بخش 10

202

2 ـ محرّمات مخصوص به مردان

19 استظلال براي مردان

نوزدهم ـ سايه قرار دادن مرد بالاي سر خود .

464 ـ سايه قرار دادن براي مردان ، جايز نيست ، ولي براي زنها و بچه ها ، جايز است و كفّاره هم ندارد .

اختصاص حرمت به طيّ منزل

465 ـ استظلال فقط در حال طي منزل ، حرام است ؛ اما بعد از منزل كردن در هر مكاني ـ مانند مني ، عرفات يا غير آن ـ مانعي ندارد ، و حتي محرم مي تواند در محلي كه منزل كرده ، در حال راه رفتن ، با چتر و مثل آن ، بر سر خود سايه قرار دهد ؛ ^{( 3 )} پس حركت در مني از چادرها تا قربانگاه و محل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2 . پوشيدن و دربرداشتن سلاح :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم : حرام است مگر براي ضرورت .

حمل سلاح بدون صدق پوشيدن :

آية الله بهجت : جايز است و كفاره ندارد

آيات عظام : خامنه اي ، تبريزي ، خويي ، جايز نيست ؛ آية الله صافي و آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط جايز نيست ؛ آية الله سيستاني : اگر مسلح بودن صدق كند ، جايز نيست .

نظر ساير آيات عظام ، موافق متن است .

3 . آية الله وحيد : استظلال بعد از منزل كردن جايز است اگر چه با سايه متحرك باشد . ( مناسك معظم له صفحه 135 )

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني : احوط آن است كه شخص محرم پس از رسيدن به مكه پيش از انجام مناسك عمره و همچنين در حال احرام در عرفات و منا ، از قرار گرفتن در زير سايه هاي متحرك مانند اتوبوس مسقف و چتر ، اجتناب كند ؛ آية الله بهجت : مگر براي حوايج خانه و خيمه .

203

جمرات با چتر و غير آن ، مانعي ندارد ؛ گرچه در حال راه رفتن ، احتياط مستحب ^{( 1 )} در ترك است .

حركت از زير سايبانهاي مني

466 ـ حركت از زير سايبان هاي مني براي محرمي كه به مني مي رود هرچند هنوز منزل نكرده باشد ، مانع ندارد . ^{( 2 )}

467 ـ در حرمت استظلال ، فرقي بين سواره و پياده ^{( 3 )} نيست .

استظلال در مكه

468 ـ محرم مي تواند بعد از رسيدن به مكه ولو در محله هاي جديد كه از مسجدالحرام دور هستند ، براي رفتن به مسجدالحرام در ماشين هاي مسقّف سوار شود يا زير سايه برود . ^{( 4 )}

469 ـ مكه منزل است و به محض وصول به آن ـ ولو قبل از رسيدن به محل اسكان و استقرار ـ استظلال مانع ندارد . ^{( 5 )}

استظلال در مكه بعد از احرام حج

470 ـ كساني كه در مسجدالحرام و نقاط ديگر مكه براي حج محرم مي شوند ، تا عرفاً در مكه هستند و در حال سير براي خارج شدن از مكه نيستند ، مي توانند استظلال نمايند . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خويي : و در قسمت جديد شهر مكه بنابر احتياط ، سوار ماشين سقف دار نشوند . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص337 ) .

2 ـ به مسأله قبل مراجعه شود .

3 . آيات عظام تبريزي ، خويي : بنابر احتياط .

4 ـ جهت تفصيل اين مسأله به ذيل مسأله 465 مراجعه شود .

5 ـ تذكر : جهت تفصيل نظرات به ذيل مسأله 465 مراجعه شود ؛

هر چند از اطلاق منزل به مكه ، استفاده مي شود كه به محض وصول به مكه ، احكام منزل ، بر آن مترتب مي شود ؛ فقط حضرت آية الله خويي فرموده اند : بنابر احتياط تا وارد شدن به مكه متيقن سابق استظلال نكند .

6 ـ به مسأله 465 مراجعه شود .

آية الله مكارم : در مكّه مانعي ندارد هر چند در حال حركت به سوي عرفات باشد .

204

احرام در مسجدالحرام و استظلال تا منزل

471 ـ كساني كه از مسجدالحرام براي حج محرم مي شوند مي توانند در بازگشتِ به منزل ، در ماشين سقف دار سوار شوند و در آن جا پياده شوند ؛ ولي اگر از اول قصد عرفات داشته باشند و نمي خواهند در منزل پياده شوند ، بنابر احتياط ، سوار نشوند . ^{( 1 )}

استظلال از مسجد تنعيم در احرام عمره مفرده

472 ـ با توجه به اين كه تنعيم جزو مكه شده و مكه منزل است ، استظلال در مكه براي كسي كه از تنعيم محرم شده است ، مانع ندارد . ^{( 2 )}

سايه ثابت و متحرك

473 ـ در حرمت استظلال ، فرقي بين سايه متحرك ـ مثل چتر و ماشين مسقّف ـ و سايه ثابت ، ^{( 3 )} مثل پل و غيره ، نيست ؛ و نيز فرقي بين اجبار و اختيار نيست ؛ ^{( 4 )} ولي بر عبور از زير پل هايي كه در جاده ها هست ، استظلال صادق نيست .

سوار شدن بر ماشين مسقف بدون توجه

474 ـ اگر كسي بدون توجه ، در روز سوار ماشين سقف داري كه حركت مي كند شود ، بايد بعد از توجه ، بلافاصله پياده شود ؛ و اگر تأخير كند ، بايد كفّاره بدهد ؛ ولي سوار و پياده شدن از ماشين مسقّف در حالي كه ايستاده است ، مانع ندارد .

گذشتن از زير پل و تونل

475 ـ آنچه در حال احرام ، حرام است ، سايه بر سر قرار دادن است ؛ بنابراين اگر ماشين از زير پل هايي كه در مسير واقع شده برود و محرم به ناچار از زير پل ها عبور كند و يا ماشين مثلا در جايگاه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 472 مراجعه شود .

آية الله فاضل ، آية الله مكارم : در هر دو فرض مانعي ندارد .

2 ـ آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني : به احتياط واجب ، استظلال نكند . آية الله خويي : تا ورود به مكه متيقّن سابق .

3 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم ، نوري : عبور از زير سايبانِ ثابت اشكال ندارد .

آية الله گلپايگاني : احتياط آن است كه به اختيار خود ، روز از آن تونل هايي كه صدق رفت و آمد در منزل نمي كند ، نرود . ( آراء المراجع ، ص 178 ) .

4 ـ آية الله سيستاني : در فرض اجبار قطعاً حرام نيست .

205

بنزين ، در زير سقف ، توقف كند و محرم زير سقف قرار گيرد ، مانعي ندارد و كفّاره هم ندارد .

476 ـ حركت در تونل هاي مكه در حال سير به طرف عرفات ، اگر محرم خودش آن راه را اختيار كند ، اشكال دارد ؛ ^{( 1 )} و در غير اين صورت مانع ندارد .

موارد استظلال

477 ـ در حرام بودن استظلال در وقت طي منزل ، فرقي بين محمل روپوش دار ، اتومبيل سرپوشيده ، هواپيما و كشتي نيست .

سايه جانبي

478 ـ در وقت طي منزل ، استظلال به پهلوي محمل ، كناره ماشين و هر چيزي كه بالاي سر نباشد ، بنابر احتياط ترك شود ، اگرچه جايز بودنِ آن ، خالي از قوت نيست . ^{( 2 )}

تابش عمودي و افقي خورشيد

479 ـ در استظلال ، فرقي بين سايه حاصل از تابش عمودي يا مايل خورشيد ، نيست . ^{( 3 )}

سايه بر شانه

480 ـ اگر سايه فقط بر شانه بيفتد و بر سر نيافتد ، استظلال ^{( 4 )} صدق نمي كند .

حكم بين الطلوعين

481 ـ بين الطلوعين از نظر جواز و عدم جواز استظلال جزو شب است يا روز ؟ ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام خامنه اي ، فاضل ، نوري : اشكال ندارد .

آية الله بهجت : اشكال ندارد ( مستفاد از س53 مناسك ) .

آية الله مكارم : در اين صورت هم مانعي ندارد .

