بخش 26

570

فصل سوم

احكام تقليد

عمل بدون تقليد

1358 ـ شخصي كه مقلد هيچ يك از فقها نبوده و حج و عبادت هاي ديگر را بدون تقليد انجام داده ، اگر اعمالش مطابق فتواي كسي كه بايد از او تقليد كند ، باشد صحيح است . ^{( 1 )}

رجوع قهري احتياط واجب بدون نيت رجوع

1359 ـ اگر اعلم در مسأله اي احتياط واجب كرده است ، آيا لازم است مقلِّد جهت رجوع به فالاعلم بداند مرجعش احتياط واجب كرده و نيت رجوع كند ، يا همين كه در مقام انجام وظيفه شرعي بوده و عملش طبق فتواي فالأعلم است كافي است ؟ به عبارت ديگر ، اگر اعلم مثلاً در احرام از مكه قديم احتياط واجب است ، ولي فالأعلم چنين احتياطي نداشته ، و مقلِّد اعلم از مكه جديد محرم شده و بعد از اعمال حج فهميده است كه اعلم چنين احتياطي داشته ، آيا عملش صحيح است يا خير ؟ و اكنون چه وظيفه اي دارد ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اگر مطابق فتواي كسي كه الآن از او تقليد مي كند باشد صحيح است .

آية الله سيستاني : اگر مطابق فتواي كسي كه الآن بايد از او تقليد كند باشد صحيح است ، در غير اين صورت نيز گاهي صحيح است ، مانند اين كه جاهل قاصر باشد و اخلال به چيزي شده باشد كه با جهل قصوري ضرر ندارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر اعمالش مطابق واقع باشد و عبادات را به قصد قربت بجا آورده باشد صحيح است و راه به دست آوردن مطابق شدن آن با واقع اين است كه يا علم پيدا كند كه مطابق با واقع بوده يا آن كه مطابق فتواي مجتهدي كه فعلاً وظيفه اش تقليد از او است واقع شده است . ( توضيح المسائل 14 ، احكام تقليد ) .

2 . آية الله بهجت : مي تواند با رجوع فعلي ، آن عمل را تصحيح كند .

آيت الله خامنه اي : اگر عمل او در هنگام صدور از وي مطابق با فتواي كسي بوده كه مي توانست شرعاً از او تقليد كند ، صحيح و مجزي است .

آيت الله تبريزي : پس از فهميدن فتواي فالأعلم در تصحيح عمل ، به فتواي وي استناد مي كند . بايد براي ادله به كتب استدلالي مراجعه شود .

آيت الله سيستاني : اگر مطابقت با فتواي كسي كه مي تواند از او تقليد كند داشته باشد ، الآن مي تواند به او رجوع كند .

آيت الله صافي : در فرض سؤال ، اگر بعد از خاتمه اعمال نيت كند كه آنچه انجام داده ام بر طبق نظر فالأعلم باشد اشكال ندارد البته مشروط به اين كه هنگام احرام از مكه جديد قصد قربت از او متمشي شده باشد .

آيت الله فاضل : چنانچه عمل صادر شده در هنگام وقوع مطابق فتواي فالاعلم باشد كفايت مي كند ولو اينكه شخص در حين عمل علم به اين مطابقت نداشته است ، ليكن لازم است بعد از عمل براي تصحيح آن استناد به آن فتوي داشته باشد .

آيت الله مكارم : بعد از اعمال حج رجوع به فالأعلم مي كند و چون عمل گذشته او با آن هماهنگ است ، اعاده لازم نيست .

