بخش 7

151

فصل سوم

واجبات احرام

278 ـ واجبات احرام سه چيز است :

1 ـ پوشيدن جامه احرام

279 ـ هنگام محرم شدن و در حال احرام ، ^{( 1 )} پوشيدن دو جامه احرام ـ كه يكي « لنگ » و ديگري « ردا » است ـ بر مردان واجب است .

احتياط واجب ^{( 2 )} آن است كه پوشيدن اين دو جامه ^{( 3 )} ، قبل از نيت احرام و تلبيه باشد ؛ و اگر كسي بعد از لبيك بپوشد ، احتياط ^{( 4 )} آن است كه لبيك را دوباره بگويد .

جواز پوشيدن بيشتر از دو جامه

280 ـ حداقل مقدارِ واجبِ لباس احرام ، دو جامه است و زيادتر مانع ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : احتياط مستحب است كه زن ها نيز دو جامه احرام را هنگام محرم شدن بپوشند . آية الله صافي : و در طواف و سعي .

آية الله گلپايگاني : پوشيدن دو جامه احرام اختصاص به مردان ندارد و احتياط واجب آن است كه زن ها نيز دو جامه را بپوشند ، اگرچه كندن لباس دوخته بر آن ها واجب نيست و جايز است بعد از احرام دو جامه احرام را بيرون بياورند و با همان لباس خودشان باشند وبهتر آن است كه درحال سعي وطواف دو جامه احرام را دربرداشته باشند . ( مناسك فارسي ، ص28 ) .

2 . آية الله بهجت : محل پوشيدن ، از باب مقدّمه ، قبل از نيّت وتلبيه است ؛ واحتياط در صورت تاخير پوشيدن ، در اعاده نيّت وتلبيه است . ( مناسك شيخ ، ص14 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : مي بايست قبل از نيت و تلبيه دو جامه را بپوشند .

3 . آية الله نوري : لباسهاي دوخته را بكند و اين دو جامه را . . .

4 . آية الله خامنه اي ، آية الله فاضل : احتياط مستحب است .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب اعاده نيت و تلبيه است . ( مناسك ، مسأله 189 ) .

152

عدم جواز اكتفا به يك جامه

281 ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} در حال اختيار ، به يك جامه بلند ـ كه مقداري از آن را لنگ و مقداري را ردا قرار دهد ـ اكتفا نشود ^{( 2 )} بلكه بايد دو جامه جدا باشند .

مقدار پوشش جامه احرام

282 ـ پوشيدن لباس احرام به نحو متعارف كفايت مي كند و لازم نيست ^{( 3 )} لنگ ، ناف و زانو را بپوشاند ؛ هر چند پوشاندن آنها مستحب است .

عدم اعتبار كيفيت خاص در پوشيدن

283 ـ در پوشيدن دو جامه احرام ، ترتيب خاصي معتبر نيست ، بلكه به هر ترتيبي ^{( 4 )} باشد ، مانع ندارد ، فقط بايد ـ به هر كيفيتي كه مي خواهد ـ يكي را لنگ و يكي را ردا قرار دهد ؛ و احتياط مستحب ^{( 5 )} آن است كه ردا ، شانه ها را بپوشاند . ^{( 6 )}

قصد قربت در پوشيدن احرام و كندن دوخته

284 ـ بنابر احتياط واجب ، ^{( 7 )} هنگام پوشيدن جامه احرام ، نيت و قصد امر الهي و اطاعت او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خامنه اي : پوشيدن دو جامه احرام واجب تعبدي است .

2 . آية الله بهجت : احرام صحيح است .

آية الله سيستاني : بلكه ظاهر اين است كه كافي نباشد .

3 . آية الله بهجت : اِزار از ناف تا زانو را بايد بپوشاند ( مناسك ، مسأله 189 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد به اندازه اي باشد كه ناف تا زانو را بپوشاند .

آيات عظام سيستاني ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : بنابر احتياطِ واجب ، لازم است .

4 . آية الله بهجت : يكي از آن ها بايد بپوشاند ما بين ناف و زانو را و ديگري كه ردا باشد آنقدر باشد كه دو شانه را بپوشاند به نحوي كه ردا و تردّي به آن صادق باشد . ( مناسك شيخ ، ص14 ) .

آية الله خامنه اي : اگر به نحو متعارف باشد كفايت مي كند .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احتياط آن است كه پوشيدن به نحو متعارف باشد .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب اين است كه پوشيدن به نحو متعارف باشد .

5 . آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : بايدردا به قدري باشدكه شانه هارا بپوشاند .

آية الله سيستاني : احتياط واجب اين است كه ردا به اندازه اي باشد كه دو شانه و دو بازو و مقدار قابل توجّهي از كمر را بپوشاند . ( مناسك ، مسأله189 ) .

6 . آية الله فاضل : بلكه واجب است علاوه بر آن ، قسمتي را بپوشاند ؛ به گونه اي كه صدق ردا بكند .

7 . آية الله فاضل : براي مردان كه لباس احرام مي پوشند واجب است آن را با قصد قربت بپوشند و زنان نيز لازم است نيت كنند لباسي را كه پوشيده اند لباس احرام آنهاباشد .

153

جلّ جلاله ، واجب است ؛ ^{( 1 )} و احتياط مستحب آن است كه هنگام كندن جامه دوخته هم ، قصد اطاعت كند .

شرط لباس احرام از حيث صحت نماز در آن

285 ـ در جامه احرام ، صحت نماز شرط است ؛ ^{( 2 )} پس احرام در جامه حرير و غير مأكول ^{( 3 )} و جامه متنجّس به نجاستِ غير معفوِّ در نماز ، كفايت نمي كند .

لباس بدن نما

286 ـ لنگ بايد نازك و بدن نما نباشد ؛ و همچنين است بنابر احتياط مستحب ^{( 4 )} ردا . ^{( 5 )}

لباس احرام زن

287 ـ لباس احرام زن ، بنابر احتياط واجب ، ^{( 6 )} از حرير خالص نباشد ؛ بلكه احتياط آن است كه تا آخرِ احرام ، حرير نپوشد .

288 ـ زن مي تواند ^{( 7 )} در لباس خودش ـ به هر نحو كه باشد دوخته يا ندوخته ^{( 8 )} ـ محرم شود ؛ ولي حرير محض نباشد . ^{( 9 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت و آية الله سيستاني : در پوشيدن لباس احرام قصد قربت لازم است .

2 . آية الله بهجت : بنابر احتياط . در مجموع موانع نماز خواندن در لباس . ( مناسك شيخ ، ص14 ) .

3 . آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب در غير درندگان .

4 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، فاضل ، مكارم ، نوري : احتياط واجب است .

آية الله سيستاني : احتياط اين است كه هيچ قسمتي از إزار بدن نما نباشد ، ولي اين شرط در ردا معتبر نيست . ( مناسك ، مسأله 193 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : معظم له در مناسك فارسي احتياط وجوبي و در مناسك عربي فتوا مي دهند به اينكه بدن نما نباشد .

5 . آية الله خامنه اي : بدن نما بودن ردا مانع ندارد ، مشروط بر اين كه ردا بر آن صدق كند .

6 . آية الله بهجت : اما زنان بنابر اقوي جايز است در جامه حرير احرام ببندند ، گرچه احتياط در ترك آن است . و همچنين است جواز پوشيدن آن در جميع احوال احرام . ( مناسك شيخ ، ص15 ) .

آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : بايد از حرير خالص نباشد .

7 . نظر آيات عظام صافي ، فاضل ، گلپايگاني : در واجبات احرام ( پوشيدن لباس ) گذشت .

