بخش 11

276

434 ـ اگر مقداري از سر خود را با تيغ بتراشد و قبل از اينكه حلق تمام شود بقيه را كوتاه كند و سپس بتراشد اين كار جايز نيست(1) و اگر تمام سر را تراشيده از حلق كافي است.(2)   (م1155)

435 ـ كسي كه قبلا حجّ بجا آورده است صروره نيست(3) و مي تواند تقصيرنمايد هرچندزماني كه حجّ اول را بجاآورده بالغ نبوده باشد.(4)   (م1159)

 

مستحبات حلق

436 ـ در حلق چند چيز مستحب است:

1 ـ آنكه از جانب راست پيش سر ابتدا كند و اين دعا را بخواند:

« أللَّهُمَّ أعْطِني بِكُلِّ شَعْرَة نُوراً يَوْمَ الْقِيامَةِ ».

2 ـ آنكه موي سر خود را در مني در خيمه خود دفن نمايد و اولي اين است كه بعد از حلق از اطراف ريش و شارب خود گرفته و همچنين ناخنها را بگيرد.(5)   (م1171)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: بلي مي تواند به قصد تقصير مقداري از موي سر خود را بچيند، و در اين فرض لازم نيست بقيه سر را حلق كند.

2 ـ مراجعه شود به مسأله 420

آية الله سيستاني، آية الله زنجاني: اگر با ماشين ته زن بزند كفايت از حلق مي كند.

آية الله مكارم: كوتاه كردن كافي است.

آية الله بهجت: اگر صروره است در فرض مذكور بايد تقصير كند.

آية الله خويي: ماشين كردن تقصير حساب مي شود و مجزي است.

3 ـ آية الله زنجاني: صروره كسي است كه براي خودش حجة الاسلام بجا مي آورد هر چند سال اول حج او نباشد و بر مرد صروره حلق واجب است.

4 ـ آية الله مكارم: حلق براي صروره واجب نيست.

5 ـ آية الله بهجت: و مستحب است در وقت سر تراشيدن رو به قبله كند... و احوط آنستكه از اطراف سروريش و شارب مو بگيرد و ناخنهارا بگيرد.

277

 

واجبات بعد از اعمال مني

 

واجب است بعد از تمام شدن اعمال مني كه سه چيز بود مراجعت به مكه، براي اعمالي كه در آنجا واجب است.   (ص441)

437 ـ جايز است بلكه مستحب است روز عيد كه از اعمال مني فارغ شد بيايد به مكه براي بقيه اعمال حج، و جايز است(1) تأخير بيندازد تا(2) روز يازدهم وبعيد نيست كه جايز باشد تأخير تا آخر ذي الحجه به اين معني كه روز آخر ذي الحجه هم اگر آمد واعمال را بجا آورد مانع ندارد.(3)   (م1172)

438 ـ اعمالي كه در مكه واجب است بجا بياورد:

اول ـ طواف حج است كه آن را طواف زيارت مي گويند.

دوم ـ نماز طواف است.

سوم ـ سعي بين صفا و مروه است.

چهارم ـ طواف نساء است.

پنجم ـ نماز طواف نساء است.   (م1173)

439 ـ كيفيت طواف حج و نماز آن و سعي و طواف نساء و نماز آن به همان نحو است كه در طواف عمره و نماز آن و سعي گذشت بدون هيچ تفاوت مگر در نيت كه اينجا بايد به نيت طواف حج و سعي آن و طواف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: و بنابر احتياط مستحب از روز يازدهم تأخير نيفتد.

2 ـ آية الله بهجت: در جواز تأخير از روز يازدهم خلاف است احوط عدم تأخير است اگرچه جواز تأخير تا بعد از ايّام تشريق بلكه تا تمام ذي حجّه بعيد نيست، و محلّ خلاف جواز تكليفي است نه وضعي.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر چه احوط آنست كه تأخير نياندازد.

278

نساء بجا آورد.

440 ـ جايز نيست(1) طواف حج و نماز و سعي و طواف نساء و نماز آن را قبل از رفتن به عرفات و بجا آوردن اعمال عرفات و مشعر و اعمال سه گانه مني بجا آورد در حال اختيار.(2)   (م1175)

441 ـ چند طايفه اند كه براي آنها جايز است(3) طواف حج و نماز و سعي و طواف(4) نساء و نماز آن را بعد از آنكه محرم به احرام حج شدند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: بنابر احتياط جايز نيست و در صورتي كه از روي ندانستن حكم شرعي مقدم بدارد اكتفا به آنها مورد اشكال است اگر چه خالي از وجه نمي باشد.

2 ـ آية الله بهجت، آية الله زنجاني: و چنانچه با علم و عمد پيش از حلق يا تقصير طواف نمود، واجب است طواف را بعد از حلق يا تقصير اعاده نموده و يك گوسفند كفاره بدهد چنانچه گذشت.

3 ـ آية الله بهجت: اظهر جواز تقديم براي صاحب عذر است و احوط آنستكه تقديم كند و بعد از آن اگر ممكن شود اعاده آن در ايّام تشريق كند والاّ در باقي ماه ذي حجّه اعاده نمايد و اگر ممكن نشد استنابه نمايد علي الاحوط، و اگر مي داند (مورد چهارم) كه در تمام ماه ممكن نمي شود پس بي اشكال تقديم واجب است و احوط جمع بين تقديم و استنابه است.

4 ـ آية الله بهجت : . . . طواف نساء و نماز آن علي المشهور الأظهر  . . . .

آية الله خويي : تقديم طواف حج و نماز و سعي بر وقوفين در حج تمتع جايز نيست مگر براي پيرمردان يا زني كه بيم حيض شدن دارد ، كه اين دو مي توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفين به جا آورده و سعي را در وقت خودش بنمايند . و احوط اين است كه سعي را نيز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمايند . و اولي و بهتر نيز در صورت امكان ، اعاده طواف و نماز است در ايام تشريق يا بعد از آن تا آخر ماه ذي الحجه كسي كه از رفتن به مكه بر جان خود مي ترسد مي تواند طواف حج و نماز و سعي را بر وقوفين مقدم بدارد بلكه مقدم داشتن طواف نساء نيز عيبي ندارد و بعد از اعمال مني هر جا دلش بخواهد برود.

آية الله تبريزي : كسي كه از رفتن به مكّه يا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از مني بر جان خود مي ترسد او فقط مي تواند طواف نساء و نمازش را نيز مقدّم بدارد و بقيه طوائف معذورين طواف حج و نماز آن را مقدّم مي كنند و بنا بر احتياط مستحبّ سعي را هم مقدّم كنند و بعد در وقت خودش اعاده كنند و چنانچه سعي را مقدّم كردند احتياط واجب آن است كه در وقتش اعاده كنند.

آية الله گلپايگاني : احوط براي اين چند طائفه تقديم طواف نساء و نماز آن است رجاءاً . سپس اعاده بعد از مناسك مني در صورت تمكّن و الاّ بايد نائب بگيرد.