571

بقاء بر تقليد ميّت

1360 ـ تقليد ميّت ابتداءً جايز نيست ، ولي بقاء بر تقليد ميّت اشكال ندارد ولي بايد به فتواي مجهتد زنده باشد ؛ و كسي كه در بعضي از مسائل به فتواي مجهتدي عمل كرده ، بعد از مردن آن مجتهد ، مي تواند در همه مسائل از او تقليد كند . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : فقها حيات را شرط مي دانند ؛ يعني مي گويند : براي ابتداي تقليد بايد از مجتهد زنده تقليد كرد و امّا اگر مرجع تقليد انسان از دنيا رفت ، در اين كه آيا مي تواند بر تقليد باقي بماند يا بايد به مجتهد زنده مراجعه نمايد ، مورد اختلاف است ، پس اگر كسي در اين مسأله مجتهد بود طبق نظر خودش عمل مي كند وگرنه طبق نظر مجتهد زنده عمل مي كند .

باقي ماندن بر تقليد ميّت در مسائلي كه در آنها تقليد و عمل كرده است ، در صورتي كه مجتهدي كه از دنيا رفته با مجتهد زنده از نظر علمي مساوي باشند ، بنابر اقوي جايز است ، هر چند با اجازه مجتهدي ديگري بر تقليد باقي بوده و عمل كرده باشد ؛ و اگر مجتهدي كه از دنيا رفته اعلم باشد ، واجب است بر تقليد او باقي بماند و اگر مجتهد زنده بعداً اعلم شد واجب است در تمامي مسائل به او عدول نمايد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، در صورتي كه فتواي او در نظر مقلّد بوده و فراموش نكرده باشد ، حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است ؛ واگر فتواي او را ياد نگرفته ( خويي : يا فراموش كرده است ) لازم است به مجتهد زنده رجوع كند . ( تبريزي : و بعيد نيست در صورتي كه فراموش كرده است باز بتواند به فتواي او عمل كند . )

آية الله سيستاني : اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است . بنابراين ، اگر او اعلم از مجتهد زنده باشد بايد ـ با علم به اختلاف در مسائل محل ابتلا ولو اجمالا ـ بر تقليد او باقي بماند و چنانچه مجتهد زنده اعلم از او باشد ، بايد به مجتهد زنده رجوع كند . و اگر اعلميتي در ميان آنها معلوم نشود يا مساوي باشند مخيّر است عمل خود را با فتواي هر كدام تطبيق نمايد مگر در موارد علم اجمالي يا قيام حجّت اجمالي بر تكليف مانند موارد اختلاف در قصر و تمام كه بنابراحتياط واجب بايد رعايت هر دو فتوا را بنمايد و مراد از تقليد در صدر اين مسأله صرف التزام به متابعت از فتواي مجتهد معيّن است نه عمل كردن به دستور او .

آية الله صافي : بلكه جواز بقا بر تقليد او در ساير مسائل نيز بعيد نيست . ولي اگر مجتهد ميّتي كه از او تقليد مي كرده ، اعلم از حي باشد ، بقا بر تقليد او ، بنابر احتياط ، واجب است ؛ چنانكه اگر مجتهد حيّ ، از ميّت اعلم باشد عدول به حيّ واجب است .

آية الله فاضل : مسأله باقي ماندن بر تقليد ميّت جايز است در صورتي كه مجتهد ميّت و مجتهد حيّ مساوي در علم باشند و چنانچه يكي از آن دو اعلم باشد تقليد از اعلم لازم است و در باقي ماندن بر تقليد ميّت ، فرقي بين مسائلي كه عمل نموده ومسائلي كه عمل ننموده وجود ندارد .

آية الله گلپايگاني : اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، بايد از مجهتد زنده تقليد كند . ولي كسي كه در مسأله اي به فتواي مجهتدي عمل كرده يا آن را ياد گرفته و ملتزم به عمل به آن شده باشد ، اگر بعد از مردن آن مجتهد در آن مسأله به فتواي مجتهد زنده رفتار نكرده باشد ، مي تواند در آن مسأله به فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته باقي باشد .

اگر چه احتياط مستحب آن است كه به فتواي مجتهد زنده رفتار نمايد .

