بخش 3

51

48 ـ نايب شدن معذور،(1) صحيح نيست(2) و بايد پول را به صاحبش برگرداند مگر اينكه از طرف صاحب پول مجاز در نايب گرفتن باشد كه در اين صورت مي تواند ديگري را  در اصل عمل حج نايب كند، و در صورتي كه بدون اجازه، نيابت از ميّت را به ديگري واگذار كرد  و او عمل را انجام داد، حج از طرف منوب عنه واقع مي شود،(3) ولي پول را بايد به صاحبش  برگرداند(4) و صاحب پول ضامن چيزي نيست و اُجرت نايب را بايد امر كننده بپردازد.(5)   (س125)

49 ـ خدمه كاروانها كه به ناچار بايد نيمه شب از مشعر براي انجام كارهاي لازم در مني يا همراه ضعفاء به مني بروند(6) با توجّه به اينكه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله مكارم: بنابر احتياط.

آية الله سيستاني: اگر عذر بعداً پيش آمده است نايب گرفتن جايز است و همچنين در مواردي كه تفصيل آن در حاشيه مسأله 38 گذشت.

آية الله صافي: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 38 مراجعه شود.

آية الله فاضل: در حج واجب.

آية الله بهجت: اگر بدون توجه محرم شده احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً بجا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمي توانسته نايب شود و امّا قبل از احرام پس با احراز رضايت منوب عنه حج ميقاتي براي او بدهد چون اطلاق اجاره قيد مباشرت را بر مي دارد.

2 ـ آية الله زنجاني: مگر در عذري كه پس از احرام پديد آيد به تفصيلي كه در حاشيه مسأله 38 گذشت.

3 ـ آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: اگر منوب عنه زنده است نيابت بدون اذن او مجزي نيست.

4 ـ آية الله مكارم: مگر اينكه صاحبش راضي گردد.

5 ـ آية الله زنجاني: و اگر منوب عنه زنده است در حجّة الاسلام نيابت بدون اذن او مجزي نيست.

6 ـ آية الله زنجاني: نيابت آن ها صحيح است، هرچند احتياط مستحب مؤكد در اين است كه اگر مي توانند، قبل از طلوع آفتاب به مشعر بازگردند.

52

از معذورين هستند و نمي توانند وقوف اختياري در مشعر را درك كنند نيابت آنها صحيح نيست(1) و اگر قبل از استخدام اجير شده اند بايد حجّ را بجاآورند و وقوف اختياري مشعر را درك نمايند.   (س126)

50 ـ عمره مفرده(2) و طواف استحبابي را مي توان به نيابت چند نفر انجام داد ودر اعمال آن از جمله طواف نساء بايد نيّت همه بشود.   (س128)

51 ـ از كساني كه مجاز هستند در شب عيد قربان بعد از درك اضطراري مشعر به مني بروند فقط زنها مي توانند نائب باشند و نيابت در ساير ذوي الاعذار صحيح نيست.(3)   (س138)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني: بنابر احتياط.

آية الله بهجت: بنا بر احتياط با تمكّن از استيجار غير معذور نمي توانند اجير شوند ( مستفاد از مناسك، ص40 مسأله 110 ) و در جزوه پرسشهاي جديد حج ص4، مسأله13 آمده است در صورتيكه بدانند به واجبات اختياريه نمي توانند عمل كنند احتياط در ترك نيابت است.

آية الله صافي: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 38 مراجعه شود.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: نيابت آنان محل اشكال است مگر اينكه بتوانند براي درك مسمّي وقوف اختياري به مشعر برگردند.

آية الله فاضل: نيابت آن ها در حج واجب در صورتي كه از اول مي دانسته اند كه بايد همراه زن ها بروند و نمي توانند برگردند و وقوف اختياري را درك كنند، صحيح نيست، يعني كفايت از حج واجب منوب عنه نمي كند.

آية الله مكارم: نيابت آنها صحيح است.

آية الله سيستاني: صحّت نيابت آنان بعيد نيست.

2 ـ آية الله زنجاني: عمره مفرده مستحبي.

3 ـ آية الله مكارم: نيابت در اين گونه موارد صحيح است.

آية الله سيستاني: چون وقوف ركني را درك كرده اند نيابت آنها صحيح است.

نظر ساير آيات عظام در ذيل مسأله 38 گذشت.

آية الله زنجاني: كساني كه اختياراً مي توانند شب عيد در مشعر وقوف كرده به مني كوچ كنند مانند بانوان و كودكان مميز، و همچنين خدمه اي كه بايد براي انجام كارهاي لازم يا همراهي ضعفاء شبانه از مشعر كوچ كنند، مي توانند نايب شده به وقوف شبانه اكتفا كنند و غير آنها نمي توانند به وقوف شبانه اكتفا كنند مگر در صورتي كه عذر آنها بعد از احرام پيش آمده باشد.

53

52 ـ بر نائب واجب است كه بر طبق فتواي مرجع تقليد خودش اعمال را انجام دهد و ميزان وظيفه خود او است(1) ولي اگر اجير شده به كيفيّت خاصي بايد طوري عمل كند كه مراعات وظيفه خودش و كيفيّت ذكر شده بشود.(2)   (س148)

53 ـ كسي كه حجّ نيابي انجام مي دهد اگر در قرباني شخص ثالثي را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي، آية الله خويي: چنانچه منوب عنه حيّ باشد، و او را نائب كرده باشد بايد
بر طبق تقليد منوب عنه عمل كند و چنانچه منوب عنه مرده باشد، اگر وصيت كرده بايد به تقليد منوب عنه عمل كند. و در غير اين دو صورت مراعات تقليد منوب عنه لازم نيست. آية الله تبريزي اضافه فرموده اند: احتياط و لازم آن است كه عمل بنا به تقليد وصيّ و ورثه هم صحيح باشد و اگر وصيتي نكرده، نايب به حسب تقليد خودش عمل كند و طوري باشد كه به حسب وظيفه ورثه هم مجزي باشد.

آية الله سيستاني: بايد طبق تقليد خودش عمل كند ولي اگر اجير شده باشد كه طبق نظر منوب عنه يا مستأجر عمل كند، چه به صراحت ذكر شده باشد، و چه اطلاق منصرف به آن باشد بايد به همان نحو عمل كند، مگر در صورت يقين به فساد عمل.

آية الله بهجت: در نيابت از ميّت به وظيفه خودش عمل مي كند و در نيابت صحيح از زنده في الجمله احتياط مي كند.

2 ـ آية الله زنجاني: نايب اگر به كيفيت خاصي اجير نشده باشد بايد در مناسك حج و عمره وظيفه فتوايي منوب عنه و اگر اجير شده باشد وظيفه فتوايي اجير كننده را نيز رعايت كند و اگر مرجع تقليد خودش محرم شدن را بر او واجب بداند (مانند كسي كه قبل از يك ماه گذشته از مكه خارج شده) بايد فتواي مرجع تقليد خودش را نيز رعايت كند تا بدون احرام وارد مكه يا حرم نشود، و در هر حال پس از محرم شدن بايد بر اساس فتواي مرجع تقليد خودش از محرمات احرام اجتناب كند.

