بخش 4

75

بخش ششم: تغذيه

1. سازمان حج و زيارت براي رفاه حاجيان و نيز فراهم آوردن وقت كافي براي آنان جهت رسيدگي به مسائل معنوي، از سال ها پيش آماده سازي تغذيه زائران را در دستور كار خود قرار داده است.

2. تا چند سال گذشته همه كاروانها توسط آشپزهاي اعزامي در داخل ساختمان هاي خود غذاي زائران را طبخ مي كردند. ليكن از چند سال گذشته به دلايل متعدد از جمله مسايل بهداشتي و امنيتي، سازمان ناگزير به استفاده از پخت متمركز گرديد.

3. تا سال گذشته 100 درصد دو وعده غذاي زائران حج در روزهاي اقامت در مدينه منوره در دو آشپزخانه متمركز اين شهر مقدس و 70 درصد نيز در مكه مكرمه در همين تعداد آشپزخانه پخت و روانه كاروان ها مي شد. 30 درصد ديگر به علت كمبود امكانات به همان روش سنتي عمل مي كردند.

4. سازمان حج و زيارت به لحاظ اهميت دادن به كيفيت تغذيه و نيز ذائقه زائران در اين سالها تمامي تلاش خود را به

76

كار گرفته تا آنجا كه ممكن بوده مواد غذايي را از ايران به عربستان منتقل كرده و كمبودها را به صورت مستقيم از بازارهاي داخل كشور ميزبان تهيه كرده است.

از جمله چنانچه گوشت وارداتي ازايران براي آشپزخانه كافي نبوده در مكه ومدينه دامداران براي تهيه گوشت گرم قرارداد بسته است و ...

5. در چهار آشپزخانه تحت پوشش سازمان حج و زيارت در مدينه منوره و مكه مكرمه اولين شعار دست اندركاران، بهداشت و سپس توليد غذاست.

6. تمامي نيروهاي آشپزخانه اعم از مدير، سر آشپز، آشپز، نيروهاي اداري و... از افراد مجرّب در داخل كشور و آشنا به مسئوليت خود در حج هستند كه يك هفته قبل از استقرار زائران عزيمت مي كنند و تاهنگامي كه زائران حضور دارند به انجام وظيفه مشغول هستند.

7. تمامي اين عدّه هم قبل از عزيمت و هم هنگام حضور در عربستان، مورد آزمايش هاي گوناگون و تست سلامت قرار مي گيرند.

8. تمامي مواد غذايي قبل از مصرف، در آزمايشگاههايي كه در آشپزخانه ها وجود دارد آزمايش مي شوند و سپس وارد چرخه آماده سازي غذا قرار مي گيرند.

9. در آشپزخانه ها، مهندس تغذيه ايراني همواره حضور دارد و بر كيفيت طبخ از ابتدا تا انتها نظارت مي كند.

10. مأموران بهداشت از سوي مركز پزشكي حج

77

جمهوري اسلامي ايران، وزارت بهداشت عربستان و نيز شهرداري هاي مكه و مدينه بر بهداشت محيط آشپزخانه و نيز سالم بودن مواد غذايي مورد استفاده نظارت مي كنند.

11. نگه داري و آماده سازي مواد غذايي در يك شرايط 100 درصد بهداشتي صورت مي گيرد. همه نيروهاي آشپزخانه از لباس هاي مخصوص و دستكش هاي مخصوص استفاده مي كنند و آمد و شد به محيط به صورت كاملا كنترل شده و بهداشتي است.

12. جداول غذايي بر اساس نياز جسمي زايران، امكانات موجود در بازار عربستان و با نظر مهندسان علوم تغذيه و مركز پزشكي حج تدوين و به صورت يكنواخت به اجرا در مي آيد.

13. با توجه به اينكه در كشور ما تنوع غذايي، بسيار متفاوت و دامنه سليقه ها بسيار گسترده است و پاسخ گفتن به همه خواسته ها در شرايط دشوار حج امكانپذير نمي باشد، در آشپزخانه هاي مركزي سعي شده آنچه كه تهيه مي شود بيشترين نزديكي را به فرهنگ تغذيه ايراني ها داشته باشد. اگرچه ممكن است برخي غذاها نظر بعضي زائران استانها را تأمين نكند.

14. غذاهايي كه در آشپزخانه هاي متمركز طبخ مي شود به وسيله ماشين هاي داراي گرمكن به كاروان ها منتقل مي شود. در داخل هر كاروان مسؤولي براي تحويل و گرم نگه داشتن غذا تعيين شده و بايد طبق وظيفه اي كه به او سپرده شده است تا هنگام سرو، غذا را گرم نگه دارد. آشپز كاروان موظف است غذا را آماده و با دورچين مناسب در اختيار زائران قرار دهد. بديهي است

78

كه گذر از اين چرخه، قدري از كيفيت اوليه غذا را كاهش مي دهد.

