بخش 24

517

باب چهاردهم

وجوب ، زمان و مكان رمي …519

1 ـ وجوب رمي و ترتيب در آن …519

2 ـ مكان و زمان رمي …520

استنابه و نيابت در رمي …523

1 ـ موارد استنابه …523

2 ـ زمان رمي نايب …525

احكام خلل و شك در رمي …526

1 ـ ترك رمي و نحوه قضاي آن …526

2 ـ شك در رمي …528

مستحبات و آداب …532

1 ـ مستحبات مني …532

2 ـ مستحبات مكه معظمه …533

518

قَالَ أَبُو مُحَمَّد الْعَسْكَرِيُّ ( عليه السلام ) : قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ( عليه السلام ) :

« أَوْحَي اللَّهُ تَعَالَي إِلَي مُوسَي : حَبِّبْنِي إِليَّ خَلْقِي وَحَبِّبْ خَلْقِي إِلَيَّ ، قَالَ يَا رَبِّ كَيْفَ أَفْعَلُ ، قَالَ : ذَكِّرْهُمْ آلائِي وَنَعْمَائِي لِيُحِبُّونِي فَلاَنْ تَرُدَّ آبِقاً عَنْ بَابِي أَوْ ضَالاًّ عَنْ فِنَائِي أَفْضَلُ لَكَ مِنْ عِبَادَةِ مِائَةِ سَنَة بِصِيَامِ نَهَارِهَا وَقِيَامِ لَيْلِهَا ، قَالَ مُوسَي : وَمَنْ هَذَا الْعَبْدُ الآْبِقُ مِنْكَ ، قَالَ : الْعَاصِي الْمُتَمَرِّدُ ، قَالَ فَمَنِ الضَّالُّ عَنْ فِنَائِكَ ، قَالَ : الْجَاهِلُ بِإِمَامِ زَمَانِهِ تُعَرِّفُهُ وَالْغَائِبُ عَنْهُ بَعْدَ مَا عَرَفَهُ الْجَاهِلُ بِشَرِيعَةِ دِينِهِ تُعَرِّفُهُ شَرِيعَتَهُ وَمَا يَعْبُدُ بِهِ رَبَّهُ وَيَتَوَصَّلُ بِهِ إِلَي مَرْضَاتِهِ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ( عليه السلام )

فَأَبْشِرُوا عُلَمَاءَ شِيعَتِنَا بِالثَّوَابِ الاعْظَمِ وَالْجَزَاءِ الأوْفَرِ

بحار الانوار / 2 / 4

519

فصل اول

وجوب ، زمان و مكان رمي

1 ـ وجوب رمي و ترتيب در آن

1242 ـ شبهايي كه بيتوته در مني واجب است ، بايد در روزِ آنها رمي جمرات سه گانه انجام شود ؛ يعني به سه مكان ـ « جمره اُولي » ، « جمره وُسطي » و « جمره عقبه » ـ سنگريزه زده شود .

ترك رمي جمرات

اگر كسي رمي جمرات را ولو عمداً ، ترك كند ، به صحّت اعمال او ضرر نمي رساند ^{( 1 )} و حج او صحيح است ، گرچه در صورت عمد ، معصيت كار است .

رمي روز سيزدهم

1243 ـ اشخاصي كه بايد شب سيزدهم را در مني بمانند ، واجب ^{( 2 )} است روز سيزدهم رمي جمرات كنند .

ترتيب در رمي جمرات

1244 ـ رعايت ترتيب در رمي جمرات ، واجب است به اين گونه كه : اول به جمره اُولي و بعد از آن به جمره وُسطي و بعد از آن به جمره عقبه ، سنگ بيندازد .

1245 ـ اگر اين ترتيب ـ از روي علم و عمد يا سهو و نسيان يا ندانستن مسأله ـ رعايت نشود ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : علي الأشهر الأقوي .

آية الله تبريزي : با ترك رمي ، اگرچه عمدي باشد ، حج باطل نمي شود و بنابر احتياط بايد قضاي آن را در سال آينده خود يا نايبش انجام دهد .

2 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر بيتوته كند واجب است بنابر احتياط روز سيزدهم رمي جمرات كند .

520

بايد دوباره آنچه كه برخلاف ترتيب كرده بجا آورد ، مثلاً اگر اول جمره وُسطي و بعد جمره اُولي را رمي كرده ، رمي جمره وُسطي كفايت مي كند و بعد از آن جمره عقبه را رمي مي كند و اعاده رمي جمره اُولي لازم نيست .

رمي جمره ديگر بعد از اتمام چهار

1246 ـ جايز است ابتدا چهار سنگ به جمره اُولي و بعد چهار سنگ به جمره وُسطي و بعد مشغول جمره عقبه شود ، و لازم نيست تمام هفت سنگ ، مقدم باشد ؛ و مي تواند به هر ترتيب كه بخواهد ، هفت سنگ جمره عقبه و سه سنگ آن دو تاي ديگري را بيندازد ، ^{( 1 )} ولي كسي كه از روي علم و عمد اين گونه رمي كرده ـ بنابر احتياط واجب ـ رمي را اعاده كند .

2 ـ مكان و زمان رمي و حكم معذورين

1247 ـ محل رمي ، جمرات سه گانه است ؛ و احكام مربوط به آن از جهت رمي از طبقه دوم و افزايش مساحت جمرات و غير آن ، در رمي روز عيد ، گذشت .

زمان رمي

1248 ـ وقت انداختن سنگ ، از اول طلوع آفتاب تا غروب آفتابِ روزي است كه شب آن روز را بيتوته كرده است و در شب ، جايز نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر مخالفت ترتيب كند اعاده نمايد آنچه را كه در غير مرتبه خود كرده ، بلي اگر چهار سنگ بر جمره انداخت و آن را ترك نمود و مشغول ديگري شد كفايت مي كند در ترتيب ، و سه سنگ را بعد از آن مي زند ، اگرچه احوط در اينجا نيز اعاده است ( مناسك شيخ ، ص84 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر بعد از اين كه جمره سابق را چهار ريگ زد فراموش نموده و به جمره بعدي رفت ، واجب نيست رمي را تماماً اعاده كند بلكه اگر سه ريگ ديگر به جمره قبلي زد كفايت مي كند . و آية الله تبريزي اضافه مي كنند كه : در غير اين فرض بايد برگردد و به نحوي رمي كند كه ترتيب حاصل شود .

آية الله سيستاني : اگر چهار ريگ را به يك جمره پرتاب كرد و به علت فراموشي يا ندانستن حكم شرعي ، آن را رها كرد و جمره ديگري را پس از آن رمي نمود ، براي او كفايت مي كند كه جمره سابق را سه ريگ بزند و اعاده رمي جمره بعد لازم نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر به جمره اولي چهار سنگريزه بزند و سپس از روي فراموشي جمره بعدي را هفت سنگريزه بزند ، اگر كمبود اولي را جبران كند كفايت مي كند . بلي اگر نقص مربوط به جمره سوّم باشد اكمال آن كافي است و لازم نيست رمي جمرات قبل را كامل كند . ولي اگر عمداً چهار سنگ به جمره اولي بزند و بعد جمره دوّم و سوّم را هريك هفت سنگ بزند احتياط لازم آن است كه رمي تمام جمرات را اعاده نمايد چنانچه احوط الحاق جاهل به عالم است .

آية الله مكارم : احتياط آن است كه باقيمانده را نيز با ترتيب بزند .

521

رمي در شب بدون عذر

1249 ـ رمي در شب بدون عذر ، صحيح نيست ؛ و اگر كسي رمي در روز را بدون عذر ترك نمايد ، گناه كرده است .

رمي در شب براي معذورين

1250 ـ اگر حج گزار از رمي در روز ، عذري داشته باشد ـ مثل شبان و مريض و عليل و كسي كه از چيزي مثل تزاحم جمعيت ، ترس داشته باشد ـ جايز است شب آن روز ، يا شب بعد ^{( 1 )} رمي كند .

1251 ـ كساني كه از رمي در روز عيد معذورند ، مي توانند شب قبل از آن ، يا شب بعد از آن رمي كنند ؛ ^{( 2 )} و اگر از رمي روز يازدهم نيز معذورند ، مي توانند در شب يازدهم ، بعد از رميِ روز عيد ، رمي روز يازدهم را هم انجام دهند . ^{( 3 )}

فرق بين رمي روز عيد و يازدهم براي زنها

1252 ـ براي زنها ، رمي جمره عقبه پس از وقوف به مشعر و آمدن به مني در همان شبِ عيد قربان ، جايز است ، ولي رمي يازدهم و دوازدهم ، در صورتي براي آنان در شب صحيح است كه از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : صاحب عذر در شب رمي مي كند ؛ يعني شب مقدّم ، با علم به عدم تمكّن از رمي در روز ، و اما شب مؤخّر با علم به تمكّن از رمي قضايي در روز مؤخّر پس احوط تأخير قضا است تا طلوع آفتاب ( مناسك شيخ ، ص85 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : براي چنين كساني جايز است رمي را شب آن روز انجام دهند و اين بر نيابت مقدم است .

آية الله سيستاني : واجب است رمي جمرات در روز باشد و از اين حكم چوپانان و هر كسي كه از ماندن روز در مني معذور است ، به علت ترس يا مرض يا چيز ديگري ، استثنا مي شود ، كه براي آنان جايز است رمي هر روزي را در شب آن روز انجام دهند و اگر اين را هم نتوانند ، جايز است رمي همه روزها را در يك شب جمع كنند . و امّا زنان ، ضعفا ، مريضها و مثل آنان كه در روز به خاطر كثرت جمعيت يا چيز ديگر نمي توانند رمي كنند ، بايد براي رمي در روز نايب بگيرند .

آية الله گلپايگاني : براي آنان جايز است رمي هر روزي را در شب آن روز انجام دهند و اگر اين را هم نتوانند ، جايز است رمي همه روزها را در يك شب جمع كنند .

2 . توجه : اين مسأله با مسأله 1001 بر اساس برخي فتاوي تنافي دارد دقت شود .