54

وكيل كرد لازم نيست ذابح در نيّت نام ميّت را ببرد بلكه چنانچه نيّت كند آنچه بر عهده نايب است را انجام مي دهد كافي است.(1)   (س156)

54 ـ نايبي كه در وقت قبول نيابت معذور نبوده است و بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن جزء معذورين شده و در هر عذري كه پيش آمده طبق وظيفه معذورين رفتار نموده نيابت او محلّ اشكال است(2) و كفايت او از منوب عنه اشكال دارد.   (س159)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي و آية الله تبريزي: نايب بايد نيت كند كه براي حج نيابتي كه انجام مي دهد قرباني مي كند و ذابح لازم نيست كه نيّت كند هرچند احوط و اولي اين است كه نيّت كند آنچه را كه بر عهده نايب است انجام مي دهد.

آية الله زنجاني: اگر حاجي ذابحي را براي قرباني بفرستد بايد خودش نيت كند كه براي حج تمتع قرباني مي كند و با قصد قربت از ذابح بخواهد كه قرباني كند، خواه حجة الاسلام خودش باشد يا حج نيابي، و بر ذابح قصد مناسك حج و همچنين قصد قربت لازم نيست.

2 ـ آيات عظام گلپايگاني، فاضل، صافي، مكارم: اشكال ندارد.

آية الله خامنه اي: نايبي كه در وقت قبول نيابت براي حجّ معذور نبوده است لكن بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن جزء معذورين شده اگر عذر او منجرّ به نقص بعضي از اعمال حج نشود نيابت او صحيح است مثل اينكه در ارتكاب بعضي از تروك معذور شود ولي اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود بطلان اجاره در اين صورت بعيد نيست و احوط مصالحه بين نايب و منوب عنه در اجرت و اعاده عمره و حج براي منوب عنه مي باشد.

آية الله تبريزي: در عذر طاري نيابت معذور صحيح است و حج او از منوب عنه كافي است و در اجرت با مستأجر خود تراضي كند.

آية الله خويي و آية الله سيستاني: عذر طاري اشكال ندارد.

آية الله بهجت:اتمام عمل طبق وظيفه عذر بي نايب كفايت مي كند و مضربه به صحّت نيابت نيست مناسك س 25. و مسأله اجرت در صورت صحّت نيابت و اجزاء مستحق تمام اجرت است اگر شرطي بر خلاف نباشد.

آية الله خويي، آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 38 مراجعه شود.

55

55 ـ معذور(1) كه در حجّ نمي تواند نائب شود(2) به كسي گفته مي شود كه نتواند اعمال اختياري حجّ را انجام دهد لكن چون مباشرت در ذبح در حال اختيار هم لزوم ندارد و لذا كسي كه نمي تواند ذبح كند مي تواند براي حجّ نائب شود و براي ذبح نائب بگيرد.   (س162)

56 ـ كسي كه قرائت نماز او صحيح نيست و به نيابت براي حجّ آمده است اگر از قرائت صحيح معذور است نيابت و احرام او باطل است(3) و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني: بنابر احتياط.

آية الله خويي، آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 38 مراجعه شود.

آية الله صافي: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 38 مراجعه شود.

آية الله بهجت: با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نيابت خلاف احتياط است.

2 ـ آية الله سيستاني: اگر از انجام عمل اختياري در حج معذور باشد، هرچند مانند قرائت نماز طواف يا تلبيه باشد، بنابر احتياط واجب نيابت او مجزي از منوب عنه نيست، ولي اگر از انجام اعمالي كه در صحت حج دخالت ندارند، مانند طواف نساء يا بيتوته يا رمي روز 11 و12 معذور است نيابت صحيح است و همچنين اگر در وقوف در بيش از مقدار ركن معذور باشد نيابت صحيح است.

آية الله تبريزي: نيابت او اشكال دارد.

آية الله مكارم: عذرهايي كه در حج پيش مي آيد مانع صحّت نيست.

3 ـ آية الله گلپايگاني: اگر از قرائت صحيح معذور است نيابت او محلّ اشكال است (لكن در باطل بودن احرام و عدم آن فتواي ايشان بدست نيامد).

آية الله خويي، آية الله تبريزي: نيابت او اشكال دارد.

آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.

آية الله سيستاني: بنابر احتياط واجب نيابتش مجزي نيست ولي احرامش صحيح است و بايد عمل را تمام كند.

آية الله فاضل: احرام او صحيح است و بايد اعمال را تمام كند، ولي در حج واجب نمي توان به آن اكتفا كرد.

آية الله صافي: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 38 مراجعه شود.

آية الله بهجت: احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً بجا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمي توانسته نايب شود.

56

اگر معذور نيست نيابت و احرام او صحيح است و بايد قرائت خود را درست كند(1) و خودش نماز صحيح بخواند.   (س163)

 

 

حجّ استحبابي

57 ـ مستحب است كسي كه شرايط وجوب حج را ندارد از بلوغ و استطاعت و غير آنها،(2) در صورت امكان حج بجا آورد و همچنين بر كسي كه حج واجبش را انجام داده است مستحب است دو مرتبه به حج برود و مستحب است تكرار حج در هر سال. بلكه مكروه است پنج سال متوالي آن را ترك كند و مستحب است در وقت خارج شدن از مكه نيّت برگشتن نمايد و مكروه است قصد برنگشتن داشته باشد.(3)   (م165)

58 ـ مستحب است از طرف خويشاوندان يا غير آنها حج بجا آورد تبرّعا، چه زنده باشند يا مرده و همچنين از طرف معصومين(عليهم السلام)، و نيز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: گرچه به تلقين شخص ديگري باشد كه آن بخواند و نايب هم با او بخواند.

2 ـ آية الله زنجاني: اگر استطاعت نداشتن شخص به جهت آن باشد كه حج براي او با ضرر شديد يا هتك حيثيت يا ناامني همراه است، انجام حج در هيچ يك از سه صورت مستحب نيست.

3 ـ آية الله مكارم: ولي اگر انجام حج هاي مستحبي پي درپي سبب محروميت انجام دهندگان حج واجب شود بهتر است مجال را به آنها بدهند.

57

طواف از طرف آنها و غير آنها مستحب است بشرط آنكه در مكّه نباشند يا معذور باشند.(1)   (م166)

 

اقسام عمره

59 ـ عمره هم مانند حج دو قسم است: واجب و مستحب. و بر كسي كه شرايط استطاعت را داشته باشد يك مرتبه در عمر واجب مي شود، و وجوب آن مانند حج فوري است و در وجوب آن استطاعت حج معتبر نيست بلكه اگر براي عمره مستطيع باشد واجب مي شود،(2)هرچند براي حج مستطيع نباشد همچنانكه عكس اين هم همينطور است كه اگر شخص براي حج استطاعت داشته باشد و براي عمره مستطيع نباشد بايد حج بجا آورد لكن بايد معلوم باشد كه براي كساني كه از مكه دور هستند مثل ايرانيان كه وظيفه آنها حج تمتع است هيچگاه استطاعت
حج از استطاعت عمره و استطاعت عمره از استطاعت حج جدا نيست،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام فاضل، زنجاني: استحباب و مشروعيّت طواف مستحبّي براي حاضر در مكّه هرچند معذور باشد ثابت نشده است.