15. براي بيماران معمولا همه روزه طبق سفارش مدير كاروان غذاي رژيمي توسط آشپزخانه ها تهيه و در اختيار افراد متقاضي قرار مي گيرد.

16. زائران بايد با رعايت بهداشت در رستوران و يا اتاق هاي خود و سرو به موقع غذا طبق برنامه زمان بندي، بخش تغذيه را در انجام بهينه مأموريت خود مساعدت نمايند.

17. معمولا همه ساله با هماهنگي مديران كاروان ها و مسؤولان مناطق مكه و مدينه، عده اي از زائران، داوطلب بازديد از آشپزخانه ها مي شوند.

18. سازمان حج و زيارت از همان سال ابتدايي، تحول در شيوه آماده سازي غذاي زائران را در دستور كار جدي خود قرار داده و با ورود دستگاه هاي مدرن از داخل و خارج كشور به آشپزخانه ها، سعي كرده است كه تنوع و كيفيت غذاها را افزايش دهد.

19. مطالعات جدي براي تهيه غذاهاي ايراني به صورت انبوه و با استفاده از توان شركت هاي معتبر داخلي از جمله برنامه هاي آينده سازمان است كه ممكن است در حج سال جاري تا اندازه اي پاسخ دهد.

20. آب نوشيدني زائران در قالب بطري هاي نيم ليتري بهداشتي تهيه و در اختيار آنان قرار مي گيرد.

21. خدمتگزاران زائران در طول سفر تلاش مي كنند تا متناسب با ذائقه و نياز زائران ميوه تهيه و در اختيار قرار دهند.

79

بخش هفتم: حمل و نقل

1. حمل و نقل زائران معمولا در سه بخش هوايي، بين شهري و درون شهري صورت مي گيرد كه در بخش هوايي جابه جايي زائران بين فردگاه هاي داخلي و دو فرودگاه مدينه منوره و بندر جده توسط دو شركت هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران و خطوط هوايي سعودي انجام مي شود.

2. در بخش بين شهري كه مسيرهاي جده به حجفه و مكه، مدينه به مكه، مكه به مدينه، مكه به جده و نيز مشاعر مقدس را شامل مي شود سازمان حج و زيارت با پنج شركت معتبر سعودي كه اتوبوس هاي با مدل بالاتر در اختيار دارند قرارداد مي بندد و آنها در طول سفر و در مسيرهاي ذكر شده زائران ايراني را طبق برنامه تنظيم شده توسط ستادهاي حج جا به جا مي كنند. زائران بايد در مسيرهاي مختلف، شماره اتوبوس و محلي را كه بايد مجدداً سوار شوند به خاطر بسپارند، حركت دستجمعي را از ياد نبرند و به تذكرات مدير

80

و عوامل كاروان توجه ويژه داشته باشند.

3. يكي از مهمترين دستاوردهاي حج جمهوري اسلامي ايران كه از هفت سال گذشته پياده شده، راه اندازي يك سيستم حمل و نقل داخل شهري ويژه براي تردّد زائران ايراني بين محل هاي استقرار و حرمين شريفين است.

4. از حج گذشته كه قريب 100 درصد زائران ايراني در مدينه منوره در دو دايره اطراف حرم شريف نبوي(ص) اسكان مي يابند حمل و نقل درون شهري برچيده شده و فقط چند ميني بوس براي مواقع موردنياز در اختيار هستند.

5. در مكه مكرمه حدود 600 اتوبوس و ميني بوس در قالب 18 خط، زائران ايراني را از قسمت هاي مختلف شهر كوهستاني مكه در نوبت هاي متعدد به مسجدالحرام منتقل كرده و باز مي گردانند.

6. همه اتوبوس ها كه با عنوان «نقل صلوات» نامگذاري شده اند مزين به پرچم جمهوري اسلامي هستند و وظيفه دارند كه فقط زائران ايراني را در مسيرهاي تعيين شده به صورت رايگان جابه جا كنند.

7. همه زائران بايد در روز اول استقرار در مكه با كمك مديران و عوامل كاروان خود با نزديكترين توقف گاه اتوبوس آشنا شده و شماره خط را به خاطر بسپارند و به محل سوار شدن و پياده شدن كاملا آگاهي يابند.

8. براي همه خطوط حمل و نقل درون شهري كه متناسب با تعداد زائري كه در منطقه هستند به اندازه كافي

81

اتوبوس پيش بيني مي شود.