8 . آية الله مكارم : و به هر رنگ باشد .

9 . آية الله بهجت : در مسأله قبلي جواز آن گذشت .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : زنان مي توانند در لباس هاي عادي خود ، در صورتي كه داراي شرايط ذكر شده در لباس احرام باشد ، احرام ببندند .

154

طهارت لباس احرام

289 ـ آيا طهارت لباس احرام يا ساير شرايط لباس نمازگزار ، شرط صحتِ احرام نيز هست ، و آيا با ترك عمدي آن ، احرام صحيح است ؟ ^{( 1 )}

اگر جامه احرام يا بدن نجس شود

290 ـ اگر جامه احرام ^{( 2 )} در هنگام اعمال يا غير آن ، نجس شود ، بنابر احتياط واجب ^{( 3 )} بايد تطهير يا تبديل شود ؛ و احوط ^{( 4 )} در صورت نجاست بدن در حال احرام ، مبادرت به تطهير است .

292 ـ اگر جامه احرام يا بدن تطهير نشود ، كفّاره ندارد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، فاضل ، تبريزي : شرط صحّت نيست ؛ آية الله سيستاني : ولي واجب مستقل است كه لباس احرام را بپوشد و شرط آن ، طهارت است ولي اگر لباس احرام نپوشد يا لباسش نجس باشد احرام صحيح است .

آيات عظام : صافي ، مكارم و نوري : لباس احرام بايد مثل لباس نمازگزار پاك باشد و ساير شرايط لباس نمازگزار را نيز بايد داشته باشد .

آية الله خامنه اي : جامه احرام بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد . بنابراين احرام بستن در جامه حرير يا جامه اي كه از اجزاي حيوان حرام گوشت يا مردار تهيه شده باشد و يا جامه اي كه به نجاستي نجس شده باشد كه در نماز از آن عفو نشده است كفايت نمي كند .

2 . آية الله فاضل : يا لباسي كه زنِ محرم پوشيده .

3 . آية الله سيستاني : به احتياط واجب بايد مبادرت كند به تبديل يا تطهير .

آية الله صافي : احتياط مستحبّ آن است كه آن را عوض كند و يا تطهير نمايد ، بلكه احوط و اولي آن است كه اگر محرم بدنش نيز نجس شود نجاست را از آن زايل كند . ( مناسك فارسي ص44 ، مسأله35 ) .

آية الله گلپايگاني : از مناسك فارسي ص 27 ، مسأله 35 ـ مطابق متن ، احتياط وجوبي استفاده مي شود ولكن در مناسك عربي ص 77 ـ احتياط استحبابي فرموده اند .

آية الله مكارم : اين حكم واجب است .

4 . آية الله بهجت : و چنانچه بدن نجس شود تطهير آن از جهت محرم بودن واجب نيست بنابر اظهر ( مناسك ، مسأله 197 ) .

آية الله سيستاني : وجوب مبادرت به تطهير بدن ثابت نيست .

آية الله فاضل : احتياط استحبابي است .

5 . آية الله فاضل : و احرام او هم باطل نمي شود .

155

جامه غير منسوج

293 ـ جامه احرام ، لازم نيست ^{( 1 )} منسوج و بافتني باشد ، و اگر مثل « نمد » هم باشد و به آن جامه گفته شود ، مانع ندارد .

294 ـ جامه احرام بنابر احتياط ^{( 2 )} نبايد از پوست ^{( 3 )} باشد ولي اگر به آن جامه گفته شود ، ظاهراً مانع ندارد .

اضطرار به پوشيدن لباس دوخته

295 ـ اگر محرم ـ به خاطر سرما يا غير آن ^{( 4 )} ـ ناچار به پوشيدن قبا يا پيراهن شود ، مي تواند بپوشد ، ^{( 5 )} ولي بايد قبا را پايين و بالا كند و به دوش بيندازد و از آستين آن ، دستش را بيرون نياورد ؛ و احوط ^{( 6 )} پشت و رو نمودن آن است ؛ و همچنين پيراهن را نيز بايد به دوش بيندازد و نپوشد ؛ ولي اگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احوط در دو جامه احرام اين است كه بافتني باشد و از قبيل چرم و پوست و نمد نباشد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : به احتياط واجب جامه احرام بافته باشد و از پوست و يا مثل نمد ماليده نباشد . ( مناسك فارسي ، ص 28 ، مسأله 37 ) .

آية الله مكارم : احتياط در آن ترك نشود .

2 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط ، بافتني باشد و از قبيل چرم و پوست و نمد نباشد .

آية الله مكارم : اين احتياط ترك نشود .

3 . آية الله بهجت : اقوي جواز احرام است در لباس هايي كه مي تواند در نماز بپوشد ، هرچند پوست يا غير بافتني باشد . ( مناسك ، مسأله 194 ) .

آية الله خامنه اي : لازم نيست لباس احرام ، منسوج و بافتني و از جنس پنبه يا پشم و مانند آن باشد ، بلكه اگر از پوست يا نايلون و پلاستيك باشد و عنوان لباس بر آن صدق كند و پوشيدن آن متعارف باشد نيز كافي است . و همچنين اگر مثل نمد ماليده شده باشد و به آن جامه گفته شود و پوشيدن آن متعارف باشد ، مانعي ندراد .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب در دو جامه احرام اين است كه بافتني باشد و از قبيل چرم و پوست و نمد نباشد . ( مناسك ، مسأله 194 ) .

4 . آية الله فاضل : مثل نيافتن ردا و ازار .

5 . آية الله گلپايگاني : ولي بايد براي آن كفّاره بدهد و نظر ايشان نسبت به بقيه مسأله به دست نيامد .

6 . آية الله سيستاني : واجب اين است كه پشت و رو كند و دست از آستين آن بيرون نياورد و يا اين كه آن را پايين و بالا كند و بپوشد .

آية الله فاضل : احتياط استحبابي است ؛ و واجب است پيراهن را نيز بالا و پايين كند .

156

اضطرار ، به غير از پوشيدن دوختني ، رفع نمي شود ، مي تواند بپوشد ، هر چند بايد كفّاره بدهد . ^{( 1 )}

296 ـ اگر كسي به خاطر عذر ، نتواند لباس دوخته خود را بكند و لباس احرام بپوشد ، بايد در ميقات ، نيت كند و لبّيك بگويد و كافي است ؛ و هر وقت عذرش برطرف شد ، جامه دوخته را بكند ، و لباس احرام بپوشد ؛ و لازم نيست به ميقات برگردد ؛ ولي براي پوشيدن لباس دوخته ، بايد يك گوسفند قرباني ^{( 2 )} كند .

جواز بيرون آوردن لباس احرام در حال احرام

297 ـ لازم نيست جامه احرام هميشه در تن باشد ، بلكه تعويض و بيرون آوردن هر دو جامه ، براي شستن و حمام رفتن و هر حاجتي ، ^{( 3 )} جايز است .

احرام در لباس غير احرام

298 ـ اگر كسي لباس احرام را عمداً نپوشد ، يا در حال احرام ، لباس دوخته بپوشد ، اگر از روي عذر نباشد ، معصيت كرده ، ولي به صحت احرام او ضرر نمي رساند . ^{( 4 )}

گره زدن لباس احرام

299 ـ گره زدن لباس احرام ، اشكال ندارد ^{( 5 )} ولي بنابر احتياط واجب ، ^{( 6 )} لنگ را به گردن گره نزند ؛

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني : و بنابر احتياط كفّاره هم بدهد .

آية الله صافي : ولي بايد براي آن كفّاره بدهد .

آية الله مكارم : يعني به طور معمولي بپوشد .