آية الله زنجاني: و چون بر حسب روايات معتبر حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف همه ساله در موسم حج حضور دارند، انجام طواف مستحبي به نيابت از آن حضرت در موسم حج خالي از اشكال نيست و به جاي آن بسيار مناسب است كه طواف مستحبي انجام داده، ثواب آن را به محضر مبارك حضرت تقديم نمايند.

2 ـ آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب براي كساني كه اهل مكه هستند يا دور از آن.

آية الله زنجاني، آية الله فاضل: و اگر از اهالي مكه يا حوالي آن باشد.

58

چون حج تمتع مركب از هر دو عمل است(1) بخلاف كساني كه در مكه يا قريب به آن هستند كه وظيفه آنها حج و عمره مفرده است كه نسبت به آنها استطاعت براي يكي از دو عمل تصور مي شود.(2)   (م171)

60 ـ واجب است بر كسي كه مي خواهد داخل مكه شود(3) با احرام وارد شود و براي احرام بايد نيت عمره يا حج داشته باشد و اگر وقت حج نيست و مي خواهد وارد مكه شود واجب است عمره مفرده انجام دهد و از اين حكم كساني كه مقتضاي شغلشان اين است كه زياد وارد مكه مي شوند و از آن خارج مي شوند استثناء شده است.(4)   (م172)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: لكن اگر تنها استطاعت انجام عمره مفرده از مكان خود داشته باشند، احتياط مستحب مؤكد در انجام عمره مفرده است و در صورتي كه حج تمتع آنها مبدل به حج افراد شده ـ خواه حج تمتع واجب باشد يا مستحب ـ واجب است بعد از انجام حج و گذشتن ايام تشريق عمره مفرده انجام بدهند، در ذي حجه باشد يا محرم يا ماه هاي ديگر.

2 ـ آية الله سيستاني: ولي اگر وظيفه آنها بدل به حج افراد شد واجب است در صورت تمكّن بعد از آن عمره مفرده انجام دهند.

3 ـ آية الله سيستاني: ورود به مكّه بلكه در حرم بدون احرام جايز نيست.

آية الله زنجاني: ورود به مكه يا حرم بدون احرام جايز نيست همچنان كه بر كسي كه قصد ورود به مكه يا حرم را دارد جايز نيست بدون احرام از مواقيت يا نزديكي آن ها عبور كند.

4 ـ آيات عظام خامنه اي، مكارم، گلپايگاني، صافي: همچنين در مورد كساني كه در همان ماه عمره را بجا آورده و خارج شده اند و سپس در همان ماه داخل مي شوند احرام و عمره مجدّد واجب نيست.

آية الله سيستاني، آية الله فاضل: و همچنين كساني كه پس از اعمال حج يا عمره مفرده از مكه خارج شوند و در همان ماه بازگردند. آية الله سيستاني اضافه نموده اند: چنانچه عمره مفرده اش به نيابت از ديگران باشد بنابر احتياط واجب با احرام جديد وارد حرم يا مكّه شود.

آية الله بهجت: و همچنين كسي كه بعد از تمام نمودن اعمال حج يا بعد از عمره مفرده از مكّه خارج شده و بيرون رفته باشد چنين شخصي مي تواند در همان ماه خروج بدون گذشتن سي روز بدون احرام وارد مكّه شود و در غير اين صورت حكم آن خواهد آمد.

آية الله زنجاني: و همچنين مريضي كه احرام بستن و انجام مناسك براي او مشقت دارد و نيز كساني كه قبلاً حج يا عمره بجا آورده اند و از بيرون آمدنشان از احرام، سي روز نگذشته است، استثناء شده اند.

59

فاصله بين دو عمره

61 ـ تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است و در مقدار فاصله بين دو عمره اختلاف فرموده اند و احوط آن است كه در كمتر از يك ماه بقصد رجاء بجا آورده شود.(1)   (م173)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام خويي، سيستاني، فاضل، مكارم ( با اختلاف در تعبير): فاصله يك ماه شرط نيست، بلكه در هر ماه قمري مي توان يك عمره انجام داد. مثلا يك عمره در آخر ماه رجب و عمره دوّم در اول ماه شعبان واقع گردد. و تفصيل مسأله خواهد آمد.

آية الله تبريزي: در اعتبار فاصله بين عمره تمتّع و عمره مفرده اگر به نيّت يك شخص باشد احتياط ترك نشود.

آية الله خامنه اي: فاصله معيني بين دو عمره شرط نيست ولي بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره براي خود مي تواند به جا آورد ولي آوردن عمره براي غير خود هر نفر يك عمره جايز است.

آيات عظام گلپايگاني، زنجاني: فاصله انداختن بين دو عمره مفرده لازم نيست. بلكه مي توان در يك روز چندين عمره مفرده به جا آورد، خواه براي خود يا نيابت از ديگري.

آية الله نوري: مي تواند هر روز يك عمره به جا آورد.

آية الله بهجت: فاصله بين دو عمره لازم نيست بنابر اظهر اگر چه افضل در عمره ثانيه اين است كه در ماه ديگري غير از ماه عمره سابقه باشد و يا فاصله ده روز بين دو احرام باشد، بلكه احد الفصلين احوط است و چنانچه بخواهد، يك عمره براي خود و يك عمره براي ديگري به جا آورد فاصله يك ماه لازم نيست و همچنين است، اگر هر دو عمره براي ديگري باشد، همچنانكه فاصله بين عمره تمتع و عمره مفرده و بالعكس لازم نيست.

اما در فاصله بين عمره تمتّع با عمره مفرده نظر آيات عظام چنين است:

آية الله گلپايگاني: انجام دو عمره پي در پي با فاصله كمتر از ده روز مكروه است و احوط ترك آن است اگر چه اقوي جواز عمل عبادي مكروه است.

آية الله صافي: در تكرار عمره به قصد اشخاص مختلف و همچنين يك عمره براي خود و يك عمره به نيابت از ديگري فاصله معتبر نيست.

آية الله خويي، آية الله فاضل: كسي كه مي خواهد حج تمتّع به جا آورد مي تواند قبل از عمره تمتع و يا بعد از حج تمتّع عمره مفرده به جا آورد و بين اين دو عمره فاصله معتبر نيست.

آية الله سيستاني: در اعتبار فاصله بين عمره تمتع و عمره مفرده اشكال است و احتياط نبايد ترك شود و امّا انجام عمره مفرده بين عمره تمتع و حج، موجب بطلان عمره تمتع مي شود.