9. در ايام پر ازدحام اول ذيحجه به بعد رفت و آمد اتوبوس ها كندتر مي شود. حتي ممكن است اتوبوس ها نتوانند در زمان هاي از پيش تعيين شده در محل سوار و پياده شدن حضور يابند. در اين هنگام شايسته است كه زائران صبر و حوصله داشته باشند.

10. براي هر اتوبوس در ابتدا و انتها و نيز برخي مسيرهاي بين راهي ايستگاه هايي تعيين شده است. زائران عزيز انتظار نداشته باشند كه اتوبوسها در هر جايي توقف داشته باشند.

11. برخي زائران به دليل بعد مسافت بايد فاصله منزل تا حرم را توسط دو خط اتوبوس طي كنند. انتظار اين است كه ضمن رعايت نظم با مسؤولين حمل و نقل كه با لباس هاي ويژه خدمتگزار زائران دراين بخش هستند همكاري لازم صورت گيرد.

12. مسجدالحرام و اطراف آن در مواقع برگزاري نمازهاي پنجگانه بسيار شلوغ و پر رفت و آمد است. زائران ايراني حتما برنامه خود را طوري تنظيم كنند تا يك ساعت قبل از شروع هر نماز راهي حرم شوند و تا يك ساعت پس از اقامه نماز نيز حرم را ترك نكنند تا بتوانند به راحتي به محل هاي استقرار خود برگردند.

13. نظم انقلابي ويژه شهروندان ايراني در هنگام سوار و پياده شدن و نيز رعايت حال كهنسالان و افراد ناتوان و نيز زنان مورد انتظار است. درخواست اين است كه در هنگام بازگشت از حرم، زائران در جاهاي تعيين شده براي سوار

82

شدن بايستند و به نوبت وارد اتوبوس ها شوند و به تذكرات مأموران حمل و نقل به صورت جدي توجه كنند.

14. از ابتداي ماه ذيحجه كه عدد زائران حاضر در مكه مكرمه به اوج مي رسد، محدوديت هاي ترافيكي اعمال مي شود و در اطراف مسجد و تا فاصله هاي دورتر اتوبوس ها اجازه توقف پيدا نمي كنند. در اين وضعيت مسؤولان بخش اتوبوسراني ستاد حج جمهوري اسلامي ايران در مكه مكرمه مجبور به جابه جايي ايستگاه ها مي شوند. زائران در اين چند روز بايد آمادگي طي مسافت بيشتري را به صورت پياده پيدا كنند.

15. از آخرين ساعات روز پنجم ذيحجه و يا ساعات اوليه روز ششم تمامي اتوبوس هاي مورد استفاده در حمل و نقل درون شهري به بخش حمل و نقل مشاعر منتقل شده و سيستم اتوبوسراني بر چيده مي شود. زائران در روزهاي باقي مانده (6،7 و 8 ذيحجه) بايد خودشان با هماهنگي مدير كاروان براي رفت و برگشت به حرم (يا به صورت پياده و يا با استفاده از خودروهاي كرايه اي) برنامه ريزي كنند. اين روند در برگشت از مني تا صبح روز چهاردهم ذيحجه ادامه دارد.

16. سيستم حمل و نقل درون شهري علاوه بر مسؤوليت جابه جايي زائران در فاصله ميان منازل و حرم، براي انجام طواف اول زائران و نيز زيارت دوره آنان برنامه ريزي مي كنند.

17. انتظار مسؤولان حج از زائران عزيز در نحوه بهره برداري از حمل و نقل درون شهري رعايت نظم، داشتن صبر و تحمل و مراعات كردن همواره حال افراد مسن و ناتوان مي باشد.

83

مقام معظم رهبري:

انگيزه هاي مادي را تا آنجا كه ممكن است بايد از دل خارج كرد، بايد نفس را مراقبت كرد... اين انگيزه هاي بازارگردي و سوغات خري و اينها را بايد كم كرد، انگيزه هاي مادي در حج بايد از حاجي، همراه و كارگزار دور شود.

بخش هشتم: بازار

1. از خريد اجناس حجيم و كالاهاي صوتي، تصويري و ديگر وسايل برقي كه بهاي آنها معمولا در ايران ارزان تر است، خودداري كنيد. علاوه بر اين اجناس بدل و قلاّبي كه با نمونه اصلي شباهت زيادي دارد، در بازار عربستان بسيار مشاهده شده، و در بسياري از موارد پس از خريد، امكان برگشت و معاوضه ي كالا وجود ندارد. تلاش كنيد كه در همه موارد خريد، از فروشنده فاكتور دريافت كنيد.

2. هنگام برپايي نماز جماعت، از رفت و آمد در خيابانها و نشستن كنار پياده روها و فروشگاه ها جداً اجتناب نمائيد.

