بخش 5

لباس طواف كننده

201بنابر احتياط واجب بانوان بايد در طواف ، تمام بدن را

بپوشانند ، بجز صورت به مقداري كه در وضو شسته مي شود و دست ها تا مچ ، بنابراين ، فرق پوشش بدن در نماز با طواف در اين است كه چنانچه نامحرمي نبيند ، مي توانند پاها را در نماز نپوشانند ولي در طواف پوشاندن پاها نيز مانند ساير قسمت هاي بدن لازم است . ( مناسك ، پنجم از شرايط طواف و س754 )

202لباس طواف كننده ، علاوه بر طهارت بايد مباح باشد ^{( 3 )} و بنا بر احتياط واجب ساير شرايط لباس نمازگزار ^{( 4 )} را داشته باشد . ( مناسك ، پنجم از شرايط طواف )

3 ـ آيات عظامفاضل ، سيستاني ، بهجت : بنا بر احتياط واجب .

4 شرايط لباس نمازگزار در مسأله 79 گذشت .

* 203اگر با پول خمس نداده لباس تهيّه كند و در طواف و نماز آن را به تن داشته باشد طواف و نمازش صحيح نيست . ^{( 1 )} ( س 668 )

* شروع و ختم طواف به حجرالأَسود

204طواف را بايد از مقابل گوشه اي از كعبه كه

حَجَرالأَسوَدْ ^{( 2 )} در آن است آغاز كند و در همان جا به

پايان ببرد . ^{( 3 )} ( مناسك ، ص230 )

205طواف كننده مي تواند ، قبل از رسيدن به مقابل حجرالاسود نيّت كند كه ابتداي طوافش از مقابل حجرالاسود باشد . ( مناسك ، شرط چهارم طواف ، ص233 )

206در طواف ، بايد همان طوري كه همه مسلمانان طواف

1 ـ آيات عظام : سيستاني ، تبريزي ، صافي ، بهجت : اگر همان طور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد يعني لباس را كه خريده قيمت آن را به فروشنده بدهكار شده و با آن پول بدهي خود را مي پردازد كفايت مي كند .

آية الله فاضل : ولي در همين فرض چنانچه بداند پول از درآمد همان سال است و در همان سال خرج شود ، خمس واجب نيست .

2 حجرالاسود كه سنگي است بيضي شكل و سياه رنگ در گوشه شرقي ديوار كعبه ، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است .

3 هم اكنون مقابل حجرالاسود از كنار كعبه تا آخر صحن مسجدالحرام ، خط سياهي كشيده شده است كه افراد مي توانند هنگام رسيدن به همان خط ، طواف را آغاز و به همان جا ختم كنند .

مي كنند ، از مقابل حجرالاسود ، بدون دقت هاي اهل وسوسه

طواف را شروع كند و در هر دور لازم نيست مقابل حجرالاسود توقف كند . ( م578 )

207گاهي ديده مي شود كه اشخاص نا آگاه در هر دور از طواف ، مقابل حجرالاسود مي ايستند و عقب و جلو مي روند تا مطمئن شوند ، مقابل حجرالاسود رسيده اند ، اين كار اشكال دارد و گاهي حرام است . ( م579 )

* رعايت مُوالات

208احتياط واجب آن است كه در طواف موالات بين دورها و اجزاي آن مراعات شود ؛ ^{( 1 )} يعني به قدري بين آنها فاصله نيندازد كه از صورت يك طواف خارج شود . ( م574 )

* در طرف چپ بودنِ كعبه

209طواف كننده بايد طوري به دور كعبه بگردد كه خانه كعبه

1 ـ آية اللهسيستاني ، آية اللهتبريزي ، مراعات موالات لازم است .

آية اللهبهجت : مراعات موالات لازم است ، مگر در صورت پيش آمدن عذري ، پس از شوط چهارم .

آية الله مكارم : درطواف واجب موالات لازم است و در مستحب شرط نيست .

آية اللهخامنه اي : رعايت موالات بنا بر احتياط واجب لازم است مگر در مورد قطع طواف پس از گذشتن از نيمه آن به خاطر نماز و امثال آن .

در حال طواف در طرف چپ او باشد ؛ يعني همانگونه كه همه

مسلمانان طواف مي كنند ، بنابراين اگر در حال طواف رو به كعبه باشد ، يا عقب عقب برود ، صحيح نيست . ( م ، ص243 )

210در مقابل گوشه هاي كعبه ، هنگام دور زدن ، در طرفي كه حِجر اسماعيل قرار دارد ، اگر در حالي كه به طور متعارف دور مي زند ، شانه چپ از طرف كعبه منحرف شود ، اشكال ندارد . ^{( 1 )} ( م580 و581 )

211اگر به سبب زيادي جمعيت و مزاحمت طواف كنندگان مقداري از دور زدن ، خلاف متعارف شد ؛ مثلا رو به كعبه حركت كرد ، يا پشتش به طرف كعبه واقع شد ، يا عقب عقب طواف كرد ، بايد آن مقدار را جبران كند و از سر بگيرد . ^{( 2 )} ( م584 )

* وارد نشدن در حِجر اسماعيل ( عليه السلام )

212حجر اسماعيل ، فضايي است بين كعبه و ديواري

1 ـ آية اللهتبريزي : خانه خدا در تمام حالت هاي طواف بايد در طرف چپ باشد ، پس اگر مقداري اين چنين نبود ، آن مقدار ، از طواف شمرده نمي شود .

آية اللهمكارم : بهتر است به جاي اين گونه كارهاي غيرمتعارف ؛ مانند همه مسلمين طواف كند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند راز و نياز كند .

2 ـ آية اللهسيستاني : اگر بر اثر ازدحام جمعيت نتواند برگردد ، و آن مقدار را جبران كند ، مي تواند بدون قصد طواف برود و از همانجا شوط را كاملا اعاده كند .

نيمدايره ، كه از زاويه شمالي تا زاويه غربي كعبه امتداد دارد ، و

طواف كننده بايد به دور آن نيز بگردد ؛ يعني در حال طواف ، داخل حِجر نرود . ( مناسك ، ص244 )

213اگر طواف كننده ، دور حجر اسماعيل نگردد و از داخل آن طواف كند ، طوافش باطل است ، و بايد دوباره طواف كند . ( م587 )

214اگر در بعضي از دورها ، داخل حجر طواف كرد ، احتياط واجب آن است كه آن دور را از سر بگيرد ^{( 1 )} و احتياط مستحب است طواف را نيز اعاده كند . ( م590 )

215در حال طواف دست گذاشتن بر ديوار حجر اسماعيل ( عليه السلام ) جايز است ^{( 2 )} و به طواف ضرر نمي رساند ، ولي احتياط مستحب است دست نگذارند . ( م600 )

* مراعات فاصله در طواف

216طواف كننده ، در تمام اطراف كعبه بايد در محدوده فاصله

1 ـ آيات عظامصافي ، فاضل ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت ، مكارم : بايد آن دور را دوباره انجام دهد . آية اللهصافي و احتياط آن است كه تمام طواف را نيز دوباره انجام دهد .