3 ـ به مسأله 1252 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : رمي روز عيد در شب بعد كافي نيست مگر براي كساني كه از ماندن روز در مني معذورند و در مورد رمي شب يازدهم و دوازدهم به حاشيه مسأله 1250 مراجعه شود .

522

رمي در روز معذور باشند . ^{( 1 )}

1253 ـ زنها مي توانند در حج نايب شوند هرچند رمي در شب ، براي آنها جائز است و از معذورين محسوب مي شوند .

جواز رمي جمرات در روز يازدهم با تأخير حلق

1254 ـ كسي كه نتوانسته ذبح كند و حلق يا تقصير نيز ننموده است ، مي تواند رمي روز يازدهم را انجام دهد .

عدد و شرايط رمي

1255 ـ عدد سنگريزه كه بايد به جمره بزند ، براي هريك در هر روزي ، بايد هفت عدد باشد و كيفيت انداختن و شرايط و واجبات آن به همان نحو است كه سابقا در جمره عقبه گفته شد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : اگر از رمي در روز يازدهم و دوازدهم خائف بر نفس خود باشند ، مي توانند رمي روز يازدهم را در شب يازدهم ، و رمي روز دوازدهم را در شب دوازدهم انجام دهند . و يك شب نمي توانند براي دو روز رمي كنند .

نظر آية الله سيستاني در حاشيه مسأله 1252 گذشت كه رمي در شب براي كساني جايز است كه از ماندن در روز معذورند .

آية الله مكارم : اين كار اشكال ندارد .

523

فصل دوم

استنابه و نيابت در رمي

1 ـ موارد استنابه

1257 ـ كسي كه از رمي ، عذري داشته باشد ـ مثل مريض يا طفلي كه نتواند رمي كند ، يا كسي كه دست يا پايش شكسته ، يا كسي كه از شدت بي حالي يا به حهت بيهوشي از رمي عاجز باشد ـ بايد نايب بگيرد ؛ و اگر از نايب گرفتن هم عاجز باشد ، مثل بيهوش و طفل كوچك ، وليّ او يا شخص ^{( 1 )} ديگري ، از طرف او بجا آورد .

2/1257 ـ معذورين ـ بنابر احتياط واجب ـ تا مأيوس از رمي نشدهاند ، نايب رمي نكند . ^{( 2 )} و بهتر آن است كه در صورت امكان ، شخص معذور را ببرند و در حضور او رمي كنند ؛ و نيز اگر ممكن است سنگ را در دست او بگذارند و بيندازند . ^{( 3 )}

جواز تعجيل در استنابه

1258 ـ كساني كه از رمي در روز معذورند ، مي توانند شب رمي كنند و نيز مي توانند همان روز نايب بگيرند . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله اراكي : احتياط آن است كه با وجود وليّ شرعي ، ديگري بدون اذن او بجا نياورد .

آية الله مكارم : و در سال بعد نايب بگيرد .

2 ـ آية الله خامنه اي : قبل از يأس هم مي تواند نايب بگيرد لكن اگر بعداً متمكن از رمي شد بايد خودش اعاده كند ولي اگر بعد از يأس نايب بگيرد و رفع عذر شود اعاده لازم نيست .

آية الله سيستاني : قبل از يأس مي شود نايب عمل كندولي اگربعداًمتمكن شد بايد خودش انجام دهد .

3 ـ مراجعه شود به مسأله 1021 و 1023 .

آية الله مكارم : در شرايط فعلي اين امور ضرورتي ندارد .

4 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، صافي ، گلپايگاني : بايد شب رمي نمايد .

آية الله خامنه اي : اگر از قبيل عذرهايي است كه مجوز رمي در شب قبل است ؛ مانند خوف و شغل و امثال آن موردي براي استنابه نيست ولي اگر از عذرهايي است كه در روز حادث شده است مي تواند نايب بگيرد ولي اگر در شب بعد رفع شد احتياط واجب آن است كه عمل را اعاده كند .

آية الله سيستاني : چنانكه گذشت كسي كه معذور از رمي در روز است بايد نايب بگيرد و نمي تواند در شب رمي نمايد ، مگر چوپانان و كساني كه از ماندن روز در مني معذور باشند .

آية الله فاضل : احتياط واجب آن است كه شب رمي كنند .

آية الله مكارم : تا در شب بتواند رمي كند نايب گرفتن مشكل است .

524

جواز استنابه با احتمال حيض و مشقت

1259 ـ زني كه احتمال بدهد ، رمي باعث قاعدگي او مي شود ، اگر در اثر آن به مشقت مي افتد ، عذر محسوب مي شود و مي تواند نايب بگيرد . ^{( 1 )}

عدم لزوم اذن از معذورِ مأيوس

1260 ـ اگر ديگران از رفع عذرِ معذور ، مأيوس باشند ، لازم نيست از وي اذن بگيرند اگرچه احوط است ؛ و اگر نتواند اذن بدهد ، اذن معتبر نيست . ^{( 2 )}

عدم جواز استنابه با امكان رمي بعدازظهر

1261 ـ كساني كه ^{( 3 )} مي توانند در روز ولو بعدازظهر رمي كنند ، نمي توانند نايب بگيرند .

1262 ـ اگر بعد از رميِ نايب ، عذر برطرف شد ، ^{( 4 )} اعاده رمي لازم نيست اگرچه احوط است . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : قاعدگي مجوّز استنابه براي رمي نيست ، بايد خودش انجام دهد و اگر قبل از وقوف به عرفه مي ترسد كه رمي باعث قاعدگي بشود و نتواند طواف كند ، بايد طواف و نماز آن را مقدّم كند و بنابر احتياط مستحب سعي را نيز مقدّم كند و در وقت خودش اعاده كند .

آية الله سيستاني : مجرد احتمال وقوع در مشقت مجوز استنابه نيست .

آية الله گلپايگاني : متعرّض اين فرع نشده اند .

2 ـ آية الله بهجت : اگر قطع به رضايت داشته باشد اذن لازم نيست .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : وظيفه عاجز نايب گرفتن است و استنابه بدون اذن گرفتن تحقق پيدا نمي كند مگر اين كه از نايب گرفتن هم عاجز باشد مثل بيهوش و طفل غير مميز .

آية الله سيستاني : معذور بايد نايب بگيرد و كسي كه قادر به نايب گرفتن نيست وليّ او يا هر كس ديگر بجاي او رمي كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : استنابه بدون اذن گرفتن محقّق نمي شودمگردرمغمي عليه كه گذشت .

آية الله مكارم : بدون اذن مشكل است .

3 ـ آية الله بهجت : رمي جمرات بايستي به مباشرت خودِ شخص انجام شود و نايب گرفتن در حال اختيار جايز نيست . ( مناسك ، ص151 ) .

4 ـ آية الله خامنه اي : مراجعه شود به حاشيه مسأله 1257

آية الله فاضل : اگر با يأس از رفع عذر نايب گرفته و يا نايب بعد از يأس از رفع عذر منوبٌ عنه رمي انجام داده باشد اعاده لازم نيست و در غير اين دو صورت اعاده واجب است .

5 ـ مراجعه شود به مسأله 1024 .

آية الله سيستاني : بلكه لازم است .

آية الله مكارم : اين احتياط ترك نشود .

525

جواز استنابه با عدم يأس از خوب شدن

1263 ـ اگر مريض و معذور ، از خوب ^{( 1 )} شدن و رفع عذر ، مأيوس باشند ، نايب گرفتن واجب است ؛ و اگر مأيوس نيستند ، ^{( 2 )} مي توانند نايب بگيرند ؛ ولي اگر عذر رفع شد ، احتياط آن است كه خودشان رمي كنند .

2 ـ زمان رمي نايب

لزوم استنابه كسي كه در روز رمي مي كند

1264 ـ كسي كه وظيفه او استنابه در رمي است ، در صورت امكان بايد كسي را نايب قرار دهد كه در روز رمي نمايد ؛ و اگر ممكن نباشد ـ بنابراحتياط واجب ـ روزبعد خودش قضا كند ؛ واگر در قضا هم امكان مباشرت نيست ، ^{( 3 )} نايب بگيرد . ^{( 4 )}

نايب بايد روز رمي كند

1265 ـ كسي كه در رمي نايب شده ، بايد روز رمي كند .

1266 ـ مردي كه حج نيابي از طرف زن انجام مي دهد نيز ، بايد رمي را در روز انجام دهد .

جواز رمي نيابي قبل از رمي خود

1267 ـ كسي كه به نيابتِ ديگري رمي جمره مي كند ، مي تواند براي خودش و ديگران ، هر جمره اي را رمي كند و بعد به همين ترتيب مشغول رمي جمرات ديگر شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مانند مسأله قبل است .

2 ـ آية الله خامنه اي : مراجعه شود به حاشيه مسأله 1257 .

آية الله سيستاني : اگر عذر برطرف شد لازم است خودش عمل كند چه در وقت عمل ، نايب از بر طرف شدن عذر ، مأيوس باشد چه نباشد ( ملحق مسأله 391 ) .

آية الله صافي ، آية الله مكارم : احتياطاً اگر مأيوس نيست صبر كند .

3 ـ آية الله فاضل : استنابه به نحو مذكور صحيح است .

4 ـ آية الله مكارم : احتياط آن است كه هم نايب بگيرد و هم قضاي آن را روز بعد بجا آورد .

526

فصل سوم

احكام خلل و شك در رمي

1 ـ ترك رمي و نحوه قضاي آن

فراموشي رمي

1268 ـ در صورت فراموشي رميِ يك روز ، قضاي آن در روز بعد واجب است ؛ و اگر دو روز را فراموش نمايد ، بايد در روز بعد ، هر دو را قضا كند ؛ ^{( 1 )} و در صورتي ترك عمدي نيز ، وظيفه همين است . ^{( 2 )}

1269 ـ اگر حج گزار رمي جمرات سه گانه را فراموش كند و از مني به مكه بيايد : اگر در ايام تشريق يادش آمد ، ^{( 3 )} بايد برگردد و بجا آورد ؛ و اگر متمكن نيست ، بايد نايب بگيرد ؛

و اگر بعد از ايام تشريق يادش بيايد ، يا عمداً تا بعد از ايام تشريق به تأخير بياندازد ، بنابر احتياط واجب خودش يا نايبش از مكه برگردد و بجا آورد ^{( 4 )} و در سال ديگر هم ، ايام فوت شده را ، خودش يا نايبش قضا كند . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي : با ترك رمي ، اگر چه عمدي باشد حج باطل نمي شود و بنابر احتياط بايد قضاي آن را در سال آينده خودش يا نايبش انجام دهد . ( مناسك عربي ، مسأله 437 ) .