279

قبل از رفتن به عرفات بجا آورند،(1) و عمل آنها مجزي است:

اول ـ زنهايي كه ترس آن دارند كه در برگشتن حائض يا نفساء شوند و پاك نشوند و نتوانند بمانند تا پاك شوند.

دوم ـ پيرمردها يا پير زنهايي كه عاجز باشند از طواف در موقع مراجعت براي زيادي جمعيت(2) يا عاجز از برگشتن به مكه باشند.(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.

آية الله زنجاني: بر كساني كه خوف آن دارند كه به دليلي نتوانند به مكه مراجعت كنند واجب است تمام اعمال مكه ـ طواف حج، سعي، طواف نساء و نمازهاي طواف ـ را بر وقوفين مقدم كنند و عمل آنها مجزي است هرچند كشف خلاف شود، اما ساير طوايفي كه ذكر مي شوند نمي توانند طواف نساء و نمازش را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1 ـ كساني كه به جهتي مانند حيض يا پيري زياد يا بيماري نمي توانند يا مي ترسند كه نتوانند اعمال مكه را بعد از برگشتن از مني انجام دهند، بر اينها واجب است طواف حج و نماز آن و سعي ـ بدون طواف نساء ـ را بر وقوفين مقدم بدارند و مجزي است. 2 ـ كساني كه انجام طواف و سعي در زمان خودش بر آنها حرجي باشد مانند گروهي از كهنسالان و بيماران، بر اين گروه جايز است طواف حج و نماز آن و سعي را بر وقوفين مقدم بدارند و مجزي است. 3 ـ كساني كه خوف آن دارند كه اعمال مكه در زمان خودش براي آنها ايجاد حرج كند اين گروه مي توانند طواف حج و نماز آن و سعي را به نيت رجاء مقدم كنند كه اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجي بوده است مي تواند به آن اكتفا كند و اين سه طايفه كساني هستند كه مطمئن هستند كه مي توانند به مكه مراجعت كنند.

2 ـ آية الله فاضل: و نتواند صبر كند تا ازدحام تمام شود.

3 ـ آية الله خويي: كلمه مريض در مناسكي كه متن معتمدالعروه است ذكر شده: إنّما يجوز تقديم الطواف للعاجز كالشيخ الكبير والمريض والمرأة التي تخاف الحيض.

آية الله سيستاني: مناط عسر است نه عجز.

280

سوم ـ اشخاص مريضي كه بترسند در وقت ازدحام طواف كنند يا عاجز باشند از آن.(1)

چهارم ـ كساني كه مي دانند(2) تا آخر ماه ذي الحجه به جهتي براي آنها ممكن نمي شود طواف و سعي.(3)   (م1176)

442 ـ سه طايفه اول اعمالي را كه جلو انداختند كافي است اگرچه بعد خلاف آن ظاهر شود مثلاً زن حائض نشود، و مريض خوب شود، و ازدحام چندان نباشد كه موجب مزاحمت شود، پس بر اينها لازم نيست اعاده اعمال گرچه احوط(4) است.   (م1177)

443 ـ شخص محرم كه بواسطه احرام حج چيزهايي بر او حرام شد كه در سابق بتفصيل ذكر شد در سه موقع و بعد از سه عمل بتدريج آنها بر او حلال مي شود(5):

اول ـ بعد از تقصير كردن يا سر تراشيدن در مني كه به آن همه چيز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: مريض يا معلول و هر كسي كه بازگشت به مكه براي او مشكل باشد يا طواف مشكل باشد در اثر ازدحام و مانند آن.

آية الله فاضل: و نتوانند تا رفع ازدحام در مكّه بمانند.

2 ـ آية الله سيستاني: كساني كه مي ترسند براي آنها بازگشت به مكه ميسر نشود.

3 ـ آية الله خويي، متعرّض اين فرع نشده اند.

4 ـ آية الله مكارم: احتياط به اعاده در صورت امكان ترك نشود.

آية الله بهجت: به ذيل مسأله قبل مراجعه شود.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: احتياط آنست كه بعد از برگشتن از مني اگر ممكن شود در ايّام تشريق و گرنه تا آخر ذيحجّه طواف و سعي را دوباره بجاآورند.

5 ـ آية الله زنجاني: در چهار مرحله حلال مي شود: مرحله اول بعد از ذبح است كه انجام حلق يا تقصير كه از مناسك حج است حلال مي گردد واگر حلق مستلزم بيرون آوردن خون باشد آن هم حلال مي شود.

281

حلال مي شود مگر بوي خوش و زن.(1)

دوم ـ بعد از بجا آوردن طواف زيارت و نماز آن و سعي بين صفا و مروه به تفصيلي كه گذشت، حلال مي شود بر او بوي خوش،(2) ولي زن بر او حرام است.(3)

سوم ـ بعد از بجا آوردن طواف نساء و نماز آن كه در كيفيّت مثل طواف و نماز عمره است كه گذشت، حلال مي شود بر او زن نيز، پس بعد از اين سه عمل همه چيز كه به احرام حرام شده بود حلال مي شود، و اما صيد كردن(4) در حرم حرام است براي همه كس چه محرم و چه محلّ.(5)   (م1179)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: همه استمتاعات جنسي بر حرمت خود باقي است ولي عقد كردن چه براي خود چه براي ديگران و همچنين شهادت بر عقد پس از حلق يا تقصير جايز است.

آية الله زنجاني: يعني استمتاعات از زن.

آية الله مكارم: احتياط در ترك صيد است هرچند در خارج حرم باشد.

2 ـ آية الله بهجت: و اين احوط است امّا اقوي بودن آن در قبال قول به حليّت بعد از نماز طواف (و قبل از سعي) محتاج به تأمل است.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: صيد و زن بر او حرام است و احوط در حج تمتّع آنست كه پيش از طواف نساء و نماز آن از بوي خوش نيز اجتناب نمايد.

4 ـ آيات عظام خويي، سيستاني، تبريزي: فقط چيزي كه از حرامها باقي مي ماند شكار است كه تا ظهر روز سيزدهم حرام است بنابر احتياط واجب.

آية الله بهجت: امّا كندن گياه و درخت حرم و شكار در حرم گفته شد كه حرمتش اختصاص به محرم ندارد و شامل غير محرم نيز است، ولي حليّت صيد احرامي به مجرّد تماميّت مناسك مني بي وجه نيست.

5 ـ آية الله زنجاني، آية الله فاضل: و همچنين ساير محرمات حرم مانند كندن گياه آن بر حرمت خود باقي است.