آية الله تبريزي: در فاصله بين عمره تمتّع و عمره مفرده احتياط ترك نشود.

60

 

 

اقسام حجّ

حجّ بر 3 قسم است:

         تمتّع، قِران، اِفراد.

تمتع وظيفه كساني است كه چهل و هشت ميل(1) كه شانزده فرسخ است(2) از مكه دور  باشند. قران و اِفراد بر غير آنها واجب مي شود و اين تفصيل در حجّة الاسلام است.   (ص96)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: يا بيشتر.

2 ـ آية الله مكارم: يعني حدود 86 كيلومتر.

آيات عظام خويي، خامنه اي، تبريزي: از مسجدالحرام 16 فرسخ دور باشد.

آية الله زنجاني: بيشتر از 48 ميل كه بر خلاف مشهور حدود هشتاد كيلومتر است.

61

صورت حجّ افراد و عمره مفرده

62 ـ صورت حج افراد كه گاهي مورد ابتلاي متمتع مي شود از اين قرار است كه: زن حائض(1) يا كسي كه بواسطه ضيق وقت نمي تواند عمره تمتع را بجا آورد بايد قصد كند حج اِفراد را، و به همان احرام عمره تمتع كه عدول به اِفراد كرده برود به عرفات و مثل ساير حجاج وقوف كند، بعد از آن برود به مشعر و وقوف كند، بعد برود به مني و اعمال مني را بجا آورد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: زني كه هنگام احرام بستن مي داند كه بر اثر حيض يا نفاس نمي تواند قبل از خروج به عرفات اعمال عمره تمتع را بجا آورد و همچنين زني كه به حكم استصحاب بقاء حيض قدرت انجام طواف را ندارد، به حج افراد محرم مي گردد، پس چنانچه قبل از گذشتن وقت پاك شد بايد عدول به عمره تمتع كند و اگر پاك نشد حج افراد و عمره مفرده بجا آورد و مجزي از حجة الاسلام اوست. و زني كه فكر مي كند كه حيض يا نفاس مانع انجام عمره تمتع او نخواهد بود و همچنين اگر پاك باشد و شك داشته باشد كه در آينده حايض مي شود يا خير، در اين دو صورت به عمره تمتع محرم مي گردد و چنانچه حيض يا نفاس عارض شد، مي تواند تا آخر وقت صبر كند كه اگر پاك شد اعمال عمره را بجا آورد والا سعي و تقصير كرده احرام حج ببندد و طواف عمره و نماز آن را قبل از طواف حج قضا كند و مي تواند براي پاك شدن صبر نكند بلكه طواف را رها كرده، سعي و تقصير كند پس اگر قبل از احرام حج پاك شد طواف و نماز را بجا مي آورد والا آنها را قبل از طواف حج قضا مي كند و اين حج نيز مجزي از حجة الاسلام است و در هر صورت مي تواند به نيت مافي الذمه محرم شود پس اگر قبل از گذشتن وقت عمره پاك شد اعمال عمره و پس از آن حج تمتع بجا آورد والا اعمال حج افراد و پس از آن عمره مفرده بجا آورد و مجزي از حجة الاسلام است.

و حكم كسي كه به واسطه ضيق وقت نمي تواند عمره تمتع بجاآورد در مناسك الحج مسأله 102 و 103 مذكور است.

آية الله فاضل: كسي كه به علت ضيق وقت نمي تواند عمره تمتع به جا آورد، مي تواند قصد حج افراد كند، ولي كفايت از حجة الاسلام او نمي كند.

62

مگر هدي را كه واجب نيست بر او، بعد برود به مكه و طواف زيارت و نماز و سعي و طواف نساء و نماز آن را بجا آورد، پس در اين وقت از احرام خارج مي شود، بعد از آن برگردد به مني براي بيتوته و اعمال ايام تشريق به همان نحو كه ساير حجاج بجا مي آورند، پس صورت حج اِفراد عين صورت حج تمتع است با يك(1) فرق كه در حج تمتع هدي بايد ذبح كند و در حج اِفراد واجب نيست ولي استحباب دارد.   (م174)

63 ـ صورت عمره مفرده ـ  كه بايد كسي كه حج تمتع او بدل به حج افراد شد بعد از حج بجا آورد(2)  ـ آن است كه خارج شود به ادني الحل، و افضل آن است كه از « جعرانه » يا « حديبيه » يا « تنعيم » كه از همه نزديكتر به مسجد الحرام است محرم شود، و بيايد به مكه و طواف كند و نماز آن را بخواند و سعي بين صفا و مروه بكند و تقصير كند يا سر بتراشد و طواف نساء بجا آورد و نماز طواف بخواند.   (م175)

64 ـ عمره مفرده با عمره تمتع كه تفصيلا خواهد آمد در صورت فرق ندارد مگر در سه چيز:(3)

اوّل: آنكه در عمره تمتّع بايد تقصير كند، يعني از مو يا ناخن خود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي، آية الله سيستاني: حج افراد با حج تمتّع در تمام اعمال مشترك هستند و در 6 جهت با هم فرق دارند.

آية الله زنجاني: با چند فرق كه در مناسك الحجّ مذكور است.

2 ـ آية الله سيستاني: در صورت تمكن.

آية الله زنجاني: بايد بعد از حج و گذشتن ايام تشريق عمره مفرده بجا آورد، هرچند حج تمتع او استحبابي باشد و بهتر است آن را در اوايل محرّم بجا آورد. و ميقات آن خارج حرم است و بهتر است از حديبيه يا جعرانه يا تنعيم محرم گردند.

3 ـ آيات عظام فروق بيشتري را متذكر شده اند كه به مناسك آنان مراجعه شود.

63

بايد بگيرد،(1) و سر تراشيدن(2) جايز نيست و در عمره مفرده مخيّر است(3)بين سر تراشيدن و تقصير.

دوّم: آنكه در عمره تمتّع طواف نساء ندارد و در عمره مفرده دارد.

سوّم: آنكه ميقات عمره تمتّع يكي از مواقيت پنجگانه است كه ذكر آن مي آيد.(4) و ميقات عمره مفرده ادني الحلّ است(5) و جايز است از يكي از مواقيت پنجگانه محرم شود.   (م176)

65 ـ كيفيت أفعال حج افراد از احرام و وقوفين و اعمال مني و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: احتياط واجب اين است كه تنها به كوتاه كردن ناخن اكتفا نشود.

2 ـ آية الله فاضل: حرام است و مجزي نيست.

آية الله زنجاني: سر تراشيدن كفايت نمي كند و در عمره مفرده مردان بين تراشيدن سر و تقصير مخير هستند و تراشيدن سر افضل است.