2 ـ آية الله بهجت ، به ذيل مسأله 996 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : و همچنين جاهل به مسأله و بنابر احتياط متعمد هم همين حكم را دارد .

3 ـ آية الله مكارم : يعني تا روز سيزدهم .

4 ـ آية الله مكارم : اگر از سيزدهم بگذرد به سال بعد مي افتد .

5 ـ آية الله بهجت : كسي كه فراموش كند رمي را ، بر مي گردد از مكه به جهت آنها ، و اگر متذكّر نشد تا بعد از خروج ، قضا مي كند در سال آينده در ايّام تشريق ، خودش يا نايبش در صورت عدم امكان مباشرت علي الأحوط . ( مناسك شيخ ، ص84 و 85 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : كسي كه رمي را در مني فراموش نموده و پس از كوچ به مكه يادش آمد ، واجب است به مني برگشته و رمي نمايد . و چنانچه فراموش شده رمي دو روز يا سه روز باشد ، احتياط اين است كه بين وظيفه هر روز و روز ديگر يك ساعت فاصله بگذارد و چنانچه پس از خروج از مكه يادش آمد كه رمي نكرده ، واجب نيست به مني برگردد بلكه بنابر احتياط در سال بعد خود يا نايبش آن را قضا نمايد .

آية الله سيستاني : كسي كه رمي جمرات را به علت فراموشي و يا جهل به مسأله ترك نمايد و در مكه يادش بيايد يا حكمش را بداند واجب است به مني بيايد و رمي نمايد و اگر رمي در دو روز ترك شده باشد يا سه روز ، بنا بر احتياط بايد به ترتيب روزها قضا نمايد و بين قضاي هر روز و روز بعد مقداري وقت فاصله بياندازد . و چنانچه پس از بيرون رفتن از مكّه يادش بيايد يا حكمش را بداند ، واجب نيست جهت تدارك آن برگردد و احتياط مستحب اين است كه خودش شخصاً آن را در سال آينده قضا نمايد ، در صورتي كه به حج برود و يا توسط نايبش ، در صورتي كه به حج نرود . ( مناسك ، مسأله 435 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر كسي رمي جمرات سه گانه را جهلاً يا سهواً يا عمداً ترك كرد ، بايد اگر به مكّه يا خارج مكه هم رفته باشد تا ايّام تشريق نگذشته برگردد به مني و رمي را بجا آورد و اگر متمكّن نيست نايب بگيرد و اگر تا ايّام تشريق خودش يا نايبش بجا نياورد بايد در سال بعد خودش يا نايبش رمي را قضا نمايد در ايّام تشريق . ( آراء المراجع ، ص 398 ) .

527

تقدم قضا بر ادا

1270 ـ مقدّم نمودن قضا بر ادا ، واجب ^{( 1 )} است ؛ پس اگر در روز يازدهم بخواهد قضاي روز عيد را بجا بياورد ، بايد اول قضاي عيد و بعد رمي روز يازدهم را كه ادا است ، بجا آورد ؛ و همچنين بايد قضاي روز جلو را ، بر قضاي روز بعد ، مقدم بدارد ؛ پس اگر در روز سيزدهم مثلاً بخواهد قضاي روز عيد و روز يازدهم و روز دوازدهم را بجا آورد ، بايد به ترتيب ، از قضاي روز عيدْ شروع و به روز سيزدهم ، كه ادا است ، ختم كند .

و اگر تا بعد از خروج از مكه ، يادش نيامد ، احتياط واجب آن است كه در سال ديگر ، خودش يا نايبش آن را قضا كند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احتياط اين است كه بين اداي همان روز و قضاي روز قبل فاصله گذاشته ، و قضاي روز قبل را پيش از اداي همان روز بجا آورد و قضاي روز قبل طرف صبح و اداي همان روز هنگام زوال باشد .

آية الله سيستاني : و احتياط واجب اين است كه بين ادا و قضا فاصله بيندازد و اين كه قضا را بر ادا مقدَّم بدارد و احتياط مستحب اين است كه قضا در اوّل روز و ادا هنگام ظهر باشد . ( مناسك ، مسأله 434 ) .

آية الله مكارم : واجب نيست بلكه افضل است مگر در صورت عمد ، كه احتياط رعايت ترتيب است .

2 ـ نظر آيات عظام در ذيل مسأله 1269 گذشت .

آية الله مكارم : بايد خودش بجا آورد و در صورت عدم امكان ، نايبش انجام دهد .

528

فراموشي رمي بعضي از جمرات

1271 ـ حكم فراموشي بعضي از جمرات نيز ، همان حكم مسأله قبل است ؛ بلكه اگر كمتر از هفت سنگ ، در همه جمرات يا بعض آن انداخت ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} ـ همين حكم را دارد .

انكشاف غلط در رمي

1272 ـ اگر رمي جمره عقبه را در روز عيد غلط انجام داده و در روز دوازدهم يا سيزدهم متوجه شود ، بعد از قضاي جمره عقبه ، لازم نيست رمي روز يازدهم و دوازدهم را نيز تكرار كند .

انكشاف خلاف ترتيب و قضاي رمي

1274 ـ اگر در روز بعد بفهمد كه رمي جمرات را در روز قبل ، به خلاف ترتيب انجام داده ، بايد به طوري كه ترتيب حاصل شود ، قضا كند ؛ و بعد وظيفه اين روز را بجا آورد . ^{( 2 )}

نسيان جزئي از رمي و قضاي آن

1275 ـ اگر به هريك از جمرات يا بعض آنها چهار سنگ انداخته باشد و در روز بعد يادش بيايد ، احتياط واجب آن است كه بقيه روز قبل را قضا كند و بعد وظيفه روز را بجا آورد .

زمان قضاي رميِ در روز

1277 ـ كسي كه رمي در روز را ترك كرده ، آيا مي تواند شب رمي كند ، يا بايد روز بعد قضاي آن را بجا آورد ؟ ^{( 3 )}

2 ـ شك در رمي

شك در رميِ ديروز

1278 ـ اگر بعد از گذشتنِ روزي كه بايد رمي مي كرده ، در انجام رمي آن روز شك كند ، اعتنا نكند .

شك در صحت رمي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : حكم ترك رمي كامل جمرات يا بعض آن ها در اين موارد مانند حكم ترك رمي تمام جمرات است .

2 ـ حكم اين مسأله و مسأله بعد ، از مسائل قبلي روشن شد .

آية الله گلپايگاني : اگر از معذورين نباشد روز بعد قضا كند .

آية الله فاضل ؛ آية الله تبريزي ؛ آية الله سيستاني ؛ آية الله نوري : لازم است روز بعد قضاي آنرا انجام دهد .

آية الله بهجت : با فرض عمد بايد روز بعد قضا كند .

آية الله مكارم : اگر در روز نمي توانسته ، بايد در شب بجا آورد و اگر فراموش كرده ، بايد روز بعد قضا كند .

آية الله صافي : بايد روز بعد قضاي آنرا قبل از رمي آن روز انجام دهد .

529

1279 ـ اگر بعد از انداختن ، در صحيح بودن آن شك كند ، اعتنا نكند .

شك در رمي جمره قبلي

1280 ـ هنگام رمي جمره عقبه ، اگر شك كند كه اوّلي يا دوّمي ، يا هر دو را رمي كرده يا نه ، و يا آن را صحيح انجام داده يا نه ، اعتنا نكند .

شك در عدد

1281 ـ اگر قبل از آن كه مشغول رمي جمره بعدي شود ، در عدد قبلي شك كند كه آيا هفت بوده يا كمتر ، بايد آنچه احتمال نقصان آن را مي دهد ، بياورد تا يقين كند كه هفت عدد كامل شده است ؛ و اين حكم ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} ـ جاري است هرچند از عمل منصرف شده و به كارهاي ديگر مشغول شده باشد .

از سرگيري رمي

1282 ـ اگر كسي هنگام رمي ، در عدد رمي شك كند و آن مقداري را كه زده رها كند و دوباره از اول شروع نمايد ، اشكال ندارد هرچند رها نمي شود . ^{( 2 )}

شك در عدد رمي جمره قبل

1283 ـ اگر بعد از مشغول شدن به رمي جمره بعدي ، در عدد قبلي شك كند ؛ پس اگر به زدن چهار سنگ از قبلي علم داشته باشد و در بقيه شك كند ، بنابر احتياط واجب ، بقيه را اگرچه بعد از رمي جمره بعدي ، اتيان كند ؛ و اگر در كمتر از چهار ، شك داشته باشد ، تا مقدار چهار اعتنا نكند و سه سنگ ديگر را بزند . ^{( 3 )}

يقين به عدم رمي يك جمره

1284 ـ اگر بعد از گذشتن روز ، يقين كند كه يكي از سه جمره را در آن روز رمي نكرده ، اكتفا به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مراجعه شود به مسأله 1016 .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بلكه بنابر اظهر .

آية الله سيستاني : اگر شك بعد از انصراف و صدق فراغ باشد عرفاً به آن اعتنا نكند .

آية الله مكارم : اين احتياط واجب نيست .

2 ـ آية الله مكارم : يعني با زدن مقدار قطعي باقيمانده وظيفه او تمام است .

3 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب . ؤ

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي : در هيچيك از فروض مسأله به شكّ خود اعتنا نكند .

آية الله گلپايگاني : متعرّض اين فرع نشده اند .