نظريات آيات عظام در مسأله 473 آمده است

2 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي : بنابر احتياط ، ترك شود ؛ آية الله خويي : اگر تأثير در گرما يا سرما يا باد دارد ، جايز نيست .

آية الله خامنه اي : قرار گرفتن در سايه ديوار و درخت و مانند آنها و نيز عبور از زير سقف هاي ثابت مانند پل و تونل ، حتي در روز اشكال ندارد .

آيات عظام : صافي ، گلپايگاني ، فاضل ، مكارم ، نوري : جايز است ؛ آية الله سيستاني : براي پياده مطلقاً جايز است و سواره احتياط كند ، مگر سايه سر و سينه را نگيرد .

3 ـ به مسأله قبل مراجعه شود .

4 ـ آيات عظام : بهجت ، خويي : فرقي نمي كند . آيات عظام : تبريزي ، سيستاني ، فاضل : بنابر احتياط .

5 . آيات عظام : بهجت ، سيستاني ، صافي ، مكارم : جزء شب است . آية الله تبريزي : مبني بر احتياط است .

206

حكم استظلال در فرض احرام از راه دور با نذر

482 ـ احرام از جاهاي دور ـ مثل تهران ـ با نذر جايز است ، و نذر ، صحيح و عمل به آن لازم است ؛ ^{( 1 )} و اگر راه ديگري جز سفر با هواپيما و وسايل مسقف نباشد ، بايد بروند ، ولي براي حركت زير سقف ، بايد كفّاره بدهند .

483 ـ در فرض قبل حتي الامكان بايد از راهي برود كه در طي منزل ، زير سايه قرار نگيرد ؛ ^{( 2 )} و اگر راهي براي زير سقف قرار نگرفتن نباشد و قبل از نذر به آن التفات داشته ، معصيت كرده ؛ ^{( 3 )} زيرا عمداً خود را به ارتكاب محرّمات احرام ، مبتلا كرده است . ^{( 4 )}

استظلال در شب و هواي ابري

484 ـ استظلال در شب ، ^{( 5 )} خلاف احتياط است گرچه جايز بودن آن ، به نظر بعيد ^{( 6 )} نيست ؛

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : نذرِ احرام قبل از ميقات ، براي كسي كه مي داند ناچار مي شود زير سقف برود محل اشكال است . ( ملحق مناسك ) .

آية الله فاضل : صحت نذر براي كسي كه مي داند بايد در روز با وسيله مسقّف حركت كند محل اشكال است . بلي اگر بداند كه براي احرام عمره تمتّع نمي تواند به يكي از مواقيت معروفه برود ، نذر اشكال ندارد و معصيت هم نكرده است ، ولي احتياط آن است كه در ادني الحل تجديد احرام كند . و در هر صورت كفّاره زير سقف رفتن را بايد بدهد .

2 . آيات عظام فاضل ، نوري : مي تواند از راهي برود كه زير سايه قرار بگيرد ؛ مانند تونل و پل و زير درخت ، از سايه هاي ثابت .

3 . آية الله فاضل : به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود .

4 . آيات عظام : تبريزي ، خويي ، مكارم : ظاهر اين است كه معصيت نكرده است ، ولي براي استظلال اضطراري كفّاره بايد بدهد .

5 . آية الله بهجت : استظلال در شب نيست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روايات و مقتضاي اصل ، اختصاص ممنوعيت به سايه انداختن از آفتاب است . ( مناسك ، س50 ) .

6 . آية الله تبريزي : بنابر احتياط در حرمت استظلال فرقي بين شب و روز نيست .

آية الله خامنه اي : احوط آن است كه در شب هاي باراني و سرد ، از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر براي فرار از باران و سرما باشد اجتناب كند .

آية الله خويي : مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنها است . پس اگر هيچكدام از آنها نباشد ، به نحوي كه وجود و عدمِ سايبان يكسان باشد اشكال ندارد ، و دراين حكم بين شب و روز فرقي نيست . ( مناسك ، مسأله 270 ) . و در فرض شك در اين كه آيامظله وجود و عدمش يكسان است يا نه استظلال جايز است . ( استفتائات آخر مناسك ، چاپ 21 ، ص325 ) .

آية الله وحيد : جايز نبودن استظلال در شب مورد اشكال است ، و احتياط واجب ترك آن است . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 135 )

آية الله سيستاني : سوار شدن در ماشين سقف دار و مانند آن در شب و بين الطلوعين و روزهايي كه ابر غليظ مانع تابش خورشيد باشد ، در صورتي كه باراني نباشد اشكال ندارد و اگر باراني باشد كفّاره دارد و به احتياط واجب جايز نيست . ( مناسك ، مسأله 270 ) .

آية الله مكارم : جايز است مگر در شب هاي باراني كه بايد كفّاره بدهد و در روزهاي كاملاً ابري و بين الطلوعين نيز استفاده از ماشين سرپوشيده مانعي ندارد .

207

بنابراين ، جواز نشستن محرم در هواپيما و ماشيني كه شب حركت مي كند ، بعيد نيست و استظلال در هواي ابري ^{( 1 )} در روز ، جايز نيست ، مگر ابر به طوري تيره ^{( 2 )} باشد كه استظلال صدق نكند .

استظلال با عذر

485 ـ در صورت وجود عذر ـ مثل شدت گرما يا شدت سرما يا بارندگي ـ استظلال جايز است ، ولي كفّاره دارد .

استظلال در حال خواب

486 ـ افرادي كه شب با ماشين مسقف حركت مي نمايند ؛ اگر قبل از طلوع آفتاب به خواب بروند و بعد از طلوع آفتاب بيدار شوند ، براي مدتي كه خواب بوده اند ، يا ماشين ايستاده بوده ، كفّاره واجب نيست ؛ ولي اگر بعد از بيدار شدن و التفات و قبل از ايستادن ماشين ، استظلال شده ولو اضطراراً ، كفّاره واجب است . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت ، اگر طوري باشد كه تظليل صادق نباشد اشكال ندارد .

2 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : استظلال در روز ابري هم جايز نيست .

آية الله سيستاني : اگر ابر تيره باشد كه اشعّه آفتاب را به كلّي پوشانده باشد و باران نباشد اشكال ندارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در جواب استظلال در روز ابري فرموده اند : استظلال در هواي ابري در روز جايز نيست . ( مناسك فارسي ، ص 184 ) .

آية الله مكارم : تيره بودن ابرها لازم نيست ، منظور نبودن سايه است .

3 ـ مراجعه به مسأله 487 و 488 شود .

آية الله تبريزي : در فرض مزبور بنا بر احتياط براي استظلال در شب بايد كفّاره بدهند .

آية الله مكارم : در اين صورت كفّاره اي لازم نيست .

208

كفاره سايه قرار دادن

487 ـ كفاره سايه قرار دادن در حال طي منزل ، يك گوسفند است ، چه با عذر باشد و چه با اختيار ، بنابر احتياط ^{( 1 )} واجب .

كفايت يك كفّاره در هر احرام براي استظلال

488 ـ در احرام عمره ، اقوي كفايت يك گوسفند است ، هر چند بيش از يك مرتبه استظلال نموده باشد ؛ و همچنين است احرام حج . ^{( 2 )}

20 پوشيدن دوختني

490 ـ بيستم ـ پوشيدن دوختني ؛ مثل پيراهن ، قبا و مانند آن . ^{( 3 )}

491 ـ احوط اجتناب از مطلق دوخته است ^{( 4 )} هرچند كم باشد ؛ مثل كمربند ^{( 5 )} دوخته و كلاه .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : كفاره آن يك گوسفند است و فرقي بين اختيار و اضطرار نيست .

2 . آية الله سيستاني : ولي احتياط مستحب اين است كه براي هر روزي يك كفّاره بدهد . ( مناسك ، مسأله 271 ) .

3 . آيات عظام : خامنه اي ، نوري ، سيستاني : پوشيدن لباس دوخته از قبيل پيراهن ، شلوار و . . . و نيز لباسهاي دكمه دار كه بابستن دكمه به شكل پيراهن در مي آيد براي مردان در حال احرام جايز نيست ؛ آية الله سيستاني : و حرمت پوشيدن لباسهاي تعارف ، بدون انداختن دكمه و بدون دست بيرون آوردن ، مبني بر احتياط است و پوشيدن شلوار و زير شلواري در صورت نداشتن ازار جايز است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احوط اجتناب از هر جامه دوخته و شبيه دوخته است .

