بخش 5

لباس طواف کننده * شروع و ختم طواف به حجرالأَسود * رعایت مُوالات * در طرف چپ بودنِ کعبه * وارد نشدن در حِجر اسماعیل ( علیه السلام ) * مراعات فاصله در طواف * بیرون بودن از کعبه * هفت دور طواف کردن قطع طواف نشستن و استراحت کردن در حال طواف نماز طواف کیفیّت نماز طواف زمان نماز طواف مکان نماز طواف تصحیح نماز ترک نماز طواف شکیات نماز طواف وظیفه حائض نسبت به نماز طواف وظیفه مستحاضه مستحبّات نماز طواف مستحبّات قبل از سعی سعی بین صفا و مروه * زیاد کردن سعی * کم کردن سعی * شک در تعداد شوطها * شک در صحّت سعی تقصیر زمان تقصیر مکان تقصیر چند مسأله :


101


لباس طواف كننده

201بنابر احتياط واجب بانوان بايد در طواف ، تمام بدن را

بپوشانند ، بجز صورت به مقداري كه در وضو شسته مي شود و دست ها تا مچ ، بنابراين ، فرق پوشش بدن در نماز با طواف در اين است كه چنانچه نامحرمي نبيند ، مي توانند پاها را در نماز نپوشانند ولي در طواف پوشاندن پاها نيز مانند ساير قسمت هاي بدن لازم است . ( مناسك ، پنجم از شرايط طواف و س754 )

202لباس طواف كننده ، علاوه بر طهارت بايد مباح باشد ( 3 ) و بنا بر احتياط واجب ساير شرايط لباس نمازگزار ( 4 ) را داشته باشد . ( مناسك ، پنجم از شرايط طواف )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

3 ـ آيات عظامفاضل ، سيستاني ، بهجت : بنا بر احتياط واجب .

4 شرايط لباس نمازگزار در مسأله 79 گذشت .


102


* 203اگر با پول خمس نداده لباس تهيّه كند و در طواف و نماز آن را به تن داشته باشد طواف و نمازش صحيح نيست . ( 1 ) ( س 668 )

* شروع و ختم طواف به حجرالأَسود

204طواف را بايد از مقابل گوشه اي از كعبه كه

حَجَرالأَسوَدْ ( 2 ) در آن است آغاز كند و در همان جا به

پايان ببرد . ( 3 ) ( مناسك ، ص230 )

205طواف كننده مي تواند ، قبل از رسيدن به مقابل حجرالاسود نيّت كند كه ابتداي طوافش از مقابل حجرالاسود باشد . ( مناسك ، شرط چهارم طواف ، ص233 )

206در طواف ، بايد همان طوري كه همه مسلمانان طواف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام : سيستاني ، تبريزي ، صافي ، بهجت : اگر همان طور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد يعني لباس را كه خريده قيمت آن را به فروشنده بدهكار شده و با آن پول بدهي خود را مي پردازد كفايت مي كند .

آية الله فاضل : ولي در همين فرض چنانچه بداند پول از درآمد همان سال است و در همان سال خرج شود ، خمس واجب نيست .

2 حجرالاسود كه سنگي است بيضي شكل و سياه رنگ در گوشه شرقي ديوار كعبه ، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است .

3 هم اكنون مقابل حجرالاسود از كنار كعبه تا آخر صحن مسجدالحرام ، خط سياهي كشيده شده است كه افراد مي توانند هنگام رسيدن به همان خط ، طواف را آغاز و به همان جا ختم كنند .


103


مي كنند ، از مقابل حجرالاسود ، بدون دقت هاي اهل وسوسه

طواف را شروع كند و در هر دور لازم نيست مقابل حجرالاسود توقف كند . ( م578 )

207گاهي ديده مي شود كه اشخاص نا آگاه در هر دور از طواف ، مقابل حجرالاسود مي ايستند و عقب و جلو مي روند تا مطمئن شوند ، مقابل حجرالاسود رسيده اند ، اين كار اشكال دارد و گاهي حرام است . ( م579 )

* رعايت مُوالات

208احتياط واجب آن است كه در طواف موالات بين دورها و اجزاي آن مراعات شود ؛ ( 1 ) يعني به قدري بين آنها فاصله نيندازد كه از صورت يك طواف خارج شود . ( م574 )

* در طرف چپ بودنِ كعبه

209طواف كننده بايد طوري به دور كعبه بگردد كه خانه كعبه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهسيستاني ، آية اللهتبريزي ، مراعات موالات لازم است .