530

قضاي رمي جمره عقبه ، ظاهراً جايز است ؛ و احتياط آن است كه هر سه را قضا كند . ^{( 1 )}

علم اجمالي به نقص در يكي از جمرات

1285 ـ اگر بعد از رمي هر سه جمره ، يقين پيدا كند كه يك يا دو يا سه سنگ از يكي از سه جمره ناقص شده ، بايد هر مقدار را كه احتمال نقصان داده ، به هر يك از سه جمره بزند . ^{( 2 )}

1286 ـ اگر بعد از انداختن سنگ به هر سه ، يقين كند كه به يكي از آنها كمتر از چهار رمي كرده ، جواز اكتفا به كسري جمره آخري ، بعيد نيست ؛ ^{( 3 )} و احتياط آن است كه جمره آخري را از سر بگيرد ؛ و احتياط ^{( 4 )} بالاتر آن است كه هر سه را از سر بگيرد .

علم اجمالي به عدم رمي يك روز كامل

1287 ـ اگر بعد از گذشتن وقت هر سه روز ، يقين كند كه رمي يك روز را ترك كرده و نداند كدام روز است ، بايد هر سه روز را با مراعات ترتيب ، قضا ^{( 5 )} كند ؛ گرچه اكتفا به قضاي روز آخر ، احتمالاً جايز است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : اين احتياط ترك نشود .

آية الله فاضل : اين احتياط مستحبي است .

2 . آية الله خويي : متعرض اين مسأله نشده اند .

3 ـ آية الله فاضل : و يا يقين كند كه يكي از آنها را اصلاً رمي نكرده .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در اين صورت بايد رمي هر سه جمره را به ترتيب از سر بگيرد .

4 ـ آية الله فاضل : به كسري جمره آخري و يا رمي جمره اخري .

آيات عظام بهجت ، تبريزي ، مكارم : اين احتياط ترك نشود .

آية الله سيستاني : اگر بعد از غروب آفتاب شك كند جايز است اكتفا به كسري جمره آخري و اگر قبل از آن باشد بايد كسري همه را به ترتيب جبران كند .

5 ـ آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب بايد هر سه روز را قضا كند با مراعات ترتيب و مي تواند اكتفا كند به رمي سه جمره به ترتيب ، به قصد ما في الذمه .

آية الله بهجت : احتياط در قضاي هر سه روز است .

آية الله تبريزي : اظهر اكتفا به قضاي يك روز است به قصد آنچه در عهده اوست ؛ اعم از قضاي سه رمي يا يك رمي ، بلكه مي تواند اكتفا به رمي جمره عقبه نمايد .

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : قضاي رمي جمره عقبه كافي است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : احوط آن است كه رمي سه جمره را به ترتيب به قصد مافي الذمه انجام دهد . اگر چه در صورتي كه شك بعد از روز دوازدهم باشد بيش از قضاي رمي جمره عقبه واجب نيست . ( آداب حج ، م 971 )

آية الله مكارم : كافي است كه يك روز را به نيّت ما في الذمّه انجام دهد . در مسأله بعد حكم مذكور به صورت احتياط بيان شده است .

531

علم اجمالي به ترك رمي يك روز

1288 ـ اگر كسي مي داند رميِ يك روز كامل را ترك كرده ، ولي نمي داند كه روز دهم بوده يا يازدهم ، يا دوازدهم ، احوط ^{( 1 )} آن است كه رمي سه جمره را به ترتيب ، به قصد ما في الذمه ، انجام دهد ؛ اگرچه در صورتي كه شكْ بعد از روز دوازدهم باشد ، بيش از قضاي رمي جمره عقبه ، واجب نيست . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر بعد از گذشت روز دوازدهم باشد قضا رمي جمره عقبه كافي است و اگر در روز دوازدهم باشد رمي جمرات همان روز را بجا آورد .

آية الله مكارم : اين احتياط ترك نشود .

2 ـ به مسأله 1287 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر در روز دوازدهم علم پيدا كند رمي يك روز را انجام نداده و شك داشته باشد آن روز كه رمي آن را انجام نداده ، روز دوازدهم است يا روزهاي قبل ، بايد هر سه جمره را به ترتيب به قصد ما في الذمّه رمي كند ، ولي اگر در روز دوازدهم علم پيدا كرد كه رمي يك روز را ترك كرده و نمي داند كه روز دهم بوده يا يازدهم ، مي تواند به رمي جمره عقبه اكتفا كند و اگر بعد از روز دوازدهم علم پيدا كرد كه رمي يك روز را ترك كرده و نمي داند روز دهم بوده يا يازدهم يا دوازدهم ، مي تواند به رمي جمره عقبه اكتفا كند .

532

فصل چهارم

مستحبات و آداب ^{( 1 )}

1 ـ مستحبات مني

استحباب بودن ايام تشريق در مني

1289 ـ بدان كه براي حاجي مستحب است كه روز يازدهم و دوازدهم و سيزدهم را در مني بماند و حتي به جهت طواف مستحب از مني بيرون نرود .

تكبيرات مستحب در مني

و تكبير گفتن در مني بعد از پانزده نماز و در غير مني بعد از ده نماز كه اول آنها نماز ظهر روز عيد است ، مستحب مي باشد و بعضي آن را واجب دانسته اند و بهتر در كيفيت تكبير آن است كه بگويد :

« أللهُ أكْبَرُ ، اللهُ أكْبَرُ ، لا إلهَ إلاّ اللهُ وَاللهُ أكْبَرُ ، اللهُ أكْبَرُ وَللهِِ الْحَمْدُ ، اللهُ أكْبَرُ عَلي ما هَدانَا ، اللهُ أكْبَرُ عَلي ما رَزَقَنا مِنْ بَهِيمَةِ الاْنْعامِ ، وَالْحَمْدُ للهِ علي ما أبْلانا » .

استحباب عبادت و نماز در مسجد خيف

و مستحب است مادامي كه در مني اقامت دارد نمازهاي واجب و مستحب را در مسجد خِيف بجا آورد و در حديث است كه صد ركعت نماز در مسجد خِيف ، با عبادت هفتاد سال برابر است و هركس در آنجا صد مرتبه « سُبْحانَ اللهِ » بگويد ثواب آن برابر ثواب بنده آزاد كردن است و هركس در آنجا صد مرتبه « لا إلهَ إلاّ اللهِ » بگويد ثواب آن برابر است با ثواب كسي كه احياي نفس كرده باشد و هركس در آنجا صد مرتبه « ألْحَمْدُ للهِ » بگويد ، ثواب آن برابر است با ثواب خراج عراقين كه در راه خدا تصدّق نمايد .

تلاوت قرآن در مكه معظمه

1290 ـ يكي از مستحبات مكه ، تلاوت قرآن و ختم آن است ، آيا براي كسي كه اعمال حج به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : مناسب است اين مستحبات و مستحبات آينده بقصد رجا انجام گيرد .

533

جا مي آورد و در روز عرفه و ايام تشريق ، تلاوت قرآن را در عرفات و مشعر و منا ادامه مي دهد ، همان استحباب وجود دارد ، يا خصوص شهر مكه است ؟ ^{( 1 )}

2 ـ مستحبات مكه معظمه

1291 ـ آداب و مستحبات ديگر در مكه معظمه از اين قرار است :

1 ـ زياد ذكر خدا نمودن و خواندن قرآن .

2 ـ ختم نمودن قرآن .

3 ـ خوردن از آب زمزم و بعد از خوردن ، اين دعا را بخواند :

« أللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً ، وَرِزْقاً واسِعاً ، وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم » .

و نيز بگويد : « بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَالشُّكْرُ للهِ » .

4 ـ نظر نمودن به كعبه و بسيار تكرار كردن آن .

5 ـ در هر شبانه روز ده مرتبه طواف نمودن ^{( 2 )} ؛ در اول شب سه طواف ، در آخر شب سه طواف ، پس از دخول صبح دو طواف و بعدازظهر دو طواف .

6 ـ هنگام توقف در مكه ، به عدد ايام سال ؛ يعني سيصد و شصت مرتبه طواف نمايد و اگر اين مقدار نشد پنجاه و دو مرتبه و اگر آن هم ميسور نشد هر مقداري كه بتواند .

7 ـ به خانه كعبه داخل شود ؛ ^{( 3 )} خصوصاً كسي كه سفر اول او است و مستحب است قبل از دخول غسل بنمايد و در وقت داخل شدن بگويد :

« أللَّهُمَّ إنَّكَ قُلْتَ وَمَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً فَآمِنِّي مِنْ عَذابِ النَّارِ » .

پس دو ركعت نماز بين دو ستون بر سنگ قرمز بگزارد . در ركعت اول بعد از حمد ، « حم ، سجده » و در ركعت دوم بعد از حمد ، پنجاه و پنج آيه از ساير جاهاي قرآن بخواند .

8 ـ دو ركعت نماز خواندن در هر يك از چهار زاويه كعبه ، و بعد از نماز اين دعا را بخواند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، مكارم و نوري : استحباب دارد ولي حكم ختم در مكه را ندارد .

2 ـ آية الله مكارم : ولي در مواقعي كه ازدحام جمعيت براي طواف واجب است ، بهتر است طواف هاي مستحب را ترك كنند و مجال را به كساني كه طواف واجب دارند بدهند .

3 ـ آية الله مكارم : اينگونه امور در حال حاضر معمولاً امكان ندارد و هرگاه كسي نيّت آن را داشته باشد ، خداوند به لطفش به او ثواب آن را مي دهد .

534

« أللَّهُمَّ مَنْ تَهَيَّأ أوْ تَعَبَّأ أوْ أعَدَّ أوِ اسْتَعَدَّ لِوِفادَة إلي مَخْلُوق رَجاءَ رِفْدِهِ وَجائِزَتِهِ وَنَوافِلِهِ وَفَواضِلِهِ فَاِلَيْكَ يا سَيِّدِي تَهْيِئَتِي وَتَعْبِئَتِي وَإعْدادي وَاسْتِعْدادي رَجاءَ رِفْدِكَ وَنَوَافِلِكَ وَجائِزَتِكَ ، فَلا تُخَيِّبِ الْيَوْمَ رَجائِي يا مَنْ لا يَخِيبُ عَلَيْهِ سائِلٌ وَلا يَنْقُصُهُ نائِلٌ فَاِنِّي لَمْ آتِكَ الْيَوْمَ بِعَمَل صَالِح قَدَّمْتُهُ وَلا شَفاعَةِ مَخْلُوق رَجَوْتُهُ وَلكِنِّي أتَيْتُكَ مُقِرّاً بِالظُّلْمِ وَالاْساءَةِ عَلي نَفْسِي فَاِنَّهُ لا حُجَّةَ لِي وَلا عُذْرَ فأسْأَلُكَ يا مَنْ هُوَ كَذلِكَ أنْ تُصَلِّي عَلي مُحَمَّد وَآلِهِ وَتُعْطِيَنِي مَسْأَلَتِي وَتَقْلِبَني بِرَغْبَتي وَلا تَرُدَّنِي مَجْبُوهاً مَمْنُوعاً وَلا خائِباً يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ أرْجُوكَ لِلْعَظِيمِ ، أسْأَ لُكَ يا عَظِيمُ أنْ تَغْفِرَ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ لا إلهَ إلاّ أَنْتَ » .

