لباس طواف كننده
201بنابر احتياط واجب بانوان بايد در طواف ، تمام بدن را
بپوشانند ، بجز صورت به مقداري كه در وضو شسته مي شود و دست ها تا مچ ، بنابراين ، فرق پوشش بدن در نماز با طواف در اين است كه چنانچه نامحرمي نبيند ، مي توانند پاها را در نماز نپوشانند ولي در طواف پوشاندن پاها نيز مانند ساير قسمت هاي بدن لازم است . ( مناسك ، پنجم از شرايط طواف و س754 )
202لباس طواف كننده ، علاوه بر طهارت بايد مباح باشد ( 3 ) و بنا بر احتياط واجب ساير شرايط لباس نمازگزار ( 4 ) را داشته باشد . ( مناسك ، پنجم از شرايط طواف )
3 ـ آيات عظامفاضل ، سيستاني ، بهجت : بنا بر احتياط واجب .
4 شرايط لباس نمازگزار در مسأله 79 گذشت .
* 203اگر با پول خمس نداده لباس تهيّه كند و در طواف و نماز آن را به تن داشته باشد طواف و نمازش صحيح نيست . ( 1 ) ( س 668 )
* شروع و ختم طواف به حجرالأَسود
204طواف را بايد از مقابل گوشه اي از كعبه كه
حَجَرالأَسوَدْ ( 2 ) در آن است آغاز كند و در همان جا به
پايان ببرد . ( 3 ) ( مناسك ، ص230 )
205طواف كننده مي تواند ، قبل از رسيدن به مقابل حجرالاسود نيّت كند كه ابتداي طوافش از مقابل حجرالاسود باشد . ( مناسك ، شرط چهارم طواف ، ص233 )
206در طواف ، بايد همان طوري كه همه مسلمانان طواف
1 ـ آيات عظام : سيستاني ، تبريزي ، صافي ، بهجت : اگر همان طور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد يعني لباس را كه خريده قيمت آن را به فروشنده بدهكار شده و با آن پول بدهي خود را مي پردازد كفايت مي كند .
آية الله فاضل :
ولي در همين فرض چنانچه بداند پول از درآمد همان سال است و در همان سال خرج شود ، خمس واجب نيست .
2 حجرالاسود كه سنگي است بيضي شكل و سياه رنگ در گوشه شرقي ديوار كعبه ، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است .
3 هم اكنون مقابل حجرالاسود از كنار كعبه تا آخر صحن مسجدالحرام ، خط سياهي كشيده شده است كه افراد مي توانند هنگام رسيدن به همان خط ، طواف را آغاز و به همان جا ختم كنند .
مي كنند ، از مقابل حجرالاسود ، بدون دقت هاي اهل وسوسه
طواف را شروع كند و در هر دور لازم نيست مقابل حجرالاسود توقف كند . ( م578 )
207گاهي ديده مي شود كه اشخاص نا آگاه در هر دور از طواف ، مقابل حجرالاسود مي ايستند و عقب و جلو مي روند تا مطمئن شوند ، مقابل حجرالاسود رسيده اند ، اين كار اشكال دارد و گاهي حرام است . ( م579 )
* رعايت مُوالات
208احتياط واجب آن است كه در طواف موالات بين دورها و اجزاي آن مراعات شود ؛ ( 1 )
يعني به قدري بين آنها فاصله نيندازد كه از صورت يك طواف خارج شود . ( م574 )
* در طرف چپ بودنِ كعبه
209طواف كننده بايد طوري به دور كعبه بگردد كه خانه كعبه
1 ـ آية اللهسيستاني ، آية اللهتبريزي ، مراعات موالات لازم است .
آية اللهبهجت : مراعات موالات لازم است ، مگر در صورت پيش آمدن عذري ، پس از شوط چهارم .
آية الله مكارم : درطواف واجب موالات لازم است و در مستحب شرط نيست .
آية اللهخامنه اي : رعايت موالات بنا بر احتياط واجب لازم است مگر در مورد قطع طواف پس از گذشتن از نيمه آن به خاطر نماز و امثال آن .
در حال طواف در طرف چپ او باشد ؛ يعني همانگونه كه همه
مسلمانان طواف مي كنند ، بنابراين اگر در حال طواف رو به كعبه باشد ، يا عقب عقب برود ، صحيح نيست . ( م ، ص243 )
210در مقابل گوشه هاي كعبه ، هنگام دور زدن ، در طرفي كه حِجر اسماعيل قرار دارد ، اگر در حالي كه به طور متعارف دور مي زند ، شانه چپ از طرف كعبه منحرف شود ، اشكال ندارد . ( 1 ) ( م580 و581 )
211اگر به سبب زيادي جمعيت و مزاحمت طواف كنندگان مقداري از دور زدن ، خلاف متعارف شد ؛ مثلا رو به كعبه حركت كرد ، يا پشتش به طرف كعبه واقع شد ، يا عقب عقب طواف كرد ، بايد آن مقدار را جبران كند و از سر بگيرد . ( 2 ) ( م584 )
* وارد نشدن در حِجر اسماعيل ( عليه السلام )
212حجر اسماعيل ، فضايي است بين كعبه و ديواري
1 ـ آية اللهتبريزي : خانه خدا در تمام حالت هاي طواف بايد در طرف چپ باشد ، پس اگر مقداري اين چنين نبود ، آن مقدار ، از طواف شمرده نمي شود .
آية اللهمكارم : بهتر است به جاي اين گونه كارهاي غيرمتعارف ؛ مانند همه مسلمين طواف كند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند راز و نياز كند .
2 ـ آية اللهسيستاني : اگر بر اثر ازدحام جمعيت نتواند برگردد ، و آن مقدار را جبران كند ، مي تواند بدون قصد طواف برود و از همانجا شوط را كاملا اعاده كند .
نيمدايره ، كه از زاويه شمالي تا زاويه غربي كعبه امتداد دارد ، و
طواف كننده بايد به دور آن نيز بگردد ؛ يعني در حال طواف ، داخل حِجر نرود . ( مناسك ، ص244 )
213اگر طواف كننده ، دور حجر اسماعيل نگردد و از داخل آن طواف كند ، طوافش باطل است ، و بايد دوباره طواف كند . ( م587 )
214اگر در بعضي از دورها ، داخل حجر طواف كرد ، احتياط واجب آن است كه آن دور را از سر بگيرد ( 1 ) و احتياط مستحب است طواف را نيز اعاده كند . ( م590 )
215در حال طواف دست گذاشتن بر ديوار حجر اسماعيل ( عليه السلام ) جايز است ( 2 ) و به طواف ضرر نمي رساند ، ولي احتياط مستحب است دست نگذارند . ( م600 )
* مراعات فاصله در طواف
216طواف كننده ، در تمام اطراف كعبه بايد در محدوده فاصله
1 ـ آيات عظامصافي ، فاضل ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت ، مكارم : بايد آن دور را دوباره انجام دهد . آية اللهصافي و احتياط آن است كه تمام طواف را نيز دوباره انجام دهد .