آية الله خامنه اي : اگر بر اثر سرما و مانند آن ، ناگزير به پوشيدن جامه دوخته باشد ، مي تواند از لباس هاي معمولي مانند پيراهن استفاده كند ، اما نبايد آن را بپوشد ، بلكه آن را به صورت برعكس بالا به پايين يا پشت و رو ، به روي خود بيندازد .

2 ـ نظر آيات عظام در ذيل مسأله 500 آمده است .

3 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : و غير حاجت .

4 . آيات عظام : خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني و مكارم : صحّت احرامش خالي از اشكال نيست پس احتياط واجب آن است كه پس از بيرون آوردن آن ، بار ديگر نيّت كند و لبّيك بگويد .

5 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني : احوط اين است كه ازار ( لنگ ) خويش را به گردن خود بلكه مطلقا گره نزند ، ولو بعض آن را به بعض ديگر . و با چيزي مانند سنجاق نيز آن را به هم وصل نكند . و احوط اين است كه ردا نيز گره زده نشود ، ولي فرو كردن سوزن يا سنجاق در آن عيبي ندارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : سنجاق زدن و گره زدن حوله احرام و سنگ گذاشتن بين دو طرف حوله ، به نحوي كه حوله به صورت يقه پيراهن درآيد جايز نيست ، و نيز نبايد پارچه احرام را چاك داده و مانند پيراهن بپوشد ، بلي قرار دادن سنگ كوچك ، در جامه احرام براي آن كه آن را سنگين كرده ، و ردا را حفظ نمايد مانعي ندارد .

6 . آية الله خامنه اي : بستن لنگ به گردن جايز نيست ولي گره زدن لباس احرام يا گذاشتن سنگ يا چيز ديگر در ميان آن و بستن با نخ ( چنانچه براي بستن جلوي رداء معمول است ) اشكال ندارد و همچنين بستن با سنجاق .

157

و اگر از روي جهل يا نسيان گره زد ، احتياط آن است كه فوراً باز كند ، و احرامش صحيح و كفّاره ندارد .

وصل كردن جامه احرام با سنجاق و مانند آن

300 ـ گذاردن سنگ و مانند آن ، در جامه احرام و بستن با نخ و مانند آن ، جايز است ؛ و همچنين وصل كردن قسمتي از لباس احرام به قسمتي ديگر ، با سنجاق و مانند آن ، جايز است اگرچه احتياط در ترك است . ^{( 1 )}

نحوه بيرون آوردن لباس دوخته در حال احرام

302 ـ اگر كسي بعد از احرام پيراهن بپوشد ، بايد پيراهن را شكاف دهد و از پايين بيرون آورد ؛ ولي اگر در پيراهن محرم شود ، ^{( 2 )} شكاف دادن و از پايين بيرون آوردن لازم نيست ، و فقط كندن آن و پوشيدن لباس احرام لازم است و در هر دو صورت ، احرام صحيح است .

استحباب طواف با لباس اول

303 ـ افضل آن است كه محرم در صورت تعويض جامه احرام ، براي طواف ، همان جامه اي را كه در آن محرم شده است ، بپوشد ، بلكه موافق احتياط استحبابي است . ^{( 3 )}

استفاده از پارچه ندوخته در زير لنگ

304 ـ استفاده از پارچه ندوخته در زير لنگ ـ به هر نحوي كه باشد ـ اشكال ندارد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله وحيد : بنا بر احتياط واجب اگر اقوي نباشد ازار را به گردن گره نزند ، ولي سوراخ كردن آن به وسيله سوزن و مانند آن مانعي ندارد . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 123 )

2 . در فرض عمد ، نظر آية الله گلپايگاني در مسأله 298 آمده است .

آية الله بهجت : در هر دو صورتِ نزع مخيط ، بايد بدون پوشاندن سر باشد . ( مستفاد از صفحه 20 مناسك شيخ ) .

آية الله خامنه اي : در صورت علم و عمد نظر ايشان در ذيل مسأله 298 بيان شده است .

3 . آية الله خويي : نظر معظّم له در اين مسأله به دست نيامد .

4 . آية الله مكارم : ولي بهتر اجتناب از اين گونه كارهاست .

158

خمس لباس احرام

برخي از احكام خمس لباس احرام در بخش خمس پايان كتاب ذكر شده است .

2 ـ نيت احرام

يكي ديگر از واجبات احرام ، نيت است . ^{( 1 )}

قصد ترك محرّمات

305 ـ براي محرم شدن ، قصد ترك محرّمات احرام ، ^{( 2 )} لازم نيست ؛ ^{( 3 )} و اگر كسي بدون چنين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي : در نيّت چند چيز معتبر است : 1 ـ قصد قربت ( نزديكي به خدا ) مانند عبادات ديگر غير از احرام .

آية الله بهجت : قصد قربت يعني به جهت اطاعت و امتثال فرموده خداوند عالم . ( مناسك شيخ ، ص12 ) .

2 ـ همزمان بودن با شروع در احرام .

3 ـ تعيين احرام كه براي عمره است يا براي حج و تعيين حج كه تمتع است يا قران يا افراد ، و تعيين اين كه براي خود است يا براي ديگري و تعيين اين كه حجش حَجّة الاسلام است كهبراي اولين بار به استطاعت بر او واجب شده يا حج نذري است كه به سبب نذر بر او واجب شده ياحجي است كه به سبب فاسد بودن حج قبل بر او واجب شده يا حج مستحبي است . خلاصه هريك از اينها كه باشد بايد در نيت مشخص شود . پس اگر بدون تعيين نيت ، احرام نمود ، احرامش باطل خواهد بود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : حَجّة الاسلام عنوان قصدي نيست و اگر مكلّف مستطيع براي خود حج به جا آورد حَجّة الاسلام است مگر با علم و عمد قصد حجّ استحبابي نمايد .

آية الله سيستاني : در نيت معتبر است قصد قربت و وقوع آن در ميقات و مانند آن و مشخص نمودن عبادتي كه قصد احرام براي آن دارد ، كه آيا حج است و يا عمره و تعيين حج كه تمتّع است يا قِران يا اِفراد و در صورت نيابت بايد آن را قصد كند و اگر براي خودش باشد كافي است كه قصد انجام آن از غير ننمايد و در عمل نذري كافي است كه آنچه نذر نموده بر عملش منطبق باشد و لزومي ندارد قصد كند حجي را كه انجام مي دهد ـ مثلا ـ حج نذري است ، همچنان كه براي اين كه حجي كه انجام مي دهد حَجّة الاسلام باشد ، كفايت مي كند كه حَجّة الاسلام كه بر او واجب شده بر عملش منطبق باشد و نياز به قصد زايدي نيست . ( مناسك ، مسأله 176 ) .

2 . آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني : لازم است قصد كند ترك كارهايي را كه بر محرم حرام است .

آية الله مكارم : نيت احرام اين است كه قصد كند تروك احرام را بر خود حرام كند و قصد اجمالي ، كافي است .

آية الله وحيد : قصد ترك محرمات احرام لازم نيست مگر محرماتي كه قصد انجام آن يا ترديد در آن ، احرام را باطل مي كند . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 97 )

3 . آية الله خامنه اي : لكن بايد قصد انجام چيزي كه احرام را باطل مي كند نداشته باشد .