282

444 ـ كساني كه بواسطه عذر مثل پيري و خوف حيض، طواف زيارت و طواف نساء(1) را مقدّم داشتند، بوي خوش و زن بر آنها حلال نمي شود، وتمام محرمات بعداز تقصير يا حلق حلال خواهد شد.   (م1180)

445 ـ طواف نساء اختصاص به مرد ندارد بلكه بر زن و خنثي و خصيّ و بچه مميز نيز لازم است كه اگر طواف نساء نكنند زن به همان تفصيل كه سابق گفته شد بر آنها حلال نمي شود، و نيز اگر زن آن را ترك كند مرد بر او حلال نمي شود، بلكه طفل غير مميز اگر وليّ، او را محرم كرد بايد او را به احتياط واجب(2) طواف نساء بدهد(3) تا بعد از بالغ شدن، زن يا مرد بر او حلال شود.(4)   (م1181)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: در مسأله 441 گذشت كه تقديم طواف نساء مخصوص كساني است كه مي ترسند براي آنها مشكلي پيش آيد كه نتوانند به مكه باز گردند.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: واجب است ... .

آية الله خامنه اي، نظر ايشان نسبت به اين فرع يافت نشد.

3 ـ آية الله زنجاني: بر ولي يا كسي كه به اذن او صبي را احجاج كرده است واجب است او را طواف نساء بدهد و ثمره آن اين است كه بعد از بلوغ همسر بر او حلال مي شود.

4 ـ آية الله سيستاني: همانگونه كه گذشت با حلق يا تقصير عقد حلال مي شود و اما حليّت استمتاع در صبيّ مميّز متوقّف است بر اتمام اعمال و در مورد غير مميّز نظر ايشان در دست نيست.

آية الله فاضل: مجنون ومغمي عليه رانيز اگرمحرم كرده اند طواف نساءبدهند تادرصورت افاقه زن يا مرد بر آنها حلال شود.

آية الله خويي: حكم صبي مميز مانند حكم مرد است. ولي راجع به صبي غير مميز كه او را به حج مي برند فتواي ايشان در دست نيست.

آية الله تبريزي: بعد از طواف حج و نماز و سعي، ظاهراً عقد حلال مي شود، ولكن بنابر احتياط استمتاعات جايز نمي شود، گرچه اظهر اختصاص حرمت به جماع است.

آية الله گلپايگاني: متعرض خصيّ و خنثي نشده اند وليكن در مورد مجنوني كه وليّش او را محرم كرده طواف نساء را لازم مي دانند.

283

446 ـ طواف نساء و نماز آن اگرچه واجب است و بدون آن زن حلال نمي شود، لكن ركن نيست و ترك عمدي آن موجب باطل شدن حج نمي شود، بلكه واجب است بر كسي كه حج كرده آن را بجا آورد،(1) و اگر بجا نياورد زن بر او حلال نمي شود، بلكه آنچه از زن بر او حرام شده بود مثل عقد كردن و خطبه كردن و شاهد شدن نيز بر او حلال نمي شود بنابر احتياط واجب.(2)   (م1182)

447 ـ نايب هم اگر خوف حيض يا مرض داشته باشد مي تواند(3)اعمال حج را بر وقوفين و اعمال مني مقدم بدارد.(4)   (س1191)

448 ـ تقديم اعمال مكّه براي ذوي الاعذار جايز است ولي واجب نيست.(5)   (س1193)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: با مباشرت خودش با امكان، و با استنابه با عدم امكان مباشرت علي الاحوط.

2 ـ آية الله بهجت: تا آنرا بجا نياورد زن بر او حلال نمي شود حتّي عقد كردن و شهادت دادن بر آن علي الاحوط.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: و به احتياط واجب اداء شهادت هم ننمايد.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: و ظاهر اين است كه بتواند بعد از طواف و سعي عقد نمايد ولي لذت بردن از زن برايش جايز نيست بنابر احتياط، اگرچه اظهر جواز غير از جماع است.

آية الله سيستاني: پس از تراشيدن و يا كوتاه كردن مو، بنابر اقوي جايز است زن عقد كند، و شاهد عقد باشد.

آية الله زنجاني: رعايت اين احتياط مستحب است.

3 ـ آية الله خويي، فتواي ايشان در اين مورد در دست نيست بلي حكم نايب معذور به عذر طاري قبلا در بحث نيابت گذشت.

4 ـ آية الله زنجاني: اگر هنگام محرم شدن گمان به عدم عذر داشته باشد حج و نيابتش صحيح است هر چند بعداً برايش عذري پيش آمده و اعمال مكه را مقدم بدارد.

5 ـ آية الله تبريزي: مگر اينكه بدانند يا اطمينان داشته باشند چنانچه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم نكنند، بعد امكان انجام آن را ندارند، كه در اين صورت واجب است طواف و نماز آن را مقدم كنند، و بنابر احتياط مستحب سعي را نيز مقدم و بعد اعاده كنند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: مگر براي كسي كه يقين دارد بعد از برگشتن از مني و تا آخر ذيحجّه امكان انجام آن را ندارد كه در اين صورت تقديم، واجب است.

آية الله خويي: كسي كه خوف اين را دارد كه نتواند طواف صحيح تام بعد از وقوفين انجام دهد لازم است طواف را قبل از وقوف انجام دهد بلي ظاهر مناسك راجع به زني كه صرفاً مي ترسد حائض بشود ولي اطمينان به آن ندارد جواز تقديم و عدم لزوم آن است.

آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 441 مراجعه شود.

284

449 ـ تشخيص عذر براي كساني كه اعمال حجّ را مقدّم مي دارند بر عهده خود مكلّف است.(1)   (س1195)

450 ـ كسي كه از مني برگشته و هنوز اعمال واجب مكّه را انجام نداده(2) احتياطاً طواف مستحبي بجا نياورد.(3)   (س1201)

451 ـ اگر شخص، چندين عمره مفرده بجاي آورده باشد و در هيچكدام طواف نساء نكرده باشد يك طواف نساء براي تمام آنها كفايت مي كند.(4)   (م1203)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: يعني مكلف بايد ببيند كه معمول مردم حالت وي را عذر مي دانند يا خير، و علم وسواس و علم كسي كه بر خلاف متعارف كمترين دشواري را عذر مي داند ملاك نيست و بايد به متعارف رجوع گردد.

2 ـ آية الله زنجاني: جايز نيست طواف مستحبي بجا آورد.

3 ـ آية آلله فاضل، آية الله سيستاني: مي تواند، ولي متمتع پس از احرام حج و قبل از خروج به عرفات به احتياط واجب نبايد طواف مستحبي كند هرچند طواف حج را مقدم داشته باشد.

4 ـ آيات عظام خويي، صافي، زنجاني: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد.

آية الله تبريزي: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد ولي احتياط اين است تا طواف عمره مفرده را انجام نداده محرم به احرام جديد نشود.

آية الله بهجت: احتياط در تعدد است.

آية الله سيستاني: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد بنابر احتياط واجب.

آية الله خامنه اي: علي الظاهر واجب است براي هر عمره مفرده جداگانه طواف نساء بجا آورد اگرچه تحلّل با طواف نساء واحد بعيد نيست.

آية الله فاضل: بنابر احتياط براي هر كدام يك طواف نساء انجام دهند.