آية الله خامنه اي : واجب است آن دور را از سر بگيرد و اگر بدون اعاده اين دور به طواف ادامه داد ، طواف او باطل است و واجب است آن را از سر بگيرد .
2 ـ آيات عظام فاضل ، بهجت : بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده كند .
بين كعبه و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) كه حدود 13 متر ( 5/26 ذراع ) مي باشد ، طواف كند ( 1 ) بنابراين ، درطرف حجراسماعيل ( عليه السلام )
اين فاصله كم مي شود و حدود 5/6 ذراع باقي مي ماند . ( 2 ) ( مناسك ، ص246 و م592 و 595 )
217اگر انسان بر اثر بيماري يا پيري ، يا زيادي جمعيت نتواند در اين محدوده طواف كند ، طواف در خارج اين حدّ اشكال ندارد ، ولي هرچه بتواند نزديكتر به كعبه طواف كند ، بايد چنين كند . ( م638 )
1 ـ آيات عظامخامنه اي ، مكارم ، صافي ، سيستاني : مراعات اين فاصله واجب نيست و طواف خارج اين محدوده نيز صحيح است ، هرچند بهتر است در همين محدوده طواف كند .
آية اللهصافي : اضافه كرده اند : تا جايي كه جمعيت طواف كننده متصل به يكديگر مشغول طوافند ، صحيح است .
آية اللهبهجت : براي كساني كه نتوانند در اين محدوده طواف كنند يا مشقّت داشته باشد ، در فاصله بيشتر نيز صحيح است .
آية اللهتبريزي : در صورت امكان ، بنا بر احتياط طواف بايد در همين محدوده باشد ولي در موارد ازدحام جمعيت ، طواف در خارج اين محدوده هم كافي است .
آية الله فاضل :
چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند ، طواف در خارج از اين محدوده با رعايت الاقرب فالاقرب صحيح است .
2 ـ آية اللهفاضل : در طرف حجر اسماعيل فاصله از ديوار حجر حساب مي شود و فاصله در آن طرف نيز كم نمي شود ولي احتياط مستحب است كه در آن طرف در محدوده 5/6 زراع طواف كند .
* بيرون بودن از كعبه
218امروزه در حال طواف امكان وارد شدن به كعبه براي مردم وجود ندارد ولي در كنار ديوار كعبه يك پيش آمدگي ( 1 ) وجود
دارد ، كه فضاي بالاي آن جزو كعبه حساب مي شود ، يعني مساحت
كعبه از لبه آن پيش آمدگي است ، نه از ديوار ، لذا اگر كسي در حال طواف روي آن راه برود ، باطل است . ( 2 ) ( م597 و 598 )
219دست گذاشتن به ديوار كعبه ، در حال طواف ، جايز است
و به طواف ضرر نمي رساند ، گرچه احتياط مستحب است در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد دست به ديوار كعبه نگذارد . ( 3 ) ( م599 )
* هفت دور طواف كردن
220طواف خانه خدا بايد هفت دور باشد ، نه كمتر و نه بيشتر .
( هفتم از شرايط طواف )
* 221اگر كسي طواف را از روي عمد و با توجه ، كمتر يا بيشتر از هفت دور بجا آورد باطل است . ( 4 ) ( م601 )
1 اين پيش آمدگي را « شاذَرْوان » مي گويند .
2 ـ آية اللهتبريزي : و احتياط اين است كه آن مقدار را تدارك كند و طواف خود را تمام ، سپس طواف را اعاده نمايد .
3 ـ آيات عظام صافي ، فاضل ، بهجت : بنا بر احتياط واجب در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد جايز نيست و بايد همان قسمتي كه در حال طواف است به كعبه گذاشته ، دوباره انجام دهد .
4 ـ آية اللهتبريزي : بنا بر احتياط ، طوافش باطل است .
* 222اگر كسي ، طواف را از روي جهل يا اشتباه و غفلت ، كمتر يا بيشتر از هفت دور بجا آورد ، بنا بر احتياط واجب ، باطل است . ( 1 ) ( م601 )
223اگر بعد از طواف واجب ، كه هفت دور است به خيال آنكه يك دور نيز مستحبي جداگانه است ، هشت دور بجا آورد ، طوافش صحيح است . ( م605 )
قطع طواف
224رها كردن طواف واجب بدون عذر مكروه است ، ( 2 ) بلكه احتياط مستحب آن است كه رها نكند ، به طوري كه بقيه را انجام ندهد تا موالات به هم بخورد . ( م615 )
225رها كردن طواف مستحبي اشكال ندارد . ( م615 )
* 226اگر طواف واجب را بدون عذر قطع كند وظيفه اش بدين شرح است :
1 ـ آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، فاضل ، بهجت : اگر به هفت دور تمام كند اعاده طواف لازم نيست .
2 ـ آية اللهصافي : قطع طواف واجب بدون عذر جايز نيست .
آية اللهمكارم ، آية اللهبهجت : بنا بر احتياط واجب قطع نكند .
آية اللهسيستاني : قطع طواف جايز است ، مطلقاً .
آية الله خامنه اي : قطع طواف مانع ندارد ، اگرچه احتياط مستحب قطع نكردن طواف واجب است به نحوي كه موالات عرفيه به هم بخورد .
* هنوز موالات بهم نخورده است ر اگر برگردد و طواف را تمام كند صحيح است .
* موالات به هم خورده است :
1 ـ قبل از تكميل دور چهارم ( 1 ) قطع كرده استرباطل است .
2 ـ پس از تكميل دور چهارم قطع كرده است ر بنا بر احتياط واجب بايد طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد . ( 2 ) ( م616 و 617 )
227براي رسيدن به نماز جماعت يا رسيدن به وقت فضيلت نماز واجب ، مستحب است طواف را قطع كند و از هر جا قطع كرد از همانجا بعد از نماز اتمام كند ، ( 3 ) وصحيح است ، هرچنداحتياط مستحب است كه اگر قبل از تمام شدن دور چهارم آن را رها كرده ، طواف را از سر بگيرد . ( م621 )
1 ـ آية الله تبريزي : قبل از نصف طواف ( 5/3دور ) در اين فرضوفرض بعدي .
آية اللهبهجت : هرچند پس از شوط چهارم قطع كرده باشد ، بايد طواف را دوباره انجام دهد .
2 ـ آية الله مكارم : تمام كردن آن طواف لازم نيست ، بلكه بايد دوباره انجام دهد .
آية الله فاضل : احتياط مستحب است .
3 ـ آية اللهبهجت : اگر موالات بهم نخورده باشد و اگر بهم بخورد و قبل از تكميل دور چهارم آن را رها كرده باشد ، احتياط آن است كه طواف را كامل كند و دوباره از سربگيرد .
نشستن و استراحت كردن در حال طواف
228نشستن و استراحت كردن در بين طواف ، به دو شرط اشكال ندارد :
* زياد طول ندهد كه مُوالات طواف بهم بخورد .