آية اللهبهجت : مراعات موالات لازم است ، مگر در صورت پيش آمدن عذري ، پس از شوط چهارم .

آية الله مكارم : درطواف واجب موالات لازم است و در مستحب شرط نيست .

آية اللهخامنه اي : رعايت موالات بنا بر احتياط واجب لازم است مگر در مورد قطع طواف پس از گذشتن از نيمه آن به خاطر نماز و امثال آن .


104


در حال طواف در طرف چپ او باشد ؛ يعني همانگونه كه همه

مسلمانان طواف مي كنند ، بنابراين اگر در حال طواف رو به كعبه باشد ، يا عقب عقب برود ، صحيح نيست . ( م ، ص243 )

210در مقابل گوشه هاي كعبه ، هنگام دور زدن ، در طرفي كه حِجر اسماعيل قرار دارد ، اگر در حالي كه به طور متعارف دور مي زند ، شانه چپ از طرف كعبه منحرف شود ، اشكال ندارد . ( 1 ) ( م580 و581 )

211اگر به سبب زيادي جمعيت و مزاحمت طواف كنندگان مقداري از دور زدن ، خلاف متعارف شد ؛ مثلا رو به كعبه حركت كرد ، يا پشتش به طرف كعبه واقع شد ، يا عقب عقب طواف كرد ، بايد آن مقدار را جبران كند و از سر بگيرد . ( 2 ) ( م584 )

* وارد نشدن در حِجر اسماعيل ( عليه السلام )

212حجر اسماعيل ، فضايي است بين كعبه و ديواري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهتبريزي : خانه خدا در تمام حالت هاي طواف بايد در طرف چپ باشد ، پس اگر مقداري اين چنين نبود ، آن مقدار ، از طواف شمرده نمي شود .

آية اللهمكارم : بهتر است به جاي اين گونه كارهاي غيرمتعارف ؛ مانند همه مسلمين طواف كند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند راز و نياز كند .

2 ـ آية اللهسيستاني : اگر بر اثر ازدحام جمعيت نتواند برگردد ، و آن مقدار را جبران كند ، مي تواند بدون قصد طواف برود و از همانجا شوط را كاملا اعاده كند .


105


نيمدايره ، كه از زاويه شمالي تا زاويه غربي كعبه امتداد دارد ، و

طواف كننده بايد به دور آن نيز بگردد ؛ يعني در حال طواف ، داخل حِجر نرود . ( مناسك ، ص244 )

213اگر طواف كننده ، دور حجر اسماعيل نگردد و از داخل آن طواف كند ، طوافش باطل است ، و بايد دوباره طواف كند . ( م587 )

214اگر در بعضي از دورها ، داخل حجر طواف كرد ، احتياط واجب آن است كه آن دور را از سر بگيرد ( 1 ) و احتياط مستحب است طواف را نيز اعاده كند . ( م590 )

215در حال طواف دست گذاشتن بر ديوار حجر اسماعيل ( عليه السلام ) جايز است ( 2 ) و به طواف ضرر نمي رساند ، ولي احتياط مستحب است دست نگذارند . ( م600 )

* مراعات فاصله در طواف

216طواف كننده ، در تمام اطراف كعبه بايد در محدوده فاصله

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظامصافي ، فاضل ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت ، مكارم : بايد آن دور را دوباره انجام دهد . آية اللهصافي و احتياط آن است كه تمام طواف را نيز دوباره انجام دهد .

آية الله خامنه اي : واجب است آن دور را از سر بگيرد و اگر بدون اعاده اين دور به طواف ادامه داد ، طواف او باطل است و واجب است آن را از سر بگيرد .

2 ـ آيات عظام فاضل ، بهجت : بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده كند .