3 ـ آية الله بهجت: با افضليّت حلق

4 ـ آية الله زنجاني: كسي كه از مواقيت يا حوالي آن عبور مي كند بايد از مواقيت محرم گردد و كسي كه از نقاط ديگر عبور مي كند و كسي كه در مكه است خارج حرم از هر كجا محرم شوند كافي است و در اين جهت فرقي بين عمره تمتع و عمره مفرده نيست.

5 ـ آيات عظام خويي، خامنه اي، سيستاني، تبريزي: احرام بستن براي عمره مفرده بايد از همان مواقيت عمره تمتّع باشد و اگر مكلّف در مكّه باشد و بخواهد عمره مفرده بجا آورد جايز است از حرم خارج شده و احرام ببندد و واجب نيست به يكي از مواقيت عمره تمتّع برود و بهتر است كه احرامش از يكي از اين سه محلّ باشد: حديبيه، جعرانه، تنعيم.

آية الله بهجت: اگر در حرم باشد، و ميقات است در صورت مرور به آن.

آية الله فاضل: براي كسي كه از ميقات يا محاذات آن عبور مي كند و مي خواهد عمره مفرده انجام دهد، واجب است از ميقات يا محاذات آن محرم شود، ولي كسي كه از ميقات يا محاذات آن عبور نمي كند (كساني كه به جده مي روند) يا در مكه هستند و مي خواهند عمره مفرده انجام دهند، مي توانند به يكي از مواقيت خمسه بروند و از آن جا محرم شوند يا از ادني الحل محرم شوند و عمره مفرده انجام دهند.

64

اعمال مكه عين كيفيت حج تمتع است، و در احكام مشترك هستند،(1) و كيفيت افعال عمره تمتع از احرام و طواف و ساير اعمال عين كيفيت عمره مفرده است.   (م177)

66 ـ كسي كه وظيفه اش حج تمتع است مثل اشخاصي كه از مكه شانزده(2) فرسنگ شرعي دور باشند اگر استطاعت براي عمره داشته باشند و براي حج نداشته باشند عمره مفرده بر آنها واجب نيست مثل اشخاصي كه به نيابت، حج مي كنند، گرچه احتياط آن است كه بجا آورد.(3)   (م179)

67 ـ كسي كه محرم شد به احرام عمره مفرده حرام مي شود بر او جميع چيزهايي كه در احرام تمتع گفته شد و بعد از آنكه تقصير كرد يا سر تراشيد همه چيز بر او حلال مي شود مگر زنها و بعد از آنكه طواف نساء را با نمازش بجا آورد زن هم بر او حلال مي شود.   (م180)

68 ـ طواف نساء را در عمره مفرده بايد بعد از تقصير يا سر تراشي بجا آورد.(4)   (م181)

69 ـ كسي كه به احرام عمره مفرده وارد مكّه شد اگر احرامش در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني، آية الله فاضل: در برخي از احكام بين حج تمتع و حج افراد تفاوت هست، مثلا تقديم اعمال مكه بر وقوفين در حج افراد اختياراً جايز است برخلاف حج تمتع، و همچنين كسي كه احرام حج تمتع مي بندد تا طواف هاي حج تمتع را بجا نياورده نمي تواند طواف مستحبي بجا آورد و اين امر در حج افراد] آية الله زنجاني: اشكال ندارد[ مشروع است.

2 ـ آية الله زنجاني: بيش از شانزده.

3 ـ آية الله مكارم: اين احتياط واجب است.

آية الله زنجاني: مخصوصاً كسي كه استطاعت انجام عمره مفرده را از مكان خود داشته باشد.

4 ـ آية الله بهجت: در عمره مفرده تقديم طواف نساء بر تقصير در صورت ضرورت يا نسيان يا جهل مجزي است.

65

ماههاي حجّ بوده(1) جايز است در صورتي كه حجّ تمتّع مستحبي باشد كه آن را عمره تمتع قرار دهد و دنبال آن حج تمتع بجا آورد و در اين صورت هدي بر او واجب مي شود.(2)   (م182)

70 ـ اگر فاصله بين دو عمره كمتر از يك ماه باشد بايد عمره دوّم را به قصد رجاء بجاآورد و فرقي(3) بين دو عمره مفرده از خود شخص و بين دو عمره مفرده اي كه هر دو يا يكي از آنها به نيابت از ديگران باشد نيست. مقصود از ماه در اين مسأله ماه هلالي است(4) نه سي روز و اگر در بين ماه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: تا وقت حجّ در مكّه باقي ماند.

آية الله سيستاني: اگر عمره مفرده را در ماه هاي حجّ انجام دهد و در مكّه تا روز هشتم ذي الحجّة بماند و قصد حجّ كند عمره او عمره تمتّع به حساب مي آيد.

2 ـ آية الله زنجاني: بر كسي كه در ماه هاي حج عمره مفرده مستحبي بجا آورده و از مكه خارج
نشده، جايز بلكه مستحب است كه آن را عمره تمتع مستحبي قرار بدهد و بعد از آن حج تمتع بجا آورد و چنانچه انجام حج تمتع بر او واجب باشد بايد عمره تمتع بجا آورد و عمره مفرده قبلي
كفايت نمي كند.

3 ـ آية الله بهجت: در اين مسأله و دو مسأله بعدي به حاشيه مسأله 61 مراجعه شود. و حكم اجرت هم از آن معلوم مي شود.

آيات عظام خويي، سيستاني، تبريزي، فاضل، صافي: در يك ماه قمري نمي تواند دو عمره براي خود و يا يك نفر ديگر انجام دهد. ولي انجام دو عمره يكي براي خود و يكي براي ديگري و يا دو عمره براي دو نفر متفاوت جايز است.

آية الله خامنه اي: نظر ايشان در خصوص اين مسأله و دو مسأله بعد ذيل مسأله 61 آمده است.

آية الله گلپايگاني، آية الله زنجاني: فاصله بين دو عمره شرط نيست.

4 ـ آية الله مكارم: بلكه ميزان اين است كه در هر يك از ماههاي قمري مي توان يك عمره مفرده انجام داد.

آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: چنانكه گذشت در هر ماه قمري مي توان يك عمره انجام داد پس اگر يك عمره را در اواخر ماه انجام دهد عمره ديگر را در اوّل ماه بعد مانعي ندارد.

آية الله فاضل: ميزان عنوان ماه است.

66

عمره بجاآورده احتياط مذكور را تا سي روز مراعات كند.   (س186 و 187)

71 ـ اگر زني به نيّت عمره مفرده محرم و بعد از آن عادت شود و در همه روزهايي كه مي تواند در مكّه باشد حيض است بايد براي طواف و نماز نائب بگيرد و بقيه اعمال عمره را خودش بجا آورد و چنانچه از مكّه رفته باشد بايد برگردد و اگر نمي تواند، براي اعمال عمره نائب بگيرد ولي بايد خودش تقصير كند و ترتيب بين آن و ساير اعمال مراعات شود و تا اعمال را بجا نياورد آنچه به وسيله احرام بر او حرام شده بر او حلال نمي شود.   (س189)

72 ـ عمره مفرده قبل از عمره تمتّع با فاصله شدن كمتر از يك ماه جايز است(1) ولي عمره مفرده بعد از عمره تمتّع با فاصله شدن كمتر از يك ماه به قصد رجاء انجام شود.(2)   (س194)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: براي كسي كه نايب در حج بلدي نباشد و بر خودش حج واجب نشده يا حج واجب خود را انجام داده اشكال ندارد.