* از همانجا كه طواف را رها كرده و نشسته يا استراحت كرده ادامه دهد و تمام كند . ( م636 )
229اگر در بين طواف ، براي رفع خستگي و استراحت بنشيند يا دراز بكشد و آنقدر طول دهد كه موالات بهم بخورد . ( 1 ) احتياط آن است كه پس از اتمام ( 2 ) آن طواف ، دوباره انجام دهد . ( همان )
شكيّات طواف
زائران محترم سعي كنند ، در حال طواف از هر كاري كه سبب حواس پرتي و شك و وسوسه است بپرهيزند و تعداد دورهاي
طواف را نگه دارند ، چون اگر در تعداد دورهاي طواف شك كنند در اكثر موارد طواف باطل است و بايد طواف را دوباره انجام دهند .
1 ـ آية الله سيستاني ، آية الله تبريزي : در اين صورت ، طوافش باطل است و بايد از نو شروع كند .
2 ـ آية اللهمكارم : اتمام آن طواف لازم نيست .
آية اللهخامنه اي : ولي اگر بعد از نصف دور چهارم باشد اتمام همان طواف كافي است .
230اگر در حال طواف ، شك بين تعداد دورهاي طواف پيش
آيد كه عدد هفت در كار نباشد ؛ مثلا شك كند دور پنجم است يا ششم ، چهارم است يا پنجم ، سوم است يا چهارم ، طواف باطل است . ( م626 )
231اگر شك بين هفت و كمتر از آن پيش آيد ؛ مثلا شك بين ششم و هفتم يا پنجم و هفتم ، طواف باطل است . ( 1 ) ( م626 )
232اگر شك بين هفت و بيشتر از آن پيش آيد ، مثلا شك بين هفتم و هشتم ، اگر در وسط دور باشد ، طواف باطل است ( 2 )
ولي اگر به حجرالاسود رسيده باشد ؛ يعني دور را به پايان
برده و شك كند طوافش هفت دور بود يا هشت دور ، طواف
صحيح است . ( م624 و625 )
233 در اين موارد نيز به شك اعتنا نمي شود :
* * بعد از اتمام طواف و انصراف از آن ؛ مثلا پس از شروع
1 ـ آية اللهمكارم : بنا بر احتياط واجب ، طوافش باطل است .
آية الله سيستاني :
بنابر احتياط واجب ، طواف را اعاده كند .
2 ـ آية اللهفاضل ، آية اللهمكارم : آن دور را تمام كند و طوافش صحيح است .
آية الله بهجت :
بنابر احتياط طوافش باطل است .
آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : طوافش باطل است و احتياطاً به قصد رجاء ، آن دور را به پايان ببرد و طواف را اعاده كند .
آية اللهصافي : ليكن احتياط آن است كه نماز طواف را بخواند و طواف و نمازش را دوباره انجام دهد .
نماز طواف شك كند كه هفت دور بجا آورده يا بيشتر .
* بعد از اتمام طواف و انصراف از آن ، شك كند كه هفت دور بجا آورده يا كمتر ( 1 ) ولي در اين مورد احتياط آن است كه طواف را دوباره انجام دهد .
* پس از اتمام تمام يا جزئي از آن شك كند صحيح بجا آورده يا نه ، مثلا شك مي كند جمعيت او را هل دادند يا نه ، يا شانه چپش از كعبه منحرف شد يا نه .
* * كسي كه در طواف زياد شك مي كند ( كثيرالشك ) به شك خود اعتنا نكند ( 2 ) و احتياط آن است كسي را
وادار كند كه تعداد دورها را بشمارد . ( م622 و 623 و 628 )
234گمان در عدد دورها حكم شك را دارد ؛ ( 3 ) يعني اگر مثلا گمان كند دور ششم طواف است ولي نمي داند پنجم است يا ششم ، مانند كسي است كه شك بين شش و هفت دارد و طوافش باطل است . ( م629 )
1 ـ آية اللهتبريزي : در اين صورت طواف باطل است ، مگر اين كه پس از وارد شدن در نمازطواف شك كند ، كه در اين صورت به شك خود اعتنا نمي كند .
آية اللهسيستاني : اگر در عدد شوطها يا در صحّت آنها بعد از تمام شدن طواف يا بعد از تجاوز از محل شك كند ، نبايد به شك خود اعتنا نمايد ؛ مثلا پس از به هم خوردن موالات يا بعد از وارد شدن در نماز طواف شك كند .
2 ـ آية اللهمكارم : و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد .
3 ـ آية اللهبهجت : حكم گمان در نماز را دارد .
ترك طواف
235اگر كسي عمداً طواف را انجام ندهد تا وقت بگذرد ( 1 ) عمره او باطل است ، چه حكم را بداند يا نداند . ( 2 ) ( م532 )
236اگر سهواً طواف را ترك كند ، ( 3 ) هر وقت باشد ، بايد انجام دهد ، حتّي اگر به محل خود برگشته باشد ( 4 ) و اگر نتواند خودش به مكه برگردد و انجام دهد يا مشقّت داشته باشد ، بايد شخص مورد اطميناني را نايب بگيرد تا برايش طواف كند . ( 5 ) ( م535 )
237اگر در بين سعيِ صفا و مروه يادش بيايد كه طواف را بجا نياورده ، بايد سعي را رها كند و طواف را بجا آورد و پس از آن
1 وقت عمره تمتع در مسأله 46 گذشت .
2 ـ آية اللهبهجت : بنا بر احتياط بايد يك شتر ذبح كند .
آية اللهسيستاني : بنا بر احتياط ، جاهل به حكم بايد يك شتر كفاره بدهد .
3 ـ آية اللهسيستاني : يا آن را به طور صحيح انجام نداده باشد .
4 ـ آية اللهفاضل : و سعي را نيز بنا بر احتياط اعاده كند .
آية اللهتبريزي : اگر قبل از گذشتن وقت يادش بيايد بايد تا وقت نگذشته ، بجا آورد .
5 ـ آية اللهمكارم : در اين مدت چيزي بر او حرام نيست و احتياط آن است كه يك گوسفند قرباني به مكّه بفرستد و اگر فرستادن به مكه ممكن نيست ، در محل خود ذبح كند .
سعي را دوباره انجام دهد . ( 1 ) ( م630 )
238اگر در بين سعي ، يادش بيايد كه طواف را ناقص بجا آورده ؛ مثلا شش دور طواف كرده است ، بايد سعي را رها كند و بقيه طواف را بجا آورد . و سپس بقيه سعي را انجام دهد . و احتياط مستحب ( 2 ) است كه اگر مقدار انجام شده طواف يا سعي ، كمتر از چهار شوط است ، پس از اتمام ، دوباره آن را انجام دهد . ( م631 )
239اگر پس از انجام سعي ، متوجه شود ، طواف را بجا نياورده است ، بنا بر احتياط واجب ( 3 )
بايد پس از طواف و نماز طواف ، سعي
را دوباره انجام دهد .
1 ـ آية الله صافي : اگر پس از شوط چهارم سعي متوجه شود ، سعي را قطع كند و بعد از انجام طواف ، سعي را اتمام و به احتياط واجب آن را اعاده كند .