106


بين كعبه و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) كه حدود 13 متر ( 5/26 ذراع ) مي باشد ، طواف كند ( 1 ) بنابراين ، درطرف حجراسماعيل ( عليه السلام ) اين فاصله كم مي شود و حدود 5/6 ذراع باقي مي ماند . ( 2 ) ( مناسك ، ص246 و م592 و 595 )

217اگر انسان بر اثر بيماري يا پيري ، يا زيادي جمعيت نتواند در اين محدوده طواف كند ، طواف در خارج اين حدّ اشكال ندارد ، ولي هرچه بتواند نزديكتر به كعبه طواف كند ، بايد چنين كند . ( م638 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظامخامنه اي ، مكارم ، صافي ، سيستاني : مراعات اين فاصله واجب نيست و طواف خارج اين محدوده نيز صحيح است ، هرچند بهتر است در همين محدوده طواف كند .

آية اللهصافي : اضافه كرده اند : تا جايي كه جمعيت طواف كننده متصل به يكديگر مشغول طوافند ، صحيح است .

آية اللهبهجت : براي كساني كه نتوانند در اين محدوده طواف كنند يا مشقّت داشته باشد ، در فاصله بيشتر نيز صحيح است .

آية اللهتبريزي : در صورت امكان ، بنا بر احتياط طواف بايد در همين محدوده باشد ولي در موارد ازدحام جمعيت ، طواف در خارج اين محدوده هم كافي است .

آية الله فاضل : چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند ، طواف در خارج از اين محدوده با رعايت الاقرب فالاقرب صحيح است .

2 ـ آية اللهفاضل : در طرف حجر اسماعيل فاصله از ديوار حجر حساب مي شود و فاصله در آن طرف نيز كم نمي شود ولي احتياط مستحب است كه در آن طرف در محدوده 5/6 زراع طواف كند .


107


* بيرون بودن از كعبه

218امروزه در حال طواف امكان وارد شدن به كعبه براي مردم وجود ندارد ولي در كنار ديوار كعبه يك پيش آمدگي ( 1 ) وجود

دارد ، كه فضاي بالاي آن جزو كعبه حساب مي شود ، يعني مساحت

كعبه از لبه آن پيش آمدگي است ، نه از ديوار ، لذا اگر كسي در حال طواف روي آن راه برود ، باطل است . ( 2 ) ( م597 و 598 )

219دست گذاشتن به ديوار كعبه ، در حال طواف ، جايز است

و به طواف ضرر نمي رساند ، گرچه احتياط مستحب است در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد دست به ديوار كعبه نگذارد . ( 3 ) ( م599 )

* هفت دور طواف كردن

220طواف خانه خدا بايد هفت دور باشد ، نه كمتر و نه بيشتر .

( هفتم از شرايط طواف )

* 221اگر كسي طواف را از روي عمد و با توجه ، كمتر يا بيشتر از هفت دور بجا آورد باطل است . ( 4 ) ( م601 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 اين پيش آمدگي را « شاذَرْوان » مي گويند .

2 ـ آية اللهتبريزي : و احتياط اين است كه آن مقدار را تدارك كند و طواف خود را تمام ، سپس طواف را اعاده نمايد .

3 ـ آيات عظام صافي ، فاضل ، بهجت : بنا بر احتياط واجب در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد جايز نيست و بايد همان قسمتي كه در حال طواف است به كعبه گذاشته ، دوباره انجام دهد .

4 ـ آية اللهتبريزي : بنا بر احتياط ، طوافش باطل است .


109


* 222اگر كسي ، طواف را از روي جهل يا اشتباه و غفلت ، كمتر يا بيشتر از هفت دور بجا آورد ، بنا بر احتياط واجب ، باطل است . ( 1 ) ( م601 )

223اگر بعد از طواف واجب ، كه هفت دور است به خيال آنكه يك دور نيز مستحبي جداگانه است ، هشت دور بجا آورد ، طوافش صحيح است . ( م605 )

قطع طواف

224رها كردن طواف واجب بدون عذر مكروه است ، ( 2 ) بلكه احتياط مستحب آن است كه رها نكند ، به طوري كه بقيه را انجام ندهد تا موالات به هم بخورد . ( م615 )

225رها كردن طواف مستحبي اشكال ندارد . ( م615 )

* 226اگر طواف واجب را بدون عذر قطع كند وظيفه اش بدين شرح است :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، فاضل ، بهجت : اگر به هفت دور تمام كند اعاده طواف لازم نيست .