آية الله مكارم : هر گاه مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، باقي ماندن بر تقليد او جايز است بلكه اگر اعلم باشد واجب است ، به شرط اين كه عمل به فتواي او كرده باشد و يا حداقل فتواي او را براي عمل گرفته باشد .

عمل كردن به فتواي مجتهد مرده ابتداءً جايز نيست هر چند اعلم باشد بنابر احتياط واجب .

572

وظيفه نايب در تقليد

1361 ـ نايب بايد اعمال حج را طبق فتواي مرجع خود انجام دهد و ميزان ، وظيفه خود اوست ؛ ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : در نيابت از ميّت به وظيفه خودش عمل مي كند و در نيابت صحيح از زنده في الجمله احتياط مي كند ( مناسك ، س23 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه منوبٌ عنه حيّ باشد ، بايد طبق تقليد منوبٌ عنه عمل كند و چنانچه منوبٌ عنه مرده باشد ، اگر وصيت كرده ، بايد به تقليد منوبٌ عنه عمل كند . در غير اين دو صورت ، مراعات تقليد منوبٌ عنه لازم نيست . آية الله تبريزي اضافه فرموده اند : و بنابر احتياط لازم است آن عمل بنا به تقليد وصيّ و ورثه هم صحيح باشد و اگر وصيتي نكرده ، نايب به حسب تقليد خودش عمل كند و طوري باشد كه به حسب وظيفه ورثه هم مجزي باشد .

آية الله سيستاني : بايد طبق تقليد خودش عمل كند ولي اگر اجير شده باشد كه طبق نظر منوبٌ عنه يا مستأجر عمل كند ، چه به صراحت ذكر شده باشد و چه اطلاق منصرف به آن باشد ، بايد به همان نحو عمل كند ، مگر در صورت يقين به فساد عمل .

573

ولي اگر به كيفيت خاصي ، اجير شده ، بايد طوري عمل كند كه مراعات وظيفه خودش و كيفيت ذكر شده ، بشود .

1362 ـ اجير و مستأجر ، لازم نيست كه سؤال كنند مقلّدِ چه كسي هستند ؛ و اجير مطابق تقليد خودش ، عمل مي كند . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط مراعات تقليد منوبٌ عنه را بنمايد .

آية الله خويي : اگر اجير بتواند اعمال را به نحوي انجام دهد كه بداند مطابق تقليد منوبٌ عنه واقع مي شود ، و در صورتي كه عمل طبق فتواي مقلَّد منوبٌ عنه به نظر نايب باطل باشد ، بايد عمل به احتياط كند .

574

فصل چهارم

لقطه

كراهت برداشتن لقطه حرم

1363 ـ اگر در حرم چيزي پيدا كرد ، برداشتن آن كراهت شديد دارد ، بلكه احتياط ، ^{( 1 )} در برنداشتن است . ^{( 2 )}

لقطه كمتر از درهم

1364 ـ اگر لقطه حرم از يك درهم كمتر باشد ، در صورت برداشتن ، مي تواند ^{( 3 )} با قصد تملك ، آن را مصرف كند و ضامن نيست ؛ و چنانچه تملك نكرد و تفريط نكرد ، ضامن نيست ؛ ولي اگر بدون تملك آن را نگاه داشت ولي كوتاهي و تفريط كرد ، ضامن است ؛ ^{( 4 )} و اگر قصد تملك كرد و صاحبش قبل از تلف شدن پيدا شد ، بايد آن را ـ بنابر احتياط واجب ^{( 5 )} ـ به صاحبش رد كند .

لقطه بيشتر از درهم

1365 ـ اگر لقطهاي را كه در حرم برداشت ، يك درهم يا بيشتر ارزش داشت ، ^{( 6 )} بايد يك سال تعريف و از صاحبش جستجو كند ، اگر او را نيافت ، بعد از يك سال ، بين دو امر ، ^{( 7 )} مخير است :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام فاضل ، مكارم : اين احتياط ترك نشود .

