بخش 12

301

مستحبات ديگر مكه معظّمه

491 ـ آداب و مستحبات ديگر در مكه معظمه از اين قرار است:

1 ـ زياد ذكر خدا نمودن و خواندن قرآن.

2 ـ ختم نمودن قرآن.

3 ـ خوردن از آب زمزم و بعد از خوردن اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً ، وَ رِزْقاً واسِعاً ، وَ شِفاءً مِنْ كُلّـِ داء وَ سُقْم».

و نيز بگويد: « بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَالشُّكْرُ للهِِ ».

4 ـ نظر نمودن به كعبه و بسيار تكرار كردن آن.

5 ـ در هر شبانه روز ده مرتبه طواف نمودن(1) ; در اول شب سه طواف، و در آخر شب سه طواف، و پس از دخول صبح دو طواف، و بعدازظهر دو طواف.

6 ـ هنگام توقف در مكه بعدد ايام سال يعني 360 مرتبه طواف نمايد و اگر اين مقدار نشد 52 مرتبه و اگر آن هم ميسور نشد هر مقداري كه بتواند.

7 ـ به خانه كعبه داخل شود(2) خصوصاً كسي كه سفر اول او است و مستحب است قبل از دخول غسل بنمايد و در وقت داخل شدن بگويد:

«اَللَّهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ: "  وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً " فَآمِنّـِي مِنْ عَذابِ النّار»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: ولي در مواقعي كه ازدحام جمعيت براي طواف واجب است بهتر است طوافهاي مستحب را ترك كنند و مجال را به كساني كه طواف واجب دارند بدهند.

2 ـ آية الله مكارم: اينگونه امور در حال حاضر معمولاً امكان ندارد و هرگاه كسي نيّت آن را داشته باشد خداوند به لطفش به او ثواب آن را مي دهد.

302

پس دو ركعت نماز بين دو ستون بر سنگ قرمز بگزارد. در ركعت اول بعد از حمد، « حم سجده » و در ركعت دوم بعد از حمد، پنجاه و پنج آيه از ساير جاهاي قرآن بخواند.

8 ـ دو ركعت نماز خواندن در هر يك از چهار زاويه كعبه و بعد از نماز اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ مَنْ تَهَيَّأَ أَوْ تَعَبَّأَ أَوْ أَعَدَّ أَوِ اسْتَعَدَّ لِوِفادَة إِلي مَخْلُوق ، رَجاءَ رِفْدِهِ وَ جائِزَتِهِ ، وَ نَوافِلِهِ وَ فَواضِلِهِ ، فَإِلَيْكَ يا سَيّـِدِي تَهْيِئَتِي وَ تَعْبِئَتِي وَ إِعْدادِي وَ اسْتِعْدادِي ، رَجَاءَ رِفْدِكَ وَ نَوافِلِكَ وَ جائِزَتِكَ ، فَلا تُخَيّـِبِ الْيَوْمَ رَجائِي ، يا مَنْ لا يَخِيبُ عَلَيْهِ سائِلٌ ، وَ لا يَنْقُصُهُ نائِلٌ ، فَإِنّـِي لَمْ آتِكَ الْيَوْمَ بِعَمَل صالِح قَدَّمْتُهُ ، وَ لا شَفاعَةِ مَخْلُوق رَجَوْتُهُ ، وَ لَكِنّـِي أَتَيْتُكَ مُقِرّاً بِالظُّلْمِ وَ الاِْساءَةِ عَلي نَفْسِي ، فَإِنَّهُ لا حُجَّةَ لِي وَ لا عُذْرَ ، فَأَسْأَ لُكَ يا مَنْ هُوَ كَذَلِكَ أَنْ تُعْطِيَنِي مَسْأَ لَتِي ، وَ تُقِيلَنِي عَثْرَتِي ، و تَقْلِبَنِي بِرَغْبَتِي ، وَ لا تَرُدَّنِي مَجْبُوهاً مَمْنُوعاً وَ لا خائِباً ، يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ ، أَرْجُوكَ لِلْعَـظِـيمِ ، أَسْأَ لُكَ يا عَظِيمُ ، أَنْ تَغْفِرَ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ ، لا إِلَهَ إِلاّ  أَ نْتَ».

 

و مستحب است هنگام خروج از كعبه سه مرتبه « اللهُ أكْبَرُ » بگويد پس بگويد:

« اَللَّهُمَّ لا تُجْهِدْ بَلاءَنا ، رَبَّنا وَ لا تُشْمِتْ بِنا أَعْداءَنا ، فَإِنَّكَ أَ نْتَ الضّارُّ النّافِعُ ».

303

بعد پائين آمده و پله ها را دست چپ قرار داده كعبه را استقبال نمايد و نزد پله ها دو ركعت نماز بخواند.   (م1310)

 

استحباب عمره مفرده

 

492 ـ بدان كه بعد از فراغ از اعمال حج در صورتي كه ميسور باشد مستحب است عمره مفرده بجا آورده شود و در اعتبار فاصله بين اين عمره و عمره سابق خلاف(1) است و احتياط در اين است كه در فصل كمتر از يكماه بقصد رجاء بجا بياورد(2) و كيفيت اين عمره در صورت حج افراد و عمره مفرده ذكر شد.(3)   (م1311)

 

طواف وداع

 

493 ـ بدان كه براي كسي كه مي خواهد از مكه بيرون رود مستحب است طواف وداع نمايد، و در هر شوطي حجرالاسود و ركن يماني را در صورت امكان استلام نمايد و چون به مستجار رسد مستحباتي كه قبلاً براي آن مكان ذكر شد بجا آورد و آنچه خواهد دعا نمايد بعد حجرالاسود را استلام نموده و شكم خود را به خانه كعبه بچسباند يك دست را بر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: ميزان تبدّل عنوان ماه در فاصله دو عمره است ولي بين عمره مفرده و عمره تمتّع فاصله اعتبار ندارد.

آية الله مكارم: در هر ماه قمري يك عمره مشروع است و زايد بر آن بايد بقصد رجاء بجا آورده شود.

2 ـ آية الله زنجاني: فاصله مطلقاً معتبر نمي باشد ولي در ايام تشريق نمي تواند عمره مفرده بجا آورد.

3 ـ نظر آيات عظام در ذيل مسأله 72 و 61 گذشت.

304

حَجَر و دست ديگر را به طرف درب گذاشته و حمد و ثناي الهي نمايد و صلوات بر پيغمبر و آل او بفرستد و اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ صَلّـِ عَلي مُحَمَّد عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ أَمِينِكَ وَ حَبِيبِكَ وَ نَجِيبِكَ وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ ، اَللَّهُمَّ كَما بَلَّغَ رِسالَتَكَ وَ جاهَدَ فِي سَبِيلِكَ وَ صَدَعَ بِأَمْرِك ، وَ أُوذِيَ فِيكَ وَ فِي جَنْبِكَ حَتَّي أَتاهُ الْيَقِينُ ، اَللَّهُمَّ اقْلِبْنِي مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً لِي ، بِأَفْضَلِ ما يَرْجِعُ بِهِ أَحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ ، مِنَ الْمَغْفِرَةِ وَ الْبَرَكَةِ وَ الرّـِضْوانِ وَ الْعافِيَة».