آية الله خامنه اي : واجب است آن دور را از سر بگيرد و اگر بدون اعاده اين دور به طواف ادامه داد ، طواف او باطل است و واجب است آن را از سر بگيرد .

2 ـ آيات عظام فاضل ، بهجت : بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده كند .

بين كعبه و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) كه حدود 13 متر ( 5/26 ذراع ) مي باشد ، طواف كند ^{( 1 )} بنابراين ، درطرف حجراسماعيل ( عليه السلام ) اين فاصله كم مي شود و حدود 5/6 ذراع باقي مي ماند . ^{( 2 )} ( مناسك ، ص246 و م592 و 595 )

217اگر انسان بر اثر بيماري يا پيري ، يا زيادي جمعيت نتواند در اين محدوده طواف كند ، طواف در خارج اين حدّ اشكال ندارد ، ولي هرچه بتواند نزديكتر به كعبه طواف كند ، بايد چنين كند . ( م638 )

1 ـ آيات عظامخامنه اي ، مكارم ، صافي ، سيستاني : مراعات اين فاصله واجب نيست و طواف خارج اين محدوده نيز صحيح است ، هرچند بهتر است در همين محدوده طواف كند .

آية اللهصافي : اضافه كرده اند : تا جايي كه جمعيت طواف كننده متصل به يكديگر مشغول طوافند ، صحيح است .

آية اللهبهجت : براي كساني كه نتوانند در اين محدوده طواف كنند يا مشقّت داشته باشد ، در فاصله بيشتر نيز صحيح است .

آية اللهتبريزي : در صورت امكان ، بنا بر احتياط طواف بايد در همين محدوده باشد ولي در موارد ازدحام جمعيت ، طواف در خارج اين محدوده هم كافي است .

آية الله فاضل : چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند ، طواف در خارج از اين محدوده با رعايت الاقرب فالاقرب صحيح است .

2 ـ آية اللهفاضل : در طرف حجر اسماعيل فاصله از ديوار حجر حساب مي شود و فاصله در آن طرف نيز كم نمي شود ولي احتياط مستحب است كه در آن طرف در محدوده 5/6 زراع طواف كند .

* بيرون بودن از كعبه

218امروزه در حال طواف امكان وارد شدن به كعبه براي مردم وجود ندارد ولي در كنار ديوار كعبه يك پيش آمدگي ^{( 1 )} وجود

دارد ، كه فضاي بالاي آن جزو كعبه حساب مي شود ، يعني مساحت

كعبه از لبه آن پيش آمدگي است ، نه از ديوار ، لذا اگر كسي در حال طواف روي آن راه برود ، باطل است . ^{( 2 )} ( م597 و 598 )

219دست گذاشتن به ديوار كعبه ، در حال طواف ، جايز است

و به طواف ضرر نمي رساند ، گرچه احتياط مستحب است در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد دست به ديوار كعبه نگذارد . ^{( 3 )} ( م599 )

* هفت دور طواف كردن

220طواف خانه خدا بايد هفت دور باشد ، نه كمتر و نه بيشتر .

( هفتم از شرايط طواف )

* 221اگر كسي طواف را از روي عمد و با توجه ، كمتر يا بيشتر از هفت دور بجا آورد باطل است . ^{( 4 )} ( م601 )

1 اين پيش آمدگي را « شاذَرْوان » مي گويند .

2 ـ آية اللهتبريزي : و احتياط اين است كه آن مقدار را تدارك كند و طواف خود را تمام ، سپس طواف را اعاده نمايد .

3 ـ آيات عظام صافي ، فاضل ، بهجت : بنا بر احتياط واجب در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد جايز نيست و بايد همان قسمتي كه در حال طواف است به كعبه گذاشته ، دوباره انجام دهد .

4 ـ آية اللهتبريزي : بنا بر احتياط ، طوافش باطل است .

* 222اگر كسي ، طواف را از روي جهل يا اشتباه و غفلت ، كمتر يا بيشتر از هفت دور بجا آورد ، بنا بر احتياط واجب ، باطل است . ^{( 1 )} ( م601 )

223اگر بعد از طواف واجب ، كه هفت دور است به خيال آنكه يك دور نيز مستحبي جداگانه است ، هشت دور بجا آورد ، طوافش صحيح است . ( م605 )

قطع طواف

224رها كردن طواف واجب بدون عذر مكروه است ، ^{( 2 )} بلكه احتياط مستحب آن است كه رها نكند ، به طوري كه بقيه را انجام ندهد تا موالات به هم بخورد . ( م615 )

225رها كردن طواف مستحبي اشكال ندارد . ( م615 )

* 226اگر طواف واجب را بدون عذر قطع كند وظيفه اش بدين شرح است :

1 ـ آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، فاضل ، بهجت : اگر به هفت دور تمام كند اعاده طواف لازم نيست .

2 ـ آية اللهصافي : قطع طواف واجب بدون عذر جايز نيست .

آية اللهمكارم ، آية اللهبهجت : بنا بر احتياط واجب قطع نكند .

آية اللهسيستاني : قطع طواف جايز است ، مطلقاً .

آية الله خامنه اي : قطع طواف مانع ندارد ، اگرچه احتياط مستحب قطع نكردن طواف واجب است به نحوي كه موالات عرفيه به هم بخورد .

* هنوز موالات بهم نخورده است ر اگر برگردد و طواف را تمام كند صحيح است .

* موالات به هم خورده است :

1 ـ قبل از تكميل دور چهارم ^{( 1 )} قطع كرده استرباطل است .

2 ـ پس از تكميل دور چهارم قطع كرده است ر بنا بر احتياط واجب بايد طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد . ^{( 2 )} ( م616 و 617 )

227براي رسيدن به نماز جماعت يا رسيدن به وقت فضيلت نماز واجب ، مستحب است طواف را قطع كند و از هر جا قطع كرد از همانجا بعد از نماز اتمام كند ، ^{( 3 )} وصحيح است ، هرچنداحتياط مستحب است كه اگر قبل از تمام شدن دور چهارم آن را رها كرده ، طواف را از سر بگيرد . ( م621 )

1 ـ آية الله تبريزي : قبل از نصف طواف ( 5/3دور ) در اين فرضوفرض بعدي .

آية اللهبهجت : هرچند پس از شوط چهارم قطع كرده باشد ، بايد طواف را دوباره انجام دهد .

2 ـ آية الله مكارم : تمام كردن آن طواف لازم نيست ، بلكه بايد دوباره انجام دهد .

آية الله فاضل : احتياط مستحب است .

3 ـ آية اللهبهجت : اگر موالات بهم نخورده باشد و اگر بهم بخورد و قبل از تكميل دور چهارم آن را رها كرده باشد ، احتياط آن است كه طواف را كامل كند و دوباره از سربگيرد .

نشستن و استراحت كردن در حال طواف

228نشستن و استراحت كردن در بين طواف ، به دو شرط اشكال ندارد :

* زياد طول ندهد كه مُوالات طواف بهم بخورد .