2 ـ آية اللهصافي : قطع طواف واجب بدون عذر جايز نيست .

آية اللهمكارم ، آية اللهبهجت : بنا بر احتياط واجب قطع نكند .

آية اللهسيستاني : قطع طواف جايز است ، مطلقاً .

آية الله خامنه اي : قطع طواف مانع ندارد ، اگرچه احتياط مستحب قطع نكردن طواف واجب است به نحوي كه موالات عرفيه به هم بخورد .


110


* هنوز موالات بهم نخورده است ر اگر برگردد و طواف را تمام كند صحيح است .

* موالات به هم خورده است :

1 ـ قبل از تكميل دور چهارم ( 1 ) قطع كرده استرباطل است .

2 ـ پس از تكميل دور چهارم قطع كرده است ر بنا بر احتياط واجب بايد طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد . ( 2 ) ( م616 و 617 )

227براي رسيدن به نماز جماعت يا رسيدن به وقت فضيلت نماز واجب ، مستحب است طواف را قطع كند و از هر جا قطع كرد از همانجا بعد از نماز اتمام كند ، ( 3 ) وصحيح است ، هرچنداحتياط مستحب است كه اگر قبل از تمام شدن دور چهارم آن را رها كرده ، طواف را از سر بگيرد . ( م621 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : قبل از نصف طواف ( 5/3دور ) در اين فرضوفرض بعدي .

آية اللهبهجت : هرچند پس از شوط چهارم قطع كرده باشد ، بايد طواف را دوباره انجام دهد .

2 ـ آية الله مكارم : تمام كردن آن طواف لازم نيست ، بلكه بايد دوباره انجام دهد .

آية الله فاضل : احتياط مستحب است .

3 ـ آية اللهبهجت : اگر موالات بهم نخورده باشد و اگر بهم بخورد و قبل از تكميل دور چهارم آن را رها كرده باشد ، احتياط آن است كه طواف را كامل كند و دوباره از سربگيرد .


111


نشستن و استراحت كردن در حال طواف

228نشستن و استراحت كردن در بين طواف ، به دو شرط اشكال ندارد :

* زياد طول ندهد كه مُوالات طواف بهم بخورد .

* از همانجا كه طواف را رها كرده و نشسته يا استراحت كرده ادامه دهد و تمام كند . ( م636 )

229اگر در بين طواف ، براي رفع خستگي و استراحت بنشيند يا دراز بكشد و آنقدر طول دهد كه موالات بهم بخورد . ( 1 ) احتياط آن است كه پس از اتمام ( 2 ) آن طواف ، دوباره انجام دهد . ( همان )

شكيّات طواف

زائران محترم سعي كنند ، در حال طواف از هر كاري كه سبب حواس پرتي و شك و وسوسه است بپرهيزند و تعداد دورهاي

طواف را نگه دارند ، چون اگر در تعداد دورهاي طواف شك كنند در اكثر موارد طواف باطل است و بايد طواف را دوباره انجام دهند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني ، آية الله تبريزي : در اين صورت ، طوافش باطل است و بايد از نو شروع كند .

2 ـ آية اللهمكارم : اتمام آن طواف لازم نيست .

آية اللهخامنه اي : ولي اگر بعد از نصف دور چهارم باشد اتمام همان طواف كافي است .


112


230اگر در حال طواف ، شك بين تعداد دورهاي طواف پيش

آيد كه عدد هفت در كار نباشد ؛ مثلا شك كند دور پنجم است يا ششم ، چهارم است يا پنجم ، سوم است يا چهارم ، طواف باطل است . ( م626 )

231اگر شك بين هفت و كمتر از آن پيش آيد ؛ مثلا شك بين ششم و هفتم يا پنجم و هفتم ، طواف باطل است . ( 1 ) ( م626 )

232اگر شك بين هفت و بيشتر از آن پيش آيد ، مثلا شك بين هفتم و هشتم ، اگر در وسط دور باشد ، طواف باطل است ( 2 )

ولي اگر به حجرالاسود رسيده باشد ؛ يعني دور را به پايان

برده و شك كند طوافش هفت دور بود يا هشت دور ، طواف

صحيح است . ( م624 و625 )

233 در اين موارد نيز به شك اعتنا نمي شود :

* * بعد از اتمام طواف و انصراف از آن ؛ مثلا پس از شروع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهمكارم : بنا بر احتياط واجب ، طوافش باطل است .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب ، طواف را اعاده كند .