 

و مستحب است وقت بيرون آمدن از باب حنّاطين كه مقابل ركن شامي است بيرون رود و از خداوند متعال توفيق مراجعت را بطلبد و وقت بيرون رفتن يك درهم خرما خريده و آن را بر فقراء تصدق نمايد.   (م1312)

305

مسائل متفرقه

494 ـ در وقتي كه در « مسجد الحرام » يا « مسجد النبي » نماز جماعت منعقد شد، مؤمنين نبايد از آنجا خارج شوند و بايد از جماعت تخلف نكنند و با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند.(1)   (م1313)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: بلي نماز مجزي است در صورتي كه قرائت حمد و سوره را خود براي خود آهسته انجام دهد، و در نماز جمعه بعد از فراغ از آن با آنها نماز ظهر را اعاده كند.

آية الله سيستاني: جايز است كه نماز پشت سر آنها خوانده شود ولي بايد اگر مأموم مي تواند بصورت آهسته براي خود قرائت كند و الاّ در ذهن و نفس خود بخواند و اگر نماز جمعه باشد بعد از آن ظهر را بخواند.

آية الله گلپايگاني: نماز با عامّه در حال ضرورت بي اشكال است و در غير حال ضرورت شركت در جماعت آنان خوب است لكن با تمكّن نماز را با شرايط كامل اعاده كند.

آية الله صافي: نماز با عامّه در حال ضرورت بي اشكال است و در غير حال ضرورت شركت در جماعات آنان اگر موجب تأليف قلوب آنها و دفع اتّهام به شيعه باشد خوب است و اعاده آن لازم نيست اگر چه موافق با احتياط است و خروج از مسجد در هنگام اقامه جماعات و يا ايستادن و شركت نكردن شايسته نيست بلي اگر ضرورتي ايجاب كند مانع ندارد.

آية الله بهجت: اگر كار ضروري ندارند خارج نشوند و خوب است شركت كنند.

آية الله زنجاني: حجاج محترم بايد از هر كاري كه سبب وهن شيعه مي باشد جداً خودداري كنند و بسيار مناسب است در نماز جماعت اهل سنت شركت كنند ولي در شرايط كنوني مي بايست آن را اعاده كنند.

306

495 ـ سجده نمودن بر تمام اقسام سنگها چه مرمر باشد يا سنگهاي سياه معدني يا سنگ گج و آهك قبل از آنكه پخته شود جايز است.(1) و سنگهايي كه در « مسجد الحرام » از اين قبيل است سجده بر آنها اشكال ندارد و همينطور در « مسجد رسول الله(صلي الله عليه وآله) ».   (م1314)

496 ـ در « مكه » و « مدينه » در مسافرخانه و هتل نبايد(2) نماز را به جماعت بخوانند(3) و مي توانند در جماعت ساير مسلمين در مساجد شركت كنند و نماز را به جماعت بخوانند.(4)   (م1315)

497 ـ تخيير بين قصر و اتمام در مكه و مدينه اختصاص(5) به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام خامنه اي، بهجت، فاضل: بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلي و مانند آن هم مي شود سجده كرد.

آية الله سيستاني: بلكه بعد از پخته شدن نيز جايز است.

2 ـ آية الله فاضل: اگر خلاف تقيه ولو تقيّه مداراتي است نماز را به جماعت نخوانند.

3 ـ آية الله گلپايگاني و آية الله صافي: در صورتي كه مفسده داشته باشد.

آية الله مكارم: نماز جماعتهاي كارواني و بزرگ اشكال دارد ولي نماز چند نفري اشكال ندارد.

آية الله بهجت: برگزار نمودن نماز جماعت در هتلها و مسافر خانه ها در مكّه و مدينه مانعي ندارد اگر مستلزم مفسده نباشد.

آية الله سيستاني: اگر خلاف تقيه نباشد اشكال ندارد ولي شركت در جماعت مسلمين بهتر است.

4 ـ آية الله زنجاني: برگزار كردن نماز جماعت در هتل ها در مكه و مدينه مانعي ندارد مگر باعث مفسده اي مانند وهن شيعه گردد و حكم شركت در نماز جماعت عامه در مسأله 494 گذشت.

5 ـ آية الله سيستاني: در تمامي دو شهر مكّه و مدينه با توسعه اي كه پيدا شده است تخيير جاري است.

آيات عظام گلپايگاني، خامنه اي، فاضل، مكارم، صافي، نوري: مي تواند در تمامي دو شهر مكه و مدينه نماز را تمام بخواند و اختصاص به مسجد الحرام و مسجد النبي ندارد.

آية الله تبريزي: در همه مكه و مدينه قديم مي تواند قصر و تمام بخواند.

آية الله خويي: ظاهراً اختصاص ندارد بلكه اين حكم در شهر قديمي مكه و مدينه جاري است. ] قيد قديمي در منهاج نيست بلكه در استفتائات و در بعض مناسك مذكور است [.

آية الله بهجت: مسافر مي تواند در مسجد الحرام و مسجد پيغمبر صلي الله عليه وآله و ...
نمازش را تمام بخواند و احتياط در اين است كه نماز را شكسته بخواند ولي اگر بخواهد در
جايي كه اوّل جز و اين مسجد نبوده و بعد به اين مساجد اضافه شده نماز بخواند احتياط واجب
آن است كه شكسته بخواند.

307

مسجدالحرام و مسجدالنبي دارد و در تمام مكه و مدينه جاري نيست بلي اختصاص به مسجد اصلي ندارد و در جاهاي توسعه داده شده مسجد هم جاري است هرچند احتياط اقتصار برمسجد اصلي است پس در تمام مسجد فعلي مسافر مي تواند نماز را تمام بخواند همانطور كه مي تواند شكسته بخواند.(1)   (م1316)

498 ـ عمره تمتع و حج تمتع بايد در يكسال واقع شوند، پس اگر در يك سال عمره تمتع بجا آورد و در سال ديگر حج تمتع صحيح نمي باشد. (م1321)

499 ـ در هر يك از اعمال عمره و حج اگر شك كند بعد از آنكه وارد عملي شده باشد كه مترتب بر اوست اعتناء نكند، چه شك كند كه آورده يا نه، يا شك كند كه صحيح آورده يا فاسد.(2)   (م1324)

500 ـ بايد عمره تمتع و حج تمتع هر دو در ماههاي حج واقع شود، و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: بنابر اقوي تخيير در هيچ يك در اماكن اربعه ثابت نيست و نسبت به اين اماكن تنها سفارش اكيد به قصد اقامه كردن شده است، (همچنان كه مشهور اصحاب ائمه(عليهم السلام) نيز بر اين نظر بوده اند) پس اگر شرايط قصد اقامه محقق نباشد حتي در قسمت قديمي مسجد الحرام و مسجد النبي(صلي الله عليه وآله) لازم است نماز شكسته خوانده شود.