* از همانجا كه طواف را رها كرده و نشسته يا استراحت كرده ادامه دهد و تمام كند . ( م636 )

229اگر در بين طواف ، براي رفع خستگي و استراحت بنشيند يا دراز بكشد و آنقدر طول دهد كه موالات بهم بخورد . ^{( 1 )} احتياط آن است كه پس از اتمام ^{( 2 )} آن طواف ، دوباره انجام دهد . ( همان )

شكيّات طواف

زائران محترم سعي كنند ، در حال طواف از هر كاري كه سبب حواس پرتي و شك و وسوسه است بپرهيزند و تعداد دورهاي

طواف را نگه دارند ، چون اگر در تعداد دورهاي طواف شك كنند در اكثر موارد طواف باطل است و بايد طواف را دوباره انجام دهند .

1 ـ آية الله سيستاني ، آية الله تبريزي : در اين صورت ، طوافش باطل است و بايد از نو شروع كند .

2 ـ آية اللهمكارم : اتمام آن طواف لازم نيست .

آية اللهخامنه اي : ولي اگر بعد از نصف دور چهارم باشد اتمام همان طواف كافي است .

230اگر در حال طواف ، شك بين تعداد دورهاي طواف پيش

آيد كه عدد هفت در كار نباشد ؛ مثلا شك كند دور پنجم است يا ششم ، چهارم است يا پنجم ، سوم است يا چهارم ، طواف باطل است . ( م626 )

231اگر شك بين هفت و كمتر از آن پيش آيد ؛ مثلا شك بين ششم و هفتم يا پنجم و هفتم ، طواف باطل است . ^{( 1 )} ( م626 )

232اگر شك بين هفت و بيشتر از آن پيش آيد ، مثلا شك بين هفتم و هشتم ، اگر در وسط دور باشد ، طواف باطل است ^{( 2 )}

ولي اگر به حجرالاسود رسيده باشد ؛ يعني دور را به پايان

برده و شك كند طوافش هفت دور بود يا هشت دور ، طواف

صحيح است . ( م624 و625 )

233 در اين موارد نيز به شك اعتنا نمي شود :

* * بعد از اتمام طواف و انصراف از آن ؛ مثلا پس از شروع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهمكارم : بنا بر احتياط واجب ، طوافش باطل است .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب ، طواف را اعاده كند .

2 ـ آية اللهفاضل ، آية اللهمكارم : آن دور را تمام كند و طوافش صحيح است .

آية الله بهجت : بنابر احتياط طوافش باطل است .

آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : طوافش باطل است و احتياطاً به قصد رجاء ، آن دور را به پايان ببرد و طواف را اعاده كند .

آية اللهصافي : ليكن احتياط آن است كه نماز طواف را بخواند و طواف و نمازش را دوباره انجام دهد .

نماز طواف شك كند كه هفت دور بجا آورده يا بيشتر .

* بعد از اتمام طواف و انصراف از آن ، شك كند كه هفت دور بجا آورده يا كمتر ^{( 1 )} ولي در اين مورد احتياط آن است كه طواف را دوباره انجام دهد .

* پس از اتمام تمام يا جزئي از آن شك كند صحيح بجا آورده يا نه ، مثلا شك مي كند جمعيت او را هل دادند يا نه ، يا شانه چپش از كعبه منحرف شد يا نه .

* * كسي كه در طواف زياد شك مي كند ( كثيرالشك ) به شك خود اعتنا نكند ^{( 2 )} و احتياط آن است كسي را

وادار كند كه تعداد دورها را بشمارد . ( م622 و 623 و 628 )

234گمان در عدد دورها حكم شك را دارد ؛ ^{( 3 )} يعني اگر مثلا گمان كند دور ششم طواف است ولي نمي داند پنجم است يا ششم ، مانند كسي است كه شك بين شش و هفت دارد و طوافش باطل است . ( م629 )

1 ـ آية اللهتبريزي : در اين صورت طواف باطل است ، مگر اين كه پس از وارد شدن در نمازطواف شك كند ، كه در اين صورت به شك خود اعتنا نمي كند .

آية اللهسيستاني : اگر در عدد شوطها يا در صحّت آنها بعد از تمام شدن طواف يا بعد از تجاوز از محل شك كند ، نبايد به شك خود اعتنا نمايد ؛ مثلا پس از به هم خوردن موالات يا بعد از وارد شدن در نماز طواف شك كند .

2 ـ آية اللهمكارم : و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد .

3 ـ آية اللهبهجت : حكم گمان در نماز را دارد .

ترك طواف

235اگر كسي عمداً طواف را انجام ندهد تا وقت بگذرد ^{( 1 )} عمره او باطل است ، چه حكم را بداند يا نداند . ^{( 2 )} ( م532 )

236اگر سهواً طواف را ترك كند ، ^{( 3 )} هر وقت باشد ، بايد انجام دهد ، حتّي اگر به محل خود برگشته باشد ^{( 4 )} و اگر نتواند خودش به مكه برگردد و انجام دهد يا مشقّت داشته باشد ، بايد شخص مورد اطميناني را نايب بگيرد تا برايش طواف كند . ^{( 5 )} ( م535 )

237اگر در بين سعيِ صفا و مروه يادش بيايد كه طواف را بجا نياورده ، بايد سعي را رها كند و طواف را بجا آورد و پس از آن

1 وقت عمره تمتع در مسأله 46 گذشت .

2 ـ آية اللهبهجت : بنا بر احتياط بايد يك شتر ذبح كند .

آية اللهسيستاني : بنا بر احتياط ، جاهل به حكم بايد يك شتر كفاره بدهد .

3 ـ آية اللهسيستاني : يا آن را به طور صحيح انجام نداده باشد .

4 ـ آية اللهفاضل : و سعي را نيز بنا بر احتياط اعاده كند .

آية اللهتبريزي : اگر قبل از گذشتن وقت يادش بيايد بايد تا وقت نگذشته ، بجا آورد .

5 ـ آية اللهمكارم : در اين مدت چيزي بر او حرام نيست و احتياط آن است كه يك گوسفند قرباني به مكّه بفرستد و اگر فرستادن به مكه ممكن نيست ، در محل خود ذبح كند .

سعي را دوباره انجام دهد . ^{( 1 )} ( م630 )

238اگر در بين سعي ، يادش بيايد كه طواف را ناقص بجا آورده ؛ مثلا شش دور طواف كرده است ، بايد سعي را رها كند و بقيه طواف را بجا آورد . و سپس بقيه سعي را انجام دهد . و احتياط مستحب ^{( 2 )} است كه اگر مقدار انجام شده طواف يا سعي ، كمتر از چهار شوط است ، پس از اتمام ، دوباره آن را انجام دهد . ( م631 )

239اگر پس از انجام سعي ، متوجه شود ، طواف را بجا نياورده است ، بنا بر احتياط واجب ^{( 3 )} بايد پس از طواف و نماز طواف ، سعي

را دوباره انجام دهد .

1 ـ آية الله صافي : اگر پس از شوط چهارم سعي متوجه شود ، سعي را قطع كند و بعد از انجام طواف ، سعي را اتمام و به احتياط واجب آن را اعاده كند .