2 ـ آية الله بهجت: به حاشيه مسأله 61 مراجعه شود.

آية الله خامنه اي: بنابر احتياط واجب بين عمره تمتّع و حج، عمره مفرده انجام ندهد لكن بعد از اتمام حج مانع ندارد و قصد رجاء لازم نيست.

آية الله فاضل: در فرض مزبور فاصله و قصد رجا لازم نيست امّا بين عمره تمتّع و حجّ تمتّع نمي تواند عمره مفرده انجام  دهد.

آية الله گلپايگاني: قصد رجاء لازم نيست.

آية الله خويي: بعد از فراغ از اعمال حج مانع ندارد و قصد رجاء لازم نيست.

آية الله صافي: اگر هر دو را براي خود انجام مي دهد در عمره مفرده قصد رجاء نمايد.

آية الله نوري: بين عمره تمتّع و عمره مفرده فاصله لازم نيست چه قبل باشد چه بعد و فاصله ده روز بين دو عمره مفرده معتبر است.

آية الله سيستاني: انجام عمره مفرده بين عمره تمتع و اعمال حج، موجب بطلان عمره تمتع است ولي اگر بعد از اعمال حج و در ماه ديگر قمري غير آنچه در آن براي عمره تمتع محرم شده بود انجام دهد اشكال ندارد و اگر در همان ماه باشد خالي از اشكال نيست.

آية الله تبريزي: به ذيل مسأله 61 مراجعه شود.

آية الله زنجاني: كسي كه عمره مفرده انجام داده بلافاصله مي تواند احرام عمره تمتع ببندد و همچنين كسي كه حج تمتع بجا آورده مي تواند بعد از ايام تشريق عمره مفرده بجا آورد و انجام
عمره مفرده در بين عمره و حج تمتع باعث بطلان عمره تمتع مي شود و صحت آن عمره مفرده خالي از اشكال نيست و بنابر احتياط بايد از حرم خارج شود (هر چند نبايد از مكه خارج گردد لذا
مي تواند مثلا به تنعيم برود) و رجاءً به عمره تمتع محرم شده اعمال آن را رجاءً بجا آورد و كفايت مي كند.

67

 

صورت اجمالي حجّ تمتّع

73 ـ حج تمتع مركب است از دو عمل: يكي عمره تمتع، و ديگري حج تمتع. و عمره تمتع مقدم است بر حج.

و عمره تمتع مركّب است از پنج جزء:

اول ـ احرام.

دوم ـ طواف كعبه.

سوم ـ نماز طواف.

چهارم ـ سعي بين كوه صفا و مروه.

68

پنجم ـ تقصير، يعني گرفتن قدري از مو يا ناخن.(1)

و چون محرم از اين اعمال فارغ شد آنچه بر او بواسطه احرام بستن حرام شده بود حلال مي شود.(2)

و حج تمتع مركّب است از سيزده عمل:

اول ـ احرام بستن در مكه.

دوم ـ وقوف به عرفات.

سوم ـ وقوف به مشعر الحرام.

چهارم ـ انداختن سنگريزه به جمره عقبه در مني.

پنجم ـ قرباني در مني.

ششم ـ تراشيدن سر يا تقصير كردن در مني.

هفتم ـ طواف زيارت در مكه.

هشتم ـ دو ركعت نماز طواف.

نهم ـ سعي بين صفا و مروه.

دهم ـ طواف نساء.

يازدهم ـ دو ركعت نماز طواف نساء.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني، آية الله مكارم: احتياط آن است كه تنها به گرفتن ناخن قناعت نكند.

2 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: بجز تراشيدن سر، و امّا سر تراشيدن تفصيلي دارد كه از اين قرار است: هرگاه عمره تمتع در ماه شوال بجا آورده شود سر تراشيدن تا سي روز از عيد فطر گذشته جايز است و امّا بعد از آن احتياط اين است كه سر تراشيده نشود و چنانچه تراشيده شد و از روي علم و عمد بود احتياط اين است كه يك گوسفند كفاره داده شود.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: ولي تراشيدن سر جايز نيست و اگر سر بتراشد بايد يك گوسفند كفّاره بدهد بنابر احتياط هر چند جاهل يا ناسي باشد.

69

دوازدهم ـ ماندن در مني، شب يازدهم و شب دوازدهم و شب سيزدهم براي بعضي از اشخاص.

سيزدهم ـ در روز يازدهم و دوازدهم رمي جمرات، و اشخاصي كه شب سيزدهم در مني ماندند روز سيزدهم بايد رمي جمرات كنند.(1)   (ص100 و99)

74 ـ بدان كه محل احرام بستن براي عمره تمتع كه آن را ميقات مي نامند مختلف مي شود به اختلاف راههايي كه حجاج از آنها بطرف مكه مي روند، و آن پنج محل است:

اوّل: مسجد شجره; كه آن را ذوالحليفه مي نامند ميقات كساني است كه از مدينه منوّره به مكّه مي روند.

دوّم: وادي عقيق.

سوّم: قرن المنازل.

چهارم: يلملم.

پنجم: جحفه.   (م200)

75 ـ احتياط واجب(2) آن است كه در داخل مسجد شجره محرم شود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام خويي، مكارم، سيستاني، تبريزي: بنابر احتياط.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله مكارم: بلكه همين اندازه كه محاذي مسجد از طرف راست يا چپ باشد كفايت مي كند هرچند از داخل مسجد مستحب است.

آية الله خويي: احرام از منطقه ذو الحليفه، مانعي ندارد.

آية الله خامنه اي: احرام خارج از مسجد شجره براي كساني كه از طريق مدينه به سوي مكه حركت مي كنند كفايت نمي كند و واجب است داخل مسجد محرم شوند.

آية الله بهجت: جايز نيست در بيرون مسجد بطوري كه محاذي و برابر آن از طرف راست يا چب باشد احرام بسته شود و اختياراً بايد در صورت امكان از درون مسجد احرام بسته شود.

آية الله تبريزي: جايز است در بيرون مسجد بطوري كه محاذي آن از طرف راست يا چپ باشد احرام بسته شود و احوط اين است كه درصورت امكان ازدرون مسجداحرام بسته شود و احتياط واجب آن است كه از پشت مسجد قديم احرام نبندند.

70

نه خارج آن،(1) هر چند نزديك به آن باشد.(2)   (م202)

76 ـ شخص جنب و حائض مي توانند(3) در حال عبور از مسجد محرم شوند،(4) و نبايد در مسجد توقف كنند.   (م203)

وادي عقيق كه اوائل آن را « مسلخ » و اواسط آن را « غمره » و اواخر آن را « ذات عرق » مي گويند كه محل احرام عامّه است، و آن ميقات كساني است كه از راه عراق و نجد به مكه مي روند.   (ص111)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: احرام از پشت ديوار مسجد نيز صحيح است.