159

قصدي ، به قصد عمره تمتع يا حج تمتع ، تلبيه بگويد ، محرم مي شود ؛ و حتي كسي كه مي داند بعضي از محرّمات ـ مثل زير سايه رفتن ـ را انجام مي دهد ، احرام او صحيح ^{( 1 )} است ؛ هر چند احتياط آن است كه ترك محرّمات را نيز قصد كند ؛ البته عدم لزوم قصد ترك محرّمات ، ^{( 2 )} در غيرِ محرّماتي است كه عمره يا حج را باطل مي كند ؛ اما آنچه عمره يا حج را باطل مي كند ـ مثل نزديكي با زن در بعضي از صور ـ با قصد ^{( 3 )} ارتكاب آن ، احرام باطل ، بلكه غير ممكن است .

نيّت حج تمتّع به جاي عمره تمتع

306 ـ اگر كسي به جاي نيتِ عمره تمتع ، حج تمتع را قصد كند ، اگر در نظر داشته كه همان عملي را كه همه بجا مي آورند ، به جا آورد و گمان كرده بخش اول اعمال ، حج تمتع نام دارد ، ظاهراً عمل او به عنوان عمره تمتع ، صحيح است ولي بهتر آن است كه نيت را تجديد كند .

307 ـ اگر كسي به گمانِ تقدم حج تمتع بر عمره تمتع ، نيت حج تمتع كند با قصد اين كه پس از احرام ، به عرفات و مشعر برود و حج به جا آورده و عمره را پس از آن به جا آورد ، احرام او باطل است ^{( 4 )} و بايد در ميقات ، تجديد احرام كند ؛ و اگر از ميقات گذشته است ، بايد در صورت امكان ، به ميقات برگردد و محرم شود ، و گرنه از همان جا محرم شود ؛ و اگر بعد از ورود به حرم ملتفت شد ، بايد در صورت امكان ، از حرم خارج شده و محرم شود ، و گرنه در همان جا محرم شود . ^{( 5 )}

نيت حجّة الاسلام در حج مستحبي

308 ـ جهت انجام حج مستحبي ، نيّت حَجّة الاسلام اشكال دارد ، ^{( 6 )} مگر در فرض اشتباه لفظي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله مكارم : احرام او خالي از اشكال نيست مگر در حال ضرورت .

2 . در مسأله قبل گذشت كه آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : قصد ترك جميع محرّمات را لازم مي دانند .

3 . آية الله تبريزي : در صحّت احرام ، عزم بر ترك محرّمات ، از اوّل تا آخر احرام معتبر نيست .

آية الله خويي : بنابر قول مشهور ( نسبت به جماع قبل از سعي در عمره مفرده ، فتواست ) .

آية الله سيستاني : فقط در حين احرام عمره مفرده ، اگر مكلف قصد داشته باشد كه قبل از فارغ شدن از سعي با همسر خود نزديكي كند يا ترديد دارد كه اين كار را بكند يا نه ، ظاهراين است كه احرامش باطل است و بنابر احتياط حكم استمنا هم همين است . ( مناسك ، مسأله 178 ) .

4 . آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

5 . احكام اين صور در ذيل مسأله 262 گذشت .

6 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : مانعي ندارد . ( مستفاد از تعليقه عروه ، ج2 ، ص240 ) .

160

و تطبيق لفظ « حَجّة الاسلام » بر عمره اي كه به عنوان وظيفه ، مقصود بوده است . ^{( 1 )}

نيّت عمره مفرده و قصد تبديل به تمتّع

309 ـ كسي كه وظيفه اش حج تمتع است ، بايد در حال احرام بستن ـ اگرچه به نيت ارتكازي اجمالي ـ نيت عمره تمتع و بعد از آن نيت حج تمتع داشته باشد ؛ پس اگر نيت عمره مفرده داشته باشد و بعد بخواهد آن را عمره تمتع قرار دهد ، حج او اشكال پيدا مي كند . ^{( 2 )}

احرام به نيت عمره مفرده به جاي تمتع

310 ـ كسي كه وظيفه او عمره تمتع است و ندانسته به نيت عمره مفرده محرم شده است ، اگر قصد عمره مفرده كرده ، بايد عمره مفرده ^{( 3 )} انجام دهد و بعد از آن عمره تمتع را به جا آورد و چنانچه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله مكارم : معمولاً از همين قسم است .

2 ـ آية الله بهجت : جواز عدول از عمره مفرده در ماههاي حج ، به عمره تمتّع ، محل تأمّل و احتياط است ، و اگر در اشهر حج به عمره مفرده محرم شد و داخل مكّه شد و وقت ضيق باشد از حج تمتّع ، مي تواند با قصد ، عدول به عمره تمتع نمايد در صورتي كه به سببي واجب نشده باشد بقا بر عمره مفرده بر او ، با احتياط در اراقه دم ( كتاب حج افراد ، ص4 و مناسك شيخ ، ص90 ) .

آية الله تبريزي : اگر در ماه هاي حج عمره مفرده انجام دهدمي تواند آن را بجاي عمره تمتع حساب كند .

آية الله خويي ، آية الله فاضل : اگر در ماههاي حج ، عمره مفرده انجام دهد و تا وقت حج اتفاقاً در مكه بماند ، مي تواند آن را عمره تمتع قرار داده و حج تمتع بجا آورد ، و در اين حكم بين حج واجب و مستحب فرقي نيست . ( مناسك ، مسأله 142 ) .

آية الله سيستاني : اگر در ماههاي حج عمره مفرده انجام دهد و تا روز هشتم ذي حجه در مكه بماند و قصد حج كند عمره اش تمتع به حساب مي آيد و بايد حج تمتّع انجام دهد و فرقي بين حج واجب و مستحب نيست . ( مسأله 142 )

آية الله مكارم : ولي از عمره مفرده ( اگر در ماههاي حج واقع شده باشد ) به عمره تمتّع جايز است ولي اين در مورد حج مستحبيّ است .

3 . آية الله تبريزي : چنانكه بعد از انجام عمره مفرده تا وقت حج در مكّه باقي ماند ، مي تواند عمره مفرده اي را كه انجام داده عمره تمتّع قرار دهد و براي حجّ محرم شود .

آية الله خويي : اگر كسي در ماههاي حج عمره مفرده انجام دهد و اتّفاقاً در مكه تا موسم حج بماند مي تواند آن را عمره تمتع قرار دهد . ( مناسك ، مسأله 142 ) .

آية الله سيستاني : ولي اگر در مكه تا روز هشتم ذي حجه بماند و قصد حج كند عمره مفرده او عمره تمتّع به حساب مي آيد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : عمره مفرده او باطل است ، بلي چنانچه اشتباه در تطبيق بوده ، تمتع واقع مي شود و صحيح است .

آية الله فاضل : عمره مفرده او مبدّل به عمره تمتّع شده و كافي است .

آية الله مكارم : مي تواند عمره مفرده انجام دهد و مي تواند عدول به تمتع كند ، اگر در ماههاي حج باشد .

161

اشتباه در تطبيق بوده تمتع و صحيح است .

احرام براي عمره تمتّع با احتمال خروج از مكه

311 ـ شخصي به علّت مأموريت شغلي ممكن است از مكّه خارج شود ؛ مثلا به مدينه برگردد ، ولي يقين به اين امر ندارد ، آيا وقت احرام در ميقات ، مي تواند به نيت عمره تمتّع محرم شود ؟ ^{( 1 )}

عدم صحت تجديد احرام

312 ـ بعد از تحقق احرام ، تجديد آن و نيز عدول ، موضوع ندارد ؛ و كسي نمي تواند بعد از تحقق احرام ، براي نوع ديگرِ عمره نيت كند ؛ ^{( 2 )} مثلاً بعد از احرام براي عمره مفرده ، بخواهد مجدّداً براي عمره تمتّع نيّت كرده و تلبيه بگويد كه در اين صورت ، احرام دوم باطل است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مانعي ندارد .