2 ـ آية اللهسيستاني : در صورتي كه موالات به هم خورده باشد ، احتياط واجب است اينگونه عمل كند .

آية اللهبهجت : احتياط آن است كه طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد .

آيات عظاممكارم ، فاضل ، تبريزي : اين احتياط ترك نشود ( تبريزي ) و همچنين نسبت به سعي ، ولي اگر سعي فراموش شده يك شوط باشد ، اعاده لازم نيست .

3 ـ آيات عظامفاضل ، خامنه اي ، سيستاني : بايد سعي را دوباره انجام دهد . ( آية الله سيستاني ) مگر در صورتي كه وقت آن گذشته باشد ؛ مثلا در وقوف عرفات متوجه شود ، طواف عمره تمتع را بجا نياورده است ، كه در اين صورت اعاده سعي ، لازم نيست گرچه بهتر است .

آية الله مكارم : اين احتياط در مورد سعي ، مستحب است .

احكام طواف

240نگاه كردن به راست و چپ در حال طواف ، حتي برگرداندن صورت به عقب اشكال ندارد ، ^{( 1 )} ولي بايد كعبه در سمت چپ او باشد . ( م635 و ص232 )

241اگر در طواف خانه خدا ؛ مثلا در چند قدم از طواف اشكالي پيش آمد ، مثل اين كه بر اثر ازدحام جمعيت ، بي اختيار

برود ، همان مقدار را بايد از سربگيرد و اگر از حجرالاسود به قصد طواف شروع كند ، اشكال دارد . ^{( 2 )} ( م585 ، 639 و 640 )

1 ـ آية اللهسيستاني : احتياط واجب آن است كه به حدّي رو نگرداند كه بتواند مقداري از پشت سر را نگاه كند .

آية اللهبهجت : اگر در حال حركت نباشد و اگر هم باشد ولي از خط منحرف نشود اشكال ندارد .

2 ـ آيات عظام خامنه اي ، مكارم : از اوّل نيّت مي كند كه خود را در وسط جمعيت قرار دهد و طواف كند هرچند او را ببرند ، بنابراين اعاده لازم نيست .

آية اللهبهجت : اگر بتواند برگردد و از همانجا طوافش را ادامه دهد ، بايد اين كار را بكند وگرنه ، بدون نيّت دور مي زند تا به محلي كه اشكال پيش آمده برسد تا از همانجا طواف را ادامه دهد .

آيات عظام فاضل ، سيستاني : اگر نتواند برگردد و جبران كند مي تواند ، بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن دور را از سربگيرد .

آية اللهتبريزي : صِرف بردن جمعيت ، موجب بطلان طواف نمي شود ، مادامي كه ساير شرايط موجود باشد .

242انسان در طواف ، مي تواند ، آهسته يا تند برود يا بدود و مي تواند پياده يا سواره ؛ مثلا با ويلچر ، ( به شرطي كه ويلچر را خودش براند ) طواف كند ، ولي بهتر است نه تند ، نه كند برود و پياده طواف كند . ( م586 )

طواف مستحب

243يكي از اعمال مستحب در مكّه معظمه طواف كعبه است . ( م547 )

244طواف مستحب با طواف واجب فرقي ندارد ولي در اين طواف ، طهارت شرط نيست ؛ يعني بدون وضو و با لباس نجس نيز صحيح است و بجا آوردن نماز آن نيز مستحب است . ( م547 )

245نماز طواف مستحب ، لازم نيست نزد مقام ابراهيم ( عليه السلام ) خوانده شود ، بلكه هرجاي مسجدالحرام بخواند كافي است ، به خصوص در مواقع ازدحام مناسب است مراعات كساني را كه طواف واجب دارند نموده و پشت مقام ابراهيم ، نماز طواف مستحب نخوانند . ( م781 )

246اگر در تعداد دورهاي طواف مستحب ، شك كند ، بنا بر

كمتر بگذارد و طواف صحيح است . ( م627 )

247طواف مستحب را نيز مانند طواف واجب ، بايد در محدوده مقام ابراهيم و خانه كعبه بجا آورد . ^{( 1 )}

( مناسك ، ص 234 ، پنجم از واجبات طواف )

248در موارد زير بنابر احتياط واجب نبايد طواف مستحبي بجاي آورند :

* * پس از احرام عمره ، پيش از انجام دادن طواف عمره و بقيه اعمال .

* * پس از احرام حج ، پيش از رفتن به عرفات . ( وقوف به عرفات ) .

* * پس از اعمال مِنا ^{( 2 )} ، پيش از طواف و حج و بقيه اعمال مكّه ^{( 3 )} .

1 ـ به حاشيه مسأله 220 مراجعه شود .

2 اعمال منا در ص 164 و اعمال مكه در ص184 خواهد آمد .

3 ـ آية اللهتبريزي : احتياط آن است كه طواف مستحبي بجا نياورد و چنانچه طواف مستحبي انجام داد ، احتياط آن است كه پس از طواف بار ديگر لبيك را دوباره بگويد .

آية اللهصافي ، احتياط مستحب است آن وقت طواف مستحبي بجا نياورد .

آية اللهسيستاني : قبل از طواف عمره و حج اشكال ندارد ولي پس از احرام حج ، قبل از رفتن به عرفات ، بنا بر احتياط واجب ، نبايد طواف مستحبي كند ، و چنانچه طواف نمود ، بنا بر احتياط بعد از طواف ، لبيك ها را دوباره بگويد .

آية اللهبهجت : اشكال ندارد .

249نمي توان هر شوط از طواف را به نيّت يك نفر بجا آورد ، ولي مي تواند هفت شوط طواف را به نيّت چند نفر انجام دهد . ^{( 1 )}

( م769 )

مستحبّات طواف

250مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذكر خدا و تلاوت قرآن باشد . ( م634 )

در حال طواف مستحب است بگويد :

« اَللَّهُمَّ إِنِّيأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِييُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الأَرْضِ وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِيتَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِيدَعاكَ بِهِ مُوسي مِنْ جانِبِ الطُّورِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأَ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ ، وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذي

1 ـ آية الله سيستاني : نيابت در يك شوط نيز صحيح است ، ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يك طواف انجام دهد .

آية الله مكارم : و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يك نفر اهدا كند .

غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد ( صلي الله عليه وآله ) ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ ، وأَتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ » سپس حاجات خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :

« أَللَّهُمَّ إِنِّيإلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإِنِّيخائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ ، فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِيوَلا تُبَدِّلْ إسْمِي » .

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد ، و بخواند اين دعا را :

« سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، أَلَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ ، وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ ، وَهذا

مَقامُ الْعائِذِ بِكَ ، الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ ، فَأَعْتِقْنِيوَوَالِدَيَّ ، وَأَهْلِيوَوُلْدِيوَإِخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ ، يا جَوادُ يا كَريمُ » .