و مستحب است هنگام خروج از كعبه ، سه مرتبه « اللهُ أكْبَرُ » بگويد ، پس بگويد :

« أللَّهُمَّ لا تَجْهَدْ بَلاءَنَا رَبَّنا وَلا تُشْمِتْ بِنا أعْداءَنا فَاِنَّكَ أنْتَ الضَّارُّ النَّافِعُ » .

بعداً پايين آمده و پله ها را دست چپ قرار داده كعبه را استقبال نمايد و نزد پله ها دو ركعت نماز بخواند .

طواف وداع

كيفيت طواف وداع در بخش طواف مستحبي گذشت .

535

باب پانزدهم

مصدود …537

محصور …543

536

يا مُنَـي المحبّين

رُوِيَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع أَنَّ النَّبِيَّ ص سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَيْلَةَ الْمِعْرَاجِ فَقَالَ :

يَا رَبِّ أَيُّ الاعْمَالِ أَفْضَلُ

فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ : لَيْسَ شَيْءٌ عِنْدِي أَفْضَلَ مِنَ التَّوَكُّلِ عَلَيَّ وَالرِّضَا بِمَا قَسَمْتُ يَا مُحَمَّدُ وَجَبَتْ مَحَبَّتِي لِلْمُتَحَابِّينَ فِيَّ وَوَجَبَتْ مَحَبَّتِي لِلْمُتَعَاطِفِينَ فِيَّ وَوَجَبَتْ مَحَبَّتِي لِلْمُتَوَاصِلِينَ فِيَّ وَوَجَبَتْ مَحَبَّتِي لِلْمُتَوَكِّلِينَ عَلَيَّ

بحارالأنوار ج : 74 ص : 22

537

فصل اول

مصدود ^{( 1 )}

1292 ـ « مصدود » به كسي گفته مي شود كه دشمن ، او را از انجام عمره يا حج ـ به تفصيلي كه مي آيد ـ منع كند . كسي كه بواسطه مرض ^{( 2 )} از انجام عمره يا حج ممنوع شود ، « محصور » ناميده مي شود .

بقاي بر احرام بدون اعمال

1293 ـ شخصي كه به احرام عمره يا حج ، محرم شد ، واجب است عمره و حج را تمام كند ؛ وگرنه در احرام باقي ميماند . ^{( 3 )}

وظيفه مصدودِ از ورود به مكه

1294 ـ اگر كسي بعد از احرام عمره ، توسط دشمن يا ديگري ـ از قبيل عمّال دولت و . . . ـ از رفتن مكه منع شود و راه ديگري براي رفتن نباشد ، يا اگر باشد ، مؤونه آن را نداشته باشد ، مي تواند در همان محل كه منع شده ، يك شتر ، يا يك گاو ، يا يك گوسفند ، قرباني كند ^{( 4 )} و از احرام خارج شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي ، احكام محصور و مصدود را متعرض نشده اند .

2 ـ آية الله سيستاني : مصدود كسي است كه دشمن و مانند او از رسيدن او به اماكن مقدسه براي انجام اعمال عمره يا حج پس از احرام منع كند و محصور كسي است كه بيماري و مانند آن مانع رسيدن او به اماكن مقدسه براي انجام اعمال حج يا عمره پس از احرام شود .

آية الله مكارم : يا شكستگي اعضا يا مجروح شدن و مانند آن .

3 ـ آية الله تبريزي : بقاي احرام در بعضي از صور محل اشكال است .

آية الله خويي : بقاي احرام در بعض صور محلّ منع است .

آية الله سيستاني : در بعضي از موارد احرام بدون انجام اعمال باطل مي شود .

4 ـ آية الله سيستاني : به احتياط واجب ، بدون آن مُحل نمي شود و اگر نتواند قرباني تهيّه كند به احتياط واجب ده روز روزه بگيرد .

آية الله مكارم : . . . اگر قرباني ميسّر نشد نيّت خروج از احرام مي كند و احتياطاً بجاي قرباني 10 روز روزه مي گيرد مطابق آنچه در قرباني در مناسك آورده ايم عمل كند .

538

اين قرباني بنابر احتياط واجب ، به نيت تحليل انجام ^{( 1 )} و به احتياط واجب ، ^{( 2 )} قدري از مو يا ناخن خود را بگيرد ؛ ^{( 3 )} و در اين صورت همه چيز حتي زن ، بر او حلال مي شود . ^{( 4 )}

وظيفه مصدود واردِ در مكه

1295 ـ اگر به احرام عمره ، وارد مكه شود و دشمن يا كسي ديگر ، او را از بجا آوردن اعمال عمره منع كنند ، حكم مسأله قبل را دارد ؛ ^{( 5 )} بلكه اگر او را از طواف يا سعي نيز منع كنند ، بعيد نيست ^{( 6 )} همين حكم را داشته باشد .

حكم محبوس

1296 ـ بدهكاري كه به خاطر بدهي يا به ظلم حبس شده نيز ، حكم مسأله قبل را دارد .

تقاضاي پول براي اجازه عبور

1297 ـ اگر بعد از احرام ، براي رفتن به مكه يا اجازه بجا آوردن اعمال ، پولي مطالبه كنند ، اگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : قيد تحليل لازم نيست .

2 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و احتياط آن است كه شخص مصدود علاوه بر قرباني حلق نيز بنمايد و بهتر آن است كه جمع كند بين حلق و تقصير و احتياط آن است كه هنگام ذبح يا نحر قرباني قبل از تقصير نيّت تحليل از احرام كند . ( آداب و احكام حج ، مسأله 984 ) .

3 ـ آية الله بهجت : و احتياج به حلق يا تقصير بعد از هدي موافق احتياط است ( مناسك شيخ ، ص97 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احتياط اين است كه حلق يا تقصير را به آن ( قرباني ) ضميمه نمايد ، بلكه احتياط اين است كه حلق را اختيار نمايد در صورتي كه قرباني را با خود آورده باشد در عمره مفرده . ( مناسك ، مسأله 444 ) .

آية الله سيستاني : گرفتن ناخن بنابر احتياط واجب كافي نيست و جايز است حلق به جاي تقصير .

آية الله فاضل : . . . و يا بجاي تقصير حلق كند مخصوصاً كسي كه سوق هدي نموده باشد .

آية الله مكارم : ناخن به تنهايي كفايت نمي كند .

4 ـ آية الله سيستاني : حكم مذكور در مورد عمره مفرده است و همچنين عمره تمتع اگر از اعمال حج نيز منع شود ولي اگر فقط از آمدن به مكه قبل از وقوفين منع شود وظيفه او به حج افراد تبديل مي شود .

5 ـ آية الله بهجت : معتمر به عمره تمتّع مصدود مي شود به منع از دخول مكّه يا از انجام افعال بعد از دخول و متحلّل به هدي مي شود در صورت عدم امكان استنابه در همان سال ، اگرچه بعد از طواف مصدود از سعي بشود و همچنين اگر ممنوع شد در عمره مفرده از خصوص طواف نساء بعد از اتيان به ساير اعمال و تقصير . ( مناسك شيخ ، ص102 و103 )

6 ـ آية الله گلپايگاني : قسمت آخر مسأله را متعرض نشده اند .

آية الله مكارم : محلّ تأمل است .

539

داشته باشد ، بايد بدهد ، مگر آن كه حرجي باشد ؛ و اگر نداشته باشد يا حرجي باشد ، ظاهراً حكم مصدود را دارد .

فرض تعدّد راه

1298 ـ اگر از راهي مصدود شود و راه ديگري وجود داشته باشد و مخارج رفتن از آن راه را دارا باشد ، بايد در احرام باقي بماند و از آن راه برود ؛ و اگر از آن راه رفت و حج از او فوت شد ، بايد عمره مفرده بجا آورد و از احرام خارج شود .

خوف عدم وصول

1299 ـ اگر مصدود خوف داشته باشد كه اگر از راه ديگر برود ممكن است به حج نرسد ، نمي تواند به وظيفه مصدود عمل كند و مُحلّ شود ، بلكه بايد به راه ادامه دهد و صبر كند تا فوت محقق شود و با عمره مفرده متحلل شود . ^{( 1 )}

ميزان تحقق مصدوديت

1300 ـ مصدود بودن در حج ، به يكي از صور ذيل متحقق مي شود :

عدم امكان درك هيچ يك از وقوف اختياري و اضطراري عرفه و مشعر ؛

نرسيدن به چيزي كه به فوت آن ، حج فوت مي شود ، هرچند از روي علم و عمد نباشد ؛

منع از مني و مكه بعد از وقوفين و با عدم امكان استنابه ؛

منع از اعمال مني ^{( 2 )} يا اعمال مكه ، با عدم امكان استبابه ؛

ولي اگر بعد از اتمام اعمال مكه ، او را از بازگشت به مني براي انجام بيتوته و اعمال ايام تشريق ، منع نمودند ، مصدود بودن ، تحقق پيدا نمي كند و حج او صحيح است و بايد براي انجام اعمال در اين سال ؛ و اگر نشد ، سال ديگر نايب بگيرد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي : اين مسأله و مسأله قبل را ، متعرض نشده اند .

2 ـ آية الله فاضل : ظاهر آن است كه به منع از اعمال مني به تنهايي صدّ محقّق نمي شود .

