گنج، غنیمت، مال حلال مخلوط به حرام

   احكام خمس

گنج، غنيمت و مال حلال مخلوط به حرام‏ 

 س 891: نظر حضرتعالي درباره گنجي كه افراد در زميني كه مالك آن هستند، پيدا مي‏كنند، چيست؟

 ج: ميزان در اين گونه امور مقررات نظام جمهوري اسلامي است.

 س 892: اگر مقداري سكه نقره كه تاريخ آن به حدود صد سال پيش بر مي‏گردد، از زير خاك ساختمان ملكي شخصي پيدا شود، آيا اين سكه‏ها متعلق به مالك فعلي آن ساختمان مانند وارث قانوني يا خريدار است يا خير؟

 ج: حكم گنج را دارد كه قبلا بيان شد.

 س 893: شبهه زير براي ما مطرح شده است:

 با توجه به اينكه خمس معادن استخراج شده در اين زمان نيز واجب است، زيرا وجوب خمس معادن نزد فقهاي گرانقدر از احكام مسلم است، حكم معادني كه دولت آن را استخراج مي‏كند با التفات به اينكه مجرد اقدام دولت به انفاق آن ميان مسلمانان بلاد اسلامي مانع از وجوب خمس نيست چيست؟ زيرا استخراج معادن يا توسط حكومت بالاصالة صورت مي‏گيرد و آن را به مصرف ملت مي‏رساند، در اين حالت دولت مانند شخصي است كه اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به شخص ديگري مي‏بخشد يا هديه مي‏دهد و يا بر او تصدق مي‏كند، در هر صورت اطلاق ادله خمس شامل اين فرض نيز مي‏شود زيرا دليلي بر تقييد وجود ندارد، و يا اينكه حكومت به وكالت از ملت، معادن را استخراج مي‏كند كه در اين صورت در واقع استخراج كننده خود ملت است، در اين فرض پرداخت خمس بر موكل واجب است، و يا اينكه حكومت با ولايت بر ملت، معادن را استخراج مي‏نمايد كه در اين حالت استخراج كننده يا خود ولي است يا اينكه مانند نيابت است كه بر اساس آن در واقع موليّ عليه استخراج كننده است، به هر حال دليلي بر خروج معادن از عمومات خمس نداريم، همانگونه كه خود معدن اگر به حد نصاب برسد، متعلق خمس است و مثل ساير درآمدهاي شغلي نيست كه با مصرف كردن يا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود، نظر حضرتعالي درباره اين مسأله مهم چيست؟

 ج: از شرائط وجوب خمس در معادن اين است كه شخص يا اشخاصي با مشاركت با يكديگر آن را استخراج كنند، مشروط بر اينكه سهم هر يك به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملك آنها شود، و معادني كه دولت استخراج مي‏كند، نظر به اينكه ملك خاص شخص يا اشخاص نيست، بلكه ملك جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نيست و در نتيجه جائي براي وجوب خمس بر دولت و حكومت باقي نمي‏ماند، و اين استثنائي بر وجوب خمس در معدن نيست. بله، معادني كه توسط شخص خاصي يا با مشاركت اشخاص با يكديگر استخراج مي‏شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اينكه آنچه آن شخص استخراج كرده و يا سهم هر يك از اشخاصي كه با مشاركت با يكديگر اقدام به استخراج كرده‏اند، بعد از كم كردن هزينه‏هاي استخراج و تصفيه، به مقدار بيست دينار طلا يا دويست درهم نقره يا معادل قيمت يكي از آن دو باشد.

 س 894: اگر مال حرامي با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حكمي دارد و چگونه حلال مي‏شود و در صورت علم به حرمت يا عدم علم به آن وظيفه انسان چيست؟

 ج: اگر يقين به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولي مقدار دقيق آن را نمي‏داند و صاحب آن را هم نمي‏شناسد، راه حلال كردن آنها اين است كه خمس آن را بپردازد، ولي اگر شك در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چيزي بر عهده او نيست.

 س 895: قبل از رسيدن سر سال خمسي ام، مبلغي پول به شخصي قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به كار بيندازد و سود آن بين ما بالمناصفه تقسيم شود، با توجه به اينكه آن مال در حال حاضر در دست من نيست و خمس آن را هم نپرداخته‏ام، نظر حضرتعالي در اين باره چيست؟

 ج: اگر آن مال را قرض داده‏ايد و سر سال خمسي قابل وصول نيست، فعلا خمس آن بر شما واجب نيست، بلكه هنگامي واجب مي‏شود كه آن را دريافت كنيد، ولي در اين صورت شما حقي در سود حاصل از كار قرض گيرنده نداريد، و اگر چيزي از او مطالبه نمائيد، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمايه مضاربه به او داده‏ايد، بر اساس قرارداد، در سود آن شريك هستيد و واجب است كه خمس سرمايه را بپردازيد.

 س 896: من در بانك كار مي‏كنم، براي شروع به كار از روي اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانك به وديعه گذاشتم، اين مبلغ به اسم خودم و در يك حساب بلند مدت است كه هر ماه سود آن به من پرداخت مي‏شود، آيا پرداخت خمس اين مال كه درحساب بانكي گذاشته شده واجب است؟ قابل ذكر است كه اين پول به مدت چهار سال است كه در بانك گذاشته شده است.

 ج: اگر پس گرفتن اين مبلغ در حال حاضر ممكن نيست تا آن را پس نگرفته‏ايد، خمس آن واجب نيست. ولي سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد.

 س 897: روشي براي سپرده گذاري اموال در بانك‏ها وجود دارد كه براساس آن هيچگاه پول به دست استفاده كننده نمي‏رسد، ولي به حساب او در بانك طبق شماره معيني واريز مي‏شود، آيا به اين اموال خمس تعلق مي‏گيرد يا خير؟

 ج: اگر مالي را كه نزد بانك به وديعه گذاشته‏ايد از منافع كسب شما باشد و هنگام رسيدن سال خمسي گرفتن آن مبلغ از بانك براي شما ممكن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسي، پرداخت شود.

 س 898: آيا خمس مالي كه مستأجر به عنوان رهن به مؤجر مي‏دهد، بر عهده مستأجر است يا مؤجر؟

 ج: اگر از منفعت كسب مستأجر باشد، بر او واجب است كه بعد از گرفتن آن از مؤجر، خمس آن را بپردازد، مگر آنكه براي اجاره در جاي ديگر به آن نياز داشته باشد كه در اين صورت پس از رفع نياز، بايد خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده مؤجر كه آن مال را به عنوان قرض مي‏گيرد، واجب نيست.

 س 899: حقوق ماهيانه كارمندان كه پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخير افتاده، آيا هنگام دريافت، جزء درآمدهاي همان سال (سال دريافت) محسوب مي‏شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسي واجب است يا اينكه به اين مال اصلا خمس تعلق نمي‏گيرد؟

 ج: حقوق معوقه از درآمدهاي سال دريافت آن محسوب مي‏شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.