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد :

« أَللَّهُمَّ أَدْخِلْنِيالْجَنَّةَ ، وَأَجِرْنِيمِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ ، وَعافِنِيمِنَ السُّقْمِ وَأَوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ ، وَادْرَأْ عَنِّيشَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالاِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ، ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ ، إِنَّ عَمَلِيضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي ، وَتَقَبَّلْهُ مِنِّيإِنَّكَ أَ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ » .

و چون به ركن يماني برسد دست بردارد و بگويد :

« يا أَللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ ، وَخَالِقَ الْعافِيَةِ ، وَرَازِقَ الْعافِيَةِ ، وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ ، وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ ، والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ ، يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ ، وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ ، وَتَمامَ الْعافِيَةِ ، وَشُكْرَ الْعافِيَةِ فيالدُّنْيا وَالآخِرَةِ ، يا أَرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ » .

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد :

« اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذيشَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذيبَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً ، أَللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجرالأسود برسد بگويد :

« رَبَّنا آتِنا فيالدُّنيا حَسَنَةً وَفِيالاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

مكروهات طواف

251در حال طواف ، سخن گفتن ـ غير از ذكر و دعا و تلاوت قرآن ـ مكروه است . ( م633 )

252شعر خواندن و خنديدن در حال طواف ، مكروه است . ( م633 )

نماز طواف

253پس از طواف عمره تمتّع ، واجب است دو ركعت نماز به نيّت نماز طواف بخواند . ( م773 )

كيفيّت نماز طواف

254احكام اين نماز ، مانند نمازهاي يوميّه است ولي اذان و اقامه ندارد . و پس از حمد هر سوره اي كه بخواهد ـ به جز سوره هاي سجده دار ـ مي تواند بخواند . امّا مستحب است در ركعت اوّل ، پس از حمد ، سوره « قل هوالله احد » و در ركعت دوّم ، پس از حمد ، سوره « قل يا ايها الكافرون » را بخواند . ( م775 و 776 )

زمان نماز طواف

255بنابر احتياط واجب ، ^{( 1 )} بايد پس از طواف ، نماز طواف را

1 ـ آية اللهتبريزي : بايستي بعد از طواف ، نماز را بخواند به طوري كه در عرف نگويند بين آنها فاصله افتاده است .

آية الله سيستاني : به اين معني كه بين آنها به نظر عرف فاصله اي نباشد

ولي فاصله به مقدار ده دقيقه براي استراحت يا يافتن جاي مناسب و مانند آن اشكال ندارد ولي كاري ديگر مانند نماز قضا ، به احتياط واجب نبايد انجام دهد .

زود بجا آورد ، به طوري كه مردم نگويند ، بين آنها فاصله افتاده است . ( م777 )

مكان نماز طواف

256بنابر احتياط واجب ، ^{( 1 )} نماز طواف واجب را بايد پشت مقام ابراهيم ^{( 2 )} بجا آورد ، به طوري كه مقام ابراهيم بين او و

خانه كعبه واقع شود و بهتر است هرچه مي تواند نزديك تر بايستد ( نه به طوري كه مزاحم ديگران باشد ) و اگر به واسطه زيادي

جمعيت نتواند پشت مقام بخواند ، در يكي از دو طرف آن ، نزديك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظامتبريزي ، سيستاني ، خامنه اي ، فاضل : واجب است پشت مقام ابراهيم خوانده شود .

آية اللهمكارم : واجب است نماز طواف را در صورت امكان پشت مقام بخواند .

2 مقام ابراهيم ؛ سنگي است كه حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) هنگام بناي كعبه بر آن مي ايستاد و اثر پاي آن حضرت ـ به معجزه الهي ـ بر آن مانده است و اكنون در مسجدالحرام در فاصله 13 متري كعبه در محفظه اي بلورين با يك ضريح كوچك نگهداري مي شود .

مقام بجا آورد . ^{( 1 )} ( م778 و 780 )

257نماز طواف مستحب را هر جاي مسجدالحرام بجا آورد كافي است و مناسب است كه در مواقع ازدحام جمعيت ، نماز طواف را پشت مقام ابراهيم نخوانند و مزاحم طواف كنندگان نباشند . ( م781 )

تصحيح نماز

258بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهي را درست انجام دهند ؛ بخصوص كسي كه قصد عمره يا حج دارد ، بايد نماز خود را تصحيح كند تا اين نماز نيز مانند ساير نمازها به طور صحيح خوانده شود . چون گفته اند اگر نماز او درست نباشد ، عمره و حج او باطل است ، ^{( 2 )}

1 ـ آية اللهخامنه اي : كافي است در هر نقطه اي كه بگويند پشت مقام است ، گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند .

آية اللهبهجت : در صورتي كه نتواند پشت مقام بجا آورد و فاصله خيلي زياد باشد ، در يكي از دو طرف آن بجا آورد .

آية اللهتبريزي : در صورتي كه نتواند نزديك مقام بخواند ، بنا بر احتياط در دورتر با مراعات نزديك ترين مكان پشت مقام بخواند .

آية اللهسيستاني : اگر نتواند پشت مقام و نزديك آن بجا آورد ، احتياط واجب است كه در سمت چپ يا راست مقام نزديك آن ، و هم در دورتر ولي پشت مقام بجا آورد .

2 ـ آية الله تبريزي : در صورتي كه در ياد گرفتن نماز صحيح كوتاهي كردهؤ

يا معتقد به صحت قرائت باشد ، و عمداً نماز غير صحيح بخواند حج او نيز باطل است .

آية الله مكارم : البته دقّت هاي علماي تجويد شرط نيست ، همين اندازه كه عربي صحيح صدق كند ، كافي است .

به علاوه حج بر عهده او مي ماند و محرمات احرام همچنان حرام خواهد بود ، حتي ازدواج كردن نيز بر او حرام است . ( م788 )

259اگر شخصي نتوانست قرائت يا ذكرهاي واجب نماز را ياد بگيرد ، بايد نماز را به هر ترتيبي كه مي تواند خودش بجا آورد و كافي است و اگر ممكن است ، كسي را بگمارد كه نماز را به او تلقين كند ؛ يعني كلمه به كلمه به طور صحيح بخواند تا او هم همراهش بگويد . و احتياط مستحب است كه همانجا ، به شخص عادلي اقتدا كند و نماز طواف را بخواند ، ^{( 1 )} لكن به نماز جماعت اكتفا نكند ، بلكه خودش نيز بخواند . ( م789 )

1 ـ آية الله خامنه اي : نماز طواف ، به جماعت صحيح نيست ، پس هر طور مي تواند بخواند و احتياطاً نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت : اگر مي تواند بايد به جماعت بخواند .

آية الله سيستاني : اگر بتواند مقدار زيادي از سوره حمد را به طور صحيح بخواند ، خواندن حمد به همين مقدار كافي است و اگر نتواند به احتياط واجب مقداري از قرآن را كه مي تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر اين را نيز نتواند ، تسبيح بگويد .

آية الله مكارم : نماز جماعت و گرفتن نايب لزومي ندارد .