285

452 ـ پيش از بجا آوردن طواف نساء و بعد از انجام حلق و اعمال بعدي، تمام انواع تلذّذ و تمتع از زن حرام است(1) و اختصاص به جماع ندارد.   (س1205)

453 ـ تأخير طواف نساء ازسعيولوتاچند روز مانع ندارد.(2)   (س1206)

454 ـ ترك طواف نساء حج را باطل نمي كند و كفّاره ندارد ولي حرمت نساء بدون آن باقي است و ارتكاب آن كفاره دارد.(3)   (س1212)

455 ـ اگر نائب طواف نساء را بجانياورد علاوه بر اينكه زن بر او حرام است ذمه اش هم مشغول است ولي خودش بايد در حياتش انجام دهد و اگر نمي تواند نايب بگيرد.(4)   (س1215)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: بنا بر احتياط واجب.

مراجعه شود به مسأله 444 و 445

2 ـ آية الله زنجاني: ولي انجام طواف نساء همچون ديگر واجبات حج نبايد از ذي حجه به تأخير بيفتد.

3 ـ آيات عظام خويي، سيستاني، فاضل، مكارم، بهجت، تبريزي، زنجاني: در صورت فراموشي يا ندانستن مسأله كفاره ندارد.

4 ـ آية الله بهجت: و چنانچه قبل از تدارك فوت نمايد احتياط اين است كه از تركه اش قضاي آن بجا آورده شود.

آية الله خويي، آية الله فاضل: در صورت عدم تدارك در زمان زنده بودنش بنابر احتياط بايد قضاي آن از تركه او بجا آورده شود.

آية الله زنجاني: و اگر در زمان حياتش تدارك نكرد واجب است وصيت كند و در هر صورت ـ خواه وصيت كند يا نكند ـ ولي او بايد براي انجام طواف نساء او نايب بگيرد و ـ در صورت نبودن متبرع ـ هزينه آن از اصل تركه خارج مي شود مگر وصيت كرده باشد كه از ثلث حساب كنند، و در اين صورت نيز اگر ثلث كفايت نكرد از اصل خارج مي شود.

286

مستحبات طواف حج و نماز آن و سعي(1)

456 ـ آنچه كه از مستحبات در طواف عمره و نماز آن و سعي ذكر شداينجا نيزجاري است، ومستحب است شخصي كه به جهت طواف حج مي آيد، در روز عيدقربان بيايد وبر درب مسجدبايستد و اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ أَعِنّـِي عَلي نُسُكِكَ ، وَ سَلّـِمْنِي لَهُ ، وَ سَلّـِمْهُ لِي ، أَسْأَ لُكَ مَسْأَ لَةَ الْعَلِيلِ الذَّلِيلِ ، الْمُعْتَرِفِ بِذَنْبِهِ ، أَنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي ، وَأَنْ تَرْجِعَنِي بِحاجَتِي ، اَللَّهُمَّ إِ نّـِي عَبْدُكَ ، وَ  الْبَلَدُ بَلَدُكَ ، وَ الْبَيْتُ بَيْتُك ، جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَكَ ، وَأَؤُمُّ طاعَتَكَ ، مُتَّبِعاً لاَِمْرِك ، راضِياً بِقَدَرِكَ ، أَسْأَ لُكَ مَسْأَ لَةَ الْمُضْطَرّـِ إِلَيْكَ، الْمُطِيعِ لاَِمْرِكَ ، الْمُشْفِقِ مِنْ عَذابِكَ ، الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ ، أَنْ تُبَلّـِغَنِي عَفْوَكَ ، وَ تُجِيرَنِي مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِكَ».

 

پس بنزد حجر الأسود بيايد و استلام و بوسه نمايد، و اگر بوسيدن ممكن نشد دست به حجر ماليده و دست خود را ببوسد، و اگر آن هم ممكن نشد مقابل حجر ايستاده و تكبير بگويد و بعد آنچه در طواف عمره بجا آورده بود بجا آورد.   (م1219)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: اين اعمال را به قصد رجا و اميد مطلوبيت بجا آورد.

287

بيتوته در مني

457 ـ واجب است بر حاج كه شب يازدهم ذي الحجه و شب دوازدهم را در مني بيتوته كند، يعني در آنجا بماند از غروب آفتاب(1) تا نصف شب.(2)   (م1220)

458 ـ چند طايفه اند كه واجب نيست در شبهاي يازده و دوازده و سيزدهم در مني بمانند(3):

اول ـ بيماران و پرستاران آنها، و ديگر كساني كه ماندن در مني براي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله نوري: از غروب شرعي.

2 ـ آيات عظام خويي، خامنه اي، مكارم، تبريزي، سيستاني: مي تواند از سر شب تا بعد از نيمه شب و يا از قبل از نيمه شب تا طلوع فجر در آنجا بماند.

آية الله فاضل: و بعيد نيست كه بتوان به نيمه دوم شب اكتفاء كرد.

آية الله زنجاني: در شب يازدهم حاجي مخير است كه تمام نيمه اول شب يا هنگام طلوع فجر در مني باشد و در شب دوازدهم ـ و همچنين شب سيزدهم بر كساني كه بيتوته آن شب بر آنها واجب است ـ بايد از غروب تا طلوع خورشيد در مني بمانند.

3 ـ آية الله زنجاني: اول: كساني كه نتوانند بيتوته كنند. دوم: كساني كه بيتوته بر آنها مشقت شديد داشته باشد. سوم: كساني كه شرعاً موظفند آن شب را درخارج مني به سر ببرند مانند طبيب يا پرستاري كه بايد در بيمارستان مكه باشد و مأموريني كه بايد در خارج مني به تأمين نيازهاي حجاج بپردازند. چهارم: كساني كه شب يازدهم براي اعمال واجب مكه بيتوته را ترك مي كنند ـ و اشتغال به عبادات ديگر مجوز ترك بيتوته نيست ـ پس اگر انجام اعمال مكه و مقدمات آن تمام شب را فرا گيرد بيتوته را ترك مي كنند والا بايد هنگام طلوع فجر در مني حضور يابند مگر كساني كه بعد از غروب از مني خارج شده وپس ازاعمال مكه به سوي مني بازگشته اند چنين افرادي پس از اين كه از مكه قديم خارج شدند مي توانند ـ ولو اختياراً ـ در بين راه بخوابند. اين چهار طايفه مي توانند بيتوته را ترك كنند و كفاره ندارد.

288

آنها مشقت داشته باشد به هر عذري كه باشد.(1)

دوّم ـ كساني كه شب را در مكّه بيدار(2) باشند و به عبادت مشغول باشند تا صبح و كار ديگر جز آن نكنند مگر كارهاي ضروري از قبيل خوردن و آشاميدن بقدر احتياج و تجديد وضو.(3)   (م1222)

459 ـ مقدار شب كه واجب است در اين سه شب بيتوته كرد از اول شب است تا نصف آن،(4) پس كسي كه از غروب بيتوته كرد در مني تا نيمه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: و احتياط آنست كه اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله و عذر ديگر غير بيماري و پرستار بودن ترك كرد يك گوسفند ذبح نمايد هر چند گناه نكرده.

