانه توحيد طنين اندازند و از ابراز بغض و كينه خود نسبت به دشمنان خدا و خلق غافل نشوند » . ^{( 2 )}

« ما با اعلام برائت از مشركين ، تصميم بر آزاديِ انرژي متراكم جهان اسلام داشته و داريم و به ياري خداوند بزرگ و با دست فرزندان قرآن روزي اين كار صورت خواهد گرفت . و ان شاء اللّه روزي همه مسلمانان و دردمندان عليه ظالمين جهان فرياد زنند و اثبات كنند كه ابرقدرت ها و نوكران و جيره خوارانشان از منفورترين موجودات جهان هستند » . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ج 11 ، ص 76 .

2 . صحيفه نور ، ج 7 ، ج 11 ، ص 346 .

3 . همان ، ص 537 .

« اگر ان شاء اللّه عموم زايران از هر طايفه و مذهب كه از سراسر جهان در آن مكان شريف مجتمع شده اند ، نداي خداوند را اجابت كنند و با فرياد واحد ، ستمگران و ظالمان را محكوم نمايند ، كاخ هاي ستم فروخواهد ريخت . اگر نمايندگان يك ميليارد مسلمان با اسم و رسم از متجاوزان به حقوق مظلومان و بلاد مسلمين برائت جويند و خواستار قطع يد ظالمين شوند ، هيچ قدرتي تاب مقاومت با آنان را نخواهد داشت . اگر ملت هاي اسلامي و دولت هاي كشورهاي اسلامي ، با اين همه امكانات انساني و ذخاير مورد احتياج حياتي قدرتمندان ، از روي قدرت با آنان برخورد كنند و از جاروجنجال و هياهوهاي كاخ نشينان نترسند و تحت تأثير تبليغات دروغين رسانه هاي طرفدار و جيره خوار ابرجنايت كاران واقع نشوند و با اتكال به قدرت لايزال ايزدي و به شكر نعمت هايي كه به آنها داده است ، بر سر آنها فرياد كشند و آنان را تهديد به بستن مرزهاي خود به روي آنان و قطع كمك هاي خود از نفت و غير آن نمايند ، شكي نيست كه آنها در مقابل اين قدرت كه ما قدر آن را نمي دانيم ، تسليم خواهند شد » . ^{( 1 )}

3 . هشياري در برابر توطئه اختلاف افكني مسلمانان

امام خميني ( قدس سره ) با بصيرت و ژرف نگري كامل خود خطر فتنه انگيزي و اختلاف افكني بين حجاج مورد توجه قرار داده و به زايران بيت اللّه الحرام چنين هشدار مي دهد :

مسلمانان حاضر در مواقف كريمه ، از هر ملت و مذهب كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج 7 ، صص 85 و 86 .

هستند ، بايد به خوبي بدانند كه دشمن اصلي اسلام و قرآن كريم و پيامبر عظيم الشأن ( صلّي الله عليه وآله ) ابرقدرت ها ، خصوصاً امريكا و وليده فاسدش ، اسرائيل است كه چشم طمع به كشورهاي اسلامي دوخته و براي چپاول مخازن عظيم زيرزميني و روي زميني اين كشورها از هيچ جنايت و توطئه اي دست بردار نيستند . و رمز موفقيت آنان در اين توطئه شيطاني ، تفرقه انداختن بين مسلمانان ، به هر شكل كه بتوانند ، مي باشد . در مراسم حج ممكن است اشخاصي . . . را وادار كنند كه اختلاف بين شيعه و سني ايجاد كنند و آن قدر به اين پديده شيطاني دامن زنند كه بعض ساده دلان باور كنند و موجب تفرقه و فساد شوند . برادران و خواهران هر دو فرقه بايد هوشيار باشند و بدانند كه اين كوردلان جيره خوار با اسم اسلام و قرآن مجيد و سنت پيامبر مي خواهند اسلام و قرآن و سنت را از بين مسلمين برچينند يا لااقل به انحراف كشانند . برادران و خواهران بايد بدانند كه امريكا و اسرائيل با اساس اسلام دشمنند ؛ چرا كه اسلام و كتاب و سنت را خار راه خود و مانع از چپاولگري شان مي دانند ؛ چرا كه ايران با پيروي از همين كتاب و سنت بود كه در مقابل آنان به پا خاست و انقلاب نمود و پيروز شد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج 7 ، ص 603 .

حج در ديدگاه مقام معظم رهبري

ب : حج در ديدگاه مقام معظم رهبري

رهبر معظم انقلاب با نگرشي جامع ، مسئله حج و اتحاد مسلمانان و انسجام اسلامي را در سال هاي متمادي ـ در سخنان و پيام هاي خود به حجاج بيت اللّه الحرام ـ تبيين كرده اند . مطالبي كه پيش رو داريد ، موضوع بندي اهم ديدگاه ها و نقطه نظرات ايشان در مقوله حج و وحدت مسلمانان است .