2 ـ آية الله زنجاني: چنانچه احتمال مي دهد در هنگام عمل به شرايط صحت آن توجه داشته و آنها را رعايت كرده است، به شك خود اعتنا نكند، و همچنين است حكم كسي كه بعد از پايان يافتن عمل شك كند كه صحيح به جا آورده يا فاسد.

308

ماههاي حج ; شوال و ذي القعده و ذي الحجه است. پس اگر كسي در شوال يا ذي القعده عمره تمتع بجا آورد و در موقع حج، حج تمتع بجا آورد صحيح است، و اگر قبل از شوال بخواهد عمره تمتع بجا آورد صحيح نيست اگرچه بعض اعمال عمره قبل از شوال واقع شود و بقيه در شوال يا ساير ماههاي حج.   (م1325)

501 ـ اگر در حرم چيزي پيدا كرد برداشتن آن كراهت شديد دارد، بلكه احتياط(1) در برنداشتن است.(2)   (م1330)

502 ـ درمسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) سجده كردن روي فرشهاي مسجدمانع ندارد(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل وآية الله مكارم: اين احتياط ترك نشود.

2 ـ براي شناخت نظر آيات عظام نسبت به حكم لقطه در حرم به توضيح المسائل آنان مراجعه شود.

آية الله خويي: بنابر احتياط بايد عوض صاحبش به مؤمن فقير صدقه بدهد و حق تملك ندارد.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: سجده روي فرشهاي مسجد در صورت تقيه مانع ندارد.

آية الله خويي: اگر در آن مكان تمكن از سجود بر آنچه سجود بر آن جايز است ندارد سجده صحيح است.

آية الله فاضل: اگر مخالف تقيه نباشد و موجب هتك و انگشت نما شدن نشود بايد در محلّي كه بتواند پيشاني او در محلّ سجده بر سنگهاي مسجد قرار گيرد سجده نمايد.

آية الله بهجت: در صورت امكان سجده بر مايصح السجود عليه، اكتفا بغير آن خلاف احتياط است. و در پرسشهاي جديد حج، مي فرمايد: اعتبار عدم مندوحه در حال عمل، يقيني است وامّا مندوحه مكاني ويا زماني پس اعتبار عدم آن موافق با احتياط است. و در مورد سجده بر مهر و يا حصير و بادبزن در مساجد مكّه و مدينه در صورتيكه موجب وهن و انگشت نما شدن باشد و نيز در پرسشهاي جديد حج مي فرمايد: در فرض سؤال جايز نيست و حكم در صورت وجود مندوحه در مسأله قبل بيان شد.

آية الله سيستاني: اگر تقيه اقتضا كند و در همانجا مايصحّ السجود عليه نباشد سجده صحيح است و لازم نيست از آنجا منتقل شود به جاي ديگر.

آية الله زنجاني: سجده كردن بر روي فرش هاي مسجد مجزي نيست و اگر ضرورتي اقتضا كرد بر روي فرش هاي مسجد نماز بخواند ولي به آن نماز اكتفا نكند.

309

و مهر گذاشتن جايز نيست، و لازم نيست(1) در جايي كه سنگ است نماز بخوانند، و لازم نيست حصير يا نحو آن با خود ببرند، ولي اگر مراعات كنند كه موجب وهن نشود و حصير براي جانماز با خود داشته باشند و روي آن نماز بخوانند به طوري كه متعارف ساير مسلمين است اشكال ندارد، لكن تأكيد مي شود از عملي كه موجب هتك و انگشت نما شدن باشد اجتناب نمايند.   (م1334)

503 ـ در مسجد النبي (صلي الله عليه وآله) بعد از اتمام نماز جماعت هم مي توانند روي فرشها سجده كنند و لازم نيست بجاي ديگر كه سنگ مفروش است بروند.(2)   (م1335)

504 ـ كسي كه نماز را در مسجد الحرام به نحو استداره خوانده است به طوري كه رودر روي امام جماعت و يا طرفين او ايستاده بوده است با وضع فعلي نياز به اعاده ندارد.(3)   (م1336)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: در صورت تمكّن لازم است... .

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر فرادي مي خواند و ضرورتي نباشد نبايد به فرش سجده كند، و اگر به جماعت مي خواند سجده بر فرش در موارديكه بخاطر تقيّه ضرورت داشته باشد، مانع ندارد و حكم لزوم اعاده و عدم آن گذشت.

2 ـ مراجعه شود به مسأله قبل.

آية الله خامنه اي: در فرض مذكور اگر با فريضه تقيه منافات ندارد.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: با وجود مكان سنگ فرش، بايد به آنجا برود.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: نماز به نحو استداره مانعي ندارد ولي بنابر احتياط بايد به حسب دائره مقدم بر امام نباشد، و همچنين بنابر احتياط با مراعات قيد قبلي نزديكتر از امام به كعبه هم نباشد.

آية الله بهجت: با انحفاظ نسبت در صف مأمومين با امام با انحفاظ نسبت امام به كعبه اگر محفوظ باشد تا تمام دور حتّي اطراف حجر اسمعيل(عليه السلام) و عدم حائل بين هر مأموم و آنكه به او متّصل است، دور نيست تصحيح نماز جماعت بطور استداره در اطراف كعبه يا مسجد.

آية الله فاضل: اگر به جهت تقيه خوانده باشد اعاده ندارد و در غير مورد تقيه استداره جايز نيست و اگر كسي نمي دانسته است و به اين صورت خوانده نمازش صحيح و قضا ندارد.

آية الله خويي: جايز نيست، ولي بهر حال چون اقتدا صوري است بايد قرائت را ولو آهسته و يا اگر نمي شود به نحو حديث نفس بخواند و اين نماز مجزي است.

آية الله تبريزي: در هر صورت بايد قرائت را خود ـ  ولو به نحو حديث نفس  ـ بخواند.

آية الله مكارم: احتياط آن است كه امام به حسب دايره و از جهت فاصله به كعبه از ديگران جلوتر باشد.

آية الله زنجاني: نماز در مسجد الحرام به نحو استداره مانعي ندارد ولي در حال حاضر كه نمازهاي جماعت آنها شرايط لازم را ندارد، بايد نماز را اعاده كرد هر چند بسيار مناسب است كه شيعيان در نماز جماعت عامه حاضر گردند.