2 ـ آية الله سيستاني: كسي كه از مني اول شب يا پيش از آن بيرون رفته و در مكه در تمام مدت نيمه دوم شب تا طلوع فجر بجز اندك زماني كه براي حوائج ضروري مانند خوردن و آشاميدن و امثال آن لازم است، مشغول به عبادت شده و اشتغال به آن او را از برگشتن به مني بازداشته است.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: كسي كه در مكه تمام شب و يا باقيمانده از شب اگر بعد از دخول در شب از مني خارج شده و مشغول به عبادت بوده بجز حاجت ضروري مانند خوردن و آشاميدن و تطهير و امثال آنها كار ديگري نداشته.

آية الله بهجت: به نسك حج از قبيل طواف و سعي علي الاحوط والاّ رجوع به مني نمايد و مشغول به ساير عبادات نشود مگر در صورت خروج از مني بعد از نصف شب علي الاحوط، و از امور ضروريّه مذكوره نوم غالب است.

3 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: اين طايفه را نيز از وجوب بيتوته استثناء كرده اند و آن اين است: كسي كه طواف خانه خدا را نموده و به عبادت خود باقي مانده و سپس از مكه خارج شده و از عقبه مدنيين گذشته باشد، چنين شخصي مي تواند در راه بيتوته كند و به مني نيايد.

آية الله سيستاني: طايفه ديگر كسي است كه از مكه به قصد مني خارج شده و از عقبه مدنيين گذشته باشد كه در اينصورت مي تواند در راه پيش از رسيدن به مني بخوابد. ولي اگر منزل او بعد از عقبه مدنيين باشد نمي تواند در منزلش بخوابد.

4 ـ آية الله فاضل: و اكتفاء كردن به نيمه دوّم شب هم بعيد به نظر نمي رسد.

نظر ساير آيات عظام در ذيل مسأله 457 گذشت.

289

شب مانع ندارد بعد از آن بيرون برود، و احتياط مستحب آن است كه پيش از طلوع صبح وارد مكه نشود.   (م1224)

460 ـ كسي كه در اول شب بي عذر در مني نبود(1) احتياط واجب(2) آن است كه قبل از نيمه شب برگردد و تا صبح بماند.(3)   (م1225)

461 ـ نيمه شب را بايد از اول غروب تا طلوع آفتاب حساب كنند بنابر احتياط(4)واجب،واحتياط آن است كه ازمغرب شرعي حساب كنند.(5)   (م1226)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: بايد به مني برگردد و تا طلوع آفتاب در مني بماند بلي در مورد شب يازدهم كافي است كه طلوع فجر را در مني درك كند.

2 ـ آية الله فاضل: واجب است.

آية الله سيستاني: ترك نيمه اول چه با عذر باشد چه بي عذر بيتوته نيمه دوّم را بايد درك كند.

آية الله بهجت: اگر حاجي ساعتي از اوايل شب بيتوته در مني را درك نكند كفاره ندارد و احتياطاً قسمت دوّم را در مني بماند.

3 ـ به مسأله 457 مراجعه شود.

آية الله فاضل: بيتوته شب در مني نسبت به نيمه اوّل يا دوّم شب واجب تخييري است لذا اگر از روي عذر هم نيمه اوّل شب در مني نباشد بايد نيمه دوّم را در مني بيتوته كند.

4 ـ آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : از مغرب تا طلوع فجر حساب كنند.

آية الله سيستاني : نيمه شب در مني از غروب آفتاب تا طلوع فجر حساب مي شود .

آية الله فاضل : نيمه شب در مني از غروب آفتاب تا طلوع فجر حساب مي شود، ولي اگر بخواهد نيمه دوم شب را بيتوته كند، اولي آن است كه آن را تا طلوع آفتاب حساب كند.

آية الله مكارم : نيمه شب از اول غروب آفتاب تا طلوع صبح حساب مي شود .

آية الله تبريزي : نصف شب در مسأله مبيت در مني ، نصف از غروب تا طلوع فجر است ، گرچه احتياط براي كسي كه نصف اول شب را بيتوته مي كند آن است كه نصف از غروب تا طلوع آفتاب را در مني بماند .

5 ـ آية الله بهجت، متعرّض اين مسأله نشده اند.

آية الله خويي: معيار در بيتوته از غروب آفتاب تا طلوع فجر است و نيمه شب، مابين غروب آفتاب و طلوع فجر مي باشد.

290

462 ـ بيتوته در مني از عبادات است و بايد با نيت خالص براي اطاعت خداوند بجا آورد.(1)   (م1227)

463 ـ كسي كه ترك كند بيتوته به مني را در شبي كه واجب است بماند براي هر شبي يك گوسفند بايد قرباني(2) كند.   (م1229)

464 ـ اگر قسمتي از اول شب كه بايد در مني بيتوته كرد، درك نشود يا زودتر از نصف شب از مني خارج شوند،(3) احتياط واجب(4) آن است كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: بلكه براي تذلّل در پيشگاه خداوند.

2 ـ آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.

آية الله بهجت: براي شبي كه بيتوته كند براي غير عبادت در مكّه يا در راه قبل از تجاوز از حدود مكه كه آخرش عقبة المدنيين باشد علي الاظهر.

آية الله زنجاني: كسي كه بيتوته و صبح كردن در مني را ترك مي كند بايد يك گوسفند قرباني كند هرچند از روي جهل يا نسيان باشد. بلي در چند مورد كفاره ندارد: 1 ـ كساني كه براي اعمال مكه بيتوته واجب را ترك مي كنند هرچند شب دوازدهم يا سيزدهم باشد. 2 ـ كساني كه از بيتوته در مني عاجزند. 3 ـ كساني كه شرعاً موظفند خارج مني باشند. 4 ـ كساني كه در مني بوده لكن در اين ماندن قصد قربت يا قصد انجام مناسك حج نداشته اند.

3 ـ آية الله فاضل: چنانكه بيتوته در مني را در نيمه دوّم شب هم ترك كند.

آية الله زنجاني: چنانچه از مواردي باشند كه در حاشيه مسأله 463 گفته شد يا اگر شب يازدهم است طلوع فجر را در مني درك كرده اند، كفاره ندارد.

4 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صورت عذر، كفاره واجب نيست و بدون عذر، احتياط ترك نشود و بقيه شب را تا طلوع فجر در مني بماند، اگرچه بعد از نيمه شب به مني رسيده باشد.

نظر ساير آيات عظام نسبت به حكم اين مسأله از مسأله 457 بدست مي آيد كه درك نيمه دوّم بيتوته هم كافي است و كفاره ندارد.

آية الله خامنه اي: مگر آنكه نيمه دوم شب را كاملا در مني باشد.