2 ـ آية الله خويي ، آية الله فاضل : بنابر احتياط بايد عوض صاحبش به مؤمن فقير صدقه بدهد و حق تملك ندارد .

3 ـ آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد از طرف صاحبش صدقه بدهد و هر وقت صاحبش پيدا شد چنانچه به صدقه دادن راضي نشود عوض آن را به او بدهد . ( توضيح المسائل ، م 2574 ) .

4 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

5 ـ آية الله گلپايگاني : بايد به صاحبش رد كند بنابر احتياط اگر اقوي نباشد ( وسيلة النجاة ، ج 2 ، ص 326 )

6 ـ آية الله سيستاني ، آية الله صافي : به احتياط واجب بايد صدقه بدهد .

7 ـ آية الله خويي : بنا بر احتياط بايد عوض صاحبش صدقه بدهد و حق تملك ندارد . ( منهاج الصالحين ، ج 2 ، ص 646 )

آية الله سيستاني : احتياط واجب آن است كه تصدق كند . ( توضيح المسائل ، م 2577 ) .

آية الله مكارم : هرگاه احتمال قابل توجه در مورد پيدا شدن صاحبش نمي دهد صدقه بدهد .

575

اول ، حفظ براي صاحبش كه در اين صورت ، اگر در نگاهداري كوتاهي نكرد ، در صورت تلف ، ضامن نيست ؛

دوم ، صدقه دادن براي صاحبش ؛ ولي اگر صاحبش پيدا شد و راضي به صدقه نشد ، بايد عوضش را به او بدهد ^{( 1 )} و تملك آن جايز نيست ؛ و اگر تملك كند ، مالك نمي شود و ضامن است .

حكم پول پيدا شده

1366 ـ اگر شخصي در مكه يا مدينه پولي ـ اعم از پول ايراني يا غير ايراني ـ پيدا كند ، با يأس از پيدا شدن صاحبش ـ علي الأحوط ^{( 2 )} ـ از طرف او به فقير صدقه بدهد .

1367 ـ اگر كسي كه ده رأس گوسفند خريداري نموده بعداً بفهمد كه پول 9 رأس را پرداخت نموده است ، به صحت ذبح ضرر نمي زند و پول باقيمانده را با يأس از شناسايي صاحبش ، از طرف او به فقير ^{( 3 )} صدقه دهد . ^{( 4 )}

1368 ـ با فرض امكان ، برداشتن سنگ و ريگ از صفا و مروه جايز نيست ^{( 5 )} ولي از مشعر مانع ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني : و همچنين مي تواند آن را تحويل حاكم شرع بدهد . ( وسيلة النجاة ، ج 2 ، ص 326 ) .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

2 ـ براي به دست آوردن نظر مراجع به ذيل مسأله 1363 الي 1365 مراجعه شود .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد فقير مؤمن باشد .

آية الله سيستاني : و به احتياط واجب بايد به اذن حاكم شرع باشد .

4 ـ آية الله مكارم : منظور قيمت ارز آزاد است .

5 ـ آية الله تبريزي : بنابر احتياط .

آية الله بهجت : برداشتن خاك و سنگ از مسجدالحرام و صفا و مروه جايز نيست و اگر آورده بايد بر گرداند ولي از ساير اماكن حرام نيست ( مناسك ، س185 ) .

آية الله خويي : نظر ايشان راجع به برداشتن سنگ از صفا و مروه به دست نيامد .

آية الله سيستاني : شكستن سنگ هاي صفا و مروه جايز نيست ولي برداشتن آنچه از آنجا جدا شده مانعي ندارد .

آية الله گلپايگاني ، : بيرون بردن خاك و سنگ از حرم ممنوع است علي الأحوط . ( آراء المراجع ، ص 434 ) .