2 ـ آية اللهسيستاني : در صورتي كه موالات به هم خورده باشد ، احتياط واجب است اينگونه عمل كند .
آية اللهبهجت : احتياط آن است كه طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد .
آيات عظاممكارم ، فاضل ، تبريزي : اين احتياط ترك نشود ( تبريزي ) و همچنين نسبت به سعي ، ولي اگر سعي فراموش شده يك شوط باشد ، اعاده لازم نيست .
3 ـ آيات عظامفاضل ، خامنه اي ، سيستاني : بايد سعي را دوباره انجام دهد . ( آية الله سيستاني ) مگر در صورتي كه وقت آن گذشته باشد ؛ مثلا در وقوف عرفات متوجه شود ، طواف عمره تمتع را بجا نياورده است ، كه در اين صورت اعاده سعي ، لازم نيست گرچه بهتر است .
آية الله مكارم : اين احتياط در مورد سعي ، مستحب است .
احكام طواف
240نگاه كردن به راست و چپ در حال طواف ، حتي برگرداندن صورت به عقب اشكال ندارد ، ( 1 )
ولي بايد كعبه در سمت چپ او باشد . ( م635 و ص232 )
241اگر در طواف خانه خدا ؛ مثلا در چند قدم از طواف اشكالي پيش آمد ، مثل اين كه بر اثر ازدحام جمعيت ، بي اختيار
برود ، همان مقدار را بايد از سربگيرد و اگر از حجرالاسود به قصد طواف شروع كند ، اشكال دارد . ( 2 ) ( م585 ، 639 و 640 )
1 ـ آية اللهسيستاني : احتياط واجب آن است كه به حدّي رو نگرداند كه بتواند مقداري از پشت سر را نگاه كند .
آية اللهبهجت : اگر در حال حركت نباشد و اگر هم باشد ولي از خط منحرف نشود اشكال ندارد .
2 ـ آيات عظام خامنه اي ، مكارم : از اوّل نيّت مي كند كه خود را در وسط جمعيت قرار دهد و طواف كند هرچند او را ببرند ، بنابراين اعاده لازم نيست .
آية اللهبهجت : اگر بتواند برگردد و از همانجا طوافش را ادامه دهد ، بايد اين كار را بكند وگرنه ، بدون نيّت دور مي زند تا به محلي كه اشكال پيش آمده برسد تا از همانجا طواف را ادامه دهد .
آيات عظام فاضل ، سيستاني : اگر نتواند برگردد و جبران كند مي تواند ، بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن دور را از سربگيرد .
آية اللهتبريزي : صِرف بردن جمعيت ، موجب بطلان طواف نمي شود ، مادامي كه ساير شرايط موجود باشد .
242انسان در طواف ، مي تواند ، آهسته يا تند برود يا بدود و مي تواند پياده يا سواره ؛ مثلا با ويلچر ، ( به شرطي كه ويلچر را خودش براند ) طواف كند ، ولي بهتر است نه تند ، نه كند برود و پياده طواف كند . ( م586 )
طواف مستحب
243يكي از اعمال مستحب در مكّه معظمه طواف كعبه است . ( م547 )
244طواف مستحب با طواف واجب فرقي ندارد ولي در اين طواف ، طهارت شرط نيست ؛ يعني بدون وضو و با لباس نجس نيز صحيح است و بجا آوردن نماز آن نيز مستحب است . ( م547 )
245نماز طواف مستحب ، لازم نيست نزد مقام ابراهيم ( عليه السلام ) خوانده شود ، بلكه هرجاي مسجدالحرام بخواند كافي است ، به خصوص در مواقع ازدحام مناسب است مراعات كساني را كه طواف واجب دارند نموده و پشت مقام ابراهيم ، نماز طواف مستحب نخوانند . ( م781 )
246اگر در تعداد دورهاي طواف مستحب ، شك كند ، بنا بر
كمتر بگذارد و طواف صحيح است . ( م627 ) 247طواف مستحب را نيز مانند طواف واجب ، بايد در محدوده مقام ابراهيم و خانه كعبه بجا آورد . ( 1 )
( مناسك ، ص 234 ، پنجم از واجبات طواف )
248در موارد زير بنابر احتياط واجب نبايد طواف مستحبي بجاي آورند :
* * پس از احرام عمره ، پيش از انجام دادن طواف عمره و بقيه اعمال .
* * پس از احرام حج ، پيش از رفتن به عرفات . ( وقوف به عرفات ) .
* * پس از اعمال مِنا ( 2 ) ، پيش از طواف و حج و بقيه اعمال مكّه ( 3 ) .
1 ـ به حاشيه مسأله 220 مراجعه شود .
2 اعمال منا در ص 164 و اعمال مكه در ص184 خواهد آمد .
3 ـ آية اللهتبريزي : احتياط آن است كه طواف مستحبي بجا نياورد و چنانچه طواف مستحبي انجام داد ، احتياط آن است كه پس از طواف بار ديگر لبيك را دوباره بگويد .
آية اللهصافي ، احتياط مستحب است آن وقت طواف مستحبي بجا نياورد .
آية اللهسيستاني : قبل از طواف عمره و حج اشكال ندارد ولي پس از احرام حج ، قبل از رفتن به عرفات ، بنا بر احتياط واجب ، نبايد طواف مستحبي كند ، و چنانچه طواف نمود ، بنا بر احتياط بعد از طواف ، لبيك ها را دوباره بگويد .
آية اللهبهجت : اشكال ندارد .
249نمي توان هر شوط از طواف را به نيّت يك نفر بجا آورد ، ولي مي تواند هفت شوط طواف را به نيّت چند نفر انجام دهد . ( 1 )
( م769 )
مستحبّات طواف
250مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذكر خدا و تلاوت قرآن باشد . ( م634 )
در حال طواف مستحب است بگويد :
« اَللَّهُمَّ إِنِّيأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِييُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الأَرْضِ وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِيتَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِيدَعاكَ بِهِ مُوسي مِنْ جانِبِ الطُّورِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأَ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ ، وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذي
1 ـ آية الله سيستاني : نيابت در يك شوط نيز صحيح است ، ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يك طواف انجام دهد .
آية الله مكارم : و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يك نفر اهدا كند .
غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد ( صلي الله عليه وآله ) ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ ، وأَتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ » سپس حاجات خود را بطلبد .
و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :
« أَللَّهُمَّ إِنِّيإلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإِنِّيخائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ ، فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِيوَلا تُبَدِّلْ إسْمِي » .
و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد ، و بخواند اين دعا را :
« سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، أَلَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ ، وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ ، وَهذا
مَقامُ الْعائِذِ بِكَ ، الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ ، فَأَعْتِقْنِيوَوَالِدَيَّ ، وَأَهْلِيوَوُلْدِيوَإِخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ ، يا جَوادُ يا كَريمُ » .
و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد :
« أَللَّهُمَّ أَدْخِلْنِيالْجَنَّةَ ، وَأَجِرْنِيمِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ ، وَعافِنِيمِنَ السُّقْمِ وَأَوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ ، وَادْرَأْ عَنِّيشَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالاِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .
و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد :
« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ، ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ ، إِنَّ عَمَلِيضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي ، وَتَقَبَّلْهُ مِنِّيإِنَّكَ أَ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ » .
و چون به ركن يماني برسد دست بردارد و بگويد :
« يا أَللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ ، وَخَالِقَ الْعافِيَةِ ، وَرَازِقَ الْعافِيَةِ ، وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ ، وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ ، والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ ، يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ ، وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ ، وَتَمامَ الْعافِيَةِ ، وَشُكْرَ الْعافِيَةِ فيالدُّنْيا وَالآخِرَةِ ، يا أَرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ » .
پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد :
« اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذيشَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذيبَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً ، أَللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .
و چون ميان ركن يماني و حجرالأسود برسد بگويد :
« رَبَّنا آتِنا فيالدُّنيا حَسَنَةً وَفِيالاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .
مكروهات طواف
251در حال طواف ، سخن گفتن ـ غير از ذكر و دعا و تلاوت قرآن ـ مكروه است . ( م633 )
252شعر خواندن و خنديدن در حال طواف ، مكروه است . ( م633 )
نماز طواف
253پس از طواف عمره تمتّع ، واجب است دو ركعت نماز به نيّت نماز طواف بخواند . ( م773 )
كيفيّت نماز طواف
254احكام اين نماز ، مانند نمازهاي يوميّه است ولي اذان و اقامه ندارد . و پس از حمد هر سوره اي كه بخواهد ـ به جز سوره هاي سجده دار ـ مي تواند بخواند . امّا مستحب است در ركعت اوّل ، پس از حمد ، سوره « قل هوالله احد » و در ركعت دوّم ، پس از حمد ، سوره « قل يا ايها الكافرون » را بخواند . ( م775 و 776 )
زمان نماز طواف
255بنابر احتياط واجب ، ( 1 ) بايد پس از طواف ، نماز طواف را
1 ـ آية اللهتبريزي : بايستي بعد از طواف ، نماز را بخواند به طوري كه در عرف نگويند بين آنها فاصله افتاده است .
آية الله سيستاني : به اين معني كه بين آنها به نظر عرف فاصله اي نباشد
ولي فاصله به مقدار ده دقيقه براي استراحت يا يافتن جاي مناسب و مانند آن اشكال ندارد ولي كاري ديگر مانند نماز قضا ، به احتياط واجب نبايد انجام دهد .
زود بجا آورد ، به طوري كه مردم نگويند ، بين آنها فاصله افتاده است . ( م777 )
مكان نماز طواف
256بنابر احتياط واجب ، ( 1 ) نماز طواف واجب را بايد پشت مقام ابراهيم ( 2 ) بجا آورد ، به طوري كه مقام ابراهيم بين او و
خانه كعبه واقع شود و بهتر است هرچه مي تواند نزديك تر بايستد ( نه به طوري كه مزاحم ديگران باشد ) و اگر به واسطه زيادي
جمعيت نتواند پشت مقام بخواند ، در يكي از دو طرف آن ، نزديك
1 ـ آيات عظامتبريزي ، سيستاني ، خامنه اي ، فاضل : واجب است پشت مقام ابراهيم خوانده شود .
آية اللهمكارم : واجب است نماز طواف را در صورت امكان پشت مقام بخواند .
2 مقام ابراهيم ؛ سنگي است كه حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) هنگام بناي كعبه بر آن مي ايستاد و اثر پاي آن حضرت ـ به معجزه الهي ـ بر آن مانده است و اكنون در مسجدالحرام در فاصله 13 متري كعبه در محفظه اي بلورين با يك ضريح كوچك نگهداري مي شود .
مقام بجا آورد . ( 1 ) ( م778 و 780 )
257نماز طواف مستحب را هر جاي مسجدالحرام بجا آورد كافي است و مناسب است كه در مواقع ازدحام جمعيت ، نماز طواف را پشت مقام ابراهيم نخوانند و مزاحم طواف كنندگان نباشند . ( م781 )
تصحيح نماز
258بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهي را درست انجام دهند ؛ بخصوص كسي كه قصد عمره يا حج دارد ، بايد نماز خود را تصحيح كند تا اين نماز نيز مانند ساير نمازها به طور صحيح خوانده شود . چون گفته اند اگر نماز او درست نباشد ، عمره و حج او باطل است ، ( 2 )
1 ـ آية اللهخامنه اي : كافي است در هر نقطه اي كه بگويند پشت مقام است ، گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند .
آية اللهبهجت : در صورتي كه نتواند پشت مقام بجا آورد و فاصله خيلي زياد باشد ، در يكي از دو طرف آن بجا آورد .
آية اللهتبريزي : در صورتي كه نتواند نزديك مقام بخواند ، بنا بر احتياط در دورتر با مراعات نزديك ترين مكان پشت مقام بخواند .
آية اللهسيستاني : اگر نتواند پشت مقام و نزديك آن بجا آورد ، احتياط واجب است كه در سمت چپ يا راست مقام نزديك آن ، و هم در دورتر ولي پشت مقام بجا آورد .
2 ـ آية الله تبريزي : در صورتي كه در ياد گرفتن نماز صحيح كوتاهي كردهؤ
يا معتقد به صحت قرائت باشد ، و عمداً نماز غير صحيح بخواند حج او نيز باطل است .
آية الله مكارم :
البته دقّت هاي علماي تجويد شرط نيست ، همين اندازه كه عربي صحيح صدق كند ، كافي است .
به علاوه حج بر عهده او مي ماند و محرمات احرام همچنان حرام خواهد بود ، حتي ازدواج كردن نيز بر او حرام است . ( م788 )
259اگر شخصي نتوانست قرائت يا ذكرهاي واجب نماز را ياد بگيرد ، بايد نماز را به هر ترتيبي كه مي تواند خودش بجا آورد و كافي است و اگر ممكن است ، كسي را بگمارد كه نماز را به او تلقين كند ؛ يعني كلمه به كلمه به طور صحيح بخواند تا او هم همراهش بگويد . و احتياط مستحب است كه همانجا ، به شخص عادلي اقتدا كند و نماز طواف را بخواند ، ( 1 ) لكن به نماز جماعت اكتفا نكند ، بلكه خودش نيز بخواند . ( م789 )
1 ـ آية الله خامنه اي : نماز طواف ، به جماعت صحيح نيست ، پس هر طور مي تواند بخواند و احتياطاً نايب هم بگيرد .
آية الله بهجت :
اگر مي تواند بايد به جماعت بخواند .
آية الله سيستاني :
اگر بتواند مقدار زيادي از سوره حمد را به طور صحيح بخواند ، خواندن حمد به همين مقدار كافي است و اگر نتواند به احتياط واجب مقداري از قرآن را كه مي تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر اين را نيز نتواند ، تسبيح بگويد .
آية الله مكارم :
نماز جماعت و گرفتن نايب لزومي ندارد .