310

505 ـ حائض و جنب نمي توانند از مقدار توسعه يافته مسجدالحرام و مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) عبور كنند.(1)   (س1340)

506 ـ كساني كه براي شركت در نماز مغرب در مكه و مدينه وارد مساجد مي شوند و نمازهاي خود را با جماعت مي خوانند، جايز است بلافاصله بعد از نماز جماعت(2) نماز عشاء را بخوانند ولي اگر وقت نشده بايد صبر كنند.(3)   (س1341)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: بنابر احتياط بايد عبور ترك شود.

2 ـ آية الله زنجاني: نماز مغرب را اعاده كرده و نماز عشا را...

3 ـ آية الله مكارم: وقت وارد شده است.

آية الله خويي: اگر نماز مغرب قبل از زوال حمره مشرقيه باشد فتواي ايشان به صحت آن معلوم نيست و لذا احتياط رعايت شود.

آية الله بهجت: اشكالي ندارد با رعايت وظيفه منفرد، چه آنكه استتار قرص كافي است.

آية الله سيستاني: اگر قبل از دخول وقت، نماز با آنها بخواند مجزي نيست.

311

507 ـ برداشتن قرآنهايي كه در مسجدالحرام است بدون اينكه از متصدي ذي ربط بگيرند جايز نيست و بايد برگردانده شود.   (س1341)

508 ـ برداشتن و با خود آوردن مقداري از سنگ صفا و مروه جايز نيست و از مشعر مانع ندارد.(1)   (م1347)

509 ـ اگر از طرف قاضي مكّه حكم شود فلان روز عيد است(2) بايد تبعيّت كنند ولو با علم به خلاف.(3)   (س1352)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: بنابر احتياط.

آية الله خويي، آية الله سيستاني: نظر ايشان راجع به برداشتن سنگ از صفا و مروه بدست نيامد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بيرون بردن خاك و سنگ از حرم ممنوع است.

آية الله بهجت: برداشتن خاك و سنگ از مسجد الحرام و صفا و مروه جايز نيست، و اگر آورده بايد بر گرداند ولي از ساير اماكن حرام نيست.

2 ـ آية الله زنجاني: در غير صورت علم به خلاف بايد تبعيت كنند.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: هرگاه نزد قاضي عامّه، اوّل ماه ذيحجه ثابت شود، و براي شيعه شرعاً ثابت نشده باشد، و به اين جهت روز نهم ذيحجه در نزد آنها روز هشتم به نظر شيعه باشد، احتياط واجب آن است كه اگر ممكن است وقوف اختياري عرفات را در روزي كه نزد شيعه نهم است انجام دهد، و اگر ممكن نشد اضطراري آن را درك كند، و به مشعر رفته، و وقوف در آنجا را نيز درك نمايد، و اعمال روز عيد را در مني به عمل آورد، و اگر درك اضطراري عرفات هم ممكن نشد درك اختياري مشعر كافي است، و حجش صحيح است، و بنابر اقوي چنانچه گفته خواهد شد، درك اضطراري عرفه و اضطراري مشعر نيز كفايت مي كند، و اگر درك هيچ يك از اين مواقف ميسر نشود، حكم آن در مسأله بعد ذكر خواهد شد.

هرگاه هلال نزد قاضي عامّه ثابت شود و نزد شيعه ثابت نشده باشد لكن از جهت تقيّه ناچار به متابعت باشند و از عمل بوظيفه خود خائف باشند اقوي صحّت و كفايت همين حج است از حجة الاسلام هرچند عالم بخلاف باشند و اگر بدون خوف متمكّن از عمل بوظيفه باشند احوط آن است كه با آنها رجاء متابعت كند و بعد واجب است عمل بوظيفه خود نمايند حتي با عدم علم بخلاف.

آية الله خويي: آن كه علم به خلاف فرض شود، كه انسان بداند روزي كه به حكم قاضي روز عرفه ( نهم ) است، واقعاً روز ترويه و هشتم باشد، كه در اين صورت وقوف با آنها كافي نخواهد بود. و در اين حال اگر مكلف تمكن از عمل به وظيفه را داشته باشد ولو به وقوف اضطراري در مزدلفه بدون محذور حتي محذور مخالفت تقيه، بايد عمل به وظيفه نمايد، و در غير اين صورت حجش بدل به عمره مفرده شده و حجي نخواهد داشت. و چنانچه استطاعتش از همين سال بوده و براي سالهاي بعد باقي نخواهد ماند، وجوب حج از او ساقط خواهد بود، مگر اين كه استطاعت تازه اي پيدا كند كه در اين صورت دوباره حج مي نمايد.

آية الله تبريزي: نظر ايشان عيناً نظر آية الله خويي است امّا با اين اضافه:

و ممكن است در صورت دوم چاره كند به اينكه در روز عيد آنها ( روز نهم واقعاً ) از طريق مني به مكه برگردد و بعد از راه عرفات و مشعر به مني برود بنحوي كه قبل از غروب وقوف در عرفات بنمايد ولو آناًما ( ولو يك لحظه ) و در حال حركت، و به همين نحو وقوف در مشعر را در شب درك كند و بعد براي اعمال به مني برود.

آية الله بهجت: آنكه علم به خلاف فرض شود، كه انسان بداند روزي كه به حكم قاضي روز عرفه ( نهم ) است، واقعاً روز ترويه و هشتم باشد، كه در اين صورت وقوف با آنها كافي نخواهد بود بلي با عدم علم بخلاف و عدم قيام صحت شرعيه برخلاف و با صدق تقيه بر نحو معهود متعارف، اقوي كفايت موافقت با عامه است چنانچه سيره قطعيه غير مردوعه بر آن دلالت دارد و عدم مانعيت علم به خلاف از صحّت عمل با ناچاري و تقيه، خالي از وجه نيست و عمل به واقع در جميع صور، ظاهراً مجزي است و با عدم شرايط تقيه صحت عمل مورد تأمل است با موافقت عامه، ولو علم بخلاف عمل ايشان بر حسب حكم حاكم ايشان نباشد، والله العالم.

آية الله سيستاني: اگر براي مكلف ممكن شود كه اعمال حج را در اوقات مخصوص خود برطبق ضوابط شرعي در باب ثبوت هلال بجا آورد، و آنها را بهمين صورت بجا آورد حجش در هر صورت صحيح است، و اگر آنها را به صورت ياد شده بجا نياورد اگرچه به علت عذري باشد پس اگر از نظر و حكم قاضي عامّه نيز در وقوف در عرفات و مشعر پيروي نكرد، شكي در بطلان حج او نيست ولي اگر از او پيروي كند صحّت حج او مورد اشكال است.