آية الله تبريزي : مي تواند به نيت عمره تمتع محرم شود و اگر از مكه بخواهد خارج شود احكام خروج از مكه را بايد رعايت نمايد ، والله العالم .

آية الله خامنه اي : مي تواند نيت عمره تمتع كند .

آية الله سيستاني : مي تواند بلكه اگر قصد خروج ندارد بايد نيّت تمتّع كند و خارج شدن براي كاري ، هر چند غير ضروري ، اشكال ندارد در صورتي كه مطمئن باشد حج را درك مي كند .

آية الله صافي : بلي مي تواند ، والله العالم .

آية الله فاضل : بلي مي تواند و خروج از مكه در صورتي كه اطمينان به رسيدن براي اعمال حج را دارد في نفسه مانعي ندارد ولي بايد احكام خروج از مكه در مورد بطلان عمره سابق را رعايت كند .

آية الله مكارم : مي توانند براي عمره تمتع احرام ببندند حتي در صورتي كه يقين داشته باشند كه به خاطر الزامهاي شغلي ، بعد از پايان عمره تمتع از مكه خارج مي شوند ، مشروط بر اين كه براي انجام حج به موقع برگردند .

2 ـ آية الله فاضل : با فرض اين كه هر دو عمره در ماه حج و از شخص واحد باشد فقط تمتع واقع مي شود .

آية الله مكارم : ولي مي تواند نيّت عمره خود را به عمره تمتّع برگرداند به شرط اين كه عمره مفرده به نذر و مانند آن بر او واجب نشده باشد .

162

قصد احرام و قصد ابطال حج

313 ـ هنگام احرام ، قصد احرام لازم نيست ؛ ^{( 1 )} و احرام امر قصدي نيست ، ^{( 2 )} بلكه اگر كسي به قصد حج يا عمره ، تلبيه بگويد ، محرم مي شود هرچند قصد احرام نكند .

314 ـ قصد اِبطال عمره يا حج و يا بعض اجزاي آن ، مبطل نيست .

وجوب اخلاص در عمره و حج

315 ـ عمره و حج ^{( 3 )} از عبادات است و بايد با نيت خالص براي اطاعت ^{( 4 )} خداوند متعال انجام شوند . ^{( 5 )}

حكم ابطال عمره و حج به وسيله ريا

316 ـ اگر كسي عمره را به ريا يا غير آن ، باطل كند ، احتياط ^{( 6 )} واجب آن است كه حج افراد به جا آورد و پس از آن ، عمره مفرده به جا آورد و در سال ديگر ، حج را اعاده كند ؛ ^{( 7 )} و همچنين اگر حج را به نيت خالص به جا نياورد و به ريا و غير آن باطل كند ، بايد سال ديگر عمره و حج را اعاده كند .

317 ـ اگر كسي بعضي از اركان عمره يا حج را به ريا و غير آن ، باطل كند و نتواند آن را جبران

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، گلپايگاني ، مكارم : لازم است و تفصيل اين مسأله در ذيل بحث نيت در واجبات احرام گذشت .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : همين كه به قصد عمره و يا حج تمتع تلبيه واجب را گفت ، محرم مي شود و قصد احرام ، همين است .

2 . آية الله نوري : قصد احرام به اين است كه قصد احرام حج يا عمره كند و لازم است كه احرام را به اين قصد انجام دهد .

3 . آية الله نوري : و همچنين احرام .

4 . آية الله سيستاني : بلكه براي تذلل در پيشگاه خداوند .

5 . آية الله نوري : و بايد نيّت آن را داشته باشد كه بعد از عمره تمتّع حج تمتّع را انجام بدهد .

6 . آية الله فاضل : و جبران آن ممكن نشود و وقت نباشد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : به وظيفه اي كه بعداً براي باطل كننده عمره يا حج خواهد آمد عمل نمايد .

7 . آية الله بهجت : اگر وقت تنگ باشد و نتواند پيش از حج اعاده و يا جبران كند ، حج او افراد مي شود و عمره مفرده پس از حج به جا مي آورد و احوط اعاده حج است در سال آينده . ( مناسك شيخ ، ص16 و 56 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر عمره را باطل كند ، در صورت امكان واجب است اعاده آن و اگر ممكن نبود حجش باطل مي شود و بايد سال ديگر عمره و حج را اعاده كند .

163

كند ، در عمره ، حكم بطلان عمره را دارد و در حج ، حكم بطلان حج را ، ولي اگر محل جبران باقي باشد و جبران كرد ، عملش صحيح است ، گرچه معصيت كار است .

شك در نيّت احرام بعد از گفتن تلبيه

318 ـ اگر بعد از تلبيه در ميقات ، شك كند كه نيت عمره تمتع كرده يا حج ، بنا بر عمره تمتع بگذارد و عمره او صحيح است ؛ و همچنين اگر بعد از تلبيه در روز هشتم ، فراموش كند كه براي حج تلبيه گفته يا عمره ، بنا بگذارد كه براي حج گفته و حج او صحيح است و احتياط مستحب ^{( 1 )} در تجديد تلبيه است .

3 تلبيــه

319 ـ سومين واجب احرام ، تلبيه است ؛ و صورت آن ـ بنابر اصحّ ـ اين عبارت است :

« لَبَّيْكَ ، اللّهُمَّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ » .

و اگر به عبارت ذكر شده اكتفا كند ، محرم مي شود ، و احتياط مستحب ^{( 2 )} آن است كه پس از چهار لبيك ذكر شده ، اين عبارت را بگويد :

« اِنَّ ^{( 3 )} الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ ، لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْك » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : در هر دو صورت اگر داخل در عمل مترتب مثل طواف عمره تمتع يا وقوف به عرفات شده ، حكم به صحت مي شود و در غير اين صورت بايد اعاده نمايد .

2 . آية الله بهجت : احتياط واجب اين است .

آية الله سيستاني : لبيك پنجم جايز است ولي جزو اين احتياط استحبابي نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : صورت تلبيه واجب ، كه بهوسيله آن احرام واقع مي شود اين است : « لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيكَ لَبَّيكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيكَ » و احتياط در اين است اين جمله اضافه شود : « اِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلكَ لا شَريكَ لَك » . آية الله صافي : و بهتر اضافه يك لبيك ديگر بعد از لا شريك لك است . ( مناسك فارسي ص 38 عربي ص 52 )

آية الله مكارم : احتياط واجب است كه بگويد : . . . . امّا لبّيك پنجم را نگويد ولي اگر به قصد رجا بگويد ، ضرري به احرام او نمي زند .

3 . آية الله بهجت : وجوب كسر همزه انّ متّجه است . ( مناسك ، ص 74 ) .

164

و اگر بخواهد احتياط ^{( 1 )} بيشتر بكند ، پس از گفتن آنچه ذكر شد ، بگويد :

« لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ اِنَّ الْحَمْدَ و النِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ لا شَرِيْكَ لَكَ لَبَّيْكَ » .

و مستحب است بعد از آن بگويد :

« لَبَّيْكَ ذَا الْمَعارِج لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ داعياً إلي دارِ السَّلامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ أهْلَ الْتَلْبِيَةِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ ذَا الجَلالِ وَالاِْكْرامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَالْمَعادُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تَسْتَغنِيْ و يُفْتَقَرُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ مَرْهُوباً وَمَرْغُوباً إلَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ إلهَ الْحَقِّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ ذَا النَّعْماءِ وَالْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمَيلِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ يا كَرِيمُ لَبَّيْكَ » .