576

1369 ـ آوردن خاك ، ريگ و سنگ از عرفات ، مشعرالحرام ، منا ، صفا ، مروه يا منطقه حرم چه حكمي دارد ؟ و چنانچه عمداً يا جهلا آورده باشد ، برگرداندن آن واجب است يا نه ؟ ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : برداشتن آن ( با فرض امكان ) از مسجدالحرام و صفا و مروه جائز نيست و اگر آورده بايد برگرداند ولي از ساير اماكن حرام نيست . [ مناسك محشّي مسأله 1347 ]

آية الله تبريزي : برداشتن خاك و ريگ و سنگ از آنچه نام برده شده مانعي ندارد بلي اگر در مسجدالحرام و مسجد خيف و يا ساير مساجد فرض شود ، جايز نيست و برگرداندن آن لازم است ، والله العالم .

آية الله سيستاني : اشكال ندارد و برگرداندن واجب نيست .

آية الله صافي : بنابر احتياط از آوردن خاك و ريگ حرم خودداري شود واگر آورده ، در صورت تمكن به حرم برگرداند ، والله العالم .

آية الله فاضل : از صفا و مروه جايز نيست . و از غير آن دو مانعي ندارد . و در هر صورت برگرداندن لازم نيست . ولي به طور كلي لازم است مؤمنين از اين قبيل اعمال پرهيز كنند .

آية الله مكارم : اين كار شرعاً اشكال دارد و احتياط آن است كه آن را برگرداند .

آية الله نوري : از عرفات و مشعر الحرام اشكال ندارد ولي از صفا و مروه اشكال دارد و بايد برگرداند .

577

فصل پنجم

1 ـ احكام مسجد الحرام و مسجد النبي

عدم جواز عبور حائض و نفساء از مسجدين

1370 ـ حايض و جنب نمي توانند از مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) ـ ولو از مقدار توسعه يافته ^{( 1 )} ـ عبور كنند .

عدم جواز برداشتن قرآن از مسجدين

1371 ـ برداشتن قرآن هاي مسجدين بدون اجازه از متصدي ذيربط ، جايز نيست ؛ و اگر كسي برداشته ، بايد برگرداند .

تيمم جنب براي خروج از مسجد

1372 ـ اگر فرضاً كسي در مسجدين جنب شود ، بايد فوراً براي خروج از مسجد تيمم ^{( 2 )} بدل از غسل جنابت كند و خارج شود ؛ و با همين التفات ، اگر تيمم كند ، صحيح و با نيت است .

2 ـ چند قاعده و مسأله

شك در عمل سابق

1373 ـ اگر در هر يك از اعمال عمره و حج ، بعد از ورود به عمل بعد ، شك كند ، به شك اعتنا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : احكام مطلق مساجد را دارند ولي احكام خاصه را ندارند .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط بايد عبور ترك شود .

2 ـ آيات عظام خويي ، فاضل : مگر اين كه زمان خروج كوتاهتر از زمان لازم براي تيمم و يا مساوي باشد كه در اين صورت واجب نيست .

آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : مگر اين كه زمان خروج كوتاهتر باشد از زمان تيمّم كه بايد بدون آن خارج شود يا مساوي باشد كه مخيّر است .

آية الله تبريزي : نيت در تيمّم بدل از غسل جنابت ، به جهت خروج از مسجد است .

آية الله مكارم : مگر اين كه زمان خروج كوتاهتر از زمان تيمم باشد .

578

نكند ؛ چه شك در اصل بجا آوردن باشد ، يا شك در صحت آن .

اعتبار عسر و حرج شخصي

1374 ـ اگر حكمي دائر مدار حرج و مشقت باشد ، مراد حرج و مشقت شخصي است .

وسواس و احتياط

1375 ـ در اعمال حج و ساير اعمال ، نبايد به وسوسه اعتنا شود ، ولي انجام عمل احتياطي بدون وسوسه مانع ندارد . ^{( 1 )}

مس القاب معصومين بدون وضو

1376 ـ مس القاب ائمه اطهار عليهم السلام ـ مثل « رضا » ، « جواد » و « هادي » ـ بدون وضو ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 2 )}

1377 ـ در فرض حكم قاضي مكه به عيد بودن روزي ، بايد تبعيت شود و احتياط لازم نيست ولو با علم به خلاف . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي ، آية الله فاضل : ليكن در طواف و سعي ، تكرار در اعمال در برخي از صور موجب بطلان است ، اگرچه بدون وسوسه هم باشد .