3 ـ آية الله بهجت : مصدود از حج چنانچه از موقف عرفات و مشعر باشد ، وظيفه اش قرباني در محل صدّ ( جلوگيري ) و بيرون آمدن از احرام است و احتياط اين است كه علاوه بر قرباني حلق يا تقصير نيز بنمايد و اگر مصدود از احد الموقفين باشد و متمكّن از ديگري باشد يا بشود اظهر عدم جريان حكم مصدود است بلكه مكلّف است در صورت تمشّي حج صحيح اگرچه اضطراري باشد به اتيان آن ، و با تماميّت حج به هر نوعي در آن سال باشد محلّي براي صدّ و حكم آن كه تحلّل به هدي است ، نيست و اگر مصدود از ما بعد الموقفين بجميع اقسام آن باشد در اين صورت حج او صحيح و تمام است و براي آنها عمل به وظيفه ؛ يعني استنابه در رمي و واجب بعدي كه قابل استنابه است مي نمايد و احتياط اين است كه بعد از اين اعمال از احرام خارج شود و همچنين در اعمال بعد از مني ؛ چنانچه متمكن از انجام آن شد خود بجاي آوَرَد و الاّ نايب بگيرد و بر تقدير عدم تمكن از استنابه در ذي حجه همان سال ، در سال آينده در صورت تماميت حج به وقوفين ، پس جواز رفع حرج به تحلل به هدي خالي از وجه نيست . ( مناسك ، مسأله 446 ) . و كسي كه تمام اعمال حج را به جاآورده و در مكّه است و جهت بيتوته در مني و رمي جمرات مي خواهد به مني برود و منع و جلوگيري شود حجّش تمام است و براي رمي در صورت امكان همان سال نايب مي گيرد و در صورت عدم امكان براي سال بعد نايب بگيرد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : مصدود از حج ، چنانچه از موقف عرفات و مشعر يا خصوص موقف مشعر مصدود باشد ، وظيفه اش قرباني در محلّ صدّ و بيرون آمدن از احرام است و احتياط اين است كه علاوه بر قرباني ، حلق يا تقصير نيز بنمايد و چنانچه مصدود از طواف و سعي بعد از موقفين و اعمال مني ( قبل يا بعد از آن ـ آية الله تبريزي ) باشد در اين صورت اگر نتواند نايب بگيرد ، وظيفه اش قرباني در محلّ صدّ است و اگر بتواند براي طواف و سعي نايب بگيرد ، احوط اين است كه هر دو وظيفه را انجام دهد ؛ يعني هم قرباني كند و هم نايب بگيرد ( گرچه اظهر جواز اكتفا به قرباني است در صورتي كه جلوگيري از دخول در مكه باشد و جواز اكتفا به نايب گرفتن است اگر جلوگيري بعد از آن باشد ـ آية الله تبريزي ) و چنانچه فقط از اعمال مني جلوگيري شده باشد نه از رفتن به مكه ، در اين صورت چنانچه بتواند براي رمي و قرباني نايب بگيرد صحيح است و خود حلق يا تقصير نموده و از احرام خارج شده ، سپس بقيه مناسك و اعمال را بجا آورد و چنانچه نتواند نايب بگيرد ، در اين صورت ظاهراً وظيفه اش اين است كه پول قرباني را نزد كسي بگذارد كه بجاي او قرباني كند و در جاي خود حلق يا تقصير نموده و براي بجا آوردن اعمال مكه به مكه رفته و پس از انجام اعمال آنجا ، تمام چيزهايي كه به احرام بر او حرام شده بود ، حلال خواهد شد حتي زن و حاجتي به چيز ديگر ندارد و حجش صحيح است و بايستي در سال بعد بنابر احتياط رمي را اعاده نمايد .

آية الله سيستاني : مصدود در حج تمتّع اگر از رسيدن به وقوفين يا مشعر به تنهايي منع شده باشد احتياط اين است كه طواف و سعي نمايد و سر خود را بتراشد و گوسفندي را قرباني كند و سپس از احرام بيرون رود . و اگر از طواف و سعي منع شده باشد ، در اين صورت اگر نتواند نايب بگيرد و بخواهد از احرام بيرون رود ، احتياط اين است كه قرباني كرده و پس از آن حلق يا تقصير نمايد و اگر بتواند نايب بگيرد بعيد نيست كه نايب گرفتن كفايت كند ، بنابراين براي طواف و سعي نايب مي گيرد و نماز طواف را خود پس از طواف نايب بجا مي آورد و اگر از رسيدنش به مني جهت بجا آوردن اعمال آنجا جلوگيري شود ، در اين صورت اگر بتواند نايب بگيرد بايد نايب جهت رمي و قرباني كردن بگيرد ، و پس از آن سر خود را بتراشد يا كوتاه كند و موي خود را در صورت امكان نيز به مني بفرستد ، و باقي مناسك را بجا آورد و اگر نتواند نايب بگيرد ، واجب نيست قرباني كند ، ولي بجاي آن روزه بگيرد ، همچنان كه واجب نيست رمي كند ـ اگرچه احتياط اين است كه خودش شخصاً رمي را در سال آينده بجا آورد ، در صورتي كه به حج برود و يا توسّط نايبش ، در صورتي كه به حج نرود ـ سپس باقي مناسك حج را ، از سر تراشيدن يا كوتاه كردن و اعمال مكّه بجا آورد ، و پس از آن همه محرّمات احرام بر او حلال مي شوند حتي زنها ، و نيازي به هيچ چيز ديگري نيست . ( مناسك ، مسأله 440 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : از اينجا تا آخر مسأله به فتواي معظم له در مناسك عربي ، ص 176 چنين است : اگر بعد از وقوفين او را از مناسك سه گانه مني ـ رمي ، قرباني و حلق يا تقصير ـ منع كنند ، پس اگر همچنين از داخل شدن مكه و اداي مناسك آن در طول ذي حجه هم منع شده باشد ، در اين صورت حكم مصدود را دارد و اگر منع تنها از رجوع به مني است ، پس اگر تمكن از نايب گرفتن دارد ، شخصي را براي خود نايب مي گيرد تا رمي و قرباني را انجام دهد و پس از آن خودش حلق مي كند و بعد از حلق از احرام خارج مي شود و بقيه اعمال حج را بجا مي آورد و اگر نمي تواند نايب بگيرد بنابر احتياط هدي را قرباني مي كند و بر احرام باقي مي ماند تا اين كه با عمره مفرده محلّ شود و در صورتي كه بعد از انجام اعمال مكه او را از برگشتن به مني براي بيتوته و رمي ايام تشريق منع كردند مصدود بودن تحقق پيدا نمي كند و حج او صحيح است و بايد نايب بگيرد براي رمي جمرات در همان سال و اگر امكان نداشت در سال ديگر و در شبهايي كه بايد در مني بيتوته كند در مكه مشغول عبادت شود ، و اگر اين كار هم ممكن نشد بنابر احتياط براي ترك بيتوته در مني كفّاره بدهد . ( مناسك عربي ، ص 176 ) .

آية الله مكارم : در صورت اخير احتياط آن است كه با قرباني كردن از احرام بيرون آيد .

541

وظيفه مصدود بعد از خروج از احرام

1301 ـ كسي كه از آمدن به مكه ، يا از اتمام اعمال ، يا از بجا آوردن اعمالي كه به ترك آنهاـ حتي به غير عمد ـ حج باطل مي شود ، مصدود شود و به دستوري كه گفته شد از احرام خارج گردد ، اگر حج بر او مستقر بوده ، يا نبوده و براي حجة الاسلام در سال بعد مستطيع باشد ، بايد سال بعد به حج برود و اعمالي كه انجام داده از حَجة الاسلام كفايت نمي كند .

جواز خروج از احرام با اميد رفع عذر

1302 ـ اگر مصدود اميد برطرف شدن مانع را داشته باشد ، بلكه گمان آن را هم داشته باشد ، مي تواند به دستوري كه گفته شد ، از احرام خارج شود . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : احوط تأخير احلال است براي كسي كه اميد زوال صدّ و عذر را دارد و به خوف فوات متحلّل نمي شود بنابر احوط ( مناسك شيخ ، ص99 ) .

آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : اگر اميد به برطرف شدن مانع را داشته باشد احتياط آن است كه صبر كنند .

آية الله فاضل : در صورت گمان به رفع مانع عمل به احكام صدّ در ابتداء مشكل است .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

542

ترك وظيفه صدّ

1303 ـ شخصي بعد از احرام عمره تمتع و قبل از اعمال ، دستگير و زنداني شده و پس از گذشت ايام تشريق ، آزاد شده و در زمان صدّ ، به خاطر جهل يا عدم امكان ، به وظيفه مصدود عمل نكرده ، وظيفه او براي خروج از احرام چيست ؛ و در صورتي كه نتواند عمره مفرده انجام دهد ، تكليفش چيست ؟ ^{( 1 )}

حكم مصدود در حج تبرّعي

1304 ـ كسي كه به نيّت حج استحبابي به نيّت معصومين ( عليهم السلام ) يا غير ايشان ، براي عمره تمتّع محرم شده ، مريض شود ، يا دشمن او را منع كند و نمي تواند اعمال را تمام كند و نايب هم نمي تواند بگيرد ، حكم محصور و مصدود را دارد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : متحلّل به عمره مفرده مي شود و اگر ممكن نيست متحلّل به هدي مي شود . ( مستفاد از جامع المسائل ج 2 ص 257 مسأله 22 و 24 )

آية الله تبريزي : چنانچه متمكن است ، بنابر احتياط بين وظيفه مصدود و اتيان به عمره مفرده جمع نمايد ، والله العالم .

آية الله سيستاني : به احتياط واجب از احرام خارج نمي شود مگر اين كه هدي تهيه و ذبح يا نحر كند و به احتياط واجب حلق يا تقصير نيز لازم است و اگر متمكن از هدي نباشد ده روز روزه بگيرد .

آية الله صافي : شخص مذكور اگر قدرت بر اعمال عمره مفرده دارد بايد با اعمال عمره مفرده از احرام خارج شود و اگر از انجام عمره مفرده نيز ممنوع است به وظيفه مصدود عمل كند ؛ والله العالم .