آية الله صافي : نماز طواف را به جماعت بخواند و واجب است خودش نيز به طور فرادي بخواند و اگر نايب هم براي نماز بگيرد ، بهتر و مطابق احتياط است .

ترك نماز طواف

260اگر خواندن نماز طواف را فراموش كند ، و در بين سعي يادش بيايد ، از همانجا سعي را رها كند و برگردد و دو ركعت نماز را بخواند وسپس سعي را از همانجا ^{( 1 )} ادامه دهد و طواف كند . ( م783 )

261اگر نماز طواف را فراموش كند ، و اعمال پس از آن را انجام دهد ، بايد نماز طواف را بخواند ، ولي لازم نيست اعمال بعدي را دوباره انجام دهد ، گرچه احتياط مستحب است ، دوباره بجاآورد . ( م784 )

شكيات نماز طواف

262اگر انسان در تعداد ركعت هاي نماز طواف شك كند ، نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند . و چنانچه به يك طرف گمان پيدا كند ، واجب است مطابق همان گمان عمل كند و نماز صحيح است . ( م776 )

263اگر در انجام جزئي از اجزاي نماز طواف شك كند ؛ يعني نمي داند آن جزء را به جا آورده است يا نه ، اگر جزء بعدي را شروع نكرده است ؛ يعني هنوز از محل آن جزء نگذشته است ، بايد آن را بجا آورد ، ولي اگر از محل آن گذشته است ، به چنين شكي اعتنا

1 ـ آية اللهصافي : اگر از نصف سعي گذشته است ، اتمام سعي كافي است و چنانچه قبل از نصف سعي يادش بيايد ، همه آن را مجدداً انجام دهد .

آية اللهبهجت : سعي را اعاده كند .

نمي كند و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است ؛ مثلا اگر در ركعت دوّم پس از سجده ، قبل از شروع كردن تشهّد ، شك كند يك سجده به جا آورده يا دو سجده ، بايد يك سجده ديگر بجا آورد ، ولي اگر تشهد را شروع كرده باشد ، لازم نيست سجده ديگري انجام دهد و نماز صحيح است . ( توضيح المسائل ، م1168 )

264اگر در صحّتِ جزئي از نماز طواف شك كند ؛ يعني نمي داند جزئي كه بجا آورد ، صحيح انجام شده يا نه ، بنا مي گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است ؛ مثلا در صحّت كلمه يا آيه اي كه خوانده است شك مي كند ، به شك خود اعتنا نكند . ( همان )

وظيفه حائض نسبت به نماز طواف

265اگر زن ، بعد از طواف عمره تمتّع و قبل از نماز آن يا در بين نماز حائض شود ، بايد فوراً از مسجد خارج شود و در اين فرض ، مسأله دو صورت دارد :

* اگر قبل از گذشتن وقت عمره تمتّع ، از حيض پاك شود ، بايد پس از پاك شدن ، نماز طواف و سعي و تقصير را بجا آورد و عمره او صحيح است .

* اگر زماني از خون پاك مي شود كه وقت انجام عمره تمتّع گذشته ؛ ( مثلا دهم ذي حجه ) ، بايد سعي و تقصير عمره تمتّع را بجاآورد و براي حج تمتّع محرم شود و به عرفات برود و پس از

طواف حج يا قبل از آن ^{( 1 )} نمازطواف عمره تمتّع را بجاآورد . ( س811 )

266اگرزن ، در احرام عمره تمتّع پس از نمازطواف حائض شود ، مشكلي براي اعمال پيش نمي آيد ، هرچند بين سعي حائض شود ، چون در سعي وتقصير ، طهارت شرط نيستومحل سعي جزو مسجد نمي باشد ، بنابراين بايد عمره تمتع را به پايان ببرد . ( س ، 831 و 862 )

وظيفه مستحاضه

267وظيفه مستحاضه ، همانگونه است كه براي طواف در صفحه 91 گذشت .

مستحبّات نماز طواف

268در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت اول سوره توحيد { قُلْ هُوَ الله اَحَدْ } و در ركعت دوم سوره جحد { قُلْ يـا أيّهـا الْكـافِرُونَ } را بخواند ، ^{( 2 )} و پس از نماز ، حمد و ثناي الهي

1 ـ آية اللهسيستاني : بايد آن را قبل از طواف حج ، قضا كند .

آيات عظام بهجت ، تبريزي ، مكارم : بنا بر احتياط واجب ، بايد قبل از طواف حج ، نماز طواف عمره را قضا كند .

آية اللهصافي : بعد از اعمال مكّه بجا آورد .

2 ـ چون نماز طواف بايد به طور صحيح خوانده شود ، بنابراين توصيه مي شود افرادي كه قرائت صحيح اين سوره را نمي دانند در ركعت دوّم نيز ، همان سوره توحيد ( قل هوالله احد ) را بخوانند .

را به جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد :

« أَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّي ، وَلا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنّي . أَ لْحَمْدُ للهِِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلي نَعْمائِهِ كُلِّها ، حَتي يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إِلي ما يُحِبُّ وَيَرْضي ، أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَتَقَبَّلْ مِنّيوَطَهِّرْ قَلْبِيوَزَكِّ عَمَلي » .

مستحبّات قبل از سعي

269مستحب است پس از نماز طواف ، و پيش از سعي ، قدري از آب زمزم بياشامد و بر سر و پشت و شكم خود بريزد و بگويد :

« أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً ، وَرِزْقاً واسِعاً ، وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم » .

سپس با آرامي دل و بدن ، بالاي صفا رفته و به خانه كعبه نگاه كند و به ركن حجرالأسود رو نمايد و حمد و ثناي الهي را بجاآورد و نعمتهاي الهي را بخاطر بياورد ، و اين ذكرها را بگويد :

« اللهُ اكْبَرُ » هفت مرتبه .

« اَلحَمْدُللهِِ » هفت مرتبه .

« لا اِلهَ اِلاّ اللهُ » هفت مرتبه .

« لا إِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ ، يُحْيِيوَيُمِيْتُ وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي

كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ » سه مرتبه .

پس صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد .

سپس بگويد :

« اَلحَمْدُ للهِِ » صد مرتبه .

« سُبحانَ اللهِ » صد مرتبه .

سعي بين صفا و مروه

270پس از انجام نماز طواف ، بايد هفت مرتبه فاصله بين « صفا » تا « مروه » را كه امروزه به صورت سالني ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد بپيمايد و اين عمل ، سعي ناميده مي شود . ( م825 )

271سعي بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود . ( م828 )

272پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا مرتبه دوّم به حساب مي آيد ؛ بنابراين شَوْطِ ^{( 1 )} هفتم سعي بر مروه ختم مي شود . ( م827 )

273نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بر صفا و مروه و در بين آنها ^{( 2 )} جايز است و اگر در بين سعي باشد ، بايد از همانجا

1 ـ شوط : در لغت به معناي نهايت دويدن تا هدف و در اين جا به معناي يك باردور زدن اطراف كعبه ويك بارفاصله صفاتامروه ، يامروه تاصفا مي باشد .