2 . آية الله بهجت : احوط اجتناب است .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط جايز نيست ، والله العالم .

آية الله خامنه اي : خلاف احتياط است .

آية الله سيستاني : اشكال ندارد .

آية الله صافي : حكم در حرمت مسّ اسامي طيّبه آن بزرگواران ( عليهم السلام ) بنابر احتياط واجب است و در القاب شريفه نيز احوط و اولي است ، والله العالم .

آية الله فاضل : مس آنها بدون وضو مانعي ندارد .

آية الله مكارم : هر گاه به عنوان اسامي ائمه ( عليهم السلام ) بوده باشد احتياط واجب آن است كه بدون طهارت مس نكنند واگربه نام اشخاص ديگر بوده باشد ، اشكالي ندارد .

آية الله نوري : اگر بي احترامي محسوب شود جايز نيست و مستحبّ است كه مسّ القاب ائمه اطهار ( عليهم السلام ) مطلقاً با وضو صورت بگيرد .

3 ـ آية الله اراكي : اگر خلاف تقيّه نشود مي توانند احتياط كنند .

آية الله بهجت : آن كه علم به خلاف فرض شود ، كه انسان بداند روزي كه به حكم قاضي روز عرفه ( نهم ) است ، واقعاً روز ترويه و هشتم باشد ، كه در اين صورت وقوف با آنها كافي نخواهد بود . بلي با عدم علم به خلاف و عدم قيام حجّت شرعيه برخلاف و با صدق تقيه بر نحو معهود متعارف ، اقوي كفايت موافقت با عامه است چنانكه سيره قطعيه غير مردوعه بر آن دلالت دارد و عدم مانعيت علم به خلاف از صحّت عمل با ناچاري و تقيه ، خالي از وجه نيست و عمل به واقع در جميع صور ، ظاهراً مجزي است و با عدم شرايط تقيه صحت عمل مورد تأمل است با موافقت عامه ، ولو علم به خلاف عمل ايشان بر حسب حكم حاكم ايشان نباشد ، والله العالم . ( مناسك ، مسأله 375 ) .

آية الله تبريزي : نظريه ايشان عيناً نظريه آية الله خويي است امّا با اين اضافه :

و ممكن است در صورت دوم چاره كند به اين كه در روز عيد آنها ( روز نهم واقعاً ) از طريق مني به مكه برگردد و بعد از راه عرفات و مشعر به مني برود ، بنحوي كه قبل از غروب وقوف در عرفات بنمايد ولو آناًما ( ولو يك لحظه ) و در حال حركت ، و به همين نحو وقوف در مشعر را در شب درك كند و بعد براي اعمال به مني برود . ( مناسك ، مسأله 375 ) .

آية الله خويي : آن كه علم به خلاف فرض شود ، كه انسان بداند روزي كه به حكم قاضي روز عرفه ( نهم ) است ، واقعاً روز ترويه و هشتم باشد ، كه در اين صورت وقوف با آنها كافي نخواهد بود . و در اين حال اگر مكلف تمكن از عمل به وظيفه را داشته باشد ولو به وقوف اضطراري در مزدلفه بدون محذور حتي محذور مخالفت تقيه ، بايد عمل به وظيفه نمايد ، و در غير اين صورت حجش بدل به عمره مفرده شده و حجي نخواهد داشت . و چنانچه استطاعتش از همين سال بوده و براي سالهاي بعد باقي نخواهد ماند ، وجوب حج از او ساقط خواهد بود ، مگر اين كه استطاعت تازه اي پيدا كند كه در اين صورت دوباره حج مي نمايد . ( مناسك ، مسأله 375 ) .