آية الله فاضل : چنانچه مي تواند عمره مفرده انجام دهد بايد با انجام عمره مفرده از احرام خارج شود و احتياط آن است كه قصد عدول به عمره مفرده كند . و چنانچه نتواند عمره مفرده انجام دهد . اگر علت آن مريضي باشد بايد او را طواف و سعي دهند . و اگر ممكن نشد بايد براي طواف و سعي نايب بگيرد و از احرام خارج شود و اگر علت آن اين باشد كه او را از مكه اخراج كرده اند و نمي تواند برگردد حكم مصدود را دارد .

آية الله مكارم : بايد عمره مفرده انجام دهد و از احرام خارج شود و اگر نمي تواند كسي را نايب بگيرد .

آية الله نوري : اگر نتواند عمره مفرده انجام دهد لازم است به وظيفه مصدود عمل نمايد .

2 ـ چآية الله خويي : فتواي معظّم له به دست نيامد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر مريض شده يا دشمن او را منع كرده و نمي تواند اعمال عمره را تمام كند نايب بگيرد و اگر قدرت انجام اعمال حج را ندارد ، واجب نيست محرم به احرام حج گردد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 996 ) .

543

فصل دوم

محصور

حصر در احرام عمره

1305 ـ اگر كسي به جهت مريضي ، نتواند بعد از احرام عمره ^{( 1 )} به مكه برود ، اگر بخواهد مُحلّ شود ، بايد هدي كند ، و به احتياط واجب ^{( 2 )} هدي يا پول آن را به وسيلهشخص اميني به مكه بفرستد ^{( 3 )} و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : شخص محصور اگر حج تمتّع و يا حج افراد بجا مي آورد ، در صورتي كه موقع احرام با خداوند قرار گذاشته كه اگر محصور شد خداوند او را محلّ گرداند ، بدون فرستادن قرباني به مني ، خود به خود محلّ مي شود ـ حتي نسبت به زن ـ و شخص محصوري كه حج قِران بجا مي آورد به مجرّد فرستادن قرباني به مني محلّ مي شود و نيازي به صبر كردن تا زماني كه قرباني به مني برسد نيست . ( آداب و احكام حج ، مسأله 988 ) . اگر مريض شده يا دشمن اورا منع كرده و نمي تواند اعمال عمره را تمام كند ، نايب بگيرد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 996 )

2 ـ آية الله بهجت : اگر در عمره مفرده محصور شده ، بنابر احتياط بايد قرباني بفرستد كه در وقت معيني قرباني نمايند . . . و بعد از اين كار ، تمامي محرّمات احرام بر او ، بجز زن حلال مي شود و اگر محصور در عمره تمتع باشد ، حكمش حكم سابق است با اين تفاوت كه زن هم بر او حلال مي شود . ( مناسك ، مسأله 454 ) .

آية الله تبريزي : اگر در عمره مفرده محصور شد وظيفه اش اين است كه يك قرباني بفرستد و با دوستان خود وقت بگذارد كه در آن وقت معين قرباني نمايند و خود در آن وقت معين با تقصير از احرام خارج مي شود و براي چنين شخصي ؛ به خصوص جايز است در جاي خود قرباني نموده و از احرام بيرون بيايد و بر چنين شخصي بعد از اين كار تمام محرّمات احرام حلال مي شود بجز زن و زن بر او حلال نمي شود مگر بعد از آن كه خوب شد و عمره مفرده را بجا آورد و اين در صورتي است كه محصور در مكان خودش ذبح يا نحر نمايد و اما اگر هدي را بفرستد ، پس براي خروجش از احرام وجهي هست هنگامي كه هدي به محلش برسد و كسي كه در عمره تمتع محصور شده حكمش حكم سابق است با اين فرق كه فرستادن قرباني بر او تعيّن دارد و چنانچه آنچه گفته شد عمل كند ، زن هم بر اين شخص حلال مي شود . ( مناسك ، مسأله 453 ) .

آية الله خويي : وظيفه چنين كسي اين است كه مخير است بين فرستادن قرباني و يا قيمت آن ، توسط فردي به مكه و از احرام بيرون بيايد . ( و در عمره مفرده به خصوص مخيّر است بين فرستادن هدي و يا ذبح هدي در مكان خودش و محل شدن ) با اين فرق كه اگر اين شخص كه محصور از عمره مفرده بوده ، با قرباني كردن تمامي محرّمات احرام بجز زن بر او حلال خواهد شد و اگر محصور در عمره تمتع باشد ، زن هم بر او حلال خواهد شد . ( مناسك ، مسأله 453 )

آية الله سيستاني : اگر در عمره تمتّع يا عمره مفرده محصور شود و بخواهد از احرام خارج شود بايد قرباني يا قيمت آن را به مكه بفرستد كه در روز معيني آن را ذبح كنند و پس از آن حلق يا تقصير كند تا از احرام بيرون آيد و اگر نتواند قرباني يا قيمت آن را بفرستد جايز است در جاي خود قرباني كند و از احرام بيرون آيد و اگر اين را هم نتواند ده روز روزه بگيرد و در اين دو مورد همه چيز بر او حلال مي شود جز زن . ( مناسك ، مسأله 446 و 452 ) .

آية الله فاضل : اما در عمره مفرده مخير است بين ارسال هدي به مكّه و يا ذبح هدي در محلّ حصر ، و درعمره تمتع به احتياط واجب . . . .

3 ـ آية الله خويي : اگر عمره مفرده باشد فرستادن تعيّن ندارد بلكه مي تواند در مكان خودش هدي را ذبح كرده و مُحِلّ شود . ( مناسك عربي ، مسأله 448 ) .

544

با او قرارداد كند كه در چه روز و چه ساعتي ، آن را در مكه ذبح كند و وقتي كه روز و ساعت موعود رسيد ، تقصير كند ؛ پس از آن ، محرّمات احرام ـ غير از ^{( 1 )} زن ـ بر او حلال مي شود ؛ و احتياط آن است كه ^{( 2 )} نايب در ذبح ، قصد تحليل منوبٌ عنه كند . ^{( 3 )}

حصر در احرام حج

1306 ـ اگر حج گزار بعد از احرام حج ، نتواند به خاطر مريضي ، به عرفات و مشعر برود ، بايد بنابر احتياط واجب ^{( 4 )} هدي يا پول آن را به مني بفرستد و جهت ذبح در روز عيد ^{( 5 )} قرار بگذارد و بعد از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : قبلا گذشت كه در عمره تمتّع از زن هم مُحلّ مي شود .

آية الله مكارم : زن هم بر او حلال مي شود .

2 ـ آية الله فاضل : و احتياط مستحب آن است كه نايب . . .

3 ـ آية الله سيستاني : اين احتياط لازم نيست .

4 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : حكم محصور در حج ، مانند حكم محصور در عمره است وليؤراجع به حلال شدن زن بر او احتياط اين است كه زن بر او پس از حلق يا تقصير حلال نمي شود ، و فرستادن هدي يا پول آن متعين است ، ولي مواعده روز عيد متعين نيست . ( مناسك عربي ، مسأله 448 ) .

آية الله سيستاني : بلكه بنابر اقوي .

آية الله فاضل : و اقوي آن است . . . .

آية الله گلپايگاني : بايد يك قرباني به مني بفرستد و پس از ذبح و نحر قرباني در مني ، نسبت به همه تروك احرام ـ بجز زن ـ مُحلّ مي شود .

5 ـ آية الله بهجت : علي الأحوط .

545

ذبح ، تقصير كند ؛ در اين صورت ، همه محرّمات احرام ـ غير از زن ـ بر او حلال مي شود . ^{( 1 )}

محصور و مسأله حليّت نساء

1307 ـ محصور اگر حجِ واجب ^{( 2 )} بر عهده او باشد ، بعد از عمل به وظيفه محصور ، زن بر او حلال نمي شود مگر آن كه خودش به مكه بازگردد و اعمال حج را بجا ^{( 3 )} بياورد و طواف نساء را انجام دهد ؛ ولي اگر بازگشت ممكن نباشد ، كفايت عمل نايب براي تحليل زن بر او ، بعيد نيست . ^{( 4 )}

اگر محصور ، حج استحبابي بجا مي آورد ، كفايت طواف نايب از او ، بعيد نيست ^{( 5 )} هرچند احتياط آن است كه در صورت امكان ، خودش برود . ^{( 6 )}

1308 ـ اگر حصر ، بعد از عمره تمتع و خروج از احرام نيز حاصل شود ، ^{( 7 )} انجام آن عمره ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

2 ـ آية الله خويي : بين حج واجب و مستحب تفصيل نيست . ( مناسك عربي ، مسأله 488 ) .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : محصور در عمره تمتّع زن هم پس از تحلل بر او حلال مي شود و محصور در حج بنابر احتياط تا وقتي طواف حج و سعي و طواف نساء را در حج و يا عمره مفرده بجا نياورد زن بر او حلال نمي شود . ( مناسك ، م453 ) .

آية الله سيستاني : هر گاه طواف و سعي را در حجي يا عمره اي بجا آورد ، زن بر او حلال خواهد شد . ( مناسك ، مسأله 446 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر از انجام مناسك روز عيد و يا بعد از روز عيد محصور شودبايد براي رمي و قرباني نايب بگيرد و خودش حلق نمايد و در صورت امكان اعمال مكه را انجامدهد ، وگرنه براي اعمال مكه نيز نايب بگيرد ، و اگر در مسجد است نماز طواف را خودشبخواند وگرنه بنابر احتياط بايد خودش نماز بگزارد و نايب هم بگيرد و در صورتامكان در مني بيتوته كند و در اين صورت حجش صحيح است و در غير اين صورت براياين كه بيتوته نكرده ، بنابر احتياط كفّاره بدهد . و در اين كه استنابه جهت طواف نساء براي حليّتزن كافي باشد ، اشكال است ؛ اگرچه در صورتي كه رفتن به مكه براي او حرجي باشد اقوي جوازاستنابه است .

4 ـ آية الله مكارم : بعد از انجام دستور سابق .