2 ـ آية الله زنجاني: كسي كه مي خواهد محرم شود، بايد در مسجد شجره نيت احرام حج يا عمره را انشاء كند، يعني از قلب خود بگذراند كه ـ مثلاً ـ «خود را محرم به عمره تمتع قرار مي دهم» ولي مكان گفتن تلبيه واجب كلّ منطقه ذوالحليفه است، پس اگر تلبيه واجب را در خارج مسجد هم بگويد، صحيح است.

3 ـ آية الله تبريزي: شخص جنب و حائض در خارج مسجد محرم مي شود و تجديد تلبيه در جحفه لزومي ندارد ونيز اگر در حال عبور از مسجد محرم شوند مانعي ندارد.

آية الله خويي: اين مسأله و دو مسأله بعد مبني بر لزوم احتياط است و در مسأله قبل گفته شد كه احتياط واجب نيست و احرام در خارج مسجد مانع ندارد.

4 ـ آية الله مكارم، آية الله زنجاني: مي توانند در خارج مسجد يا در حال عبور از مسجد محرم شوند.

آية الله سيستاني: براي حائض و نفساء احرام بستن بيرون مسجد شجره كافي است.

آية الله فاضل: اگر امكان نداشته باشد، يعني مسجد دو درب نداشته باشد يا امكان عبور از مسجد به جهت ازدحام و موانع ديگر نباشد، كنار مسجد محرم شوند و در اين فرض تجديد احرام در جحفه يا محاذات آن لازم نيست.

71

قرن المنازل و آن ميقات كساني است كه از راه طائف حج مي روند.   (ص111)

يلملم كه اسم كوهي است، و آن ميقات كساني است كه از راه يمن مي روند.   (ص111)

جحفه و آن ميقات كساني است كه از راه شام مي روند.(1)   (ص111)

77 ـ كسي كه بواسطه فراموشي يا ندانستن مسأله و عذر ديگر(2)بدون احرام از ميقات عبور كرد پس اگر امكان داشت برگشتن به ميقات و به اعمال عمره مي توانست با برگشتن برسد واجب است برگردد و از ميقات(3) احرام ببندد، چه داخل حرم شده باشد يا نه و اگر ممكن(4) نيست به
نحوي كه گفته شد، پس اگر داخل حرم نشده از همانجا احرام ببندد، و احتياط مستحب(5) آن است كه هر مقداري مي تواند به طرف ميقات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: و كساني كه از مسجد شجره گذشته و محرم نشده اند هرچند بدون عذر.

2 ـ آية الله بهجت: عذري كه مسوّغ ترك باشد و لو ظاهراً، از قبيل مرض و جهل به موضوع بدون تقصير، و ظاهر لحوق جهل به حكم است با عدم تقصير در آنچه مذكور شد (و اين در مسأله بعدي نافع است).

3 ـ آية الله سيستاني: اين حكم در غير مورد مسجد شجره است و كسي كه از آن عبور كند هرچند عمدي باشد مي تواند از جحفه محرم شود، گر چه گناه كرده است.

آية الله مكارم: مي تواند از همانجا محرم شود.

آية الله زنجاني: واجب است از همان ميقات احرام ببندد و اگر نمي تواند به همان ميقات برگردد چنانچه ميقات ديگري سر راه اوست، از ميقات بعدي محرم شود والا از همانجا كه هست محرم مي گردد مگر داخل حرم شده باشد كه در صورت امكان بايد براي احرام از حرم خارج گردد و در هر صورت اگر از يكي از مواقيت محرم شود كافي است.

4 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: پس اگر از ميقات ديگري عبور مي كند از ميقات بعدي محرم شود و اگر ميقات ديگري در مسير نيست به مقداري كه مي تواند به طرف ميقات برگردد و اگر هيچيك از اين طرق ممكن نيست از همان محل محرم شود.

5 ـ آية الله خامنه اي: بنابر احتياط واجب.   

آية الله مكارم: اگر مي تواند و به اعمال عمره مي رسد از حرم خارج شود و هرچند به تنعيم رود.

آية الله سيستاني، آية الله تبريزي: بنابر احتياط واجب به مقداري كه ممكن است به طرف ميقات برگردد و محرم شود.

72

برگردد و آنجا محرم شود، و اگر داخل حرم شده واجب است اگر مي تواند وبه اعمال عمره مي رسد از حرم خارج شود(1) و محرم گردد، و اگر نمي تواند بنحوي كه گفته شد همانجا محرم شود، و احتياط مستحب آن است كه هرقدر مي تواند به طرف خارج حرم برگردد و آنجا محرم شود.   (م215)

78 ـ جايز نيست احرام بستن پيش از رسيدن به ميقات، و اگر احرام ببندد صحيح نيست ولي اگر نذر كند كه از محلي كه پيش از ميقات است احرام ببندد جايز است،(2) و  بايد از همانجا محرم شود. مثلا اگر نذر كرد كه از « قم » محرم شود واجب است عمل كند، و بهتر(3) آن است كه به ميقات يا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: هرچند به تنعيم رود.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: ودر ميقات محرم گردد ويا به طرف ميقات به مقداريكه ممكن است برود وإلاّ از ادني الحل محرم شود و در صورت عدم تمكّن از رفتن به ادني الحلّ در مكّه محرم شود.

آية الله بهجت: و احتياط به دور شدن از حرم بمقدار عدم فوت حج ترك نشود.

2 ـ آية الله سيستاني: اگر بداند مستلزم ارتكاب محرم مي شود مانند استظلال انعقاد نذر مورد اشكال است.

آية الله فاضل: صحت نذر براي كسي كه مي داند ناچار مي شود در روز با وسيله مسقف حركت كند، محل اشكال است. بلي، اگر بداند كه براي احرام عمره تمتع نمي تواند به يكي از مواقيت معروفه برود، مي تواند نذر كند و معصيت هم نكرده است و احرام او صحيح است و احتياط اين است كه در ادني الحل تجديد احرام كند و علي أي حال اگر استظلال كرد، بايد كفاره آن را بدهد.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: و در اين صورت احتياط مستحب است كه در هنگام عبور از ميقات تلبيه را تجديد كند.

آية الله فاضل: تجديد احرام لازم نيست.

73

محاذات ميقات كه رسيد احرام را تجديد كند.(1)   (م217)

79 ـ جايز نيست احرام را از ميقات تأخير بيندازد اختياراً، بلكه احتياط(2) واجب آن است كه از محاذات ميقات بدون احرام عبور نكند، اگرچه ميقات ديگري بعد از آن باشد.   (م218)

80 ـ اگر از ميقات بدون احرام(3) عبور كرد واجب است در صورت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: نيازي به تجديد احرام در ميقات نيست بلكه مي تواند از راهي به مكّه برود كه برميقات نگذرد.