312

510 ـ حجاجي كه در مكّه معظمه قصد اقامت كرده اند در عرفات
و مني و مشعر در صورتي كه مسافت شرعي محقّق نشود نمازشان

313

تمام است.(1)   (س1359)

511 ـ حجاجي كه در مكّه معظّمه قصد اقامت كرده اند در صورت عدم مسافت شرعيه بين مكّه و عرفات يا شك در آن كه در نماز باقي بر تمام هستند اگر از عرفات به مكه برمي گردند از جهت اينكه محلّ اقامت است مي روند و بعد از مكّه قصد مسافرت مي كنند در بازگشت به مكّه و در خود مكّه هم نمازشان تمام است.(2)   (س1359)

512 ـ مصرف كنسروهاي گوشت و ماهي خارج كه در بازارهاي مسلمين به فروش مي رسد اگر ندانند از كجا وارد شده يا بدانند كه از بلاد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني: در فرض مذكور اگر قصد برگشت به وطن ندارد تا در محل اقامه است بايد نمازش را تمام بخواند و اگر قصد مراجعت به وطن قبل از ده روز داشته باشد ] در عرفات نماز تمام است [ و در برگشت از محلي كه رفته و در محلّ اقامه ] در مشعر و مني و در مكه پس از مراجعت از عرفات  [بايد نماز را شكسته بخواند البته در مكه مخيّر بين قصر و اتمام است.

آية الله خويي: در مفروض سؤال در مكّه معظّمه بدون قصد عشره هم اداء نماز بنحو تمام صحيح و مجزي است، و با قصد عشره متعيّن مي شود، و با خارج شدن به عرفات حكم سفر برايش تجديد مي شود كه بايد در آن ايّام نماز رباعي را شكسته بخواند ( با احراز مسافت شرعيه ) در عرفات و مني، و چون به مكّه برمي گردد باز مخيّر بين قصر و تمام است، در مكّه مكرّمه قديم.

آية الله بهجت: بايد نماز را شكسته بخواند. ( استفتائات ويژه حج ). و در پرسشهاي جديد حج: در موارديكه نماز در مكّه تمام است در عرفات و مشعر و مني هم تمام است و گرنه قصر است.

آية الله سيستاني: اگر مجموع مسافت از مكّه به عرفات و از آنجا به مشعر و مني تا مكّه 44 كيلومتر يا بيشتر باشد نماز شكسته است و اگر كمتر باشد نماز تمام است و در اين صورت اگر از عرفات قصد بازگشت به وطن را داشته باشد و آمدنش به مكّه نه از اين جهت باشد كه محلّ اقامت او است بلكه از اين جهت كه در راه واقع است نمازش در مشعر و مني شكسته است و در مكّه مخيّر است.

2 ـ آية الله مكارم، آية الله فاضل: فاصله مكه تا عرفات فعلاً مسافت شرعيه نيست و اگر قبلاً در مكّه قصد اقامت كرده اند نمازشان در مكه و عرفات و در بازگشت تمام است.

314

مسلمين است مانع ندارد(1) و اگر بدانند از بلاد كفر وارد مي شود در صورتي محكوم به حلّيت است كه وارد كننده مسلمان باشد(2) و احتمال بدهند كه احراز تذكيه آن را كرده و در دسترس مسلمين قرار داده است.(3)   (س1369)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: بايد احراز شود كه فلس دارد.

2 ـ آية الله سيستاني: اگر فروشنده مسلمان باشد و اين احتمال در او داده شود كافي است و ماهي اگر پس از صيد در تور ماهي گيري بميرد حلال است و اگر اطمينان پيدا شود كه صيد كافر به اين صورت بوده است اگر ماهي فلس دار باشد حلال است.

آية الله زنجاني: اگر از دست مسلمان هم گرفته شده و احتمال عقلائي بدهد كه تذكيه آن را احراز كرده، كفايت مي كند.

3 ـ آية الله خويي، آية الله زنجاني: اگر ماهي معلوم نباشد كه فلس دارد خوردن آن جايز نيست.

315

محصور و مصدود

 

513 ـ مصدود عبارت است از كسي كه دشمن(1) او را منع كند از عمره يا حج به تفصيلي كه مي آيد. و محصور آن است كه بواسطه مرض(2) ممنوع شود از عمره يا حج.   (م1370)

514 ـ كسي كه محرم شد به احرام عمره يا احرام حج، واجب است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: يا غير دشمن او را منع كند بلكه ظاهراً تمام كساني كه به علتي به جز بيماري نمي توانند اعمال حج يا عمره را به پايان برسانند مصدود مي باشند و اگر مانع آنها بيماري باشد محصور مي باشند (مراد از بيماري معناي گسترده اي است كه شامل شكستگي استخوان و مجروح شدن نيز مي شود)، صدّ و حصر در موارد ذيل تحقق مي يابد:

1 ـ كسي كه احرام عمره مفرده بسته، در صورتي كه تا يك سال نتواند عمره را تمام كند. 2 ـ كسي كه احرام عمره تمتع بسته اگر به گونه اي از انجام عمره تمتع ممنوع گشته كه نمي تواند هيچ مقداري از وقوف اختياري عرفه را درك كند. 3 ـ در عمره مفرده يا عمره تمتع اگر در مدتي از انجام كامل اعمال باز داشته شده كه در احرام ماندن براي شخص وي يا نوع مردم حرجي است. 4 ـ كسي كه در حج از وقوف در عرفات و مشعر يا خصوص وقوف در مشعر منع شده است. 5 ـ كسي كه در حج از رمي جمره عقبه روز عيد قربان يا طواف حج يا سعي باز داشته شود و نتواند براي اينها نايب بگيرد.

2 ـ آية الله مكارم: يا شكستگي اعضاء يا مجروح شدن و مانند آن.

آية الله سيستاني: مصدود كسي است كه دشمن و مانند او از رسيدن او به اماكن مقدسه براي انجام اعمال عمره يا حج پس از احرام منع كند و محصور كسي است كه بيماري و مانند آن مانع رسيدن او به اماكن مقدسه براي انجام اعمال حج يا عمره پس از احرام شود.

316

عمره و حج را تمام كند و اگر نكند(1) به احرام باقي خواهد ماند.(2)

515 ـ اگر كسي احرام عمره را بست و بعد از آن دشمني يا كسي ديگر ازقبيل عمال دولت ياغير آنها او را منع كننداز رفتن مكه، وراه ديگري نباشد جز آن راهي كه ممنوع است يا اگر باشد مؤونه آن را نداشته باشد مي تواند درهمان محل كه ممنوع شده يك شتر يا يك گاو يا يك گوسفند قرباني كند(3)واز احرام خارج شود واحتياط واجب آن است كه به نيت تحليل قرباني كند،(4)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: گناه كرده است و تا كارهايي كه در مسائل آينده گفته مي شود انجام ندهد از احرام بيرون نمي آيد.

2 ـ آية الله تبريزي: بقاء احرام در بعضي از صور محل اشكال است.

آية الله خويي: بقاي احرام در بعض صور محلّ منع است.

آية الله سيستاني: در بعضي از موارد احرام بدون انجام اعمال باطل مي شود.

3 ـ آية الله سيستاني: به احتياط واجب بدون آن محل نمي شود و اگر نتواند قرباني تهيّه كند به احتياط واجب ده روز روزه بگيرد.