2 ـ آية اللهبهجت : احتياط آن است كه بدون عذر بين صفا و مروه ننشيند .

آيات عظامتبريزي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : بنا بر احتياط واجب بايد به مقداري نباشد كه موالات عرفيّه به هم بخورد .

كه سعي را قطع كرده ، ادامه دهد . ( م838 )

274سعي بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود ، گرچه احتياط مستحب است ، بنابراين زن حائض نيز بايد سعي را خودش بجا آورد . ( م831 )

275سعي در طبقه دوّم و در پشت بام چون بالاتر از دو كوه مي باشد ، اشكال دارد . ^{( 1 )} ( م876 )

276در سعي ، وقتي كه به طرف مروه مي رود واجب است رو به مروه و وقتي كه به طرف صفا مي رود ، رو به صفا باشد ، پس اگر عقب عقب برود ، يا به پهلو به طرف صفا يا مروه برود ، باطل است ، ولي نگاه كردن به چپ و راست و گاهي به پشت سر مثلا براي آنكه ببيند همراهان او مي آيند يا نه اشكال ندارد . ^{( 2 )} ( م837 )

277تأخير انداختن سعي و فاصله زياد بين نماز طواف و سعي ؛ مثلا براي برطرف شدن خستگي يا تمام شدن طواف دوستان ، اشكال ندارد ولي تأخير انداختن سعي به روز بعد ، بدون عذر جايز نيست . ^{( 3 )} ( م839 و 840 )

1 ـ آية الله بهجت : اگر احراز شود كه سعي بين صفا و مروه واقع مي شود كفايت مي كند .

2 ـ آية الله صافي : در صورتي كه توقف كند و نگاه كند يا صورت و سينه و شانه ها در حال رفتن به مروه به طرف مروه و در حال رفتن به صفا به طرف مروه باشد اشكال ندارد .

3 ـ آية اللهمكارم : ولي اگر تأخير انداخت ، سعي او باطل نخواهد شد ، هرچند گناه كرده است .

آية اللهتبريزي : اگر تأخير انداخت گناه نكرده است ولي بايد طواف و نماز را اعاده كند .

278اگر شخصي متوجه شود كه سعي را از مروه شروع

كرده ، بايد سعي را دوباره انجام دهد و اگر تقصير نكرده ، تقصير كند . ^{( 1 )} ( م858 )

279محل سعي مسجد نيست ، بنابراين كسي كه نبايد به مسجدالحرام برود ، مانند زن حائض ، مي تواند به محل سعي برود و سعي را نيز بايد خودش بجا آورد . با مراعات ترتيب بين طواف و نماز طواف و سعي . ( م862 )

280در قسمتي ^{( 2 )} از سعي كه مردان هَرْوَلَهْ مي كنند ؛ يعني كمي تندتر مي روند ، اين عمل تنها بر مردان مستحب است و براي بانوان مستحب نمي باشد . ( مناسك ، ص355 )

1 ـ آيات عظام صافي ، سيستاني ، تبريزي : اگر تقصير هم كرده باشد بايد دوباره تقصير كند .

آية الله فاضل : اگر با اعتقاد صحت تقصير كرده ، تقصير اعاده ندارد ، مگر از باب احتياط و در غير اين صورت بايد تقصير را اعاده كند .

آية الله مكارم : اگر آن دور را كه از مروه شروع كرده ناديده بگيرد و بقيه را تكميل كند ، صحيح است .

2 آن قسمت ، امروزه با خط و چراغ سبزرنگ معين شده است كه در سابق حدّ فاصل بين بازار عطاران و مناره ميانه بوده است .

كم و زياد كردن سعي

* زياد كردن سعي

281اگر عمداً بيش از هفت شوط سعي كند ، باطل است . ( م843 )

282اگر سهواً بيش از هفت شوط بجا آورد ، سعي صحيح

است و اگر در بين سعي متوجه شود ، بهتر است از همانجا رها كند گرچه مي تواند هفت دور دوّم را نيز تكميل كند . ^{( 1 )} ( م844 )

* كم كردن سعي

283اگر سهواً سعي را كمتر از هفت شوط بجا آورد ، هر وقت يادش بيايد واجب است آن را تمام كند ^{( 2 )} و اگر از مكه رفته است در صورتي كه مشقّت نداشته باشد ، بايد برگردد و اگر نمي تواند

1 ـ آية الله سيستاني ، آية الله بهجت : اگر زيادي ، يك شوط ( آية الله سيستاني : يا بيشتر ) باشد مستحب است آن را به هفت برساند .

2 ـ آية اللهسيستاني : اگر پس از گذشتن زمان سعي يادش بيايد ، مثلا در عرفات يادش بيايد سعي عمره ناقص بوده ، بنا بر احتياط واجب ، بايد كمبود را جبران و سپس سعي را از سر بگيرد .

آية اللهفاضل : چنانچه قبل از تمام كردن شوط چهارم باشد ، بنابر احتياط واجب ، سعي را از سر بگيرد ، ولي اگر شوط چهارم را تمام كرده است واجب است آن را تمام كند .

برگردد ، بايد براي اتمام سعي ، نايب بگيرد . ( م845 )

284اگر مقدار فراموش شده بيش از سه شوط است ؛ يعني

كمتر از چهار شوط سعي بجا آورده ، احتياط مستحب ^{( 1 )} است ، همان سعي را تمام كند و هفت شوط ديگر بجا آورد ، مگر آن كه مقدار

سعي انجام شده كمتر از يك شوط باشد كه در اين صورت احتياط واجب است كه سعي را به طور كامل دوباره انجام دهد . ^{( 2 )} ( م846 )

1 ـ آية اللهفاضل : بنا بر احتياط واجب ، سعي را از سر بگيرد .

آية اللهبهجت : اگر كمبود سعي از روي فراموشي و بعد از شوط چهارم بوده ، واجب است باقي را هر وقت يادش آمد ، هرچند بعد از تمام شدن اعمال حج ، تدارك كند و در صورتي كه خودش نتواند تدارك كند يا سخت باشد واجب است نايب بگيرد و اگر كمبودش پيش از شوط چهارم و از روي فراموشي بوده ، احتياط اين است كه خودش يك سعي كامل بجا آورد و در صورت دشواري آن ، نايب بگيرد .

آية اللهتبريزي : اگر سعي انجام شده كمتر از چهار شوط نباشد ، واجب است بقيه را هر وقت يادش آمد بجا آورد ، و اگر خودش نتواند بجا آورد يا مشقّت داشته باشد ، واجب است نايب بگيرد و در اين صورت احتياط اين است كه نايب يك سعي كامل بجا آورد به نيّت اين كه هرچه بر عهده منوب عنه مي باشد ـ انجام بقيه سعي يا از سر گرفتن آن ـ و اگر كمبود سعي بيش از سه شوط باشد ، احتياط آن است كه خودش يك سعي كامل به قصد اين كه اگر وظيفه ام اتمام همان سعي است ، اتمام باشد و اگر از سر گرفتن سعي باشد ، يك سعي كامل باشد بجا آورد .