5 ـ آية الله فاضل : و همچنين است كسي كه حج او نيابي تبرّعي يا استيجاري بوده ، يا حج او واجب بوده و سال اول استطاعت بوده و استطاعت تا سال بعد استمرار نداشته باشد . و كفايت نيابت در صورتي است كه رفتن براي خود او حرجي باشد .

آية الله سيستاني : حكم محصور كه گفته شد ، اختصاص به حج واجب ندارد .

آية الله مكارم : در صورتي كه قادر بر حج نباشد يا عسر و حرج داشته باشد بنابر احتياط واجب .

6 ـ آية الله فاضل : اين احتياط ترك نشود .

7 ـ آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : به احتياط واجب عمره خود را عمره مفرده قرار دهد و طواف نساء انجام دهد و از احرام خارج شود .

546

كفايت از حج نمي كند ، و چنانچه سال اول استطاعت باشد ، حج واجب نشده است .

صدق حصر بر صدمات تصادف

1309 ـ اگر مُحرم دچار تصادف شود ، با شرايط معتبره در حصر ، حكم حصر بر آن مترتب مي شود . ^{( 1 )}

مُحرم نمودن مصدوم در مسجد شجره

1310 ـ اگر كسي در مدينه مصدوم شود و او را در مسجد شجره محرم كنند ، احرام او صحيح است ؛ و اگر مي تواند عمره و حج را ولو با استنابه در طواف و سعي ، انجام دهد ، حج او صحيح است ؛ و اگر نمي تواند ، احوط آن است كه وظيفه محصور را انجام دهد ^{( 2 )} و با احرام مزبور ، عمره مفرده هم انجام دهد .

محرمي كه سكته كرده

1311 ـ اگر محرم ـ به خاطر سكته و امثال آن ـ نتواند اعمال را انجام دهد ، اگر نمي تواند وقوفين را درك كند ، حكم محصور را پيدا مي كند ؛ و چنانچه وقوفين را درك كرده ، نسبت به بقيه اعمال ، ^{( 3 )} بين امكان استنابه و عدم آن ، تفصيل است كه گذشت .

تخلّف ذابح

1312 ـ اگر كسي كه با او جهت ذبح ، قرار گذاشته شده ، ذبح را انجام ندهد ولي مصدود در وقت موعود ، محلّ شود و با زن هم نزديكي كند ، معصيت نكرده و كفّاره ندارد ، ولي بايد مجدّداً جهت هدي مواعده كند و بايد از زن اجتناب كند ؛ و احتياط واجب آن است كه از وقت انكشاف عدم ذبح اجتناب ^{( 4 )} كند ؛ گرچه محتمل است ^{( 5 )} كه وجوب اجتناب ، از وقتي باشد كه شخص را براي ذبح مي فرستد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مراجعه شود به مسأله 1316 .

2 ـ آية الله سيستاني : حكم محصور را دارد .

3 ـ آية الله بهجت : با عنايت به مسأله 1313 ، به ذيل مسأله 1300 مراجعه شود .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : نسبت به بقيه اعمال نايب بگيرد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 997 ) .

4 ـ آية الله فاضل : از همه محرّمات احرام اجتناب كند .

5 ـ آية الله بهجت : بلكه اظهر همين است ، اگرچه احتياط خوب است و امّا امساك نساء پس لزوم آن زايل نمي شود مگر آن كه به مباشرت يا استنابه ، طواف نساءرا انجام دهد بنابر اظهر و احوط ( مناسك شيخ ، ص105 ) .

آية الله سيستاني : كافي است از هنگامي كه شخص دوم را مي فرستد از محرّمات احرام اجتناب كند تا زماني كه با او قرار مي گذارد كه از جانب او ذبح كند ، گرچه احتياط مستحب اجتناب از محرّمات احرام از زماني است كه فهميد شخص اول عمل نكرده است .

آية الله خويي ، آية الله گلپايگاني : اين فرع را متعرض نشده اند .

آية الله فاضل : مصدود مي تواند در همان محلّ صدّ ، هدي را ذبح كند .

547

ميزان تحقق حصر

1313 ـ تحقّق محصور بودن ، مثل تحقق مصدود بودن است كه گذشت .

حصول بهبودي بعد از فرستادن هدي يا پول

1314 ـ اگر مريض بعد از فرستادن هدي يا پولش ، حالش خوب شود ^{( 1 )} به طوري كه توانايي رفتن به مكه را پيدا نمايد ، بايد برود ؛ پس اگر در احرام عمره تمتع باشد ^{( 2 )} و در وقت ، به مكه رسيد ، اعمال عمره و حج را بجا مي آورد ؛ و اگر وقت تنگ شده ، بايد به عرفات برود و حج افراد بجا بياورد ؛ و احتياط آن است كه به حج افراد قصد عدول كند ؛ و بعد از حج افراد ، عمره مفرده انجام دهد و در اين صورت ، از حَجّة الاسلام كفايت مي كند .

و اگر زماني به مكه رسيد كه حج فوت شده ؛ يعني به وقت اختياري ^{( 3 )} مشعر نمي رسد ، عمره او به عمره مفرده مبدلّ ^{( 4 )} و بايد آن را جهت خروج از احرام بجا آورد ؛ و احتياط آن است كه در اين فرض ، قصد عدول به عمره مفرده نمايد و حج واجب را با وجود شرايط ، ^{( 5 )} در سال ديگر بجا آورد . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي : ملاك را « قبل از تحلّل به هدي و تقصير حالش خوب شد » مي دانند .

آية الله سيستاني : موضوع اين حكم ، كسي است كه در احرام عمره پس از فرستادن هدي يا قيمتش يا قبل از آن حالش بهبود يابد ، به طوري كه بتواند قبل از ذبح يا نهر هدي به مكه برسد .

2 ـ آية الله سيستاني : واگر محرم به احرام عمره مفرده است ، اعمال آن را انجام مي دهد و مُحل مي شود .

3 ـ آية الله سيستاني : يا اضطراري عرفات و اضطراري مشعر .

آية الله فاضل : ادراك اضطراري نهاري مشعر به تنهايي براي صحّت حج كافي است .

آية الله گلپايگاني : يا ادراك اضطراري ليلي مشعر . . . .

آية الله مكارم : اگر يكي از دو وقوف مشعر و عرفات را درك كند كافي است .

4 ـ آية الله بهجت : در صورت عدم تحلّل به ذبح مبعوث قبل از فوت حج بنابر احوط ( مناسك شيخ ، ص105 ) .

آية الله تبريزي : در اين صورت اگر قرباني اش كشته نشده ، حج او بدل به عمره مفرده مي شود و اگر كشته شده باشد از احرام بيرون آمده است و تمام محرّمات بر او حلال شده مگر زن و بر او واجب است كه طواف حج و نماز و سعي و طواف نساء و نمازش را بجا آورد تا زن نيز بر او حلال شود بنا بر احتياط .

5 ـ آية الله فاضل : يا در صورت مستقر بودن حج بر او .

6 ـ آية الله سيستاني : و اگر پس از احرام حج مريض شده باشد و پس از فرستادن هدي بهبود يابد ، پس اگر گمان كند كه حج را درك مي كند بايد برود و در اين صورت اگر موقفين يا خصوص مشعر ( به نحوي كه گذشت ) را درك نكند ، اگر قبل از اين قرباني او را بكشند برسد ، حج او بدل به عمره مفرده مي شود و اگر قبل از رسيدن او قرباني او را كشته باشند تقصير مي كند و يا سر مي تراشد و از هر چيز به جز زن محل مي شود .

548

1315 ـ مصدود به دشمن ، در حكم ذكر شده ، با مريض يكسان است . ^{( 1 )}

حصول مانع غير از مرض

1316 ـ كساني كه مريض نيستند ولي به علت ديگر ، بعد از احرام نتوانستند به مكه بروند ـ مثل كسي كه پا يا كمرش شكسته يا به واسطه خونريزي ، ضعف بر او مستولي شده ـ بعيد نيست ^{( 2 )} حكم مريض را داشته باشند ، ولي مسأله ^{( 3 )} مشكل است ؛ بنابراين ، احتياط ^{( 4 )} آن است كه تا وقتي كه خوب شوند در احرام باقي بمانند ؛ پس اگر حج فوت شده ، عمره مفرده بجا بياورند و از احرام خارج شوند و اگر حج بر آنها واجب بوده ـ با وجود شرايط ـ حج به جا آورند .

زمان مواعده ذبح

1317 ـ زمان مواعده ^{( 5 )} براي ذبح ، در احرام حج ـ بنابر احتياط واجب ـ روز دهم ^{( 6 )} است ؛ و بايد براي بعد از آن تا ايام تشريق قرار نگذارند ؛ و زمان مواعده ذبح در احرام عمره تمتع ـ بنابر احتياط ـ قبل از خروج حجاج به عرفات باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : مصدود بايد همانجا قرباني كند و موردي براي جريان اين حكم ندارد .

آية الله مكارم : بايد قرباني را در همانجا كه مصدود شده ذبح كند ، به شرطي كه در مناسك نوشته ايم .

2 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي : كسي كه نتواند حج خود را ادامه دهد ، از جهت پيش آمد مانعي غير از صد و حصر ، احتياط اين است كه در جاي خود قرباني نموده و از احرام خارج شود .

آية الله سيستاني : دو مورد مذكور ، مصداق محصورند ولي اگر مانع ديگري غير از حصر و صد باشد تفصيلي دارند ، به مناسك مسأله 453 و 449 مراجعه شود .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در موارد مشكوك به حصر ، علاوه بر انجام وظيفه محصور ، با عمره مفرده از احرام خارج شود . ( آداب و احكام حج ، مسأله 1000 ) .

آية الله فاضل : ظاهر اين است كه حكم مريض را دارند .

3 ـ آية الله مكارم : اشكالي ندارد .

4 ـ آية الله فاضل : اين احتياط مستحب است .

5 ـ آية الله خويي ، آية الله گلپايگاني : اين مسأله را متعرض نشده اند .

6 ـ آية الله سيستاني : در احرام حج بايد روز دهم را وقت كشتن قرباني قرار دهند و در احرام عمره زمان معيني ندارد .

آية الله مكارم : تا روز سيزدهم جايز است .