آية الله مكارم: ... اگر قرباني ميسّر نشد نيّت خروج از احرام مي كند و احتياطاً بجاي قرباني 10 روز روزه مي گيرد مطابق آنچه در قرباني در مناسك آورده ايم عمل كند.

آية الله زنجاني: قرباني كردن تكليفاً نيز واجب است و اين قرباني تنها براي خروج از احرام نمي باشد و ظاهراً مراد رواياتي كه دستور داده مصدود در محلي كه منع شده قرباني كند، آن است كه لازم نيست قرباني را به محل قرباني (= مكه يا مني) بفرستد و محلي كه منع شده خصوصيت ندارد بنابراين مي تواند در مكان ديگري ـ در مكه يا مني يا محلي كه به آن محل ها نزديك تر است يا دورتر ـ قرباني كند.

4 ـ آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني، متعرض قيد نيت تحليل نشده اند.

آية الله زنجاني: نيت تحليل لازم نيست ولي پس از قرباني كردن با حلق يا تقصير از موي سر محرمات احرام ـ حتي زن ـ بر او حلال مي شود، خواه در عمره مصدود شده باشد يا در حج، و كوتاه كردن ريش و شارب يا ناخن گرفتن كفايت نمي كند و چنانچه نتواند قرباني كند ظاهراً در عمره مفرده با حلق يا تقصير از احرام خارج مي گردد و در غير عمره مفرده بايد صبر كند تا حج فوت شود و با عمره مفرده و اگر از انجام آن هم مصدود است با حلق يا تقصير از احرام خارج گردد. احكامي كه در اين مسأله در مورد مصدود گفته شد در صورتي است كه مصدود هنگام احرام بستن شرط تحلل نكرده باشد ولي اگر در هنگام احرام با خداوند متعال قرار گذاشته باشد كه اگر مانعي پيش آمد، از احرام بيرون آيد، به مجرد مصدود شدن از احرام خارج مي گردد و قرباني و حلق يا تقصير لازم نيست.

و در هر حال بر كسي كه در عمره تمتع يا مطلق حج ـ تمتع يا غير آن ـ مصدود شده است تكليفاً واجب است در سال آينده همان قسم از حج را مجدداً بجا آورد هرچند عمره يا حجي كه در آن مصدود شده بود استحبابي باشد يا حج واجب بوده ولي استطاعت او تا سال بعد باقي نمانده باشد يا هنگام احرام شرط تحلل كرده باشد. بلي اگر انجام حج آينده غير مقدور يا حرجي باشد وجوب آن ساقط مي گردد و نيازي به نايب گرفتن هم نيست، (و همين تفصيل در وجوب حج سال بعد در مورد محصور نيز جاري است) و ظاهراً بر كسي كه در عمره مفرده مصدود شده و از احرام بيرون آمده، واجب نيست دوباره عمره مفرده بجا آورد.

317

و به احتياط واجب(1) قدري از مو يا ناخن(2) خود را بگيرد، و در اين صورت بر او همه چيز حلال مي شود حتي زن.(3)   (م1372)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: و احتياط آن است كه شخص مصدود علاوه بر قرباني حلق نيز بنمايد، و بهتر آن است كه جمع كند بين حلق و تقصير، و احتياط آن است كه هنگام ذبح يا نحر قرباني قبل از تقصير نيّت تحليل از احرام كند.

آية الله فاضل: ... و يا بجاي تقصير حلق كند مخصوصاً كسي كه سوق هدي نموده باشد.

آية الله بهجت: و احتياج به حلق يا تقصير بعد از هدي موافق احتياط است.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: احتياط اين است كه حلق يا تقصير را به آن ( قرباني ) ضميمه نمايد، بلكه احتياط اين است كه حلق را اختيار نمايد در صورتي كه قرباني را با خود آورده باشد در عمره مفرده.

2 ـ آية الله مكارم: ناخن به تنهايي كفايت نمي كند.

آية الله سيستاني: گرفتن ناخن بنابر احتياط واجب كافي نيست و جايز است حلق به جاي تقصير.

3 ـ آية الله سيستاني: حكم مذكور در مورد عمره مفرده است و همچنين عمره تمتع اگر از اعمال
حج نيز منع شود ولي اگر فقط از آمدن به مكه قبل از وقوفين منع شود وظيفه او به حج افراد تبديل
مي شود.

318

516 ـ كسي كه احرام عمره بست(1) و بواسطه مرض نتوانست برود به مكه اگر بخواهد مُحلّ شود بايد هدي كند،(2) و به احتياط واجب(3) هدي يا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: شخص محصور اگر حج تمتّع و يا حج افراد بجا مي آورد، در صورتي كه موقع احرام با خداوند قرار گذاشته كه اگر محصور شد خداوند او را محلّ گرداند، بدون فرستادن قرباني به مني خود به خود محلّ مي شود ـ  حتي نسبت به زن  ـ و شخص محصوري كه حج قِران بجا مي آورد به مجرّد فرستادن قرباني به مني محلّ مي شود، و نيازي به صبر كردن تا زماني كه قرباني به مني برسد نيست.

2 ـ آية الله زنجاني: اگر هنگام احرام با خداوند متعال شرط تحلل كرده باشد به مجرد محصور شدن تمام محرمات احرام ـ حتي زن ـ بر او حلال مي شود و اگر شرط نكرده قرباني كردن بر او واجب مي شود و ذبح قرباني نه تنها براي بيرون آوردن از احرام كه تكليفاً نيز واجب مي باشد، و آن را به دو شكل مي توان انجام داد. 1 ـ قرباني يا پول آن را توسط فرد اميني به محل ذبح ـ اگر عمره مفرده باشد، مكه و اگر عمره تمتع يا حج باشد، مني ـ بفرستد و با او قرار بگذارد كه در وقت معين قرباني كند و در آن وقت با تقصير همه محرمات احرام ـ حتي زن ـ بر او حلال مي شود. 2 ـ در غير محل ذبح (محل بيماري باشد يا جاي ديگر) قرباني كند، پس از اين قرباني محرمات احرام ـ به جز زن ـ حلال مي گردد و در اين صورت تقصير لازم نيست و براي حلال شدن زن بايد شخصاً عمره يا حج بجا آورد (و هر نوع حج يا عمره كفايت مي كند و فرقي نيست كه احرامي كه در آن محصور شده عمره باشد يا حج، مستحب باشد يا واجب) بلي در صورتي كه انجام عمره يا حج يا اجتناب از زن تا زماني كه بتواند شخصاً حج يا عمره بجا آورد، حرجي باشد مي تواند براي آن نايب بگيرد.

ومحصوري كه نمي تواند قرباني كند بايد به جاي قرباني سه روز روزه بگيرد هرچند اين روزه گرفتن دخالتي در بيرون آمدن از احرام ندارد و ظاهراً بايد روزه را در وطن يا جايي كه قصد اقامه كرده بگيرد.