4 . آيات عظام : خامنه اي ، سيستاني ، فاضل : پوشيدن چيز دوخته كه لباس محسوب نمي شود ، مانند كمربند يا هميان كه پول در آن مي گذارند و همچنين استفاده از بند ساعت و مانند آن اشكال ندارد . انداختن لحاف يا پتو و مانند آن كه حاشيه آن دوخته شده بر روي شانه ها مانعي ندارد . همچنين دوخته بودن حاشيه جامه احرام بلامانع است .

آية الله خويي : احوط اجتناب از مطلق جامه دوخته و شبيه دوخته است ولي انداختن پتوي حاشيه دار كه طرفين آن را با نخ دوخته اند مانع ندارد . ( استفتائات ، ص241 ، س712 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : استفاده از اين اشياء براي محرم جايز است ، هر چند دوخته باشد : 1 ـ هميان وكمربند كه براي حفظ پول به كمر مي بندند . 2 ـ فتق بند . 3 ـ كفشي كه تمام روي پا را نپوشاند .

5 . آيات عظام : خامنه اي ، تبريزي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : كمربند دوخته اشكالي ندارد . آية الله تبريزي : ولي پوشيدن شب كلاه جايز نيست .

آية الله سيستاني : به ذيل 490 مراجعه شود .

209

پوشيدن دمپايي دوخته و ساعت با بند دوخته

492 ـ پوشيدن دمپايي دوخته كه تمام روي پا را نمي گيرد ، براي مرد محرم ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 1 )}

493 ـ به مچ بستن ساعتي كه بند آن دوخته است ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 2 )}

هميان و قمقمه و فتق بند دوخته

494 ـ به كمر بستن و همراه داشتن هميان پول ، هرچند دوخته باشد ، اشكال ندارد ؛ و بهتر اجتناب از گره زدن آن است .

495 ـ استفاده از فتق بند دوخته در فرض ضرورت ، جايز است ، ولي بنابر احتياط كفّاره دارد . ^{( 3 )}

496 ـ از به دوش انداختن قمقمه اي كه در محفظه دوخته شده قرار دارد ، بنابر احتياط ، ^{( 4 )} اجتناب شود ^{( 5 )} ولي در دست گرفتن آن ، مانع ندارد . ^{( 6 )}

استفاده از پتو

2/496 ـ در صورت سرد شدن هوا آيا افراد مُحرم مي توانند از پوشش ديگري مثل پتو يا لباس استفاده نمايند ؟ ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، فاضل و مكارم : اشكال ندارد .

آية الله بهجت و آية الله نوري : احتياط در ترك است .

2 . آيات عظام : بهجت ، صافي ، نوري : احتياط در ترك است .

آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، مكارم اشكال ندارد .

3 . آية الله تبريزي : كفّاره هم ندارد .

آية الله خامنه اي : حكم آن در ذيل مسأله 491 آمده است .

آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : ضرورت لازم نيست و كفّاره هم ندارد .

آية الله صافي ، آية الله فاضل : اولي اين است كه كفّاره بدهد .

4 . آية الله فاضل : احتياط مستحب .

5 ـ آية الله بهجت : اگر مثل هميان باشد و صدق لبس نكند اشكال ندارد .

آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، فاضل : مانعي ندارد .

آية الله مكارم : حمل كيف ها و ساك هاي دوخته ، هر چند به شانه و گردن بيندازد مانعي ندارد .

6 ـ آية الله خامنه اي : پوشيدن هميان و كمربند و ديگر دوخته هاي كوچك كه به آن لباس گفته نمي شود اشكال ندارد .

7 . آية الله بهجت : مانعي ندارد و اگر بر شانه مي اندازند بايد مخيط نباشد .

آية الله فاضل ؛ آية الله خامنه اي : چنانچه مخيط يا شبه مخيط نباشد اشكال ندارد ولي بايد مردان سرشان و زنان صورتشان را نپوشانند و دوخته بودن حاشيه پتو هم مانع ندارد .

آية الله مكارم : استفاده از پتو مانعي ندارد ؛ آية الله سيستاني : و حتي دوخته بودن حاشيه هاي لباسهاي احرام و نيز دوختن مارك بر آن مانعي ندارد .

210

حكم پوشيدن دستكش براي بانوان

497 ـ پوشيدن « قفازين » ^{( 1 )} براي زنها جايز نيست ^{( 2 )} ولي پوشيدن لباس دوخته ، هرقدر كه باشد براي آنها جايز است و كفّاره ندارد .

كفّاره پوشيدن لباس دوخته

498 ـ كفاره پوشيدن لباس دوخته ، يك گوسفند است .

499 ـ اگر محرم چند نوع لباس دوخته بپوشد ـ مثل پيراهن و . . ـ براي هر يك بايد كفّاره ^{( 3 )} بدهد ؛ و احتياط واجب ^{( 4 )} آن است كه اگر آن ها را توي هم كند و يك دفعه بپوشد براي هريك كفّاره بدهد .

ثبوت كفاره با اضطرار به دوختني

500 ـ پوشيدن لباس دوخته در فرض نياز ، جايز است ، ولي كفّاره دارد ؛ ^{( 5 )} و اضطرار به پوشيدن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . قفازين چيزي بوده كه زنهاي عرب براي حفظ از سرما ، در آن پنبه مي گذاشتند و دست مي كردند

2 . آية الله بهجت : پوشيدن هر نوع دستكش جايز نيست مگر در حال ضرورت .

آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، مكارم : منظور از قفازين هر نوع دستكش است .

آية الله صافي و آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب پوشيدن هر نوع دستكش براي بانوان در حال احرام جايز نيست آية الله فاضل : ولي كفاره ندارد .

3 . آية الله خويي : فتواي ايشان در دست نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ظاهر آن است كه اگر براي پوشيدن جنس دوخته يك كفّاره بدهد كافي است . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص461 ، مسأله 20 ) .

4 . آية الله بهجت : ظاهر تعدّد كفّاره است به تعدّد صنف ها مطلقا ، چه علي الترتيب بپوشد و چه در يك دفعه بپوشد .

آية الله خامنه اي : اگر تعدد صدق كند براي هر مورد يك كفاره بدهد .

آية الله سيستاني : در اين صورت اگر نوع اين لباس ها مختلف باشد ، به تعداد هر لباس بايدكفّاره بدهد و اگر نوع لباس ها يكي باشد ، بنابر احتياط به تعداد هر لباس بايد كفّاره بدهد . ( مناسك ، مسأله 245 ) .

5 . آية الله بهجت : مگر در صورتي كه إزار نداشته و شلوار بپوشد كه در وجوب فديه تامّل است . ( مناسك شيخ ، ص20 و 21 ) .

آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند بدهد .

211

لباسهاي متعدد ، موجب سقوط كفّاره نيست . ^{( 1 )}

تكرار كفاره

501 ـ اگر يك نوع لباس بپوشد ، مثل پيراهن ، و كفّاره بدهد و پيراهن ديگري بپوشد ، يا آن را كه پوشيده بكند و باز بپوشد ، بايد براي دفعه ديگر نيز كفّاره بدهد . ^{( 2 )}

502 ـ اگر چند لباس از يك نوع بپوشد ـ مثل چند قبا يا پيراهن ـ چه در يك مجلس ، يا چند مجلس ، ^{( 3 )} بنابر احتياط واجب ، براي هر يك كفّاره بدهد . ^{( 4 )}

21 پوشيدن آنچه تمام روي پا را مي گيرد

بيست و يكم ـ پوشيدن كفش و جوراب و هرچه تمام روي پا را مي گيرد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني : بنا بر احتياط در صورت اضطرار به پوشيدن لباس هم كفّاره دارد .

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : بنابر احتياط . ( مناسك ، مسأله 245 ) .

آية الله مكارم : مگر اين كه موجب عسر و حرج شود .

2 . آية الله خويي : فتواي معظّم له در دست نيست .

3 . آية الله بهجت : اگر يك دفعه پوشيدن صدق كند . ( مستفاد از مناسك شيخ ، ص20 ) .