3. حتي المقدور از خريد كالاهايي كه نسبت به چگونگي و ارزش آن اطلاعات لازم را نداريد خودداري

84

كنيد و در صورت ضرورت، به عيار و كشور سازنده آن توجه داشته باشيد. ضمناً از فروشنده فاكتور بخواهيد و در صورت امكان و با حضور يك فرد خبره و با تجربه خريد كنيد.

4. خواهران محترمه، ضمن رعايت كامل حجاب اسلامي، از بحث و جدل، خنديدن با صداي بلند، اصرار و چانه زدن با مردان بيگانه جداً پرهيز نمايند.

5. مراقب كيف پول، اجناس خريداري شده و تلفن همراه خود باشيد و آنها را در مغازه ها جانگذاريد. هنگام خريد سعي كنيد با در اختيار داشتن اسكناس هاي مختلف (پول خرد) قيمت اجناس خريداري شده را پرداخت كنيد و از دادن اسكناس هاي درشت پرهيز كنيد، زيرا برخي از فروشندگان در پس دادن باقيمانده ها سخت گير بوده و يا در محاسبه عمداً يا سهواً اشتباه مي كنند. مسؤوليت حفظ و نگهداري ارز زائر به عهده خود اوست و هيچ دستگاه ايراني يا سعودي براي جبران پول سرقت شده مسؤوليتي ندارد، لذا توصيه مي شود در اماكن مقدسه و محيط هاي شلوغ و پرازدحام مراقب پول همراه باشيد.

6. پاساژها و فروشگاه هايي در شهرهاي مدينه و مكّه بنا شده كه از مركز شهر فاصله دارند. فروشندگان اين مراكز اتومبيل هاي ويژه اي را مقابل هتل ها مستقر مي كنند و افراد را براي خريد اجناس به آن جا مي برند. دقت كنيد كه اجناس را

85

گران تر نفروشند. فريب خودروي رايگان آنها ياشلوغي هاي ساختگي فروشگاه را نخوريد. برخي از اتومبيل ها به بهانه خريد نكردن از بازگرداندن زائران خودداري مي كنند.

7. سعي كنيد خريد خود را متناسب با دو ساك كه در اختيار داريد تنظيم كنيد.

8. تا حدّ امكان از فروشگاه هايي كه اجناس آنها برچسب قيمت دارند، خريد نماييد.

9. زائران محترم خصوصاً خواهران هرگز به تنهايي به داخل پاساژها نشوند و يا به فروشگاه هاي خارج از شهر مكه و مدينه نروند.

10. در هنگام حضور در مجامع عمومي در آراستگي ظاهر و لباس خود دقت نموده و از استفاده از لباس هاي نامتناسب و راحتي كه منظره زننده اي اغلب پيدا مي كند، جداً خودداري نماييد.

* توصيه اكيد اين است كه بيشتر سوغات مورد نياز خود را از داخل كشور و فروشگاه هايي كه معرفي مي شوند تهيه نماييد تا بتوانيد بيشتر از معنويت سفر استفاده كنيد. در اين زمينه فروشگاه هاي شاهد (وابسته به بنياد شهيد) امكانات خوبي رادر مبادي خروجي فراهم كرده اند كه مي توانيد از اين امكانات بهره مند شويد.

11. هميشه تمامي پول خود را همراه نبريد بلكه به اندازه اي كه قصد خريد داريد همراه داشته باشيد. بعضي

86

سارقين با اظهار خيرخواهي سعي مي كنند كه كت شما را نگه داري نموده و يا به نوعي به شما كمك كنند و در حين نگهداري اقدام به سرقت جيب شما كنند. در اين زمينه توجه ويژه داشته باشيد.

87

بخش نهم: تذكرات در مورد برخي احكام حرمين

در اين بخش از كتاب تذكراتي درباره ي برخي از احكام مبتلا به داده مي شود. البته مسايل مربوط به احكام در جلسات كاروان توسط روحانيون مطرح مي شود و زائرين محترم تذكرات ايشان را به دقت مورد توجه قرار مي دهند.

1. چنانچه مدّت اقامت شما در شهرهاي مكّه و مدينه كم تر از ده روز است، نمي توانيد قصد اقامت ده روزه داشته باشيد. بنابراين نمازهاي چهار ركعتي شما شكسته خواهد بود، البته در مسجدالنّبي يا مسجدالحرام وبنا به فتواي برخي مراجع، در همه جاي مكه و مدينه مي توانيد نمازهاي چهار ركعتي را شكسته و يا تمام بخوانيد.

2. تلاش نماييد كه در اوقات نماز، در حرم يا در نزديك ترين مسجد محل سكونت خود حضور يابيد. در اين مواقع از راه رفتن يا نشستن در كنار خيابان ها يا مقابل فروشگاه ها و هتل ها و خصوصاً حركت در خلاف جهت

88

جمعيت عازم به حرم جداً خودداري فرماييد.