291

يك گوسفند قرباني كنند(1) و فرقي بين صورت عذر و عدم عذر نيست.   (م1235)

465 ـ اگر حاجي صبح دوازدهم به مكه بيايد واجب نيست(2) براي نَفْر، بعدازظهر به مني برگردد گرچه رفتن او به مكه قبل از ظهر جايز نيست.(3)   (م1237)

466 ـ در كوچ كردن بعدازظهر روز دوازدهم زنها هم حكم مردان
را دارند بنابراين اگر با عذر از رمي در روز، شب دوازدهم رمي كردند نمي توانند قبل از ظهر از مني كوچ كنند مگر از ماندن تا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: كافي است نصف اول يا نصف دوم شب را بماند .

2 ـ آية الله بهجت: بنابر احتياط برگردد.

آية الله مكارم: بنابر احتياط اگر گرفتار عسر و حرج نمي شود برگردد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صورتي كه عمداً خارج شده، واجب است برگردد و در صورت جهل يا نسيان، چيزي بر او نيست.

آية الله تبريزي: بايد برگردد براي تحقّق نفر بعدازظهر.

آية الله خويي: اگر مي تواند قبل از ظهر به مني بيايد تا بعد از ظهر برگردد واجب است وگرنه بر او چيزي نيست.

آية الله فاضل: بنابر احتياط واجب بايد براي نفر... .

3 ـ آية الله سيستاني: اگر در مني متعلقاتي از قبيل رحل و اثاث بجا گذارد كه مستلزم برگشتن باشد مي تواند پس از رمي و پيش از ظهر از مني بيرون رود و در اين صورت بايد به مني برگردد چه پيش از ظهر و چه بعد از ظهر و قبل از غروب يا روز بعد كوچ كند، و اگر متعلقاتي ندارد بنابر احتياط جايز نيست پيش از ظهر خارج شود گرچه نيت برگشتن داشته باشد و اگر خارج شد به احتياط واجب بايد براي نفر باز گردد چه پيش از ظهر چه بعد از آن.

آية الله زنجاني: حاجي مي تواند اثاثيه و متعلقات خود را در مني گذاشته قبل از ظهر دوازدهم از مني خارج شود لكن بايد به مني برگردد تا قبل از غروب يا روز بعد كوچ كند و جايز نيست بدون عذر اثاثيه خود را جمع كرده پيش از ظهر از مني كوچ كند هر چند اگر كوچ كرد واجب نيست برگردد.

292

بعدازظهر معذور باشند.   (م1238)

467 ـ كساني كه در زمينهاي متصل به مني كه از مني نيست در شب يازدهم و دوازدهم بيتوته مي كنند بايد كفاره بدهند و براي هر شب يك گوسفند قرباني كنند هرچند اعتقاد پيدا كرده باشند كه آنجا از مني است يا به گفته اشخاص محلي، مطمئن شده باشند.(1)   (م1239)

468 ـ اگر بيتوته در غير مني انجام شود بايد قرباني كند و فرقي بين عالم و جاهل نيست.(2)   (م1241)

469 ـ كساني كه عذر دارند از رمي و ماندن در روز مي توانند بعد از مبيت واجب از مني كوچ كنند.(3)   (م1247)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام خامنه اي، مكارم، بهجت: بنابر احتياط واجب.

آيات عظام خويي، سيستاني، تبريزي، فاضل: در ناسي و جاهل و معذور وجوب كفاره مبني بر احتياط است.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صورت فراموشي يا ندانستن مسأله كفّاره مبني بر احتياط است.

آية الله زنجاني: بلي اگر مني گنجايش حجاج را نداشته باشد، مي توانند در وادي محسر بيتوته كنند و كفاره نيز ندارد.

2 ـ مراجعه شود به مسأله 466 و 463

3 ـ آية الله زنجاني: ولي بايد در شب قبل رمي نمايند و اگر نمي توانند براي رمي در روز نايب بگيرند.

آية الله مكارم: احتياط واجب آن است كه صبر كنند.

293

 

رمي جمرات سه گانه

 

470 ـ شبهايي كه واجب است(1) در مني بيتوته كند بايد در روز آنها رمي جمرات سه گانه كند، يعني سنگريزه بزند به سه محل كه يكي را جمره اُولي و يكي را جمره وُسطي و يكي را جمره عقبه گويند، ولي اگر عمداً همه آن را ترك كند به حج او ضرر نمي رساند(2) و صحيح است گرچه در صورت عمد معصيت كار است.   (م1253)

471 ـ عدد سنگريزه كه بايد به جمره بزند براي هريك در هر روزي بايد هفت عدد باشد و كيفيت انداختن و شرايط و واجبات آن به همان نحو است كه سابقا در جمره عقبه گفته شد.   (م1255)

472 ـ وقت انداختن سنگ از اول طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روزي است كه شب آن روز را بيتوته كرده است، و در شب جايز نيست بجا آورد.   (م1256)

473 ـ اگر كسي عذري داشته باشد از اينكه روز بجا آورد مثل شبان و مريض و  عليل و كسي كه ترس داشته باشد از چيزي مثل تزاحم جمعيت،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: لكن رمي جمرات روز سيزدهم در صورتي واجب است كه شب قبل را در مني بيتوته كرده باشد پس بر كسي كه بيتوته شب سيزدهم واجب بوده لكن بيتوته را ترك كرده، رمي جمرات روز سيزدهم واجب نيست.

2 ـ آية الله بهجت : علي الاشهر الاقوي.

آية الله تبريزي : با ترك رمي اگرچه عمدي باشد ، حج باطل نمي شود ، و بنابر احتياط بايد قضاي آنرا در سال آينده خود يا نايبش انجام دهد.

294

جايز است شب آن روز يا شب بعد(1) انجام دهد.   (م1257)

474 ـ واجب است ترتيب در سنگ انداختن به اينكه اول به جمره اُولي و بعد از آن به جمره وُسطي و بعد از آن به جمره عقبه سنگ بيندازد. (م1258)

475 ـ اگر بترتيبي كه گفته شد بجا نياورد بايد دوباره آنچه كه برخلاف ترتيب كرده بجا آورد بطوري كه ترتيب حاصل شود، مثلاً اگر اول به جمره وُسطي انداخت و بعد به جمره اُولي كفايت مي كند كه جمره وُسطي را دوباره بجا آورد و بعد جمره عقبه را و اعاده جمره اُولي لازم نيست.   (م1259)

476 ـ چنانچه قضاء رمي جمرات سه گانه واجب است قضاء رمي بعض از آنها هم اگر ترك شده باشد واجب است، پس اگر در روز يازدهم جمره اولي را رمي كرد و دوتاي ديگر را نكرد روز بعد بايد آن را كه نكرده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني: براي آنان جايز است رمي هر روزي را در شب آن روز يا شب بعد انجام دهند، و اگر اين را هم نتوانند، جايز است رمي همه روزها را در يك شب جمع كنند.