و در هر حال بر كسي كه در احرام عمره تمتع يا حج ـ تمتع يا غير آن ـ محصور گشته و از احرام خارج شده واجب است در سال آينده همان قسم از حج را بجا آورد ـ به همان تفصيل و خصوصياتي كه در ذيل مسأله 515 در مورد مصدود گذشت ـ با اين فرق كه بر كسي كه در عمره مفرده محصور شده و از احرام بيرون آمده واجب است دوباره عمره مفرده بجا آورد ـ بر خلاف مصدود در عمره مفرده ـ

3 ـ آية الله فاضل: اما در عمره مفرده مخير است بين ارسال هدي به مكّه و يا ذبح هدي در محلّ حصر. و درعمره تمتع به احتياط واجب... .

آية الله خويي: وظيفه چنين كسي اين است كه مخير است بين فرستادن قرباني و يا قيمت آن توسط فردي به مكه و يا بين اينكه در محلّ خودش قرباني نموده و از احرام بيرون بيايد. با اين فرق كه اگر اين شخص كه محصور از عمره مفرده بوده با قرباني كردن، تمامي محرمات احرام بجز زن بر او حلال خواهد شد و اگر محصور در عمره تمتع باشد زن هم بر او حلال خواهد شد.

آية الله تبريزي: اگر در عمره مفرده محصور شد وظيفه اش اين است كه يك قرباني بفرستد و با دوستان خود وقت بگذارد كه در آن وقت معين قرباني نمايند و خود در آن وقت معين با تقصير از احرام خارج مي شود، و براي چنين شخصي بخصوص جايز است در جاي خود قرباني نموده و از احرام بيرون بيايد، و بر چنين شخصي بعد از اين كار تمام محرّمات احرام حلال مي شود بجز زن و زن بر او حلال نمي شود مگر بعد ازآنكه خوب شد و عمره مفرده را بجا آورد و اين در صورتي است كه محصور در مكان خودش ذبح يا نحر نمايد، و اما اگر هدي را بفرستد پس براي خروجش از احرام وجهي هست هنگامي كه هدي به محلش برسد، وكسي كه در عمره تمتع محصور شده حكمش حكم سابق است با اين فرق كه فرستادن قرباني براو تعيّن دارد و چنانچه آنچه گفته شد عمل كند زن هم بر اين شخص حلال مي شود.

آية الله بهجت: اگر در عمره مفرده محصور شده بنابر احتياط بايد قرباني بفرستد كه در وقت معيني قرباني نمايند... و بعد از اين كار تمامي محرمات احرام بر او بجز زن حلال مي شود و اگر محصور در عمره تمتع باشد حكمش حكم سابق است با اين تفاوت كه زن هم بر او حلال مي شود.

آية الله سيستاني: اگر در عمره تمتّع يا عمره مفرده محصور شود و بخواهد از احرام خارج شود بايد قرباني يا قيمت آن را به مكه بفرستد كه در روز معيني آن را ذبح كنند و پس از آن حلق يا تقصير كند تا از احرام بيرون آيد و اگر نتواند قرباني يا قيمت آن را بفرستد جايز است در جاي خود قرباني كند و از احرام بيرون آيد و اگر اين را هم نتواند ده روز روزه بگيرد و در اين دو موارد همه چيز بر او حلال مي شود جز زن.

319

پول آن را بفرستد(1) بوسيلهاميني به مكه و با او قرارداد كند كه در چه روز و چه ساعتي آن را در مكه ذبح كند و وقتي كه روز و ساعت موعودرسيد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي : اگر عمره مفرده باشد فرستادن تعيّن ندارد بلكه مي تواند در مكان خودش هديرا ذبح كرده و محلّ شود .

320

تقصير كند، پس از آن هرچه بر او حرام شده بود حلال مي شود مگر(1)زن و احتياط آن است كه(2) در ذبح، قصد تحليل منوب عنه كند.(3)   (م1381)

517 ـ كسي كه حج واجب(4) به عهده او است و بواسطه مرض، محصور شد زن بر او حلال نمي شود مگر آنكه خودش بيايد و اعمال حج را بجا(5) بياورد و طواف نساء بكند، ولي اگر عاجز شد از آمدن، بعيد نيست كفايت عمل نايب براي تحليل زن بر او.(6) و اما كسي كه حج او استحبابي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: زن هم بر او حلال مي شود.

آية الله بهجت: قبلا گذشت كه در عمره تمتّع از زن هم محلّ مي شود.

2 ـ آية الله فاضل: و احتياط مستحب آن است كه نايب.

3 ـ آية الله سيستاني، متعرض اين احتياط نشده اند.

4 ـ آية الله خويي: بين حج واجب و مستحب تفصيل نيست.

5 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: وقتي طواف حج و سعي و طواف نساء را در حج و يا عمره مفرده بجا آورد آن وقت زن بر او حلال مي شود. ( احتياط اين است كه قبل از آن با زن نزديكي نكند).

آية الله سيستاني: هر گاه طواف و سعي را در حجي يا عمره اي بجا آورد زن بر او حلال خواهد شد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر از انجام مناسك روز عيد، و يا بعد از روز عيد
محصور شود بايد براي رمي و قرباني نايب بگيرد، و خودش حلق نمايد، و در صورت امكان
اعمال مكه را انجام دهد، وگرنه براي اعمال مكه نيز نايب بگيرد، و اگر در مسجد است نماز
طواف را خودش بخواند، وگرنه بنابر احتياط بايد خودش نماز بگزارد و نايب هم بگيرد، و
در صورت امكان در مني بيتوته كند، و در اين صورت حجش صحيح است، و در غير اين
صورت براي اينكه بيتوته نكرده، بنابر احتياط كفاره بدهد. و در اينكه استنابه جهت طواف
نساء براي حليّت زن كافي باشد اشكال است، اگرچه در صورتي كه رفتن به مكه براي او
حرجي باشد اقوي جواز استنابه است.

آية الله زنجاني: مسأله از حواشي گذشته روشن شد.

6 ـ در كفايت عمل نائب از آية الله سيستاني مطلبي در دست نيست.

آية الله مكارم: بعد از انجام دستور سابق.

321

بوده بعيد نيست(1) كفايت طواف نايب از او، ولكن احتياط آن است كه در صورت امكان خودش برود.(2)   (1383)

518 ـ در احكام حصر و صد فرقي بين عمره و حجّ استحبابي و غير آن و بين نيابي و غير آن هر چند نيابت از معصومين(عليهم السلام) يا شهدا باشد نيست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: حكم محصور كه گفته شد اختصاص به حج واجب ندارد.

آية الله مكارم: در صورتي كه قادر بر حج نباشد يا عسر و حرج داشته باشد بنابر احتياط واجب.

آية الله بهجت: در تطوّع، حلّيت نساء متوقّف است بر خصوص طواف نساء به نيابت از او.