4 . آية الله تبريزي : در صورتي كه چند لباس بپوشد ولو از يك نوع باشد ، بايد به تعداد آنها كفّاره بدهد .

آية الله خامنه اي : اگر تعدد صدق كند براي هر مورد يك كفاره بدهد .

آية الله خويي : فتواي معظّم له در دست نيست .

آية الله فاضل : چنانچه چند لباس از يك نوع را يك دفعه ( يعني پشت سر هم و بدون فاصله ) بپوشد ، فقط يك كفّاره واجب مي شود .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : براي پوشيدن جنس دوخته در احرام عمره ، يك كفّاره و در احرام حج نيز يك كفّاره كافي است . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص 461 ، ـ مسأله 20 ) .

آية الله مكارم : مگر اين كه موجب عسر و حرج شود .

5 . آية الله بهجت : بلكه مطلقاً با صدق لبس و پوشيدن علي الأحوط . ( مناسك شيخ ، ص21 ) .

آية الله خامنه اي : مرد محرم نبايد چكمه و جوراب بپوشد و احتياط واجب آن است كه از پوشيدن هر چيزي كه تمام روي پا را مي پوشاند ـ مانند كفش و گيوه و امثال آن ـ اجتناب كند . لكن اگر لباس احرام يا پتو و امثال آن را روي پا بيندازد اشكال ندارد .

آية الله تبريزي : احوط نپوشيدن هر چيزي است كه تمام پشت پا را بپوشاند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و احتياط آن است كه از پوشيدن چيزي كه قسمتي از روي پا را هم بپوشاند نيز خودداري كند ولي بند نعلين اشكال ندارد .

تذكر : از تقييد حرمت ، به صدق پوشيدن ، استفاده مي شود كه افتادن حوله احرامي و پتو روي پا هنگام خواب و غير آن ، اشكال ندارد .

212

503 ـ اين حكم به مردان اختصاص دارد و براي زن مانع ندارد .

پوشيدن كفش بنددار

504 ـ پوشيدن كفش بند دار كه تمام روي پا را نگيرد ، در حال احرام مانعي ندارد .

اضطرار به پوشيدن جوراب و مانند آن

505 ـ اگر مرد به پوشيدن چيزي كه تمام روي پا را مي گيرد ، محتاج شود ، ^{( 1 )} احتياط واجب ^{( 2 )} آن است كه روي آن را شكاف دهد .

2/505 ـ افرادي كه هنگام استفاده از پاي مصنوعي ناچار به استفاده از جوراب ، يا تسمه دوخته شده هستند و انجام اعمال بدون پاي مصنوعي برايشان بسيار مشكل است ، چه وظيفه اي دارند ؟ ^{( 3 )}

506 ـ در پوشيدن آنچه روي پا را مي گيرد ، كفّاره نيست . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : بلكه مضطرّ شود .

2 . آيات عظام : بهجت : خويي ، فاضل ، مكارم : احتياط مستحب اين است . ( مناسك عربي ، مسأله 248 ) .

3 . آية الله بهجت : اگر عرفاً لباس مخيط صادق نيست كفاره ندارد وگرنه دارد هرچند با وجود عذر پوشيدن آن جائز است در همان حدّ ضرورت و عذر .

آية الله خامنه اي : اگر ناچار به پوشيدن باشيد حرام نيست ولي در صورتي كه صدق لباس بكند كفاره دارد .

آية الله فاضل : اگر جوراب دوخته نباشد مانعي ندارد هرچند تسمه آن دوخته باشد ، اما اگر جوراب دوخته باشد ، بايد كفاره بدهيد .

آية الله مكارم : اگر ناچار هستند ، كفاره اي بدهند ، و احرام آنها اشكال ندارد .

4 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل : احوط ثبوت كفاره گوسفند است . آية الله نوري : يك گوسفند واجب است .

آية الله سيستاني : در پوشيدن چكمه و مانند آن كفّاره اي واجب نيست ، ولي بنا بر احتياط ، اگر عمداً جوراب و مانند آن را بپوشد بايد يك گوسفند كفّاره بدهد . ( مناسك ، مسأله 248 ) .

آية الله خامنه اي : احتياط مستحب در خصوص جوراب آن است كه يك گوسفند به عنوان كفّاره قرباني كند .

213

22 پوشيدن سر

بيست و دوم ـ پوشاندن سر بر مردان با چيزهاي پوششي .

507 ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} از پوشاندن سر به وسيله چيزهاي غير پوششي ـ مثل گِل و حنا و دوا و پوشال و مانند آن ـ اجتناب شود .

508 ـ بنابر احتياط واجب از حمل بار به وسيله سر كه موجب پوشاندن مي شود ، اجتناب شود .

پوشاندن سر با دست

509 ـ پوشاندن سر به وسيله اعضاي بدن ـ مانند دست بر سر گذاردن ^{( 2 )} ـ جايز است ، ولي احتياط در ترك آن است .

510 ـ زير آب كردن سر ، ^{( 3 )} در حال احرام جايز نيست ^{( 4 )} و همچنين است ^{( 5 )} مايع ديگري ؛ مثل گلاب و غير آن .

پوشاندن قسمتي از سر

511 ـ بعض ^{( 6 )} سر ، در حكم تمام سر است و نبايد پوشيده شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، تبريزي ، خويي : محرم نبايد سر خود را بپوشاند حتي با گِل و مانند آن .

2 . آية الله بهجت : احوط و اولي ترك پوشانيدن سر به قسمتي از بدن ؛ مثل دست است در غير موارد ضرورت عرفيّه يا شرعيّه . اگرچه جواز خالي از وجه نيست . ( مناسكشيخ ، 25 ) .

3 . آيات عظام خامنه اي ، سيستاني ، وحيد و فاضل : براي محرم چه مرد و چه زن .

4 . آية الله بهجت : محرم نبايستي در آب فرو رود كه سرش زير آب شود و بنا بر احتياط در غير آب از مايعات ديگر ( مناسك ، مسأله 264 ) .

آية الله خامنه اي : فرو بردن تمام سر در آب براي محرم جايز نيست ، و بنابر ظاهر ، در اين مسأله تفاوتي ميان زن و مرد وجود ندارد ؛ اما اگر تمام سر را در آب فرو برد ، كفاره اي بر عهده اش نخواهد بود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : محرم نبايستي در آب فرو رود كه سرش زير آب برود .

آية الله سيستاني : براي محرم جايز نيست همه سر خود را در آب فرو برد بلكه بنابر احتياط در غير آب هم جايز نيست و فرقي در اين حكم بين زن و مرد نيست و منظور از سر در اين حكم ، همه قسمتي است كه بالاتر از گردن است .

5 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل : بنابر احتياط .

6 . آية الله خامنه اي : پوشاندن قسمتي از سر به نحوي كه عرفا مصداق پوشاندن سر باشد ، ـ مانند گذاشتن كلاه كوچك در وسط سر ـ جايز نيست ، اما در غير اين صورت ، مانند گذاشتن قرآن و مانند آن بر روي سر و يا خشك كردن تدريجي بخشي از سر ، اشكال ندارد ، هرچند احوط آن است كه از آن نيز اجتناب نمايد .

آية الله خويي : بردن بعض سر در آب مانعي ندارد . ( معتمد العروه ، ج4 ، ص221 ) .

آية الله سيستاني : پوشيدن بعض سر جايز نيست ولي زير آب بردن بعض سر جايز است .

آية الله فاضل : بنابر اقوي در تغطيه ، لكن در حمل ، بنابر احتياط .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب ، ولي ريختن آب بر سر مانعي ندارد .

214

استفاده از ماسك بند دار براي مردان و زنان

512 ـ استفاده از ماسك هاي بهداشتي كه بند آن را پشت سر مي اندازند و بخش كوچكي از سر را مي پوشاند ، براي مردان و زنان محرم چه حكمي دارد ؟ ^{( 1 )}

513 ـ گوشها ظاهراً ^{( 2 )} از سر محسوب است و نبايد پوشيده شود .

استفاده از موي مصنوعي در حال احرام

514 ـ استفاده از موي مصنوعي ، ضرر به صحت عمره و حج ندارد ؛ ولي اگر مرد آن را بر سرش بگذارد ، بايد كفّاره بدهد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله تبريزي : اگر مثل نخ باشد مانعي ندارد و اگر زنان مضطرّ به اين عمل باشند اشكال ندارد ، والله العالم .