آيات عظام خويي، تبريزي، زنجاني: براي چنين كساني جايز است رمي را شب آن روز انجام دهند، و اين بر نيابت مقدم است.

آية الله بهجت: صاحب عذر در شب رمي مي كند يعني شب مقدّم با علم به عدم تمكّن از رمي در روز، و اما شب مؤخّر با علم به تمكّن از رمي قضايي در روز مؤخّر پس احوط تأخير قضاء است تا طلوع آفتاب.

آية الله سيستاني: واجب است رمي جمرات در روز باشد، و از اين حكم چوپانان، و هر كسي كه از ماندن روز در مني معذور است به علت ترس يا مرض يا چيز ديگري، استثناء مي شود، كه براي آنان جايز است رمي هر روزي را در شب آن روز انجام دهند. و اگر اين را هم نتوانند، جايز است رمي همه روزها را در يك شب جمع كنند. و امّا زنان، ضعفا، مريضها و مثل آنان كه در روز به خاطر كثرت جمعيت يا چيز ديگر نمي توانند رمي كنند، بايد براي رمي در روز نايب بگيرند.

295

اتيان كند و بعد تكليف اين روز را بجا آورد.(1)   (م1264)

477 ـ اگر بعد از انداختن شك كند كه كيفيت آن صحيح بوده يا نه(2)اعتناء نكند.   (م1275)

478 ـ اگر در وقتي كه مشغول رمي جمره عقبه است شك كند كه اولي را يا دومي را يا هر دو را رمي كرده يا صحيح انجام داده يا نه(3) اعتنا نكند.   (م1276)

479 ـ اگر در عدد شك كند كه آيا هفت بوده يا كمتر قبل از آنكه داخل شود در رمي جمره بعدي بايد آنچه محتمل است كه كسر شده بياورد تا يقين كند هفت عدد شده(4) هرچند منصرف(5) از عمل شده باشد و مشغول كارهاي ديگر باشد بنابر احتياط واجب.(6)   (م1277)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: حكم آن شبيه مسأله سابق است.

آية الله خويي، متعرّض اين مسأله نشده اند.

آية الله زنجاني: و بايد بين رمي قضايي و رمي ادايي لااقل به مقدار يك ساعت يعني (121 آن روز) فاصله بيندازد.

2 ـ آية الله زنجاني: اگر هنوز از رمي فارغ نشده، دوباره بزند و اگر بعد از آن كه از رمي فارغ گشت يا بعد از آن كه خود را فارغ شده يافت و محل رمي را ترك نمود، در اين دو صورت چنانچه احتمال بدهد هنگام رمي شرايط آن را احراز كرده است اعتنا به شكش نكند.

3 ـ آية الله زنجاني: چنانچه احتمال دهد هنگام منصرف شدن از جمره قبلي يا هنگام شروع اين جمره، ترتيب را احراز كرده است، اعتنا به شكش نكند.

4 ـ آية الله زنجاني: ولي اگر بعد از انصراف شك كرده چنانچه احتمال مي دهد هنگام منصرف شدن از آن جمره، كامل بودن آن را احراز كرده، اعتنا به شكش نكند.

5 ـ آية الله بهجت، متعرض صورت انصراف نشده اند.

6 ـ به مسأله 384 مراجعه شود.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: بلكه بنابر اظهر.

آية الله مكارم: اين احتياط واجب نيست.

آية الله سيستاني: اگر شك بعد از انصراف و صدق فراغ باشد عرفاً به آن اعتنا نكند.

296

480 ـ زنها و مراقبين آنها و افراد ضعيفي كه مجازند بعد از نصف شب از مشعرالحرام به مني وارد شوند اگر از رمي در روز معذورند مي توانند شب رمي كنند بلكه زنها مطلقاً مجازند(1) همان شب رمي نمايند.(2)(م1283)

481 ـ در طبقه دوم(3) جمرات رمي جايز است و لازم نيست در طبقه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي، گلپايگاني، صافي: زنهامي توانند رمي روزدهم را درشب آن انجام دهند، هرچند متمكن از رمي در روز دهم باشند، ولي در رمي روز يازدهم و دوازدهم چنانچه از رمي در روز معذور باشند مي توانند رمي هر روز را در شب آن انجام دهند، و چنانچه معذور نباشند بايد در روز رمي كنند.

آية الله خويي: بيماران و پيرها و ضعيف ها و كساني كه از دشمن مي ترسند هم مي توانند در شب عيد رمي كنند.

آية الله بهجت: زنان و كساني كه كوچ از مشعر در شب برايشان جايز است مي توانند شب عيد رمي جمره نمايند بنا بر اظهر. و نيز به ذيل مسأله 390 مراجعه شود.

آية الله سيستاني: اين حكم اختصاص به رمي روز عيد دارد.

2 ـ آية الله زنجاني: در مورد رمي جمره عقبه به حاشيه مسأله 391 مراجعه شود. اما نسبت به رمي جمرات روز يازدهم و دوازدهم، بانوان و افراد ضعيف در صورتي كه نتوانند در روز رمي كنند يا رمي در روز بر آنها مشقت شديد يا ضرر اساسي داشته باشد مي توانند رمي هر روز را شب قبل آن انجام دهند و تأخير آن به شب بعد جايز نيست.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: رمي در طبقه فوقاني خلاف احتياط است.

آية الله بهجت: رمي در هر دو طبقه جايز و مكفي است، ميزان صدق رمي جمره است ولو از طبقه دوّم باشد حتي اختياراً كفايت مي كند.

آية الله خويي، آية الله سيستاني: كفايت نمودن زدن سنگ بر مقداري كه بر ارتفاع جمره افزوده شده، محل اشكال است واحوط آن است كه مقدار سابق را رمي نمايد. و اگر متمكن نباشد مقدار زيادي را خودش رمي كند و نايب نيز بگيرد براي زدن به مقدار سابق، و فرقي بين عالم و جاهل و ناسي نيست و مقداري كه در عصر پيامبر و ائمه(عليهم السلام) بوده است از جهت عرض ظاهراً فرقي با جمره فعلي ندارد و ازجهت طول ظاهراً به مقدار يك قامت انسان يا مقدار كمي بيشتر بالاتراز سكوي فعلي است.

آية الله سيستاني راجع به توسعه اخير جمرات فرموده اند اگر محل قديم شناسايي شود، همان جا را رمي كنند و اگر شناسايي نشود احتياطاً رمي را در محل هايي كه احتمال مي دهد محل قديم بوده تكرار نمايد تا وقتي كه مستلزم حرج نشود و آية الله تبريزي فرموده اند اگر محل قديم شناسايي نشود، وسط جمرات فعلي را رمي كنند.

آية الله مكارم: در هنگام ازدحام جمعيت جايز است.

آية الله تبريزي: بنابر احتياط مجزي نيست.

آية الله خامنه اي: اگرچه احتياط مستحب رمي از مكان متعارف در گذشته است.