و اين جملات را نيز بگويد خوب است :

« لَبَّيْكَ ، أتَقَرَّبُ إلَيْكَ بِمُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ بِحَجَّة و عُمْرَة لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ وَهذِهِ عُمْرَةُ مُتْعَة إليَ الْحَجِّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ أهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تَلْبِيَةً تَمامُها وَبَلاغُها عَلَيْكَ » .

ترجمه تلبيه

320 ـ ترجمه تلبيه ـ لبَّيك ، اللّهُمَّ لَبَّيك ، لَبَّيك لا شَريكَ لَكَ لَبّيك ـ چنين است : ^{( 2 )} « اجابت مي كنم دعوت تو را ، خدايا ! اجابت مي كنم دعوت تو را ، اجابت مي كنم دعوت تو را ، شريكي نيست مر تو را ، اجابت مي كنم دعوت تو را » .

در مواردي كه بايد ترجمه گفته شود ، اگر كلمه « دعوت » را هم نگويد ، كفايت مي كند

وجوب صحيح گفتن تلبيه

321 ـ صحيح گفتن به مقدار واجب از تلبيه ـ مانند صحيح گفتن تكبيرة الاحرام در نماز ـ واجب است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : احتياط مستحب آن است كه به جاي صورت اوّل بگويد .

2 . آية الله نوري : با كمال ميل و شوق اجابت مي كنم دعوت تو را ، خدايا ! با كمال ميل و شوق اجابت مي كنم ، اجابت مي كنم دعوت تو را با كمال ميل و شوق ، شريكي نيست مرتو را ، با كمال ميل و شوق اجابت مي كنم ، اجابت مي كنم تو را .

165

حكم عاجز

322 ـ اگر كسي تلبيه را به مقدار واجب نداند ، بايد آن را ياد بگيرد ، يا كسي به او تلقين كند ؛ يعني كلمه كلمه بگويد و شخصي كه مي خواهد احرام ببندد ، دنبال او به طور صحيح بگويد .

323 ـ اگر نتواند تلبيه را ياد بگيرد ، يا وقت ياد گرفتن نباشد ، و با تلقين هم نتواند بگويد ، احتياط آن است كه هر طور كه مي تواند بگويد ، ^{( 1 )} و ترجمه اش را هم بگويد ؛ و بهتر آن است كه علاوه بر آن نايب ^{( 2 )} هم بگيرد .

نگفتن تلبيه با فراموشي يا جهل

324 ـ اگر كسي تلبيه را به خاطر فراموشي يا ندانستن حكم نگويد ، واجب است در صورت امكان ، به ميقات بازگردد و لبيك بگويد ؛ و اگر نتواند برگردد و داخـل حرم نشده ، همان جـا ^{( 3 )} بگويد ؛ و اگر داخـل حرم شده ، واجب است برگردد به خارج حرم و لبيك بگويد ؛ ^{( 4 )} و اگر ممكن نيست ، همان جا لبيك بگويد ؛ و اگر بعد از گذشتنِ وقتِ جبران ، يادش آمد ، صحت عمل بعيد نيست . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : و ظاهراً همين مقدار كافي است و احتياط مستحب آن است كه ترجمه را بگويد و نايب نيز بگيرد .

2 . آيات عظام تبريزي ، مكارم : احوط اين است كه نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت ، آية الله خويي : به ذيل مسأله 236 مناسك محشاي حج مراجعه شود .

آية الله خامنه اي : اگر نتواند ياد بگيرد هرچند بر اثر تنگي وقت باشد و نتواند آن را با تلقين نيز صحيح ادا كند ، به هر نحو كه مي تواند بگويد . و در اين صورت احتياط آن است كه علاوه بر گفتن خودش نايب هم بگيرد .

آية الله سيستاني : كافي است به نحوي كه مي تواند بگويد ، اگر عرفاً صدق تلبيه كند و اگر صدق نكند به احتياط واجب ، هم مرادف عربي و هم ترجمه آن را بگويد و نيز نايب بگيرد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر تلقين ممكن نشد به هر طوري كه مي تواند بخواند و ترجمه اش را به فارسي يا زبان ديگر بگويد و نايب هم بگيرد رجاءً ، كه از طرف او به طور صحيح بخواند . ( مناسك فارسي ، ص 29 ) .

آية الله نوري : نايب گرفتن لازم نيست .

3 . آيات عظام اراكي ، خامنه اي ، فاضل : احرام ببندد و لبّيك بگويد .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب به مقداري كه ممكن است به طرف ميقات برگردد و محرم شود .

4 . تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 262 گذشت .

5 . آية الله بهجت : محل تأمّل است . ( مناسك شيخ ، ص12 ) .

چون نظر آيات عظام اين است كه كسي كه تلبيه را ترك نمايد محرم نمي شود لذا تفصيل اين مسأله را بايد در ذيل مسأله 236 و 262 ( در مناسك محشاي حج ) جستجو كرد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : صحت عمل خالي از اشكال نيست .

آية الله سيستاني : اگر در عمره باشد صحت عمل مورد اشكال است .

آية الله فاضل : اگر بعد از اعمال حج يادش آمد حج او صحيح است . ولي اگر بعد از عمره تمتّع يا عمره مفرده يادش آمد عمره باطل است ، و در عمره تمتّع اگر فرصت دارد و امكان جبران دارد بايد به ميقات ولو به ادني الحل برگردد و جبران كند و اگر امكان جبران نبود حج افراد انجام دهد ، و در اين صورت كفايت از حَجّة الاسلام مي كند .

آية الله مكارم : اگر بعد از اتمام حج يا عمره يادش بيايد ، عمل او صحيح است .

166

وظيفه لال در تلبيه

325 ـ اخرس ( لال ) ، بايد با انگشت به تلبيه اشاره كند و زبانش را هم حركت دهد ، ^{( 1 )} و نايب گرفتن كافي نيست . ^{( 2 )}

كسي كه لكنت زبان دارد

326 ـ كسي كه لكنت زبان دارد ، اگر نمي تواند تلبيه را صحيح بگويد ، ولو با تلقين ، ^{( 3 )} احوط آن است كه به هر نحو مي تواند بگويد و ترجمه اش را نيز بگويد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر چه به گفتن ترجمه آن باشد و نايب هم بگيرد رجاءً كه از طرف او به طور صحيح بگويد .

2 . آية الله بهجت : شخص گنگ و لال با انگشت خود همراه با نيت قلبي به تلبيه اشاره نموده و زبان خود را حركت دهد و اگر ممكن نباشد كه اين كار را خودش انجام دهد نايب بگيرد كه به جاي او تلبيه بگويد . ( مناسك ، مسأله 180 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل ، مكارم : بهتر است نايب هم بگيرد .

آية الله خامنه اي : احوط آن است كه نايب هم بگيرد .

آية الله سيستاني : اگر در اثر عارضه اي لال شده است و الفاظ تلبيه را مي داند ، به مقداري كه مي تواند تلفظ كند و اگر نتواند زبان و لب را به آن حركت دهد و همراه با آن در قلب اخطار نمايد و با انگشت به آن اشاره كند و اگر لال و كر مادرزاد است و مانند آن ، پس زبان و لب را مانند كساني كه تلفظ مي كنند حركت دهد و با انگشت اشاره كند .

3 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ترجمه اش را بگويد و نايب هم بگيرد رجاءً كه از طرف او به طور صحيح تلبيه را بگويد .

4 . آية الله تبريزي و آية الله فاضل : و بهتر آن است كه علاوه بر آن نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت : به ذيل مساله 323 مراجعه شود .

آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : احوط اين است كه در اين صورت نايب هم بگيرد .