آية الله سيستاني : اگر براي مكلف ممكن شود كه اعمال حج را در اوقات مخصوص خود ، برطبق ضوابط شرعي ، در باب ثبوت هلال بجا آورد و آنها را به همين صورت بجا آورد ، حجش در هر صورت صحيح است و اگر آنها را به صورت ياد شده بجا نياورد ، اگرچه به علت عذري باشد پس اگر از نظر و حكم قاضي عامّه نيز در وقوف در عرفات و مشعر پيروي نكرد ، شكي در بطلان حج او نيست ولي اگر از او پيروي كند صحّت حج او مورد اشكال است . ( مناسك ، مسأله 371 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : هرگاه نزد قاضي عامّه ، اوّل ماه ذي حجه ثابت شود و براي شيعه شرعاً ثابت نشده باشد و به اين جهت روز نهم ذي حجه در نزد آنها روز هشتم به نظر شيعه باشد ، احتياط واجب آن است كه اگر ممكن است وقوف اختياري عرفات را در روزي كه نزد شيعه نهم است انجام دهد و اگر ممكن نشد اضطراري آن را درك كند ، و به مشعر رفته و وقوف در آنجا را نيز درك نمايد و اعمال روز عيد را در مني به عمل آورد ، و اگر درك اضطراري عرفات هم ممكن نشد درك اختياري مشعر كافي است و حجش صحيح است و بنابر اقوي چنانچه گفته خواهد شد ، درك اضطراري عرفه و اضطراري مشعر نيز كفايت مي كند و اگر درك هيچ يك از اين مواقف ميسر نشود ، حكم آن در مسأله بعد ذكر خواهد شد .

هرگاه هلال نزد قاضي عامّه ثابت شود و نزد شيعه ثابت نشده باشد لكن از جهت تقيّه ناچار به متابعت باشند و از عمل به وظيفه خود خائف باشند اقوي صحّت و كفايت همين حج است از حَجّة الاسلام ، هرچند عالم به خلاف باشند و اگر بدون خوف متمكّن از عمل به وظيفه باشند احوط آن است كه با آنهارجاء متابعت كند وبعد واجب است عمل بوظيفه خودنمايند حتي با عدم علم به خلاف .

580

كنسرو گوشت و ماهي خارجي

1378 ـ كنسروهاي گوشت و ماهي خارجي ، كه در بازار مسلمين به فروش مي رسد ، اگر ندانند از كجا وارد شده ، يا بدانند كه از بلاد مسلمين است ، مانع ندارد ؛ ^{( 1 )} و اگر بدانند از بلاد كفر وارد مي شود ، درصورتي محكوم به حليّت است كه وارد كننده مسلمان باشد ^{( 2 )} و احتمال بدهند كه تذكيه آن را احراز كرده و در دسترس مسلمين قرار داده است . ^{( 3 )}

استلام حجرالاسود براي بانوان

1379 ـ برخي از خانم ها هنگام استلام حجرالأسود ، بدنشان با نامحرم تماس مي گيرد و حتي گاهي چادر و روسريشان كنار رفته و موهايشان ظاهر مي شود ، لطفاً حكم شرعي را در اين خصوص بيان فرماييد . ^{( 4 )}

جواب سؤال

1380 ـ عامه كه مراجعه مي كنند و تكليف حج و عمره خودرا سؤال مي كنند . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : بايد احراز شود كه فلس دارد .

آية الله فاضل : چنانچه احراز شود از نوع ماهي فلس دار است و احراز شود زنده و توسط انسان از آب خارج شده يا در تور ماهي گيري افتاده است مصرف آن مانعي ندارد والا حلال نيست و چنانچه فروشنده مسلمان باشد واحتمال بدهندكه احراز تذكيه و فلس داشتن آن را كرده است كفايت مي كند .