2 ـ آية اللهفاضل ، آية اللهمكارم : آن دور را تمام كند و طوافش صحيح است .

آية الله بهجت : بنابر احتياط طوافش باطل است .

آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : طوافش باطل است و احتياطاً به قصد رجاء ، آن دور را به پايان ببرد و طواف را اعاده كند .

آية اللهصافي : ليكن احتياط آن است كه نماز طواف را بخواند و طواف و نمازش را دوباره انجام دهد .


113


نماز طواف شك كند كه هفت دور بجا آورده يا بيشتر .

* بعد از اتمام طواف و انصراف از آن ، شك كند كه هفت دور بجا آورده يا كمتر ( 1 ) ولي در اين مورد احتياط آن است كه طواف را دوباره انجام دهد .

* پس از اتمام تمام يا جزئي از آن شك كند صحيح بجا آورده يا نه ، مثلا شك مي كند جمعيت او را هل دادند يا نه ، يا شانه چپش از كعبه منحرف شد يا نه .

* * كسي كه در طواف زياد شك مي كند ( كثيرالشك ) به شك خود اعتنا نكند ( 2 ) و احتياط آن است كسي را

وادار كند كه تعداد دورها را بشمارد . ( م622 و 623 و 628 )

234گمان در عدد دورها حكم شك را دارد ؛ ( 3 ) يعني اگر مثلا گمان كند دور ششم طواف است ولي نمي داند پنجم است يا ششم ، مانند كسي است كه شك بين شش و هفت دارد و طوافش باطل است . ( م629 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهتبريزي : در اين صورت طواف باطل است ، مگر اين كه پس از وارد شدن در نمازطواف شك كند ، كه در اين صورت به شك خود اعتنا نمي كند .

آية اللهسيستاني : اگر در عدد شوطها يا در صحّت آنها بعد از تمام شدن طواف يا بعد از تجاوز از محل شك كند ، نبايد به شك خود اعتنا نمايد ؛ مثلا پس از به هم خوردن موالات يا بعد از وارد شدن در نماز طواف شك كند .

2 ـ آية اللهمكارم : و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد .

3 ـ آية اللهبهجت : حكم گمان در نماز را دارد .


114


ترك طواف

235اگر كسي عمداً طواف را انجام ندهد تا وقت بگذرد ( 1 ) عمره او باطل است ، چه حكم را بداند يا نداند . ( 2 ) ( م532 )

236اگر سهواً طواف را ترك كند ، ( 3 ) هر وقت باشد ، بايد انجام دهد ، حتّي اگر به محل خود برگشته باشد ( 4 ) و اگر نتواند خودش به مكه برگردد و انجام دهد يا مشقّت داشته باشد ، بايد شخص مورد اطميناني را نايب بگيرد تا برايش طواف كند . ( 5 ) ( م535 )

237اگر در بين سعيِ صفا و مروه يادش بيايد كه طواف را بجا نياورده ، بايد سعي را رها كند و طواف را بجا آورد و پس از آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 وقت عمره تمتع در مسأله 46 گذشت .

2 ـ آية اللهبهجت : بنا بر احتياط بايد يك شتر ذبح كند .

آية اللهسيستاني : بنا بر احتياط ، جاهل به حكم بايد يك شتر كفاره بدهد .

3 ـ آية اللهسيستاني : يا آن را به طور صحيح انجام نداده باشد .

4 ـ آية اللهفاضل : و سعي را نيز بنا بر احتياط اعاده كند .

آية اللهتبريزي : اگر قبل از گذشتن وقت يادش بيايد بايد تا وقت نگذشته ، بجا آورد .