2 ـ آية الله فاضل : در دو صورت احتياطواجب آن است كه سعي راازسر بگيرد .

شكيّات سعي

* شك در تعداد شوطها

285اگر در بين سعي در تعداد دورها شك كند ، مسأله دو صورت دارد :

الف : شك بين هفت و بيشتر :

1 ـ قبل از پايان دور ؤسعي باطل است .

2 ـ بعد از پايان دور ؤ اعتنا نكند .

ب : شك بين هفت و كمتر و عددهاي كمتر از هفت ؛ مثلا شك دارد سه شوط بجا آورده يا پنج شوط ؤ سعي باطل است .

* 286و اگر پس از سعي در تعداد دورها شك كند ، اين مسأله نيز دو صورت دارد : ^{( 1 )}

الف : قبل از تقصير :

1 ـ شك بين هفت و بيشتر از هفت ؤ اين شك اعتبار ندارد و سعي صحيح است .

1 ـ آية اللهصافي : اگر بعد از منصرف شدن از سعي ، در تعداد دورها شك كند ، به شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است ، لكن اگر احتمال مي دهد كه كمتر از هفت مرتبه سعي كرده احتياط آن است كه دوباره سعي كند .

آية اللهسيستاني : اگر احتمال زياد بودن آنها را بدهد بنا بر صحت بگذارد واگر احتمال كم بودن آنهارا مي دهددرصورتي كه شك اوقبل ازبهم خوردن موالات باشد ، سعي باطل است وبنابر احتياط اگر بعد باشد نيز باطل است .

2 ـ شك بين هفت و كمتر از آن ؤ كمبود احتمالي را بجاآورد و سعي صحيح است .

ب : پس از تقصير ؤ به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است . ^{( 1 )} ( م850 و 852 )

* شك در صحّت سعي

287اگر بعد از فارغ شدن از سعي يا هر دوري از آن شك كند كه دُرست بجا آورده يا نه ، به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است و همينطور اگر در بين رفت و آمد شك كند كه جزء پيش از آن صحيح بوده يا نه ، اعتنا نكند . ( م851 )

مستحبات سعي

288مستحب است سعي را پياده بجا آورد .

وآنگاه كه از صفا مي آيد وقتي به محل هروله ^{( 2 )} رسيد بگويد :

« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ ، وَاللهُ أكْبَرُ ، وَصَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّد وَأَهْلِ بَيْتِهِ ، أَللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ ، إِنَّكَ

أَنْتَ الاَْعَزُّ الأجَلُّ الأَكْرَمُ ، وَاهْدِنيلِلَّتيهِيَ أَقْوَمُ ، اَللَّهُمَّ إِنَّ

1 ـ آية الله تبريزي : شك در تعداد شوطهاي سعي ، سعي را باطل مي كند .

2 به مسأله 287 مراجعه شود .

عَمَليضَعيفٌ ، فَضاعِفْهُ ليوَتَقَبَّلْهُ مِنّي ، أَللَّهُمَّ لَكَ سَعْيي ، وَبِكَ حَوْليوَقُوَّتي ، تَقَبَّلْ مِنّيعَمَلييامَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقينَ » .

و همين كه از محل هَروَله گذشت بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالنَّعْماءِ وَالْجُودِ ، اغْفِرْ ليذنُوبي ، اِنَّهُ لا يَغْفِرُ الـذّنُوبَ اِلاّ أَنْتَ » .

و هنگامي كه به مروه رسيد بالاي آن برود و آنچه را كه در صفا گفته شد بجا آورد و بخواند دعاهاي آنجا را به ترتيبي كه بيان شد .

و پس از آن بگويد :

« أَللَّهُمَّ يا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ ، يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ ، يا مَنْ يُعْطيعَلَي الْعَفْوِ ، يا مَنْ يَعْفُو عَلَي الْعَفْوِ ، يا رَبَّ الْعَفْوِ ، اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ » .

و مستحب است در گريه كردن كوشش كند و خود را به گريه وادارد و در حال سعي دعا بسيار كند و بخواند اين دعا را :

« أَللَّهُمَّ إِنِّيأَسْأَ لُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ عَلي كُلِّ حال ، وَصِدْقَ النِّيَّةِ فيالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ » .

تقصير

289پس از سعي بايد تقصير كند ؛ يعني قدري از ناخن يا موي سر خود را بچيند و احتياط مستحب ^{( 1 )} است به چيدن ناخن اكتفا نكند بلكه قدري از مو را نيز بچيند كه با اين عمل ، اعمال عمره تمتّع به پايان مي رسد . ( م888 )

290پس از تقصير ، هرچه به واسطه احرام بر انسان حرام شده بود ، حلال مي شود . ( م893 )

291تقصير نيز مانند ساير اعمال عمره و حج ، از عبادات است و بايد به قصد اطاعت دستور خداوند و بدون هرگونه ريا و خودنمايي انجام شود . ( م889 )

زمان تقصير

292زمان تقصير ، بعد از سعي است ، گرچه لازم نيست فوراً

1 ـ آية اللهمكارم : احتياط واجب است .

آية اللهسيستاني : بنابر احتياط واجب به چيدن ناخن اكتفا نكند و اگر خواست ناخن بگيرد پس از كوتاه كردن مو باشد .

تقصير كند ، ولي تا وقتي كه تقصير نكرده است ، هيچ يك از

محرمات احرام بر او حلال نمي شود ، و پايان آن نيز وقتي است كه بتواند محرم شود به احرام حج و به وقوف در عرفات ( ظهر روز نهم ذي حجه ) برسد . ( م890 و 891 )

مكان تقصير

293تقصير مكان معيني ندارد ، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از سعي در مكان مروه تقصير مي كنند . ( س898 و 904 )

( بانوان اگر در جايي كه مردان نامحرم حضور دارند تقصير مي كنند ، مواظب باشند ، نامحرم موي آنها را نبيند )

چند مسأله :

294در تقصير ، كندن مو كافي نيست . بلكه بايد مو را بچيند و كوتاه كند به هر وسيله اي كه باشد ، با قيچي ، ناخن گير يا وسيله اي ديگر . ( م894 )

295كسي كه خودش تقصير نكرده ، نمي تواند موي شخص ديگري را بچيند ولي چيدن ناخن اشكال ندارد . ( م1146 )

296با تقصير ، اعمال عمره تمتع به پايان مي رسد و طواف نساء واجب نيست . ( م892 )

اكنون جهت يادآوري و يادسپاري ، خلاصه اعمال عمره تمتّع را همراه با مسيري كه حجّاج براي انجام اين اعمال مي پيمايند ، مي آوريم :

سير اعمال عمره تمتّع

1 ـ به ميقات ؛ مثلامسجد شجره يا جُحفه مي روند براي احرام ؛

2 ـ سپس به مسجد الحرام ، براي انجام طواف و نماز طواف ؛

3 ـ بعد از آن به راهرو بين صفا و مروه براي انجام سعي ؛

4 ـ بعد از آن تقصير مي كنند و اعمال عمره تمتّع تمام مي شود ( تقصير مكان معيني ندارد ) .