آيت الله خامنه اي : استفاده از ماسك براي پوشش بيني و دهان براي زنان در حال احرام مانع ندارد .

آيت الله سيستاني : اگر از بوي بد مانع شود جايز نيست و براي زنان به احتياط واجب مطلقاً جايز نيست .

آيت الله صافي : بدون ضرورت جايز نيست و با ضرورت تكليفاً جايز است ، ولي با فرض پوشيده شدن بعض سر در مرد و بعض صورت در زن كفّاره دارد ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : ماسك زدن براي زن محرم ، هرچند مخيط و موجب ستر مقداري از صورت او شود ، در حال ضرورت مانعي ندارد و كفّاره هم ندارد و براي مرد هم هرچند مخيط باشد ، مانعي ندارد و كفّاره ندارد .

آيت الله مكارم : اشكال ندارد .

آيت الله نوري : خير ، جايز نيست و علت آن اين است كه براي مردان به خاطر پوشانده شدن بعض سر و براي زنان به جهت پوشاندن بعض صورت اشكال پيدا مي كند .

2 . آية الله تبريزي ، آية الله نوري : گوش ها در اين حكم ملحق به سر است .

آية الله فاضل : ولي پوشاندن مقداري از گوش مانعي ندارد .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر از روي اضطرار باشد ظاهراً كفّاره ندارد .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط كفّاره بدهد .

آية الله سيستاني : اگر از روي ضرورت باشد كفّاره ندارد و در غير اين صورت بنابر احتياط يك گوسفند كفّاره دارد . ( ملحق مناسك ) .

آية الله فاضل : در صورتي كه تمام سر را پوشانده باشد اما اگر قسمتي از سر را پوشانده است كفاره ندارد .

215

جواز پوشاندن رو براي مردان

515 ـ پوشانيدن رو براي مردان ، مانع ندارد ، و جزو سر محسوب نيست ؛ پس در وقت خواب ، يا غير آن ، مانعي از پوشاندن آن نيست .

چند مورد مستثني از حرمت

516 ـ گذاشتن بند مشك آب بر سر ، از حكم عدم جواز پوشش ، استثنا شده و مانع ندارد .

517 ـ دستمالي كه براي سردرد به سر بسته مي شود ، اگرچه تمام سر را بگيرد مانع ندارد ^{( 1 )} و كفّاره ^{( 2 )} هم ندارد .

518 ـ گذاشتن سر روي بالش براي خوابيدن مانع ندارد .

519 ـ اگر پارچه اي را مثلا براي حفظ از پشه ، روي چوب و مانند آن ، بالاي سر قرار دهند ، از جهت پوشاندن ، مانع ندارد و همچنين است رفتن در پشه بند .

520 ـ رفتن زير دوش حمّام براي مُحرِم ، مانع ندارد ، ولي زير آبشاري كه سر را فرا گيرد ، جايز نيست . .

خشك كردن سر با حوله

521 ـ خشك كردن سر با حوله و دستمال و مانند آن ، جايز ^{( 3 )} نيست ^{( 4 )} و بعض سر ، در حكم تمام سر محسوب مي شود .

تر بودن سر هنگام مسح در حال احرام

522 ـ محرمي كه سرش هنگام وضو براي مسح ، تر باشد ، و نمي تواند صبر كند تا خودش خشك شود ، يا با مثل دست آن را خشك كند ، احوط جمع بين وضو با اين حال و تيمم است . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : بهجت ، صافي ، گلپايگاني : گناه ندارد ولكن كفّاره دارد .

2 ـ آية الله مكارم ، آية الله نوري : احوط ثبوت كفّاره است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : مانعي ندارد ولي يك گوسفند كفّاره دارد . ( مناسك فارسي ، ص 42 ) .

3 . آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : هرچند به نحو كشيدن پارچه بر سر باشد بنابر احتياط واجب و اگر وقت نماز تنگ است گوشه حوله يا پارچه را بگيرد و به مقداري كه در مسح سر واجب است خشك كند .

4 ـ آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، گلپايگاني ، مكارم : اگر به تدريج صورت گيرد كه تمام سر پوشيده نشود مانعي ندارد و همين است حكم در خشك كردن صورت بانوان .

5 ـ مراجعه شود به مسأله قبل .

آية الله تبريزي : با دست و يا جاي ديگر بدن ، سر را به مقدار مسمّاي مسح ، خشك كند .

216

پوشاندن سر هنگام خواب

523 ـ پوشاندن سر براي مردان در وقت خوابيدن نيز جايز نيست ؛ ولي گذاردن سر روي بالش براي خوابيدن مانع ندارد .

پوشاندن سهوي سر و گفتن تلبيه

524 ـ اگر كسي از روي فراموشي سرش را پوشانيد ، واجب است فوراً آن را باز كند و مستحب است تلبيه بگويد ؛ بلكه احوط است .

پوشاندن سر ديگري در حال احرام

525 ـ آيا براي محلّ يا محرم ، جايز است چيزي ـ مثل پتو ـ روي سر مرد محرمي كه خواب است ، بيندازد ؟ ^{( 1 )}

كفّاره پوشاندن سر

527 ـ كفاره ^{( 2 )} پوشاندن تمام سر ـ به هر نحو كه باشد ـ يك گوسفند است ؛ و نيز كفّاره پوشاندن قسمتي از سر ، بنابر احتياط ^{( 3 )} يك گوسفند است .

528 ـ هرگاه مرد محرم سر خود را با چيز دوخته بپوشاند ، بايد دو كفّاره بدهد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله خامنه اي : بر محرم پوشاندن سر خودش حرام است خواه خودش بپوشاند يا به ديگري دستور دهد كه سر او را بپوشاند ، ولي پوشاندن سر ديگري ولو محرم باشد از محرّمات احرام نيست .

آيات عظام : تبريزي ، سيستاني ، فاضل : جايز نيست .

آية الله بهجت و آيت الله صافي : دليلي بر منع آن نرسيده است ؛ چه محل باشد چه محرم .

آيت الله مكارم : احتياط ترك اين امور است .

2 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : بنابراحتياط واجب كفّاره اش يك گوسفند است .

3 . آية الله خامنه اي : كفاره پوشاندن سر ، بنابر احتياط ، يك گوسفند قرباني كردن است و بعض سر حكم تمام سر را ندارد مگر عرفاً بر آن صدق كند كه سر را پوشانده است ؛ مثل اينكه كلاه كوچكي كه فقط قسمت وسط سر را مي پوشاند بر سر بگذارد .

آية الله فاضل : احتياط مستحب .

4 ـ آية الله بهجت : احتياطاً . ( مناسك ، س58 ) .

آية الله تبريزي : يك كفّاره كافي است .

آية الله خويي : حرمت لبس اينگونه مخيط به نظر ايشان مبني بر احتياط است و لذا احتياط در دو كفّاره است .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب ، در صورتي كه چيزي كه پوشيدن آن حرام است را بپوشد ؛ مثل عمامه و كلاه ، ولي اگر مثلاً پيراهن خود را بر سر بگذارد ، بيش از يك كفّاره لازم نيست .

آية الله مكارم : در مثل پارچه دوخته شده يك كفّاره دارد ، ولي كلاه دوخته و مانند آن ، بنابر احتياط واجب دو كفّاره دارد .

217

تكرار پوشاندن

529 ـ تكرار پوشاندن سر در حال احرام ـ بنابر احوط ـ موجب تكرار كفّاره است ؛ اگرچه تعدّد كفّاره ، معلوم نيست و عدم وجوب ، بعيد به نظر نمي آيد . ^{( 1 )}

530 ـ بعد از پوشاندن سر و ذبح كفّاره ، اگر مجدداً سر را پوشانيد ، احتياط به كفّاره دادنِ دوباره ، بسيار مطلوب است ، اگرچه وجوبش معلوم نيست . ^{( 2 )}

531 ـ پوشاندن سر با علم و عمد ، كفّاره دارد ؛ و در صورت ندانستن مسأله يا غفلت و سهو و نسيان ، كفّاره ندارد . ^{( 3 )}

3 ـ محرّمات مخصوص به بانوان

23 پوشيدن زيور

بيست و سوم ـ پوشيدن زيور براي زن به جهت زينت .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : احوط تعدد فديه است به تعدد پوشانيدن ، خصوصاً هرگاه بي عذر باشد ، خصوصاً هرگاه مجلس متعدّد باشد و اقوي تعدد فديه است در صورت تخلل تكفير . ( مناسك شيخ ، ص26 ) .