5 ـ آية اللهمكارم : در اين مدت چيزي بر او حرام نيست و احتياط آن است كه يك گوسفند قرباني به مكّه بفرستد و اگر فرستادن به مكه ممكن نيست ، در محل خود ذبح كند .


115


سعي را دوباره انجام دهد . ( 1 ) ( م630 )

238اگر در بين سعي ، يادش بيايد كه طواف را ناقص بجا آورده ؛ مثلا شش دور طواف كرده است ، بايد سعي را رها كند و بقيه طواف را بجا آورد . و سپس بقيه سعي را انجام دهد . و احتياط مستحب ( 2 ) است كه اگر مقدار انجام شده طواف يا سعي ، كمتر از چهار شوط است ، پس از اتمام ، دوباره آن را انجام دهد . ( م631 )

239اگر پس از انجام سعي ، متوجه شود ، طواف را بجا نياورده است ، بنا بر احتياط واجب ( 3 ) بايد پس از طواف و نماز طواف ، سعي

را دوباره انجام دهد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي : اگر پس از شوط چهارم سعي متوجه شود ، سعي را قطع كند و بعد از انجام طواف ، سعي را اتمام و به احتياط واجب آن را اعاده كند .

2 ـ آية اللهسيستاني : در صورتي كه موالات به هم خورده باشد ، احتياط واجب است اينگونه عمل كند .

آية اللهبهجت : احتياط آن است كه طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد .

آيات عظاممكارم ، فاضل ، تبريزي : اين احتياط ترك نشود ( تبريزي ) و همچنين نسبت به سعي ، ولي اگر سعي فراموش شده يك شوط باشد ، اعاده لازم نيست .

3 ـ آيات عظامفاضل ، خامنه اي ، سيستاني : بايد سعي را دوباره انجام دهد . ( آية الله سيستاني ) مگر در صورتي كه وقت آن گذشته باشد ؛ مثلا در وقوف عرفات متوجه شود ، طواف عمره تمتع را بجا نياورده است ، كه در اين صورت اعاده سعي ، لازم نيست گرچه بهتر است .

آية الله مكارم : اين احتياط در مورد سعي ، مستحب است .


116


احكام طواف

240نگاه كردن به راست و چپ در حال طواف ، حتي برگرداندن صورت به عقب اشكال ندارد ، ( 1 ) ولي بايد كعبه در سمت چپ او باشد . ( م635 و ص232 )

241اگر در طواف خانه خدا ؛ مثلا در چند قدم از طواف اشكالي پيش آمد ، مثل اين كه بر اثر ازدحام جمعيت ، بي اختيار

برود ، همان مقدار را بايد از سربگيرد و اگر از حجرالاسود به قصد طواف شروع كند ، اشكال دارد . ( 2 ) ( م585 ، 639 و 640 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهسيستاني : احتياط واجب آن است كه به حدّي رو نگرداند كه بتواند مقداري از پشت سر را نگاه كند .

آية اللهبهجت : اگر در حال حركت نباشد و اگر هم باشد ولي از خط منحرف نشود اشكال ندارد .

2 ـ آيات عظام خامنه اي ، مكارم : از اوّل نيّت مي كند كه خود را در وسط جمعيت قرار دهد و طواف كند هرچند او را ببرند ، بنابراين اعاده لازم نيست .

آية اللهبهجت : اگر بتواند برگردد و از همانجا طوافش را ادامه دهد ، بايد اين كار را بكند وگرنه ، بدون نيّت دور مي زند تا به محلي كه اشكال پيش آمده برسد تا از همانجا طواف را ادامه دهد .

آيات عظام فاضل ، سيستاني : اگر نتواند برگردد و جبران كند مي تواند ، بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن دور را از سربگيرد .

آية اللهتبريزي : صِرف بردن جمعيت ، موجب بطلان طواف نمي شود ، مادامي كه ساير شرايط موجود باشد .