آية الله صافي :
نماز طواف را به جماعت بخواند و واجب است خودش نيز به طور فرادي بخواند و اگر نايب هم براي نماز بگيرد ، بهتر و مطابق احتياط است .
ترك نماز طواف
260اگر خواندن نماز طواف را فراموش كند ، و در بين سعي يادش بيايد ، از همانجا سعي را رها كند و برگردد و دو ركعت نماز را بخواند وسپس سعي را از همانجا ( 1 ) ادامه دهد و طواف كند . ( م783 )
261اگر نماز طواف را فراموش كند ، و اعمال پس از آن را انجام دهد ، بايد نماز طواف را بخواند ، ولي لازم نيست اعمال بعدي را دوباره انجام دهد ، گرچه احتياط مستحب است ، دوباره بجاآورد . ( م784 )
شكيات نماز طواف
262اگر انسان در تعداد ركعت هاي نماز طواف شك كند ، نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند . و چنانچه به يك طرف گمان پيدا كند ، واجب است مطابق همان گمان عمل كند و نماز صحيح است . ( م776 )
263اگر در انجام جزئي از اجزاي نماز طواف شك كند ؛ يعني نمي داند آن جزء را به جا آورده است يا نه ، اگر جزء بعدي را شروع نكرده است ؛ يعني هنوز از محل آن جزء نگذشته است ، بايد آن را بجا آورد ، ولي اگر از محل آن گذشته است ، به چنين شكي اعتنا
1 ـ آية اللهصافي : اگر از نصف سعي گذشته است ، اتمام سعي كافي است و چنانچه قبل از نصف سعي يادش بيايد ، همه آن را مجدداً انجام دهد .
آية اللهبهجت : سعي را اعاده كند .
نمي كند و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است ؛ مثلا اگر در ركعت دوّم پس از سجده ، قبل از شروع كردن تشهّد ، شك كند يك سجده به جا آورده يا دو سجده ، بايد يك سجده ديگر بجا آورد ، ولي اگر تشهد را شروع كرده باشد ، لازم نيست سجده ديگري انجام دهد و نماز صحيح است . ( توضيح المسائل ، م1168 )
264اگر در صحّتِ جزئي از نماز طواف شك كند ؛ يعني نمي داند جزئي كه بجا آورد ، صحيح انجام شده يا نه ، بنا مي گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است ؛ مثلا در صحّت كلمه يا آيه اي كه خوانده است شك مي كند ، به شك خود اعتنا نكند . ( همان )
وظيفه حائض نسبت به نماز طواف
265اگر زن ، بعد از طواف عمره تمتّع و قبل از نماز آن يا در بين نماز حائض شود ، بايد فوراً از مسجد خارج شود و در اين فرض ، مسأله دو صورت دارد :
* اگر قبل از گذشتن وقت عمره تمتّع ، از حيض پاك شود ، بايد پس از پاك شدن ، نماز طواف و سعي و تقصير را بجا آورد و عمره او صحيح است .
* اگر زماني از خون پاك مي شود كه وقت انجام عمره تمتّع گذشته ؛ ( مثلا دهم ذي حجه ) ، بايد سعي و تقصير عمره تمتّع را بجاآورد و براي حج تمتّع محرم شود و به عرفات برود و پس از طواف حج يا قبل از آن ( 1 ) نمازطواف عمره تمتّع را بجاآورد . ( س811 )
266اگرزن ، در احرام عمره تمتّع پس از نمازطواف حائض شود ، مشكلي براي اعمال پيش نمي آيد ، هرچند بين سعي حائض شود ، چون در سعي وتقصير ، طهارت شرط نيستومحل سعي جزو مسجد نمي باشد ، بنابراين بايد عمره تمتع را به پايان ببرد . ( س ، 831 و 862 )
وظيفه مستحاضه
267وظيفه مستحاضه ، همانگونه است كه براي طواف در صفحه 91 گذشت .
مستحبّات نماز طواف
268در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت اول سوره توحيد { قُلْ هُوَ الله اَحَدْ } و در ركعت دوم سوره جحد { قُلْ يـا أيّهـا الْكـافِرُونَ } را بخواند ، ( 2 ) و پس از نماز ، حمد و ثناي الهي
1 ـ آية اللهسيستاني : بايد آن را قبل از طواف حج ، قضا كند .
آيات عظام بهجت ، تبريزي ، مكارم : بنا بر احتياط واجب ، بايد قبل از طواف حج ، نماز طواف عمره را قضا كند .
آية اللهصافي : بعد از اعمال مكّه بجا آورد .
2 ـ چون نماز طواف بايد به طور صحيح خوانده شود ، بنابراين توصيه مي شود افرادي كه قرائت صحيح اين سوره را نمي دانند در ركعت دوّم نيز ، همان سوره توحيد ( قل هوالله احد ) را بخوانند .
را به جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد :
« أَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّي ، وَلا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنّي . أَ لْحَمْدُ للهِِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلي نَعْمائِهِ كُلِّها ، حَتي يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إِلي ما يُحِبُّ وَيَرْضي ، أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَتَقَبَّلْ مِنّيوَطَهِّرْ قَلْبِيوَزَكِّ عَمَلي » .
مستحبّات قبل از سعي
269مستحب است پس از نماز طواف ، و پيش از سعي ، قدري از آب زمزم بياشامد و بر سر و پشت و شكم خود بريزد و بگويد :
« أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً ، وَرِزْقاً واسِعاً ، وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم » .
سپس با آرامي دل و بدن ، بالاي صفا رفته و به خانه كعبه نگاه كند و به ركن حجرالأسود رو نمايد و حمد و ثناي الهي را بجاآورد و نعمتهاي الهي را بخاطر بياورد ، و اين ذكرها را بگويد :
« اللهُ اكْبَرُ » هفت مرتبه .
« اَلحَمْدُللهِِ » هفت مرتبه .
« لا اِلهَ اِلاّ اللهُ » هفت مرتبه .
« لا إِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ ، يُحْيِيوَيُمِيْتُ وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي
كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ » سه مرتبه .
پس صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد .
سپس بگويد :
« اَلحَمْدُ للهِِ » صد مرتبه .
« سُبحانَ اللهِ » صد مرتبه .
سعي بين صفا و مروه
270پس از انجام نماز طواف ، بايد هفت مرتبه فاصله بين « صفا » تا « مروه » را كه امروزه به صورت سالني ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد بپيمايد و اين عمل ، سعي ناميده مي شود . ( م825 )
271سعي بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود . ( م828 )
272پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا مرتبه دوّم به حساب مي آيد ؛ بنابراين شَوْطِ ( 1 ) هفتم سعي بر مروه ختم مي شود . ( م827 )
273نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بر صفا و مروه و در بين آنها ( 2 ) جايز است و اگر در بين سعي باشد ، بايد از همانجا
1 ـ شوط : در لغت به معناي نهايت دويدن تا هدف و در اين جا به معناي يك باردور زدن اطراف كعبه ويك بارفاصله صفاتامروه ، يامروه تاصفا مي باشد .