آية الله تبريزي : اين احتياط ترك نشود .

آية الله خامنه اي : احتياط تكرّر كفّاره در صورت تكرّر ستر است مطلقاً .

آية الله سيستاني : بعيد نيست يك كفّاره كافي باشد .

آيات عظام : صافي ، گلپايگاني ، نوري : در صورت تعدّد پوشانيدن سر ، بايد كفّاره متعدد بدهد . ( مناسك عربي ، ص 91 ) .

آية الله مكارم : اين احتياط در اين مسأله و مسأله بعد ، وجوبي است .

2 . آية الله مكارم و آية الله نوري : احتياط ، واجب است .

نظر آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : در مسأله قبل گذشت .

آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : در اين صورت دوباره بايد كفّاره بدهد .

3 . آية الله خويي ، آية الله سيستاني : بلكه ظاهر اين است كه در موارد جواز ستر واضطرار نيز كفّاره واجب نيست ( مناسك ، مسأله 256 ) .

218

532 ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} زن بايد در حال احرام از زيورِ زينتي هرچند بدون قصد تزيين باشد ، اجتناب كند ؛ بلكه حرمت آن ، خالي از قوت نيست .

533 ـ زيورهايي را كه قبل از احرام ، به پوشيدن آن ، عادت داشته ، لازم نيست براي احرام بيرون بياورد ^{( 2 )} ولي نبايد ^{( 3 )} به هيچ مردي ، حتي به شوهرش نشان دهد .

زيور كفّاره ندارد

534 ـ پوشيدن زيور ، كفّاره ندارد . ^{( 4 )}

24 پوشاندن رو براي زنان

بيست و چهارم ـ پوشانيدن ^{( 5 )} روي با نقاب و روبند و برقع .

535 ـ پوشاندن رو هر چند با چيزهاي غير متعارف ـ مثل پوشال و گِل و مانند آن ـ بنابر احتياط جايز نيست ؛ و نيز پوشاندن با بادبزن جايز نيست .

536 ـ قسمتي از رو ، در حكم تمام آن است و نبايد پوشانده شود . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : پوشيدن زيور براي زينت بر بانوان مُحرِم حرام است .

آية الله سيستاني : اگر زيور به قصد زينت باشد حرام است و اگر به قصد زينت هم نباشد ولي عرفاً زينت حساب مي شود احتياط واجب در ترك است .

آية الله فاضل : احتياط مستحب .

2 . آية الله فاضل : اگر قصد زينت به آن ها را نداشته باشد .

آية الله مكارم : ولي آن را بپوشاند .

3 . آية الله سيستاني : بنابر احتياط مستحب آن ها را براي شوهرش و مرداني كه با او مَحرم اند ظاهر نسازد و نشان ندهد . ( مناسك ، مسأله 256 ) .

4 . آية الله تبريزي : كفّاره اش بنابر احتياط مستحب ، يك گوسفند است .

آية الله خويي ، متعرّض اثبات و نفي مسأله كفّاره نشده اند .

5 . آية الله بهجت : در غير حال ضرورت ، مانند تحفّظ از مگس و نحو آن در حال خوابيدن . ( مناسك شيخ ، ص26 ) .

آية الله نوري : پوشاندن رو هر چند به چيزهاي غيرمتعارف ؛ مثل پوشال و گل نيز جايز نيست و جايز نيست با بادبزن روي خود را بپوشاند .

6 . آية الله تبريزي : بنابر احتياط .

آية الله خامنه اي : پوشاندن صورت در حال احرام به گونه اي كه متعارف زنان در حجاب از نامحرم يا خودداري از شناخته شدن است براي زنان جايز نيست . بنابراين پوشاندن بخشي از صورت كه براي اين منظورها پوشيده مي شود شامل گونه ها و بيني و دهان و چانه نيز مانند پوشاندن همه صورت حرام است .

آية الله سيستاني : به احتياط واجب ، و لذا پوشيدن مقنعه كه اطراف صورت را مي گيرد خلاف احتياط است .

آية الله فاضل : بعض رو در حكم تمام است . و بنابر اقوي پوشاندن صورت در قسمت پايين آن ؛ يعني از بيني تا چانه جايز نيست و در قسمت بالايي آن به احتياط واجب .

آية الله مكارم : پوشانيدن بعض صورت ، به طوري كه نقاب و برقع به آن نگويند جايز است .

آية الله نوري : چانه جزو صورت محسوب مي شود ، و بايد مقنعه را طوري ببندد كه زير چانه قرار بگيرد .

219

حكم چانه زنان

537 ـ چانه جزو صورت محسوب مي شود ^{( 1 )} و بايد باز باشد ؛ پس اگر مقنعه اي بر سر گذاشته شود كه چانه را تا لب ها بپوشاند ، اشكال دارد . ^{( 2 )}

خشك كردن صورت

538 ـ زن محرم ـ بنابر احتياط ـ نمي تواند ^{( 3 )} حوله را بر صورت خود بكشد . ^{( 4 )}

539 ـ زن هاي محرم براي پوشيدن و در آوردن مقنعه ، بايد مواظب باشند صورتشان پوشيده نشود ^{( 5 )}  ولي اگر عامداً و عالماً نباشد ، مانع ندارد .

گذاردن دست روي صورت

540 ـ زن محرم مي تواند دست بر صورتش بگذارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : چانه جزو صورت است كه نبايد پوشانده شود و بعض صورت نيز در حكم تمام آن است ، ولي دست گذاشتن روي صورت مانعي ندارد . ( پرسشهاي جديد حج ، ص 12 ، سؤال 50 ) .

آية الله خامنه اي : نظر ايشان در مسأله 536 آمده است .

2 ـ آية الله مكارم : اشكال ندارد .

3 . آية الله نوري : زن محرم نمي تواند صورت خود را با حوله خشك و يا پاك كند .

4 ـ آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : به صورت تدريجي كه تمام صورت پوشيده نشود ، مانعي ندارد .

آية الله فاضل : جايز نيست مگر در حال ضرورت .

5 ـ آية الله بهجت : به ذيل مسأله 543 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : پوشيدن مقنعه كه مقداري از اطراف صورت را مي پوشاند به احتياط واجب جايز نيست .

آية الله مكارم : اين مقدار مانعي ندارد .

220

گذاردن روي روي بالش

541 ـ گذاردن روي بر بالش براي خوابيدن ، مانع ندارد .

پوشش براي نماز

542 ـ پوشاندن سر براي زنان در حال نماز ، واجب است ؛ ولي آنچه را به عنوان مقدمه علمي مي پوشانند ، ^{( 1 )} بايد بعد از نماز ^{( 2 )} فوراً آن را باز كنند .

پوشش از نامحرم

543 ـ براي رو گرفتن از نامحرم ، ^{( 3 )} جايز است ^{( 4 )} چادر يا جامهاي را كه بر سر افكنده ، تا محاذي بيني ^{( 5 )} بلكه چانه ، و حتي در صورت احتياج ، تا گردن ، پايين بيندازد و چيزي بر او نيست ؛ و بهتر بلكه احوط ، ^{( 6 )} آن است كه آن را با دست يا چيز ديگر ، از رو ، دور نگه دارد ^{( 7 )} تا به صورت نچسبد .

كفّاره پوشاندن رو

544 ـ بعضي براي دور نگه نداشتن جامه از صورت ، كفّاره لازم دانسته اند ، ^{( 8 )} و آن احوط است ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، گلپايگاني : پوشانيدن رو كه مقدمه پوشانيدن سر مي باشد ، در حال نماز عيبي ندارد ؛ آية الله بهجت : و نيز مي تواند سر اندازش را آويزان نمايد در نماز و بعد از آن .

2 . آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني : احتياط واجب اين است كه پس از فراغت از نماز آن را بردارد .

آية الله مكارم : واجب نيست .