3. براي خواندن نمازهاي واجب، در مسجدالنّبي (صلّي الله عليه وآله) مي توانيد از سجاده هايي استفاده نماييد كه در قسمت بالاي آن قطعه كوچكي حصير دوخته شده است و به هيچ وجه از مهر و كاغذ استفاده نكنيد. در مورد خواندن نمازهاي مستحبي، مانند نماز زيارت يا تحيّت مسجد، اگر امكان سجده روي سنگ يا آن سجاده ها نبود، مانند روضه ي منوّره در مسجدالنّبي (صلّي الله عليه وآله) مي توانيد روي همان فرش ها سجده كنيد. با اين حال، خوب است قبلاً از نظر مرجع خود آگاه باشيد.

4. از آن جا كه در عربستان نماز خواندن در كنار قبور را حرام مي دانند، براي جلوگيري از برخوردهاي تند و نامناسب، نمازهاي زيارت را داخل حرم و مسجد نبوي بخوانيد. خواهران محترمه از خواندن نماز زيارت روي سنگ فرش هاي پشت ديوار و پنجره هاي بقيع جدّاً پرهيز نمايند.

5. معمولاً پس از نمازهاي جماعت اعلان نماز ميّت مي شود و موذن مي گويد: «اَلصَّلاةُ عَلَي الأمواتِ يَرحَمُكُمُ الله». شما نيز در اين نماز (كه چهار تكبير دارد) شركت كنيد و هنگامي كه نماز ميّت خوانده مي شود، از رفت وآمد در بين صفوف جدّاً پرهيز نماييد.

6. برخي از اهل سنت خواندن نمازمستحبي را بعد از نماز جماعت صبح حرام مي دانند (البته اين كار از نظر شيعه

89

نيز مكروه است) بنابراين بعد از نماز جماعت صبح، از خواندن نمازهاي مستحبي در اين يك ساعت (يعني بعد از نماز جماعت صبح) در روضه ي منوّره، محراب حضرت (صلّي الله عليه وآله) و ستون توبه پرهيز نماييد، زيرا با ممانعت شديد مأموراني روبه رو مي شويد كه كنار محراب ايستاده اند و با صداي بلند مي گويند:

«اَلنّافِلةُ بَعدَ صَلاةِ الصُّبحِ حَرامٌ».

7. توجّه داشته باشيد كه تأكيد بر شركت در نماز جماعت حرمين، به معناي آن نيست كه همه ي كارهايي را كه آنها در نماز انجام مي دهند، بايد طبق نظر آنها به جا آوريم، بنابراين، هنگام خواندن نماز جماعت، از قراردادن دست ها روي هم و گفتن آمين پرهيز نماييد.

8. طبق نظر بيشتر مراجع، حدود شرعي مسجدالنّبي (صلّي الله عليه وآله) عبارت است از تمام ساختماني كه در حال حاضر ديوار و سقف دارد، به ضميمه ي دو محوطه اي كه سقف آن، چتر است; بنابراين صحن هاي اطراف، حكم مسجد را ندارد. لذا اگر مي خواهيد از فضيلت مسجد بهره مند باشيد، بايد در محوطه هاي داخلي مسجد، حتي المقدور نزديك به مسجد اصلي كه در جلو قرار دارد، حضور يابيد.

9. در بعضي از روزها، مانند روزهاي جمعه كه جمعيّت نمازگزار بسيار است، ممكن است مجبور شويد كه به طبقات بالاي مسجد برويد. توجّه داشته باشيد كه اتّصال صفوف نماز در آن جا برقرار نمي باشد. بنابراين نماز خود را پس از

90

اقامه ي نماز جمعه اعاده نماييد يا قبل از نمازجمعه (در فاصله ي دقايق بين اذان اوّل و اقامه ي نماز جمعه) نماز ظهر را اقامه كنيد.

10. اهل سنّت در نماز جماعت به نظم در صفوف بسيار اهمّيّت مي دهند، ولي در مورد اتّصال صفوف، اين دقّت را ندارند. بنابراين، لازم است در مكان هايي بايستيد كه اتّصال صفوف نماز برقرار باشد.

11. توجّه داشته باشيد كه امام جماعت اهل سنّت معمولاً بعد از حمد به جاي سوره، چند آيه و گاهي در نماز صبح، بهويژه نماز صبح جمعه، آيه هاي سجده دار مي خواند. در اين وقت همه ي نمازگزاران به سجده مي روند و سپس به حالت قيام برگشته و نماز را ادامه مي دهند و شما تصوّر مي كنيد كه يك ركعت بدون ركوع به نماز اضافه شد. به هر حال، شما نيز از آنها پيروي نماييد، ولي پس از چنين نمازي حتماً بايد نماز صبح را اعاده كنيد، يا اين كه بايد پيش از اقامه ي جماعت، نماز صبح را خوانده باشيد.