2 ـ آية الله سيستاني : اگر فروشنده مسلمان باشد و اين احتمال در او داده شود كافي است و ماهي اگر پس از صيد در تور ماهي گيري بميرد حلال است و اگر اطمينان پيدا شود كه صيد كافر به اين صورت بوده است اگر ماهي فلس دار باشد حلال است .

3 ـ آية الله خويي : اگر ماهي معلوم نباشد كه فلس دارد ، خوردن آن جايز نيست .

4 . آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، گلپايگاني ، سيستاني ، صافي ، فاضل و مكارم : در فرض سؤال بايد خودداري نمايند .

5 . آية الله سيستاني : طبق مذهب سائل و مي تواند در كنار آن طبق خاصه هم حكم را بيان كند . بلي ، اگر ظاهر سؤال او اين نباشد كه جواب را طبق مذهب خود مي خواهد ، مي تواند به جواب خاصه اكتفا نمود .

آية الله بهجت : طبق خاصه .

آية الله تبريزي : اگر بر طبق مذهب عامه جواب داده شود مانعي ندارد و بر طبق فقه خاصه هم مي توان جواب داد .

آية الله صافي : ظاهراً بر طبق نظر خاصه بگويد هم مجزي باشد .

آية الله فاضل : چنانچه به طور مطلق سؤال كند بر وفق مذهب خاصه جواب داده شود اما اگر از مذهب عامه سؤال كردند بر طبق عامه جواب داده شود .

581

جواز و عدم جواز ممانعت از اعزام مجدد

1381 ـ كساني كه حج واجب خود را در سال هاي گذشته انجام داده و مجدداً براي تشرف ثبت نام كرده اند ، آيا سازمان حج مي تواند از اعزام آنها خودداري كنند و به كساني كه مستطيع شرعي هستند و تاكنون مشرف نشده اولويت دهد و آنان را به حج اعزام نمايد ؟

2ـ از آنجا كه تشرف مكرر برخي افراد در موسم حج مانع از تشرف افراد واجب الحج يا سبب تأخير حج آنها مي گردد ، آيا رفتن به حج مستحب براي چنين افرادي جايز است ؟ ^{( 1 )}

يادگيري احكام عمره و حج

1382 ـ يادگيري و دانستن اعمال حج هر چند اجمالاً ، قبل از سفر لازم نيست ، و كافي است كه عمره تمتّع و حج تمتع را به عنوان عبادتي كه خداوند متعال بر او واجب كرده ، نيت كند و كيفيت هر يك را ، در وقت عمل ياد بگيرد و عمل كند ؛ هرچند ياد گرفتن اعمال ، بهتر و موافق احتياط است .

والحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله اجمعين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : 1 ـ در صورتي كه تشرف مجدد به جهتي ـ از قبيل استيجار و . . . ـ بر آنها لازم نباشد ، مانعي ندارد . 2 ـ جايز است .

آية الله سيتاني : 1 ـ اگر تعهد شرعي نموده باشند نمي توانند تخلف نمايند . 2 ـ جايز است .

آية الله صافي : 1 ـ نسبت به كساني كه قبلا ثبت نام كرده اند و سازمان حج ، اعزام آنها را به حج پذيرفته است ، خلف وعده است . بلي از اين به بعد سازمان مي تواند فقط از افراد صروره نام نويسي كند . مع ذلك سازمان ، حق ممانعت از افراد غير صروره كه از طريق ديگر مشرّف مي شوند را ندارد والله العالم .

2 ـ جايز است لكن خوب است كساني كه حج واجب را انجام نداده اند ، مقدم شوند .

آية الله فاضل : 1ـ در مواردي كه سازمان حج از اشخاص ثبت نام كرده و آنها قبلاً حج واجب را انجام نداده اند نمي تواند شرعاً برخلاف تعهد عمل كند ، آري نسبت به كساني كه ابتداءً بخواهند ثبت نام كنند مي تواند چنين شرطي كند .

2ـ بلي از اين جهت اشكالي وجود ندارد .