آية الله زنجاني: اگر از يكي از مواقيت يا نزديكي آن عبور مي كند بايد از همان ميقات محرم شود و نذر كردن مجوز احرام قبل از ميقات نيست و اگر از مواقيت و نزديك آن عبور نمي كند از هر كجاي حل محرم شود كافي است و نيازي به نذر نيست. هرچند با نذر احرام بستن از محل نذر شده بر او واجب مي شود مشروط بر آن كه مستلزم ارتكاب محرمات احرام ـ مانند استظلال ـ نباشد.

2 ـ آية الله بهجت: اقرب جواز عدول اهل مدينه است از مرور به ذو الحليفه براي احرام از جحفه اختياراً.

آية الله سيستاني: و احوط اين است كه مكلف از محاذي ميقات نگذرد مگر با احرام، اگر چه بعيد نيست كه گذشتن جايز باشد، در صورتي كه در پيش روي مكلف ميقاتي يا محاذي ميقاتي باشد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بلكه واجب است.

آية الله فاضل: اين احتياط مستحب است.

آية الله خوئي: تجاوز نمودن از ميقات مسجد شجره و محاذات آن و احرام بستن از محاذات يكي از مواقيت ديگر مشكل است.

آية الله زنجاني: گذشتن از مواقيت و محاذات نزديك آن بدون احرام جايز نيست و گذشتن از محاذات بعيد مانعي ندارد، پس چنانچه ميقات ديگري سر راهش نباشد، هركجا خارج حرم محرم شود كافي است.

3 ـ آية الله فاضل: در حج تمتع بدون عذر.

آية الله بهجت: در حال اختيار.

آية الله زنجاني: اگر بدون عذر بي احرام از ميقات گذشت بايد اگر مي تواند به آن ميقات برگردد و از آنجا محرم شود (هرچند ميقات ديگري بعد از آن باشد، و در هر صورت اگر به ميقات ديگري رفته محرم شود كافي است). و اگر نمي تواند چنانچه ميقات ديگري سر راه اوست، از آنجا محرم مي شود والا حج و عمره او باطل است و داخل شدن در حرم و مكه برايش جايز نيست.

74

امكان برگردد و از آن ميقات محرم شود، بلكه اگر ميقات ديگري بعد از آن ميقات باشد بايد به احتياط واجب(1) برگردد به ميقاتي كه از آن گذشته و محرم شود.   (م219)

81 ـ اگر زن در ميقات حائض باشد و يقين كند كه نمي تواند عمره تمتع را در وقت خود انجام دهد، بايد نيت حج افراد كند(2) و براي حج

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: و هرگاه بدون احرام از ميقات گذشته، در صورت امكان بايد به ميقات برگردد، مگر كسي كه بدون عذر از ذوالحليفه گذشته و به جحفه رسيده باشد، كه چنين شخصي بنابر اظهر برايش كافي است كه از جحفه احرام ببندد، اگر چه گناهكار است.

آيات عظام خامنه اي، خويي، گلپايگاني، تبريزي، بهجت، صافي: در صورت امكان بايد برگردد.

آية الله مكارم: اين احتياط واجب نيست.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: جمعي فرموده اند: « واجب است از ميقات محرم به حج
افراد شود »، لكن چون اين يقين بر حسب عادت است و امكان دارد برخلاف عادت پاك
شود، احتياط آن است كه در وقت احرام قصد كند محرم مي شوم به احرامي كه بر من واجب
است از عمره تمتع يا حج افراد، پس اگر قبل از گذشتن وقت عمره پاك شد اعمال عمره را
تمام كند و مُحِلّ شود و بعد اعمال حج را بجا آورد، و حج تمتع او صحيح است، و اگر
پاك نشد به همان احرام اعمال حج افراد را بجا آورد و بعد عمره مفرده بجا آورده و حج
افراد صحيح است.

آية الله خويي: اگر به نيّت مافي الذمّه محرم شود اشكالي نيست ولي اگر به نيت حج افراد محرم شود و بعد پاك شود احرامش باطل است.

آية الله خامنه اي: مي تواند به نيت حجّ افراد محرم شود و نيز مي تواند به قصد مافي الذمة داخل احرام شود، ولي در صورت اول، اگر زودتر از موعد مقرر پاك شود لازم است براي عمره تمتع، بار ديگر محرم شود. و اما در صورت دوّم اگر پيش از موعد پاك نشد، احرام او براي حج خواهد بود و اگر پيش از موعد پاك شد، با همان احرام مي تواند عمره تمتع به جا آورد.

آية الله مكارم، آية الله فاضل: بهتر است در موقع احرام قصد كند احرامي را كه بر او واجب است انجام مي دهد، تا مشكلي براي او پيش  نيايد.

آية الله تبريزي: مي تواند به قصد مافي الذمّه احرام ببندد و چنانچه قبل از گذشتن وقت عمره تمتع پاك شد، عمره تمتع بجا آورد و بعد حج آن را انجام دهد. و اگر پاك نشد به همان احرام حج افراد بجا آورد و سپس عمره مفرده انجام دهد بلكه اگر بقصد حج افراد احرام بست، و قبل از گذشتن وقت عمره پاك شد، با همان احرام اعمال عمره تمتع را انجام داده و سپس حج تمتع را انجام دهد، گرچه احتياط مستحب در اين صورت تجديد احرام براي عمره تمتع مي باشد.

75

افراد محرم شود ولي اگر بعد از آن كشف خلاف شد(1) در صورتي كه براي حَجّة الاسلام محرم شده احرام او باطل است و بايد براي عمره تمتع مجدداً محرم شود.(2)   (م221)

82 ـ كساني كه با هواپيما به جدّه مي روند(3) نمي توانند از جدّه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: لازم است اين حج افراد را عدول به عمره تمتع كند، يعني طواف و نماز آن و سعي را بجا آورد و تقصير كند و بعد براي حج محرم شود و اعمال حج را بجا آورد. و اين مخصوص كسي است كه مكلّف به حج تمتع باشد، و امّا كسي كه حج افراد هم از او صحيح است مختار است كه عدول نمايد به تمتع يا حج افراد را تمام نمايد.

آية الله سيستاني: عدول كند به عمره تمتع و اعمال آن را انجام دهد و بايد رعايت كند كه پس از انجام سعي تلبيه نگويد.

ساير آيات عظام متذكر مسأله كشف خلاف نشده اند. و در نيّت افراد با حضرت امام(رحمه الله) موافق هستند.

2 ـ آية الله زنجاني: حكم اين فرع در حاشيه مسأله 62 گذشت.

3 ـ آية الله زنجاني: اگر از ميقات يا نزديكي آن عبور نمي كنند مي توانند از جده بلكه هر كجاي خارج حرم مانند حديبيه محرم شوند. ولي نبايد بدون احرام وارد مكه شوند پس براي محرم شدن نبايد به مسجد تنعيم بروند.