آية الله خويي : مي تواند به ملحون اكتفا كند ، گرچه احوط جمع بين ترجمه و استنابه نيز هست . و نيز اخرس ( گنگ ولال ) كافي است با اشاره تلبيه بگويد ، گرچه احوط استنابه نيز هست . ( تعليقه عروه ، ج2 ، ص361 و مناسك ، مسأله 179 و180 ) .

آية الله سيستاني : به ذيل 323 مراجعه شود .

آية الله گلپايگاني : و نايب هم بگيرد رجاءً .

167

غلط گفتن تلبيه

327 ـ اگر كسي تلبيه را غلط بگويد و اعمال حج را انجام دهد ، چنانچه ^{( 1 )} از روي عمد بوده ، حج او صحيح نيست ؛ و اگر عمدي نبوده و از روي فراموشي يا ندانستن مسأله بوده ، صحت عمل بعيد نيست . ^{( 2 )}

علم به غلط بودن تلبيه هنگام اعمال حج

328 ـ اگر كسي تلبيه را غلط بگويد و بعد از وقوفين و قبل از اتمام اعمال حج ، بفهمد كه صحيحاً محرم نشده است ، با فرض اين كه بعد از وقت جبران متوجه شده ، صحت عمل بعيد نيست ، ولي احتياط واجب ، عدم اكتفا به اين حج است . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : با توجه به اين كه عالم به حكم بوده ، اگر نسبت به موضوع جاهل بوده ؛ يعني نمي دانسته تلبيه را غلط مي گويد ، حكم ترك احرام از روي جهل و سهو را دارد كه حكم آن ذكر شده است .

2 . آية الله بهجت : به مسأله 262 و 324 و 240 مراجعه شود .

براي اطلاع از نظر مراجع ، به ذيل مسأله 262 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر در احرام عمره بوده ، صحّت عمل او خالي از اشكال نيست و بايد احتياط كند .

آية الله سيستاني : اگر به مقدار تمكن تلبيه را گفته است و غلط بودن آن به حدي نبوده است كه صدق تلبيه نكند ، چيزي بر او نيست . در غير اين صورت ، اگر در احرام عمره باشد بنابر احتياط واجب عمل باطل است و اگر در احرام حج باشد صحيح است .

3 . آية الله بهجت : به مسأله 240 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : صحت عمل خالي از اشكال نيست و بايد احتياط نمايد .

آيات عظام خامنه اي ، فاضل ، گلپايگاني : اين احتياط استحبابي است .

آية الله سيستاني : اگر تلبيه را به مقدار تمكن ادا كرده است و غلط بودن آن به اندازه اي نيست كه صدق تلبيه نكند ، عمل صحيح است . در غير اين صورت ، اگر تلبيه عمره را غلط گفته است عمل او بنابر احتياط باطل است و اگر تلبيه احرام حج باشد همانجا تلبيه بگويد و عملش صحيح است .

168

عدم جواز تأخير تلبيه

329 ـ تأخير لبيك واجب از ميقات ، جايز نيست ^{( 1 )} و در صورت تأخير ، بايد به دستوري كه در مسأله 262 ذكر شد ، عمل شود .

استحباب تكرار تلبيه

330 ـ تكرار تلبيه و زياد گفتن آن هر قدر ممكن باشد ، مستحب است ؛ و براي هفتاد مرتبه گفتن ، ثواب زيادي ذكر شده است ؛ و جهت تكرار ، گفتن « لَبَّيْكَ اَللّهُمَّ لَبَّيْك » يا « لَبَّيْك » كافي ^{( 2 )} است .

وقف به حركت و وصل به سكون در تلبيه

331 ـ وقف به حركت و وصل به سكون در تلبيه ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 3 )}

زمان قطع تلبيه در حج

332 ـ كسي كه براي عمره تمتع محرم شده ، بنابر احتياط واجب ، ^{( 4 )} بايد وقتي كه خانه هاي مكه پيدا مي شود ، لبيك را ترك كند ؛ و مراد از خانه هاي مكه ، خانه هايي است كه در زمان انجام عمره ، جزو مكه ـ ولو نقاط توسعه يافته ـ باشد ؛ ^{( 5 )} و نيز در احرام حج ، احتياط واجب ^{( 6 )} آن است كه لبيك را تا ظهر روز عرفه بيشتر نگويد .

زمان و مكان قطع تلبيه در عمره مفرده

2/332 ـ كسي كه در مكه بوده و از حرم خارج و در ادني الحل محرم شده ، با مشاهده كعبه ، تلبيه را قطع ؛ و كسي كه ابتداءً در خارج حرم بوده و محرم شده ، با ورود به حرم ، تلبيه را قطع مي نمايد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خويي : كسي كه مي خواهد از راه مدينه به حج برود ، بهتر است گفتن تلبيه را تا رسيدن به بيداء ( جايي كه يك ميل با ذوالحليفه به طرف مكّه فاصله دارد ) تأخير بيندازد و در آنجا تلبيه بگويد و كسي كه از راه ديگر به حج مي رود تلبيه را پس از قدري راه رفتن بگويد .

2 . آية الله مكارم : به قصد رجاء .

3 . آية الله بهجت : با نماز فرقي ندارد كه وصول به سكون ، جايز ؛ و وقف به حركت عمداً ، تكليفاً جايز نيست .

آية الله خامنه اي : تلبيه بايد نزد اهل لسان صحيح باشد .

آيات عظام : تبريزي ، سيستاني ، صافي ، فاضل و مكارم : مانعي ندارد بهتر رعايت است .

آية الله نوري : احتياط واجب در مراعات است .

4 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، فاضل ، مكارم : واجب است .

5 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني : بلكه مراد خانه هاي قديمي مكه است .

6 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، فاضل ، مكارم : بايد قطع نمايد .

آية الله گلپايگاني ، متعرض اين مسأله نشده اند .

169

فصل چهارم

مستحبات احرام

333 ـ مستحبات احرام : ^{( 1 )}

1 ـ پاكيزه نمودن بدن و گرفتن ناخن و شارب و ازاله موي زير بغل و عانه .

2 ـ رها كردن موي سر و ريش ^{( 2 )} براي قاصد حج ، از اول ماه ذي قعده و براي قاصد عمره مفرده ، پيش از يك ماه .

غسل احرام

3 ـ غسل احرام در ميقات . ^{( 3 )}

غسل احرام از زن حايض و نفساء نيز صحيح است . ^{( 4 )}

تقديم غسل احرام و اعاده آن

تقديم اين غسل به خصوص در صورتي كه خوف آن باشد كه در ميقات آب يافت نشود ، جايز است ؛ و در صورت تقديم ، اگر در ميقات آب يافت شد ، اعاده مستحب است .

بعد از غسل احرام ، اگر لباسي بپوشد ، يا چيزي كه بر محرم حرام است ، بخورد ، باز هم اعاده مستحب است .

مقدار زمان كفايت غسل احرام

اگر غسل در روز انجام شود ، تا آخر شب آينده ، كفايت مي كند ؛ و همچنين اگر در شب انجام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : پاره اي از مستحبّات و مكروهاتي كه اينجا ذكر شده مبتني بر قاعده تسامح است ، پس بايد رعايت آن ها به قصد رجا باشد نه ورود .

آية الله مكارم : اين امور و امور مربوط به ترك مكروهات را به قصد رجا به جا مي آورد .

2 . آية الله مكارم : و بعضي از فقها به وجوب آن قائل شده اند و اين قول گرچه ضعيف است احوط است .

3 . آية الله خامنه اي : مستحب مؤكّد است كه پيش از احرام غسل كند ، بلكه احتياط آن است كه ترك نشود .

4 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و كسي كه به خاطر عذر تمكّن از غسل ندارد ، رجاءً بدل از غسل تيمّم نمايد . ( آداب و احكام حج ، ص410 ) .