12. پس از اذان اول هر نماز، همه مشغول خواندن نماز نافله و مستحبي مي شوند و منتظر اذان دوم، يعني اقامه ي نماز جماعت هستند. شما نيز بعضي از نمازهاي مستحبي يا قضا را در همين فاصله به جا آوريد و تا هنگام اذان دوم از سخن گفتن با يكديگر خودداري نماييد.

13. صفوف نماز بايد مستقيم و كامل باشند. اين، دستوري است كه امام جماعت پيش از شروع هر نماز اعلام

91

مي دارد: «استَوُوا... اَقيموا صُفُوفَكُم و اعتدلوا و سدّو الخِلل...»، بنابراين، شما نيز تا جاي خالي در صف جلو ايجاد شد آن را پر كنيد. دقيقا در كنار ديگران قرار گرفته و جلو يا عقب تر از آنها نايستيد.

14. اهل سنّت در نماز جماعت پس از بلند شدن از ركوع، مكث زيادي مي كنند و سپس به سجده مي روند. توجّه داشته باشيد كه در روزهاي نخست، دچار اشتباه نشويد و طبق عادت، سريعاً به سجده نرويد. در اين صورت ممكن است مأمورين به اتهام اختلال در نماز جماعت با شما برخورد نمايند و يا حتي بازداشت كنند.

15. هنگام خواندن نماز جماعت يا فرادي، فقط به محل سجده نگاه كنيد. برخي به اين نكته توجّه ندارند و ديگران اين كار را دليلِ اهميّت ندادن به نماز و عدم خضوع و خشوع مي دانند.

16. اگر نماز (واجب يا مستحب) را به صورت فرادي مي خوانيد، كوشش كنيد سجده و ركوع را كامل انجام دهيد; يعني پس از ركوع و سجده اندكي صبر كنيد تا بدن آرام گيرد. خواندن قنوت هم مستحب است و مي توانيد در مسجدالحرام و مسجدالنبي آنرا نخوانيد.

17. در نماز جماعت، اذكار را بسيار آرام بخوانيد تا در آن سكوت خاصّي كه در هنگام نماز بر مسجد حاكم است، صداي شما شنيده نشود.

18. اهل سنّت در پايان نماز با گفتن: «السّلام عليكم و

92

رحمة الله»، صورت را به طرف راست و بعد به طرف چپ بر مي گردانند. اين كار نزد ما هيچ استحبابي ندارد. شيعيان پس از سلام، سه بار «الله اكبر» مي گويند. البته توجه داشته باشيد به دليل تبليغ نادرستي كه براي بالا آوردن دستها تا كنار گوش صورت گرفته است، بدون بالا آوردن دست سه مرتبه الله اكبر بگوئيد، و يا اگر چنين كرديد، ذكر «الله اكبر» را طوري ادا كنيد كه شنيده شود.

19. تا جايي كه ممكن است در صفوف جماعت براي ايستادن، به ديگران جا دهيد.

20. معمولاً پس از نمازها و نماز ميّت، دو يا چهار ركعت نافله ي نماز را به صورت فرادي مي خوانند. شما هم نيّت كنيد و چند ركعت نماز مستحبي بخوانيد و توجّه داشته باشيد تا نمازهاي نافله تمام نشده و صفوف نماز به هم نريخته، از بين صفوف نمازگزاران عبور نكنيد، زيرا بعضي از افراد در حال خواندن نافله هستند و عبور افراد را از مقابل خود جايز نمي دانند، و چه بسا با دست به سينه ي شما بزنند. پس كمي صبركنيد و مشغول تعقيبات نماز باشيد، سپس به قصد خروج از حرم، حركت كنيد.

21. در مسجد شجره كه محل احرام زائران مدينه قبل و مسجد جحفه كه محل زائران مدينه بعد مي باشد، نظافت را رعايت كرده و از ريختن پاكت و زباله ي ميوه و تنقّلات خودداري كنيد.

22. مواد آرايشي خانم ها مانع رسيدن آب به مواضع

93

وضو و غسل است، بنابراين خواهران محترمه در هنگام احرام و خواندن نماز به اين مسأله دقّت نموده و از استعمال آن خودداري نمايند.

23. به هنگام پوشيدن لباس احرام، حتي اگر در هتل باشد، قصد قربت نماييد.

24. خواهران محترمه مي توانند در صورتي كه براي خواندن نماز طواف در پشت مقام ابراهيم جا نبود، به قسمت هاي عقب تر بروند.