2 ـ آية اللهبهجت : احتياط آن است كه بدون عذر بين صفا و مروه ننشيند .
آيات عظامتبريزي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : بنا بر احتياط واجب بايد به مقداري نباشد كه موالات عرفيّه به هم بخورد .
كه سعي را قطع كرده ، ادامه دهد . ( م838 )
274سعي بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود ، گرچه احتياط مستحب است ، بنابراين زن حائض نيز بايد سعي را خودش بجا آورد . ( م831 )
275سعي در طبقه دوّم و در پشت بام چون بالاتر از دو كوه مي باشد ، اشكال دارد . ( 1 ) ( م876 )
276در سعي ، وقتي كه به طرف مروه مي رود واجب است رو به مروه و وقتي كه به طرف صفا مي رود ، رو به صفا باشد ، پس اگر عقب عقب برود ، يا به پهلو به طرف صفا يا مروه برود ، باطل است ، ولي نگاه كردن به چپ و راست و گاهي به پشت سر مثلا براي آنكه ببيند همراهان او مي آيند يا نه اشكال ندارد . ( 2 ) ( م837 )
277تأخير انداختن سعي و فاصله زياد بين نماز طواف و سعي ؛ مثلا براي برطرف شدن خستگي يا تمام شدن طواف دوستان ، اشكال ندارد ولي تأخير انداختن سعي به روز بعد ، بدون عذر جايز نيست . ( 3 ) ( م839 و 840 )
1 ـ آية الله بهجت : اگر احراز شود كه سعي بين صفا و مروه واقع مي شود كفايت مي كند .
2 ـ آية الله صافي : در صورتي كه توقف كند و نگاه كند يا صورت و سينه و شانه ها در حال رفتن به مروه به طرف مروه و در حال رفتن به صفا به طرف مروه باشد اشكال ندارد .
3 ـ آية اللهمكارم : ولي اگر تأخير انداخت ، سعي او باطل نخواهد شد ، هرچند گناه كرده است .
آية اللهتبريزي : اگر تأخير انداخت گناه نكرده است ولي بايد طواف و نماز را اعاده كند .
278اگر شخصي متوجه شود كه سعي را از مروه شروع
كرده ، بايد سعي را دوباره انجام دهد و اگر تقصير نكرده ، تقصير كند . ( 1 ) ( م858 )
279محل سعي مسجد نيست ، بنابراين كسي كه نبايد به مسجدالحرام برود ، مانند زن حائض ، مي تواند به محل سعي برود و سعي را نيز بايد خودش بجا آورد . با مراعات ترتيب بين طواف و نماز طواف و سعي . ( م862 )
280در قسمتي ( 2 ) از سعي كه مردان هَرْوَلَهْ مي كنند ؛ يعني كمي تندتر مي روند ، اين عمل تنها بر مردان مستحب است و براي بانوان مستحب نمي باشد . ( مناسك ، ص355 )
1 ـ آيات عظام صافي ، سيستاني ، تبريزي : اگر تقصير هم كرده باشد بايد دوباره تقصير كند .
آية الله فاضل :
اگر با اعتقاد صحت تقصير كرده ، تقصير اعاده ندارد ، مگر از باب احتياط و در غير اين صورت بايد تقصير را اعاده كند .
آية الله مكارم :
اگر آن دور را كه از مروه شروع كرده ناديده بگيرد و بقيه را تكميل كند ، صحيح است .
2 آن قسمت ، امروزه با خط و چراغ سبزرنگ معين شده است كه در سابق حدّ فاصل بين بازار عطاران و مناره ميانه بوده است .
كم و زياد كردن سعي
* زياد كردن سعي
281اگر عمداً بيش از هفت شوط سعي كند ، باطل است . ( م843 )
282اگر سهواً بيش از هفت شوط بجا آورد ، سعي صحيح
است و اگر در بين سعي متوجه شود ، بهتر است از همانجا رها كند گرچه مي تواند هفت دور دوّم را نيز تكميل كند . ( 1 ) ( م844 )
* كم كردن سعي
283اگر سهواً سعي را كمتر از هفت شوط بجا آورد ، هر وقت يادش بيايد واجب است آن را تمام كند ( 2 ) و اگر از مكه رفته است در صورتي كه مشقّت نداشته باشد ، بايد برگردد و اگر نمي تواند
1 ـ آية الله سيستاني ، آية الله بهجت : اگر زيادي ، يك شوط ( آية الله سيستاني : يا بيشتر ) باشد مستحب است آن را به هفت برساند .
2 ـ آية اللهسيستاني : اگر پس از گذشتن زمان سعي يادش بيايد ، مثلا در عرفات يادش بيايد سعي عمره ناقص بوده ، بنا بر احتياط واجب ، بايد كمبود را جبران و سپس سعي را از سر بگيرد .
آية اللهفاضل : چنانچه قبل از تمام كردن شوط چهارم باشد ، بنابر احتياط واجب ، سعي را از سر بگيرد ، ولي اگر شوط چهارم را تمام كرده است واجب است آن را تمام كند .
برگردد ، بايد براي اتمام سعي ، نايب بگيرد . ( م845 )
284اگر مقدار فراموش شده بيش از سه شوط است ؛ يعني
كمتر از چهار شوط سعي بجا آورده ، احتياط مستحب ( 1 ) است ، همان سعي را تمام كند و هفت شوط ديگر بجا آورد ، مگر آن كه مقدار
سعي انجام شده كمتر از يك شوط باشد كه در اين صورت احتياط واجب است كه سعي را به طور كامل دوباره انجام دهد . ( 2 ) ( م846 )
1 ـ آية اللهفاضل : بنا بر احتياط واجب ، سعي را از سر بگيرد .
آية اللهبهجت : اگر كمبود سعي از روي فراموشي و بعد از شوط چهارم بوده ، واجب است باقي را هر وقت يادش آمد ، هرچند بعد از تمام شدن اعمال حج ، تدارك كند و در صورتي كه خودش نتواند تدارك كند يا سخت باشد واجب است نايب بگيرد و اگر كمبودش پيش از شوط چهارم و از روي فراموشي بوده ، احتياط اين است كه خودش يك سعي كامل بجا آورد و در صورت دشواري آن ، نايب بگيرد .
آية اللهتبريزي : اگر سعي انجام شده كمتر از چهار شوط نباشد ، واجب است بقيه را هر وقت يادش آمد بجا آورد ، و اگر خودش نتواند بجا آورد يا مشقّت داشته باشد ، واجب است نايب بگيرد و در اين صورت احتياط اين است كه نايب يك سعي كامل بجا آورد به نيّت اين كه هرچه بر عهده منوب عنه مي باشد ـ انجام بقيه سعي يا از سر گرفتن آن ـ و اگر كمبود سعي بيش از سه شوط باشد ، احتياط آن است كه خودش يك سعي كامل به قصد اين كه اگر وظيفه ام اتمام همان سعي است ، اتمام باشد و اگر از سر گرفتن سعي باشد ، يك سعي كامل باشد بجا آورد .