3 . آية الله بهجت : بلكه مطلقاً و اختياراً و تا حدّ نحر علي الأظهر . ( مناسك شيخ ، ص26 ) .

4 . آية الله سيستاني : و در جايي كه نا محرم نيست اين گونه پوشش نيز جايز نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ولي بايد با دست يا چيز ديگري آن را از صورت دور نگهدارند . ( آداب و احكام حج ، ص162 ) .

5 . آية الله خامنه اي : رها كردن كمي از چادر خود به روي صورت تا محاذي بالاي بيني اشكال ندارد ولي احتياط آن است كه هرگاه در معرض نگاه نامحرم نيست از اين كار اجتناب كند .

6 . آية الله خامنه اي ، آية الله خويي و آية الله تبريزي : اين احتياط ترك نشود .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بايد با دست يا چيز ديگري آن را از صورت دور نگه دارد .

7 . آية الله بهجت ، آية الله مكارم : تحفظ آن از رسيدن به صورت لازم نيست .

8 . آية الله بهجت : شايد وجه آن ، استفاده مساوات احرام زن در رو ، با احرام مرد در سراست در جميع احكام از بعضي روايات ، و در اين استفاده تامّل است . ( مناسك شيخ ، ص26 ) .

221

گرچه اقوي واجب نبودن آن است . ^{( 1 )}

545 ـ در نقاب انداختن و پوشاندن رو ، به هر نحو كه باشد ، كفّاره لازم نيست ^{( 2 )} گرچه موافق احتياط است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : احتياط واجب آن است كه يك گوسفند كفّاره دهد .

2 . آية الله بهجت : وجوب كفارّه پوشانيدن صورت زنان يك گوسفند ، منقول از شيخ و حلبي است . ( مناسك شيخ ، ص26 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند بدهد .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب آن است كه يك گوسفند بدهد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بايد يك گوسفند كفّاره بدهد .

222

فصل ششم

مستحبات و آداب ^{( 1 )}

1 ـ مستحبات ورود به حرم

1 ـ همين كه حاجي به حرم رسيد ، پياده شده و به جهت دخول حرم ، غسل نمايد .

2 ـ براي تواضع و فروتني نسبت به حضرت حق ـ جلَّ و علا ـ پابرهنه شده و نعلين خود را در دست گرفته داخل حرم شود ؛ اين عمل ثواب زيادي دارد .

3 ـ وقت دخول حرم اين دعا را بخواند :

« اَللّهُمَّ إنَّكَ قُلْتَ فِي كِتابِكَ وَقَوْلُكَ الْحَقُّ : وَأَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَعَلي كُلّ ضامِر يَأْتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميق . اَللّهُمَّ إنّي اَرْجُو اَنْ اَكُونَ مِمَّنْ اَجابَ دَعْوَتَكَ ، وَقَدْ جِئْتُ مِنْ شُقّة بَعيدة وَفَجٍّ عَميق سامِعاً لِنِدائِكَ وَمُستَجِيباً لَكَ مُطيعاً لاِمْرِكَ وَكُلُّ ذلِكَ بِفَضْلِكَ عَليَّ وَاِحْسانِكَ إِلَيَّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلي ما وَفَّقْتَنِي لَهُ أبْتَغِيْ بِذلِكَ الزُّلْفَةَ عِنْدَكَ وَالْقُرْبَةَ إلَيْكَ وَالْمَنْزِلَةَ لَدَيْكَ وَالْمَغْفِرَةَ لِذُنُوبِي وَالتَّوْبَةَ عَلَيَّ مِنْها بِمَنِّكَ ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَحَرِّمْ بَدَنِي عَلَي النَّارِ وَآمِنِّي مِنْ عَذابِكَ وَعِقابِكَ بِرَحْمَتِكَ يَا أرْحَمَ الرَّاحِمِينَ » .

4 ـ وقت دخول حرم مقداري از علفِ ( اذخر ) گرفته آن را بجود .

2 ـ مستحبات ورود به مكه معظّمه

546 ـ براي دخول مكه معظمه نيز غسل مستحب است ؛ و هنگامي كه وارد مكه مي شود با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اين مستحبات را به قصد رجا بجا آورد و بايد توجه داشت كه بعضي از مستحبات مربوط به زمانهاي گذشته است و در عصر ما موضوع ندارد و يا عملاً ممكن نيست ، آنچه را مي توان ، انجام دهد . و خداوند به نيّت او پاداش مي دهد .

223

حالت تواضع وارد شود ؛ و كسي كه از راه مدينه برود ، از بالاي مكه داخل شده و وقت بيرون آمدن از پايين آن بيرون آيد .

3 ـ مستحبات ورود به مسجدالحرام

547 ـ مستحب است مكلف براي دخول مسجدالحرام غسل نمايد . ^{( 1 )}

غسل براي طواف

548 ـ آيا بجز غسل مستحبي براي رفتن به مسجدالحرام ، غسل ديگري براي طواف مستحب است و در صورت وجود چنين استحبابي ، آيا يك غسل به نيت هر دو كافي است ؟ ^{( 2 )}

دفعات استحباب غسل براي ورود به مسجدالحرام

549 ـ آيا استحباب غسل ورود به مسجدالحرام تنها براي قادم و كسي است كه اعمال عمره بجاي مي آورد ، يا براي هر مرتبه رفتن به مسجدالحرام نيز مستحب است ؟ ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : استحباب اين غسل ثابت نيست ، مگر اين كه براي طواف باشد .

2 . آية الله بهجت : رجاءً نيّت هر دو را به يك غسل بنمايد .

آية الله تبريزي : براي زيارت بيت الله غسل مستحب است و طواف ، زيارت بيت است ، والله العالم .

آية الله خامنه اي : براي خصوص طواف هم غسل مستحبي وارد شده است ولي مي توانيد هر دو را در يك غسل نيت كنيد .

آية الله سيستاني : غُسل زيارت كعبه مستحب است ولي استحباب غُسل دخول مسجدالحرام و غسلِ طواف ثابت نيست و اگر خواست انجام دهد به قصد رجا اشكال ندارد و مي تواند يك غسل را به نيّتهاي متعدد انجام دهد .

آية الله صافي : غسل براي طواف بالخصوص ، به نظر نرسيده است ، والله العالم .

آية الله فاضل : بلي براي هر دو مورد ؛ يعني دخول در مسجدالحرام و طواف غسل مستحب است و يك غسل به نيت هر دو كفايت مي كند .

آية الله مكارم : ظاهراً طواف ، غسلِ مستحب ندارد .

آية الله نوري : بجز غسل مستحبي براي رفتن به مسجدالحرام استحباب غسل ديگري براي طواف ثابت نيست .

3 . آية الله بهجت : رجاءً مانعي ندارد .

آيت الله خامنه اي : اختصاص به ورود اوّل ندارد .

آيت الله تبريزي : غسل دخول مسجدالحرام ، كه همان غسل براي دخول مكه و حرم است ، اختصاص به قادم و كسي كه اعمال را به جا مي آورد ، دارد .

آيت الله سيستاني : استحباب آن حتي براي قادم ثابت نيست .

آيت الله صافي : بعيد نيست براي هر وارد به مسجد باشد و در هر مرتبه .

آيت الله فاضل : براي هر مرتبه رفتن به مسجدالحرام نيز مستحب است .

آيت الله مكارم : به قصد رجا مانعي ندارد .

224

و همچنين مستحب است با پاي برهنه و با حالت سكينه و وقار وارد شود ؛ و هنگام ورود از در « بني شيبه » وارد شود ؛ و گفته اند كه باب بني شيبه در حال كنوني مقابل باب السلام است ؛ بنابراين نيكو اين است كه شخص از باب السلام وارد شده و مستقيماً بيايد تا از ستون ها بگذرد .

و مستحب است بر در مسجدالحرام ايستاده بگويد :

« السَّلامُ عَلَيْكَ أَ يُّها النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ ، بِسْم الله وَبِاللهِ وَما شاءَ اللهُ ، السَّلامُ عَلي أ نْبِياءِ اللهِ وَرُسُلِهِ ، اَلسَّلامُ عَلي رَسُولِ اللهِ ، السَّلامُ عَلي إبْراهِيمَ خَلِيْلِ اللهِ ، وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ » .

و در روايت ديگر وارد است كه نزد در مسجد بگويد :

« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَمِنَ اللهِ وَإلَي اللهِ وَما شاءَ اللهُ وَعَلي مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ، وَخَيْرُ الاْسْماءِ للهِِ ، وَالْحَمْدُ للهِِ وَالسَّلامُ عَلي رَسُولِ اللهِ ، السَّلامُ عَلي مُحَمَّدْ بِنْ عَبْداللهِ ، السَّلامُ عَلَيْكَ أَ يُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ ، السَّلامُ عَلي أنبِياءِ اللهِ وَرُسُلِهِ ، السَّلامُ عَلي خَلِيْلِ اللهِ الرَّحْمنِ ، السَّلامُ عَلَي الْمُرسَلِينَ وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ ، السَّلامُ عَلَيْنا وَعَلي عِبادِ اللهِ الصَّالِحينَ ، أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَبارِكْ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد كَما صَلَّيْتَ وَبارَكْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلي إبْراهِيمَ وَآلِ إبْراهيمَ إنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيْدٌ ، أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد عَبْدِكَ وَرَسُو لِكَ ، أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي إبْراهِيْمَ خَلِيلِكَ وَعَلي أ نْبِيائِكَ وَرُسُلِكَ وَسَلِّمْ عَلَيْهِمْ ، وَسَلامٌ عَلَي الْمُرْسَلِينَ وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ ، أللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أبْوابَ رَحْمَتِكَ وَاسْتَعْمِلْنِي في طاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ وَاحْفَظْنِي بِحِفْظِ الاِْيمانِ أبَداً ما أبْقَيْتَني جَلَّ ثَناءُ وَجْهِكَ ، الْحَمْدُ للهِِ الَّذي جَعَلَني مِنْ وَفْدِهِ وَزُوّارِهِ وَجَعَلَني مِمَّنْ يَعْمُرُ مَسَاجِدَهُ ، وَجَعَلَني مِمَّنْ يُناجِيهِ ، أللَّهُمَّ إنِّي عَبْدُكَ وَزائِرُكَ في بَيْتِكَ

225

وَعَلي كُلِّ مَأتِيٍّ حَقٌّ لِمَنْ أتاهُ وَزارَهُ ، وَأ نْتَ خَيْرُ مَأتِيٍّ وَأكْرَمُ مَزُور فَأَسْأَ لُكَ يا اَللهُ يا رَحْمنُ بِأَ نَّكَ أنتَ اللهُ لا إلهَ إلاّ أ نْتَ وَحْدَكَ لا شَرِيكَ لَكَ بِأ نَّكَ واحِدٌ اَحَدٌ صَمَدٌ لَمْ تَلِدْ وَلَمْ تُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ ( لكَ خ ل ) كُفُواً أحَدٌ ، وَأنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَعَلي أهْلِ بَيْتِهِ يا جَوادُ يا كَرِيمُ يا ماجِدُ يا جَبَّارُ يا كَريمُ أسْأَ لُكَ أنْ تَجْعَلَ تُحْفَتَكَ إيّايَ بِزِيارَتي إيَّاكَ أوَّلَ شيء تُعْطِيَنِي فَكاكَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ » .

پس سه مرتبه مي گويد :

« أللَّهُمَّ فُكَّ رَقَبَتي مِنَ النَّارِ » .

پس مي گويد :

« وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَّيِّبِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ شَياطِيْنِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

پس داخل مسجدالحرام شود و رو به كعبه دست ها را بلند نموده و بگويد :

« اَللَّهُمَّ إنّي أسْأَ لُكَ في مَقامي هذا وَفي أوَّلِ مَناسِكِي أنْ تَقْبَلَ تَوْبَتِي وَأنْ تَتَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتي وَأنْ تَضَعَ عَنِّي وِزْري ، الْحَمْدُ للهِِ الَّذي بَلَّغَنِي بَيْتَهُ الْحَرامَ أللَّهُمَّ إنّي أشْهَدُ أنَّ هذا بَيْتُكَ الْحَرامُ الَّذي جَعَلْتَهُ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَأمْناً مُبارَكاً وَهُديً لِلْعالَمينَ أللَّهُمَّ إنَّي عَبْدُكَ وَالْبَلَدَ بَلَدُكَ وَالْبَيْتَ بَيْتُكَ جِئْتُ أطْلُبُ رَحْمَتَكَ وَأؤُمُّ طاعَتَكَ مُطِيْعاً لاِمْرِكَ راضياً بِقَدَرِكَ أسْأَ لُكَ مَسْأ لَةَ الْفَقِيْرِ إلَيْكَ الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ أللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أبْوابَ رَحْمَتِكَ واسْتَعْمِلْنِي بِطاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ » .

بعد خطاب مي كند به سوي كعبه و مي گويد :

« أ لْحَمْدُ للهِِ الَّذي عَظَّمَكِ وَشَرَّفَكِ وَكَرَّمَكِ وَجَعَلَكِ مَثابَةً لِلنّاسِ وَاَمْناً مُبارَكاً وَهُديً لِلْعالَمِيْنَ » .

و مستحب است وقتي كه محاذي حجرالاَسود شد بگويد :

« أشْهَدُ أنْ لاإلهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ وَأنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللهِ وَكَفَرْتُ

226

بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَاللاَّتِ وَالْعُزّي وَبِعِبادَةِ الشَّيْطانِ وَبِعِبادَةِ كُلِّ نِدٍّ يُدْعي مِنْ دُونِ اللهِ » .

و هنگامي كه نظرش به حجرالاَسود افتاد ، به سوي آن متوجه شود و بگويد :

« أ لْحَمْدُ للهِِ الَّذِي هَدانا لِهذا وَما كُنّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أنْ هَدانَا اللهُ سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ للهِ وَلا إلهَ إلاّ اللهُ وَاللهُ أكْبَرُ ، اللهُ أكْبَرُ مِنْ خَلْقِهِ وَاللهُ أكْبَرُ مِمّا أخْشي وَاَحْذَرُ ، لا إلهَ إلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيْكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَيُمِيتُ وَيُحْيِي وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي كُلِّ شَيء قَدِيرٌ ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمّد وَالِ مُحَمَّد وَبارِكْ عَلي مُحَمَّد وَآلِهِ كَأفْضَلِ ما صَلَّيْتَ وَبارَكْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلي إبْراهِيمَ وَآلِ إبْراهِيمَ إنَّكَ حَمِيْدٌ مَجيدٌ ، وَسَلامٌ عَلي جَميعِ النَّبِيِّينَ وَالمُرْسَلِينَ وَالْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِينَ أللَّهُمَّ إنَّي اُومِنُ بِوَعْدِكَ وَأُصَدِّقُ رُسُلَكَ وَأتَّبِعُ كِتابَكَ » .

و در روايت معتبر وارد است كه وقتي كه نزديك حجرالاَسود رسيدي ، دست هاي خود را بلند كن ؛ و حمد و ثناي الهي را به جا آور ؛ و صلوات بر پيغمبر بفرست ؛ و از خداوند عالم بخواه كه حج تو را قبول كند . پس از آن ، حجر را بوسيده و استلام نما و اگر بوسيدن ممكن نشد استلام نما و اگر آن هم ممكن نشد اشاره به آن كن و بگو :

« أللَّهُمَّ أمانَتِي أدَّيْتُها وَمِيثاقِي تَعاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوافاةِ أللَّهُمَّ تَصْدِيقاً بِكِتابِكَ وَعَلي سُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ أشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ وَأنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللهِ وَكَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَالطاغُوتِ وَاللاَّتِ وَالْعُزّي وَعِبادَةِ الشَّيْطانِ وَعِبادَةِ كُلِّ نِدٍّ يُدْعي مِنْ دونِ اللهِ » .

و اگر نتواني همه را بخواني بعضي را بخوان و بگو :

« أللَّهُمَّ إليْكَ بَسَطْتُ يَدِي وَفِيما عِنْدَكَ عَظُمَتْ رَغْبَتِي فَاقْبَلْ سُبْحَتي وَاغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي ، أللَّهُمَّ إنّي أعُوذُ بِكَ مِنَ الْكُفْرِ وَالْفَقْرِ وَمَواقِفِ الْخِزْيَ في الدُّنيا وَالاْخِرَةِ » .