آية الله فاضل: و همچنين است كسي كه حج او نيابتي تبرعي يا استيجاري بوده يا حج او واجب بوده و سال اول استطاعت بوده و استطاعت تا سال بعد استمرار نداشته باشد. و كفايت نيابت در صورتي است كه رفتن براي خود او حرجي باشد.

2 ـ آية الله فاضل: اين احتياط ترك نشود.

322

گزيده اي از سخنان امام خميني(قدس سره)

 

وظيفه مهم آموزش

يكي ديگر از وظايف مهم هم، قضيه آشنا كردن مردم است به مسائل  حج.

 

آموزش مناسك

* علماي اعلام كاروان ها از زوّار كاروان خويش دعوت نمايند و براي آنان مجلس درس مناسك قرار دهند.

 

بيان محرمات و واجبات

بايد آقايان براي مردم جلسه درس قرار بدهند و به مردم، آداب حج، واجبات حج و محرمات حج را بگويند، آدابش هم نشد، نشد، اما محرّمات و واجبات را به مردم تعليم كنند.

 

امر مهم حج

از امور مهمه اي كه لازم است حجاج محترم و علماي كاروان ها وقت شريفشان را صرف آن كنند، ياد دادن و ياد گرفتن مسائل حج است.

323

بيان مطالب با علم و يقين

مسائل حج را با علم و يقين و در موارد ضرورت با مراجعه به اشخاص مطلع و يا منابع فقهي آن، بيان فرمايند.

 

بيان احكام قبل از عمل

... قبل از اينكه هركاري را مي خواهند بكنند، در هرجا هستيد مردم را بخواهيد آنجا و مسائل حج را برايشان به قاعده گوشزد كنيد و بگوييد، همين طور واجباتش را و محرماتش را.

 

راهنمايي در وقت عمل

... در وقت اعمال آنان (زائران) نيز مواظب آنها باشيد و آنان را هدايت فرماييد.

 

پرهيز از اِعمال نظر

از اِعمال نظرهاي شخصي در امور حج و خصوصاً در مسائل و مناسك جداً خودداري شود.

 

نتيجه بيان ناقص

دراعمال ومناسك حج مسائل جديد و مورد ابتلا فراوان است و خداي ناكردهبيانناقصوغلطمسائل موجب بطلان عمل و گرفتاري حجاج محترم و عُسر و حَرَج مي گردد.

324

آثار زيان بار وسواس

وسواس در برنامه ها و مراسم و عبادت ها و ادعيه موجب كسالت و بي توجهي در واجبات مي شود.

 

بكارگيري تمام توان

حجاج محترم و روحانيون معظم كاروان ها، تمام همّ خود را صرف در تعليم و تعلّم مناسك حج كنند.

حج مطلوب

حضرات آقايان علماي محترم كوشش فرمايند كه زائران محترم را به وظايف خود آشنا نمايند تا صورت حج، مطابق شرع مطهر انجام گيرد.

 

مسؤوليت خطير

روحانيون... محترم كاروان هاي حج... تمام همت و تلاش خود را در برگزاري صحيح و منظم حج به كار گيرند.

برنامه ريزي متناسب

روحانيون... محترم كاروان ها... متناسب با حضور قشرهاي مختلف; اعم از بي سواد و باسواد، براي آنان برنامه ريزي كنند.

لزوم جديت روحانيون

بايد خيلي جديت كنيد به اينكه اين مردمي كه بسياري شان مسائل

325

حج را خوب نمي دانند مسائل حج را براي اينها بگوييد.

استمرار آموزش

بايد آقايان... اين جلسات را هر روز داشته باشند.

سادگي در بيان

به روحانيون محترم عرض مي كنم... مسائل را به طور وضوح كه همه كس بفهمد... به گروه خود ياد دهيد.

دقت در بيان مسائل

روحانيون عزيز... مسائل را به طور واضح و دقيق بيان... كنند.

آموزش با سعه صدر

روحانيون... با سعه صدر... زائران محترم بيت الله را در آموزش و تعليم مناسك و مسائل حج همراهي كنند.

برنامه ريزي

بايد روحانيون به هركس كه در كاروان هست بگويند كه روي ميزان و رويبرنامهبايدكارهاانجام بگيرد نه اينكه هرجومرجباشدوهركههر طوردلشمي خواهد عمل بكند.

تأثير ماندني حج

... از تأثير بزرگي كه حج براي هميشه در سرنوشت انسان مي گذارد غافل نشوند.

326

آمادگي دلها

... در آن فضا و شرايط معنوي همه دلها براي تحول و پذيرفتن حق آماده است.

سفر الي الله

توجه داشته باشيد كه سفر حج... سفر الي الله است.

 

سفر مبارك

من اميدوارم كه ان شاءالله آقايان موفق بشوند با سلامت و پيروزي اين سفر مبارك را طي كنند.

 

تجارت و حج

مباد اين سفر را سفر تجارت قرار بدهيد و امور تجاري در اين سفر مطرح باشد.

 

سفر تحصيل دنيا

توجه داشته باشيد كه سفر حج... سفر تحصيل دنيا نيست.

 

حج، سفر الي الله

سفر، سفر الي الله است نه سفر به سوي دنيا، آلوده به دنيا نكنيد.

 

احتمال سقوط

بدانيد با اين سفر ممكن است كه شما يك آبروي بسيار زياد پيش

327

خداي تبارك و تعالي پيدا كنيد و ممكن است كه خداي نخواسته سقوط پيدا كنيد.

 

مراقبت از خويش

از خودتان بسيار پاسباني بكنيد.

بايد به شدت مواظب حركات خود بود.

 

خدايي بودن امور

* شما داريد به طرف خانه خدا مي رويد تمام اموري كه داريد انجام مي دهيد به طور الوهيت بايد انجام دهيد.

 

رجم شيطان

اين سفر الهي را شما مي رويد و رجم شيطان مي كنيد، اگر چنانچه خداي نخواسته خودتان ازجنود شيطان باشيد خودتان را هم رجم مي كنيد.

 

رجم رحماني

شمابايد رحماني بشويد تارجمتان رجم جنودرحمان به شيطان باشد.

 

تلبيه و پذيرش خدا

شما در... ميقات كه مي رويد، لبيك به خدا مي گوييد; يعني تو دعوت كردي و ما اجابت، مبادا يك عملي انجام بدهيد كه خداي تبارك و تعالي بفرمايد كه خير شما را من قبول ندارم، براي اينكه شما اسلامي نيستيد.

328

دوري از آلودگي

مواقف كريمه مبادا آلوده بشود به يك معصيتي، به يك خلافي.

بردن آبروي اسلام

اين مواقف كريمه مبادا آلوده بشود... به يك چيزي كه علاوه براينكه پيش خدا آبرو از دست برود پيش اهل دنيا آبروي اسلام از دست برود.