حج ؛ رمز وحدت و نماد عظمت

« خداوند حكيم عزيز را حمد و سپاس كه حج را رمز وحدت و عظمت مسلمين و هماهنگي و پيوند ميان آنان قرار داد و باطل السحر بسياري از ابتلائاتي كه افراد و جوامع مسلمين بر اثر جداماندگي از اصل و ريشه خود به آن دچار مي شوند ، مانند : بيگانه گرايي و خودفراموشي و ترفندپذيري و غفلت از خدا و اسارت در دست اهل دنيا و بدبيني به برادران و شنودن

سخن دشمن درباره آنان و عدم حساسيت به سرنوشت امت اسلامي ، بلكه شناختن كليتي به نام امت اسلامي ، و بي خبري از حوادث ديگر بلاد اسلامي و تا هشياري در برابر نقشه هاي دشمنان دوباره اسلام و مسلمين و بسي بيماري هاي مهلك ديگر كه در طول تاريخ اسلام بر اثر تسلط نااهلان و از خدا بي خبران بر زندگي سياسي و سرنوشت مسلمين ، همواره مسلمانان را تهديد كرده و در قرن هاي اخير ، با حضور قدرت هاي استعماري بيگانه در منطقه يا دست نشاندگان فاسد و دنياپرستشان ، شكلي بحراني و ويرانگر به خود گرفته است » . ^{( 1 )}

« موسم حج بار ديگر نمايشگاه عظيم خود را در پايگاه وحي و نبوت بر سر پا كرده و صحنه شگفت آور و شورانگيزي پديد آورده است . رودهاي خروشان ملت هاي مسلمان از همه سوي جهان در اين اقيانوس فرو مي ريزند و هم زيستي امت واحده را در زير لواي توحيد مجسم مي كنند . احساسات در هم تنيده اين مجموعه بشري ، نمايشگر آرزوها و نيازها و دردها و توانايي هاي امت عظيم اسلامي است » . ^{( 2 )}

« شكوه و جلال اين گردهم آيي بي نظير ، ما را با واقعيت امت عظيم اسلامي كه فراتر از ملّت ها و نژادها و رنگ ها و زبان ها است ، آشنا مي سازد . اين جمع درهم تنيده و هماهنگ ، اين زبان ها كه همه به يك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سيدعلي خامنه اي ، حديث ولايت ، تهيه و تنظيم : دفتر مقام معظم رهبري ، تهران ، چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي ، 1376 ، چ 7 ، صص 143 و 144 .

2 . گروهي از نويسندگان ، اكسير اعظم ( درباره انسجام اسلامي ) ، مؤسسه پژوهشي فرهنگي انقلاب اسلامي ، بي تا ، ص 140 ، پيام به حجاج بيت اللّه الحرام ، 12/12/1379 .

سخن مترنم اند ، اين تن ها و دل ها كه همه به يك قبله رو مي آورند ، اين انسان ها كه ده ها كشور و ملت را نمايندگي مي كنند ، همه متعلق به يك واحد و يك مجموعه عظيمند و آن امت اسلامي است » . ^{( 1 )}

فلسفه و اهداف حج ابراهيمي

1 . اميد و گشايش براي مسلمانان

« برادران و خواهران مسلمان ! روزهاي حج ، روزهاي اميد و نويد است . از سويي ، شكوه هم بستگي ميان مسافران خانه توحيد ، در دل ها اميد مي آفريند و از سويي ، طراوت يافتن جان ها به بركت ذكر الهي ، گشايش درهاي رحمت را نويد مي دهد » . ^{( 2 )}

2 . صفا و پاكي روح فردي و جمعي

« اينك فرصت خودسازي و بهره گيري از اين آبشار زُلال توحيد و وحدت فرا رسيده است . لبيكي را كه در آغاز اِحرام بر زبان رانده ايد ، در دل خويش راسخ كنيد و دعوت خدا را كه با سفر به حريم دوست اجابت كرده ايد ، با تأمل در معنا و هدف حج ، از سود و ذخيره هر چه افزون تر ، برخوردار سازيد » . ^{( 3 )}

« فريضه حج آن گاه كه با معرفت و هوشيارانه به جاي آورده شود ، به مسلمان حج گزار و به امت بزرگ اسلامي فيض مي بخشد ، حاجي را به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . 19/10/1384 پيام به حجاج بيت الله الحرام

2 . پيام به حجاج بيت الله الحرام ، 19/10/1384 .

3 . پيام به حجاج بيت الله الحرام ، 29/10/1383 .

صفا و پاكي و معنويت سوق مي دهد و امت را به اتحاد و عزت و اقتدار نزديك مي كند » . ^{( 1 )}

ايشان در فرازي ديگر به تأثير حج در تلطيف فضاي معنوي و فرهنگي جامعه اشاره مي كند :

« ما ديگر كدام واجب را داريم كه اين طور باشد . اين عمل و فريضه ، هم دل و روح و باطن خود انسانِ حج گزار را تصفيه مي كند ، نوراني مي كند و به خدا نزديك مي كند ؛ با استغفار و با تضرع و مناجات الهي آشنا و معنوي مي كند ؛ هم بر روي مسائل يك ملت اثر مي گذارد ؛ چون بخشي از مردم يك ملت وقتي در يك جهت خاصي ، در يك سفري و با يك هدفي رفتند و برگشتند ، هم گرايي آنها قهراً بيشتر مي شود و سطح معنويت و اخلاق ملي بالا مي رود » .

3 . وحدت و اتحاد مسلمانان

« حج از يك طرف ، مظهر معنويت است ـ ارتباط با خدا ، آشنا شدن دل با آيات الهي و نزديك شدن هر چه بيشتر انسان به خدا ـ از يك طرف ، مظهر وحدت است ـ يك پارچگي امت اسلام ، برداشتن ديوارها و حجاب ها و پُر كردن دره ها و شكاف هايي كه يا به دست دشمن يا به وسيله تعصبات و اوهام به وجود آمده است ، نيز ايجاد قدمي به سوي امت واحده اسلامي است ـ و از طرف ديگر ، مظهر برائت از دشمنان خدا ، برائت از مشركين و ايادي شرك و كفر است » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . پيام به حجاج بيت الله الحرام ، 29/10/1383 .

2 . ديدار با مسئولان و دست اندركاران برگزاري حج ، 26/11/1378 .