170

شود ، تا آخر روز آينده كافي است ؛ ولي اگر بعد از غسل و پيش از احرام ، محدث به حدث اصغر شود ، غسل را اعاده نمايد . ^{( 1 )}

4 ـ بودن دو جامه احرام از پنبه . ^{( 2 )}

مراتب استحباب زمان احرام

5 ـ بستن احرام به ترتيب ذيل :

در صورت تمكن ، بعد از فريضه ظهر ؛

و در صورت عدم تمكن ، بعد از فريضه ديگر ، ^{( 3 )}

و در صورت عدم تمكن از آن ، بعد از شش يا دو ركعت نماز نافله ، در ركعت اول پس از حمد ، سوره توحيد ، و در ركعت دوم ، سوره جحد را بخواند ؛ و شش ركعت ، افضل است ، و بعد از نماز ، حمد و ثناي الهي را به جا آورد و بر پيغمبر و آل او صلوات بفرستد ، آنگاه بگويد :

« أللّهُمَّ إنِّي أسْأَ لُكَ أنْ تَجْعَلَنِي مِمَّنِ اسْتَجابَ لَكَ ، وَآمَنَ بِوَعْدِكَ ، وَاتَّبَعَ أمْرَكَ ، فَاِنِّي عَبْدُكَ ، وَفي قَبْضَتِكَ ، لا اُوْقي إلاّ ما وَقيتَ ، وَلا آخُذُ إلاّ ما أعْطَيْتَ ، وَقَدْ ذَكَرْتَ الْحَجَّ ، فَأسْألُكَ أنْ تَعْزِمَ لِي عَلَيْهِ عَلي كِتابِكَ ، وَسُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِوَ آلِه ، وَتُقَوِّيَنِي عَلي ما ضَعُفْتُ ، وَتُسَلِّمَ لِي مَناسكي في يُسْر مِنْكَ وَعافِيَة ، وَاجْعَلْنِي مِنْ وَفْدِكَ الّذي رَضِيتَ وَارْتَضَيْتَ وَسَمَّيْتَ وَكَتَبْتَ . أللّهُمَّ إنِّي خَرَجْتُمِنْ شُقَّة بَعيدَة ، وَأنْفَقْتُ مالِي ابْتِغاءَ مَرْضاتِكَ . أللّهُمَّ فَتَمِّمْ لِي حَجَّتِي وَعُمْرَتِي . أللّهُمَّ إنّي اُريْدُ التَّمَتُّعَ بِالْعُمْرَةِ إلَي الْحَجِّ عَلي كِتابِكَ ، وَسُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ ، فَاِنْ عَرَضَ لِي عارِضٌ يَحْبِسُنِي ، فَخَلِّنِي حَيْثُ حَبَسْتَنِي بِقَدَرِكَ الَّذي قَدَّرْتَ عَلَيَّ . أللّهُمَّ إنْ لَمْ تَكُنْ حَجَّةً فَعُمْرَةً ، أحْرَمَ لَكَ شَعْرِي وَبَشَرِي وَلَحْمِي وَدَمِي وَعِظامِي وَمُخّي وَعَصَبِي مِنَ النِّساءِ وَالثِّيابِ وَالطِّيْبِ ، أبْتَغِي بِذلِكَ وَجْهَكَ وَالدارَ الاْخِرَةَ » .

6 ـ خواندن اين دعا هنگام پوشيدن دو جامه :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : در انتقاض غسل سابق به غير نوم ، تأمّل است و اظهر در نوم ، عدم انتقاض است ، و آن كه اعاده ، شبيه به مستحب در مستحب است . ( مناسك شيخ ، ص6 ) .

2 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و بهتر آن است كه در پارچه سفيد محرم شود و نيّت احرام و نيّت پوشيدن جامه احرام بلكه نيّت كندن لباس دوخته را نيز بر زبان آورد .

3 . آيات عظام بهجت ، فاضل : در صورت عدم تمكن از فريضه ادا ، بعد از فريضه قضا محرم شود .

171

« اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذِي رَزَقَنِي مَا اُواري بِهِ عَوْرَتي ، وَاُؤَدِّي فِيْهِ فَرْضِي ، وَأعْبُدُ فِيْهِ رَبِّي ، وَأنْتَهِي فِيْهِ إلي ما أمَرَنِي ، اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذِي قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَنِي ، وَأردْتُهُ فَأعانَنِي وَقَبِلَنِي وَلَمْ يَقْطَعْ بِي ، وَوَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلَّمَنِي فَهُوَ حِصْنِي وَكَهْفِي وَحِرْزِي وَظَهْرِي وَمَلاذِي وَرَجائي وَمَنْجايَ وَذُخْرِي وَعُدَّتِي في شِدَّتِي وَرَخائِي » .

موارد استحباب تكرار تلبيه

7 ـ تكرار تلبيه ها در حال احرام ؛ خصوصاً در :

وقت برخاستن از خواب ؛

بعد از هر نماز واجب و مستحب ؛

وقت رسيدن به سواره ؛

هنگام بالا رفتن از تلّ يا سرازير شدن از آن ؛

وقت سوار شدن يا پياده شدن ؛

آخر شب و اوقات سحر .

تكرار تلبيه در موارد ذكر شده در عمره تمتّع تا ديدن خانه هاي مكه و در حج تا ظهر روز عرفه ، است . ^{( 1 )}

مكروهات احرام

334 ـ مكروهات احرام چند چيز است :

1 ـ احرام در جامه سياه ، ^{( 2 )} و افضل ، احرام در جامه سفيد است .

2 ـ خوابيدن محرم بر رخت ^{( 3 )} و بالش زرد رنگ .

3 ـ احرام بستن در جامه چركين ؛ و اگر جامه در حال احرام چرك شود ، بهتر ترك شستن آن در حال احرام است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : و همچنين بر مردان مستحب است تلبيه را بلند بگويند .

2 . آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : بلكه احوط ترك آن است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بلكه اولي ترك پوشيدن هر پارچه رنگ شده است مگر رنگ سبز كه در بعضي روايات معتبره استثنا شده است .

3 . آية الله بهجت : بر بالش سياه رنگ .

4 . آية الله مكارم : ولي مي تواند آن ها را تبديل به احرامي تميز كند .

172

4 ـ احرام بستن در جامه راه راه . ^{( 1 )}

5 ـ استعمال حنا ^{( 2 )} پيش از احرام ، در صورتي كه اثر آن تا حال احرام باقي بماند .

6 ـ حمام رفتن ، ^{( 3 )} و اولي آن است كه محرم بدن خود را با كيسه و مثل آن نسايد .

7 ـ لبيك گفتن محرم در جواب كسي كه او را صدا نمايد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : احرام بستن در جامه نقشه دار و مانند آن .

2 . آية الله بهجت : اظهر جواز استعمال حنا است قبل از احرام ، هرگاه اثر آن باقي بماند تا حال احرام . ( مناسك شيخ ، ص8 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : با قصد زينت خلاف احتياط است .

آية الله مكارم : اگر قصد زينت داشته باشد اشكال دارد و فرقي ميان حنا و رنگ هاي امروز نيست .

3 . آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : اولي بلكه احوط آن است كه محرم بدن خود را با كيسه و مثل آن نسايد .

آية الله مكارم : كراهت حمام رفتن ثابت نيست ولي بدن خود را با كيسه و مثل آن نمالد .

4 . آية الله فاضل : و همچنين ساييدن صورت ، چنانچه نداند موجب بيرون آمدن خون مي شود و همچنين كشتي گرفتن .

آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : بلكه احوط ترك آن است .