25. سجدهِ ي نماز طواف روي سنگ فرش مسجدالحرام صحيح و بي اشكال است.

26. هنگام تردد در مسجدالحرام يا مسجدالنّبي (صلّي الله عليه وآله) روي محل سجده ي افراد پا نگذاريد، زيرا انجام اين كار نوعي بي احترامي به نمازگزاران محسوب مي شود.

27. در هنگام شلوغي و ازدحام در محل طواف، خصوصاً بانوان محترمه از انجام طواف مستحبي خودداري كنند.

28. انجام اعمال مفرده تا چند روز پس از اعمال حجّ تمتع توصيه نمي شود ليكن اگر خواستيد آن را به جا آوريد، در ساعات نخستين شب، يعني پس از نماز عشا انجام دهيد تا خلوت باشد و به استراحت شبانه نيز برسيد و از طرفي نماز صبح هم قضا نشود.

29. برنامه هايي كه مي توانيد در وقت تشرّف به مسجدالحرام انجام دهيد، عبارت اند از:

94

- ختم قرآن مجيد;

- خواندن نماز قضا;

- دعا و نيايش كه بهترين دعاها، همان مناجات هاي موجود در مفاتيح الجنان و صحيفه ي سجّاديه است، مانند دعاي جوشن كبير، دعاي مجير و...;

- نگاه كردن به كعبه كه بسيار توصيه شده است.

30. بوسيدن حجرالأسود و هروله براي بانوان مستحب هم نيست. بنابراين بانوان از بوسيدن حجرالأسود كه موجب اختلاط با مردان مي باشد، و در بعضي مواقع خطرات جاني در بردارد، جدّاً پرهيز كنند. مردان نيز هنگام ازدحام و يا حضور زنان به حجرالأسود نزديك نشوند تا مورد اتهام قرار نگيرند.

31. حجّاج محترم پس از انجام عمره ي تمتّع و قبل از احرام براي حج تمتع، حق خروج از شهر مكّه را ندارند.

32. خواهران محترمه اگر مي دانند در ايام حجّ تمتّع، مبتلا به عادت ماهيانه مي شوند، مسأله را از روحاني محترم كاروان سؤال كنند تا با جلو انداختن اعمال مكه مكرمه، در انجام مناسك با مشكل روبه رو نشوند.

33. در مسجدالحرام، نمازگزاران، از هر طرف به جانب كعبه نماز جماعت مي خوانند. يكي از احكام جماعت در فقه شيعه، ايستادن پشت سر امام جماعت است. امام جماعت مسجدالحرام در نماز صبح، مغرب و عشا، پشت مقام ابراهيم و براي نماز ظهر در طبقه ي اوّل، تقريباً بين ركن

95

حجرالاسود و ركن يماني و براي نماز عصر نيز در قسمت مطاف، كنار ركن عراقي مي ايستد. بنابراين حتي الامكان طوري در صفوف نماز جماعت بايستيد كه ضمن رعايت اتّصال صفوف، جلوتر از امام جماعت يا در مقابل وي قرار نگيريد.

34. سعي بين صفا و مروه اضافه بر مناسك هيچ استحبابي ندارد، بنابراين پس از انجام طواف مستحبي نيازي به انجام سعي نيست.

35. خواهران گرامي توجه داشته باشند كه در محيط معنوي و ملكوتي مسجدالحرام عفاف را رعايت نموده و از تردّد در قسمت هايي كه معمولاً برادران در آنجا حضور دارند، بپرهيزند.

36. پس از انجام طواف مستحبي در هر جاي مسجدالحرام مي توانيد نماز طواف بخوانيد; اصرار نداشته باشيد كه در پشت مقام ابراهيم نماز بخوانيد، حتي در طواف واجب نيز چنانچه طواف تا پشت مقام ابراهيم امتداد دارد، سعي نكنيد كه با ايجاد مزاحمت براي طواف كنندگان، پشت مقام نماز بخوانيد.

37. در هيچ موردي با دستورات پليس و مأموران انتظامات مخالفت نكنيد، زيرا آنها مجري قوانيني هستند كه به آنها ابلاغ شده است. البته چنانچه برخوردهاي بي ادبانه اي داشته باشند، مي توانيد از آنها شكايت كنيد و به همراه يكي از برادران ايراني كه به زبان عربي تسلط دارد، شكايت خود

96

را در دفاتر مسئولان آنها مطرح نماييد.

38. در ساعات نزديك به اذان و نماز، از حضور افراد در حجر اسماعيل ممانعت مي شود. اگر قصد اقامه ي نماز در اين مكان مقدس را داريد. فقط در ساعاتي كه اجازه حضور در آنجا داده مي شود، وارد شويد و در مواقع ديگر اصراري براي ورود به حجر اسماعيل نداشته باشيد.