297

اول رمي نمايند.   (م1284)

482 ـ كساني كه عذر دارند از اينكه روز عيد رَمْي كنند مي توانند شب قبل از آن يا شب بعد از آن رمي كنند، و اگر از رمي روز يازدهم نيز معذورند مي توانند بعد از رمي بجاي روز عيد، در شب يازدهم رمي روز يازدهم را هم انجام دهند.(1)   (م1285)

483 ـ كساني كه با عذر از رمي در روز مي توانند شب رمي كنند(2)مي تواند همان روز هم نايب بگيرند.(3)   (س1286)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 473 مراجعه شود.

آية الله سيستاني: رمي روز عيد در شب بعد كافي نيست مگر براي كساني كه از ماندن روز در مني معذورند و در مورد رمي شب يازدهم و دوازدهم به حاشيه مسأله 473 مراجعه شود.

آية الله زنجاني: به مسأله 480 مراجعه شود.

2 ـ آية الله زنجاني: بايد شب قبل رمي نمايند و چنانچه از رمي در شب قبل هم معذور بودند
مي توانند براي رمي در روز نايب بگيرند.

3 ـ آية الله خامنه اي: اگر از قبيل عذرهايي است كه مجوز رمي در شب قبل است مانند خوف و شغل و امثال آن موردي براي استنابه نيست ولي اگر از عذرهايي است كه در روز حادث شده است مي تواند نائب بگيرد ولي اگر در شب بعد رفع شد احتياط واجب آن است كه عمل را اعاده كند.

آية الله فاضل: نمي توانند نايب بگيرند.

آيات عظام گلپايگاني، تبريزي، صافي: بايد شب رمي نمايد.

آية الله سيستاني: چنانچه گذشت كسي كه معذور از رمي در روز است بايد نايب بگيرد و نمي تواند در شب رمي نمايد، مگر چوپانان و كساني كه از ماندن روز در مني معذور باشند.

آية الله مكارم: تا در شب بتواند رمي كند نايب گرفتن مشكل است.

آية الله بهجت: اگر مي توانند در شب رمي كنند استنابه در روز جايز نيست.

298

484 ـ اگر صبح روز دهم مثلا از رمي كردن معذور باشند ولي بعد از ظهر قادر به رمي هستند(1) نمي توانند نائب بگيرند بايد صبر كنند و بعد از ظهر خودشان رمي كنند.   (س1287)

485 ـ زن با اينكه درك وقوف شب مشعر و رمي در شب دهم براي او جايز است مي تواند نايب باشد.   (س1293)

486 ـ اگر سنگ ريزه در مشعر موجود است(2) ولي معلوم است كه از خارج مشعر آورده اند و معلوم نيست كه آيا از حرم است(3) يا خارج حرم(4)نبايد در رمي از آن استفاده شود مگر اينكه طوري باشد كه جزء مشعر محسوب شود.   (س1300)

487 ـ كسي كه نتوانسته ذبح كند و حلق يا تقصير نيز ننموده است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: رمي جمرات بايستي به مباشرت خودِ شخص انجام شود و نايب گرفتن در حال اختيار جايز نيست.

2 ـ آية الله زنجاني: مي توانند بردارند و از آن در رمي استفاده كنند هرچند بدانند آنها را از خارج حرم آورده اند.

3 ـ آية الله فاضل: اگر جزء مشعر محسوب مي شود مانعي ندارد.

4 ـ آية الله خويي و آية الله تبريزي: يعني از خارج حرم.

299

روز يازدهم مي تواند رمي آن روز را انجام دهد.   (س1303)

488 ـ زني كه احتمال بدهد رمي باعث قاعدگي او مي شود(1) اگر در اثر آن به مشقت مي افتد عذر محسوب مي شود و ميتواند نائب بگيرد.(2)   (س1304)

489 ـ براي زنها رمي جمره عقبه پس از وقوف به مشعر و آمدن
به مني در همان شب عيد قربان مانع ندارد ولي رمي روز يازدهم و
دوازدهم در صورتي براي آنان در شب صحيح است كه از رمي روز معذور باشند.(3)   (س1305)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: اگر در اثر آن به مشقت شديد مي افتد عذر محسوب مي شود كه حكم آن در مسأله 484 گذشت.

2 ـ آية الله تبريزي: قاعدگي مجوّز استنابه براي رمي نيست، بايد خودش انجام دهد، و اگر قبل از وقوف به عرفه مي ترسد كه رمي باعث قاعدگي بشود و نتواند طواف كند بايد طواف و نماز آن را مقدّم كند، و بنابر احتياط مستحب سعي را نيز مقدّم كند و در وقت خودش اعاده كند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي، متعرّض اين فرع نشده اند.

3 ـ نظر آية الله سيستاني در حاشيه مسأله 473 گذشت كه رمي در شب براي كساني جايز است كه از ماندن در روز معذورند.

آية الله مكارم: اين كار اشكال ندارد.

آية الله تبريزي: اگر از رمي در روز يازدهم و دوازدهم خائف بر نفس خود باشند، مي توانند رمي روز يازدهم را در شب يازدهم، و رمي روز دوازدهم را در شب دوازدهم انجام دهند. و يك شب نمي توانند براي دو روز رمي كنند.

300

 

مستحبات مني(1)

 

490 ـ بدان كه براي حاجي مستحب است كه روز يازدهم و دوازدهم و سيزدهم را در مني بماند، و حتي به جهت طواف مستحب از مني بيرون نرود، و تكبير گفتن در مني بعد از پانزده نماز و در غير مني بعد از ده نماز كه اول آنها نماز ظهر روز عيد است مستحب مي باشد و بعضي آن را واجب دانسته اند و بهتر در كيفيت تكبير آن است كه بگويد:

«اَللَّهُ أَكْبَر ، اللَّهُ أَكْبَر ، لا إِلَهَ إِلاّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَر ، اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْد ، اَللَّهُ أَكْبَرُ عَلي ما هَدانَا ، اللَّهُ أَكْبَرُ عَلي ما رَزَقَنا مِنْ بَهِيمَةِ الاَْنْعامِ ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلي ما أَبْلانا»

 

و مستحب است مادامي كه در مني اقامت دارد نمازهاي واجب و مستحب را در مسجد خيف بجا آورد، و در حديث است كه صد ركعت نماز در مسجد خيف با عبادت هفتاد سال برابر است، و هركس در آنجا صد مرتبه « سُبْحانَ اللهُ » بگويد ثواب آن برابر ثواب بنده آزاد كردن است، و هركس در آنجا صد مرتبه « لا إلهَ إلاَّ اللهِ » بگويد ثواب آن برابر است با ثواب كسي كه احياء نفس كرده باشد و هركس در آنجا صد مرتبه « ألْحَمْدُ للهِِ » بگويدثواب آن برابر است با ثواب خراج عراقين كه در راه خدا تصدق نمايد.   (م1309)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: مناسب است اين مستحبات و مستحبات آينده بقصد رجاء انجام گيرد.