2 ـ آية الله فاضل : در دو صورت احتياطواجب آن است كه سعي راازسر بگيرد .
شكيّات سعي
* شك در تعداد شوطها
285اگر در بين سعي در تعداد دورها شك كند ، مسأله دو صورت دارد :
الف : شك بين هفت و بيشتر :
1 ـ قبل از پايان دور ؤسعي باطل است .
2 ـ بعد از پايان دور ؤ اعتنا نكند .
ب : شك بين هفت و كمتر و عددهاي كمتر از هفت ؛ مثلا شك دارد سه شوط بجا آورده يا پنج شوط ؤ سعي باطل است .
* 286و اگر پس از سعي در تعداد دورها شك كند ، اين مسأله نيز دو صورت دارد : ( 1 )
الف : قبل از تقصير :
1 ـ شك بين هفت و بيشتر از هفت ؤ اين شك اعتبار ندارد و سعي صحيح است .
1 ـ آية اللهصافي : اگر بعد از منصرف شدن از سعي ، در تعداد دورها شك كند ، به شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است ، لكن اگر احتمال مي دهد كه كمتر از هفت مرتبه سعي كرده احتياط آن است كه دوباره سعي كند .
آية اللهسيستاني : اگر احتمال زياد بودن آنها را بدهد بنا بر صحت بگذارد واگر احتمال كم بودن آنهارا مي دهددرصورتي كه شك اوقبل ازبهم خوردن موالات باشد ، سعي باطل است وبنابر احتياط اگر بعد باشد نيز باطل است .
2 ـ شك بين هفت و كمتر از آن ؤ كمبود احتمالي را بجاآورد و سعي صحيح است .
ب : پس از تقصير ؤ به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است . ( 1 ) ( م850 و 852 )
* شك در صحّت سعي
287اگر بعد از فارغ شدن از سعي يا هر دوري از آن شك كند كه دُرست بجا آورده يا نه ، به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است و همينطور اگر در بين رفت و آمد شك كند كه جزء پيش از آن صحيح بوده يا نه ، اعتنا نكند . ( م851 )
مستحبات سعي
288مستحب است سعي را پياده بجا آورد .
وآنگاه كه از صفا مي آيد وقتي به محل هروله ( 2 ) رسيد بگويد :
« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ ، وَاللهُ أكْبَرُ ، وَصَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّد وَأَهْلِ بَيْتِهِ ، أَللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ ، إِنَّكَ
أَنْتَ الاَْعَزُّ الأجَلُّ الأَكْرَمُ ، وَاهْدِنيلِلَّتيهِيَ أَقْوَمُ ، اَللَّهُمَّ إِنَّ
1 ـ آية الله تبريزي : شك در تعداد شوطهاي سعي ، سعي را باطل مي كند .
2 به مسأله 287 مراجعه شود .
عَمَليضَعيفٌ ، فَضاعِفْهُ ليوَتَقَبَّلْهُ مِنّي ، أَللَّهُمَّ لَكَ سَعْيي ، وَبِكَ حَوْليوَقُوَّتي ، تَقَبَّلْ مِنّيعَمَلييامَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقينَ » .
و همين كه از محل هَروَله گذشت بگويد :
« يا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالنَّعْماءِ وَالْجُودِ ، اغْفِرْ ليذنُوبي ، اِنَّهُ لا يَغْفِرُ الـذّنُوبَ اِلاّ أَنْتَ » .
و هنگامي كه به مروه رسيد بالاي آن برود و آنچه را كه در صفا گفته شد بجا آورد و بخواند دعاهاي آنجا را به ترتيبي كه بيان شد .
و پس از آن بگويد :
« أَللَّهُمَّ يا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ ، يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ ، يا مَنْ يُعْطيعَلَي الْعَفْوِ ، يا مَنْ يَعْفُو عَلَي الْعَفْوِ ، يا رَبَّ الْعَفْوِ ، اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ » .
و مستحب است در گريه كردن كوشش كند و خود را به گريه وادارد و در حال سعي دعا بسيار كند و بخواند اين دعا را :
« أَللَّهُمَّ إِنِّيأَسْأَ لُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ عَلي كُلِّ حال ، وَصِدْقَ النِّيَّةِ فيالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ » .
تقصير
289پس از سعي بايد تقصير كند ؛ يعني قدري از ناخن يا موي سر خود را بچيند و احتياط مستحب ( 1 ) است به چيدن ناخن اكتفا نكند بلكه قدري از مو را نيز بچيند كه با اين عمل ، اعمال عمره تمتّع به پايان مي رسد . ( م888 )
290پس از تقصير ، هرچه به واسطه احرام بر انسان حرام شده بود ، حلال مي شود . ( م893 )
291تقصير نيز مانند ساير اعمال عمره و حج ، از عبادات است و بايد به قصد اطاعت دستور خداوند و بدون هرگونه ريا و خودنمايي انجام شود . ( م889 )
زمان تقصير
292زمان تقصير ، بعد از سعي است ، گرچه لازم نيست فوراً
1 ـ آية اللهمكارم : احتياط واجب است .
آية اللهسيستاني : بنابر احتياط واجب به چيدن ناخن اكتفا نكند و اگر خواست ناخن بگيرد پس از كوتاه كردن مو باشد .
تقصير كند ، ولي تا وقتي كه تقصير نكرده است ، هيچ يك از
محرمات احرام بر او حلال نمي شود ، و پايان آن نيز وقتي است كه بتواند محرم شود به احرام حج و به وقوف در عرفات ( ظهر روز نهم ذي حجه ) برسد . ( م890 و 891 )
مكان تقصير
293تقصير مكان معيني ندارد ، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از سعي در مكان مروه تقصير مي كنند . ( س898 و 904 )
( بانوان اگر در جايي كه مردان نامحرم حضور دارند تقصير مي كنند ، مواظب باشند ، نامحرم موي آنها را نبيند )
چند مسأله :
294در تقصير ، كندن مو كافي نيست . بلكه بايد مو را بچيند و كوتاه كند به هر وسيله اي كه باشد ، با قيچي ، ناخن گير يا وسيله اي ديگر . ( م894 ) 295كسي كه خودش تقصير نكرده ، نمي تواند موي شخص ديگري را بچيند ولي چيدن ناخن اشكال ندارد . ( م1146 )
296با تقصير ، اعمال عمره تمتع به پايان مي رسد و طواف نساء واجب نيست . ( م892 )
اكنون جهت يادآوري و يادسپاري ، خلاصه اعمال عمره تمتّع را همراه با مسيري كه حجّاج براي انجام اين اعمال مي پيمايند ، مي آوريم :
سير اعمال عمره تمتّع
1 ـ به ميقات ؛ مثلامسجد شجره يا جُحفه مي روند براي احرام ؛
2 ـ سپس به مسجد الحرام ، براي انجام طواف و نماز طواف ؛
3 ـ بعد از آن به راهرو بين صفا و مروه براي انجام
سعي ؛
4 ـ بعد از آن تقصير مي كنند و اعمال عمره تمتّع تمام مي شود ( تقصير مكان معيني ندارد ) . |