39. اگر توفيق اقامه نماز در حجر اسماعيل را يافتيد، دو ركعت نماز به نيّت همه ي افرادي كه در نظر داريد، به جا آوريد. و سپس محلّ نماز را خالي كنيد و به ديگران هم فرصت استفاده از اين فيض الهي را بدهيد.

97

بخش دهم: تذكراتي در بخش مناسك

اين مجموعه، كتاب مناسك نيست و بيشتر مربوط به برخي رفتارها در اين حوزه است. بنابراين اطلاعات مربوط به اعمال و مناسك حج را از طريق روحانيون محترم و يا با مطالعه كتاب مناسك به دست آوريد. در اينجا توجّه خوانندگان محترم را به چند تذكر جلب مي كنيم:

1. زائرين مدينه قبل، در آخرين روز حضور در مدينه، تمامي وسايل خود را در ساك هاي بزرگ بسته بندي كرده و براي حمل به مكه، به مدير كاروان تحويل مي دهند و فقط يك ساك دستي را كه حاوي لباس هاي احرام، كتاب، قيچي، ناخن گير و كارت شناسايي مي باشد، نزد خود نگه مي دارند. در اين روز زائران پس از صرف ناهار و كمي استراحت آماده ي حركت مي شوند.

2. ابتدا به حمام رفته، نظافت كرده و براي احرام غسل كنيد، سپس لباس هاي احرام را با نيّت «قربةً الي الله» پوشيده

98

و با آرامش كامل، آماده رفتن به ميقات شويد. اگر مدينه قبل باشيد، از مدينه به مسجد شجره مي رويد، امّا اگر مدينه بعد باشيد از فرودگاه جده مستقيماً به مسجد جحفه رفته و در آن جا محرم مي شويد.

3. توجه داشته باشيد كه پس از غسل مستحبي احرام، وضو بگيريد تا هنگام اقامه نماز در مسجد ميقات آمادگي لازم را براي نماز و دعا داشته باشيد.

4. زائرين مدينه قبل بعد از صرف ناهار در فرودگاه جدّه طبق برنامه ريزي مدير و روحاني كاروان براي رفتن به مسجد شجره، سوار اتوبوس مي شوند و حركت مي كنند و بعد از خواندن نماز مغرب و عشاء و محرم شدن با اعلام مدير و روحاني كاروان از مسجد خارج مي شوند.

5. در مسجد شجره كاملاً دقت كنيد كه از كدام طرف مسجد و كدام در داخل شده ايد و اتوبوس شما كجا توقف كرده تا براي برگشت سرگردان نشويد، چون ورود شما به مسجد در روز است، ولي خروج شما پس از نماز مغرب و عشا مي باشد و اگر نشانه هايي براي خود مشخص نكرده باشيد، دچار مشكل مي شويد.

6. مسجد شجره دو پاركينگ، يكي در جنوب مسجد (طرف قبله) و ديگري در شمال (طرف مدينه) دارد. و در صورتي كه اتوبوس ها زياد شود از مناطق باز اطراف مسجد نيز استفاده مي شود.

99

7. پيش از ورود به مسجد در ميقات، كتاب دعا و مناسك را همراه خود برداريد تا با استفاده از فرصت به دست آمده در ميقات، ادعيه مربوطه را بخوانيد.

8. همه ي افراد كاروان در يك نقطه از مسجد كه روحاني محترم معيّن مي كند، جمع مي شوند و پس از تذكرات روحاني كاروان در مورد مسايل اخلاقي و يادآوري موقعيت زماني و مكاني به زائران و ارزش توبه و تضرّع به درگاه الهي در اين مكان، از زائراني كه سال اول تشرف آنهاست مي خواهد تا نيّت احرام حجة الاسلام نمايند، كساني هم كه به نيابت آمده يا حج مستحبي انجام مي دهند بايد نيت خاص خود را داشته باشند. پس از آن «تلبيه» رابه گونه اي كه در كتب مناسك آمده ذكر گردد.

9. تا فرا رسيدن موعد اذان مغرب، در مسجد شجره، (زائران مدينه قبل) مشغول تلاوت قرآن، نماز قضا و نمازهاي مستحب ديگر مي شويد بعد از اذان نماز را به جماعت مي خوانيد و با اعلام مدير و روحاني كاروان، از مسجد خارج و سوار اتوبوس ها مي شويد تا به سوي مكّه ي مكرّمه حركت كنيد.

10. در اين هنگام، همه زائران با لباس احرام، شبيه يكديگر هستند. اتوبوس ها نيز هم شكل هستند و اطراف مسجد نيز تقريباً هم شكل و به يك رنگ است و تنها نشانه ي هركاروان،پرچمي است كه در دست يكي از افراد