117


242انسان در طواف ، مي تواند ، آهسته يا تند برود يا بدود و مي تواند پياده يا سواره ؛ مثلا با ويلچر ، ( به شرطي كه ويلچر را خودش براند ) طواف كند ، ولي بهتر است نه تند ، نه كند برود و پياده طواف كند . ( م586 )

طواف مستحب

243يكي از اعمال مستحب در مكّه معظمه طواف كعبه است . ( م547 )

244طواف مستحب با طواف واجب فرقي ندارد ولي در اين طواف ، طهارت شرط نيست ؛ يعني بدون وضو و با لباس نجس نيز صحيح است و بجا آوردن نماز آن نيز مستحب است . ( م547 )

245نماز طواف مستحب ، لازم نيست نزد مقام ابراهيم ( عليه السلام ) خوانده شود ، بلكه هرجاي مسجدالحرام بخواند كافي است ، به خصوص در مواقع ازدحام مناسب است مراعات كساني را كه طواف واجب دارند نموده و پشت مقام ابراهيم ، نماز طواف مستحب نخوانند . ( م781 )


118


246اگر در تعداد دورهاي طواف مستحب ، شك كند ، بنا بر

كمتر بگذارد و طواف صحيح است . ( م627 )

247طواف مستحب را نيز مانند طواف واجب ، بايد در محدوده مقام ابراهيم و خانه كعبه بجا آورد . ( 1 )

( مناسك ، ص 234 ، پنجم از واجبات طواف )

248در موارد زير بنابر احتياط واجب نبايد طواف مستحبي بجاي آورند :

* * پس از احرام عمره ، پيش از انجام دادن طواف عمره و بقيه اعمال .

* * پس از احرام حج ، پيش از رفتن به عرفات . ( وقوف به عرفات ) .

* * پس از اعمال مِنا ( 2 ) ، پيش از طواف و حج و بقيه اعمال مكّه ( 3 ) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به حاشيه مسأله 220 مراجعه شود .

2 اعمال منا در ص 164 و اعمال مكه در ص184 خواهد آمد .

3 ـ آية اللهتبريزي : احتياط آن است كه طواف مستحبي بجا نياورد و چنانچه طواف مستحبي انجام داد ، احتياط آن است كه پس از طواف بار ديگر لبيك را دوباره بگويد .

آية اللهصافي ، احتياط مستحب است آن وقت طواف مستحبي بجا نياورد .

آية اللهسيستاني : قبل از طواف عمره و حج اشكال ندارد ولي پس از احرام حج ، قبل از رفتن به عرفات ، بنا بر احتياط واجب ، نبايد طواف مستحبي كند ، و چنانچه طواف نمود ، بنا بر احتياط بعد از طواف ، لبيك ها را دوباره بگويد .

آية اللهبهجت : اشكال ندارد .


119


249نمي توان هر شوط از طواف را به نيّت يك نفر بجا آورد ، ولي مي تواند هفت شوط طواف را به نيّت چند نفر انجام دهد . ( 1 )

( م769 )

مستحبّات طواف

250مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذكر خدا و تلاوت قرآن باشد . ( م634 )

در حال طواف مستحب است بگويد :

« اَللَّهُمَّ إِنِّيأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِييُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الأَرْضِ وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِيتَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِيدَعاكَ بِهِ مُوسي مِنْ جانِبِ الطُّورِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأَ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ ، وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : نيابت در يك شوط نيز صحيح است ، ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يك طواف انجام دهد .

آية الله مكارم : و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يك نفر اهدا كند .


120


غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد ( صلي الله عليه وآله ) ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ ، وأَتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ » سپس حاجات خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :

« أَللَّهُمَّ إِنِّيإلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإِنِّيخائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ ، فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِيوَلا تُبَدِّلْ إسْمِي » .

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد ، و بخواند اين دعا را :

« سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، أَلَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ ، وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ ، وَهذا

مَقامُ الْعائِذِ بِكَ ، الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ ، فَأَعْتِقْنِيوَوَالِدَيَّ ، وَأَهْلِيوَوُلْدِيوَإِخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ ، يا جَوادُ يا كَريمُ » .

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد :

« أَللَّهُمَّ أَدْخِلْنِيالْجَنَّةَ ، وَأَجِرْنِيمِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ ، وَعافِنِيمِنَ السُّقْمِ وَأَوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ ، وَادْرَأْ عَنِّيشَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالاِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد :


121


« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ، ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ ، إِنَّ عَمَلِيضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي ، وَتَقَبَّلْهُ مِنِّيإِنَّكَ أَ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ » .

و چون به ركن يماني برسد دست بردارد و بگويد :

« يا أَللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ ، وَخَالِقَ الْعافِيَةِ ، وَرَازِقَ الْعافِيَةِ ، وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ ، وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ ، والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ ، يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ ، وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ ، وَتَمامَ الْعافِيَةِ ، وَشُكْرَ الْعافِيَةِ فيالدُّنْيا وَالآخِرَةِ ، يا أَرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ » .

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد :

« اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذيشَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذيبَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً ، أَللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجرالأسود برسد بگويد :

« رَبَّنا آتِنا فيالدُّنيا حَسَنَةً وَفِيالاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .


122


مكروهات طواف

251در حال طواف ، سخن گفتن ـ غير از ذكر و دعا و تلاوت قرآن ـ مكروه است . ( م633 )

252شعر خواندن و خنديدن در حال طواف ، مكروه است . ( م633 )


123


نماز طواف

253پس از طواف عمره تمتّع ، واجب است دو ركعت نماز به نيّت نماز طواف بخواند . ( م773 )

كيفيّت نماز طواف

254احكام اين نماز ، مانند نمازهاي يوميّه است ولي اذان و اقامه ندارد . و پس از حمد هر سوره اي كه بخواهد ـ به جز سوره هاي سجده دار ـ مي تواند بخواند . امّا مستحب است در ركعت اوّل ، پس از حمد ، سوره « قل هوالله احد » و در ركعت دوّم ، پس از حمد ، سوره « قل يا ايها الكافرون » را بخواند . ( م775 و 776 )

زمان نماز طواف

255بنابر احتياط واجب ، ( 1 ) بايد پس از طواف ، نماز طواف را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهتبريزي : بايستي بعد از طواف ، نماز را بخواند به طوري كه در عرف نگويند بين آنها فاصله افتاده است .

آية الله سيستاني : به اين معني كه بين آنها به نظر عرف فاصله اي نباشد

ولي فاصله به مقدار ده دقيقه براي استراحت يا يافتن جاي مناسب و مانند آن اشكال ندارد ولي كاري ديگر مانند نماز قضا ، به احتياط واجب نبايد انجام دهد .


124


زود بجا آورد ، به طوري كه مردم نگويند ، بين آنها فاصله افتاده است . ( م777 )

مكان نماز طواف

256بنابر احتياط واجب ، ( 1 ) نماز طواف واجب را بايد پشت مقام ابراهيم ( 2 ) بجا آورد ، به طوري كه مقام ابراهيم بين او و

خانه كعبه واقع شود و بهتر است هرچه مي تواند نزديك تر بايستد ( نه به طوري كه مزاحم ديگران باشد ) و اگر به واسطه زيادي

جمعيت نتواند پشت مقام بخواند ، در يكي از دو طرف آن ، نزديك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظامتبريزي ، سيستاني ، خامنه اي ، فاضل : واجب است پشت مقام ابراهيم خوانده شود .

آية اللهمكارم : واجب است نماز طواف را در صورت امكان پشت مقام بخواند .

2 مقام ابراهيم ؛ سنگي است كه حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) هنگام بناي كعبه بر آن مي ايستاد و اثر پاي آن حضرت ـ به معجزه الهي ـ بر آن مانده است و اكنون در مسجدالحرام در فاصله 13 متري كعبه در محفظه اي بلورين با يك ضريح كوچك نگهداري مي شود .


125


مقام بجا آورد . ( 1 ) ( م778 و 780 )

257نماز طواف مستحب را هر جاي مسجدالحرام بجا آورد كافي است و مناسب است كه در مواقع ازدحام جمعيت ، نماز طواف را پشت مقام ابراهيم نخوانند و مزاحم طواف كنندگان نباشند . ( م781 )

تصحيح نماز

258بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهي را درست انجام دهند ؛ بخصوص كسي كه قصد عمره يا حج دارد ، بايد نماز خود را تصحيح كند تا اين نماز نيز مانند ساير نمازها به طور صحيح خوانده شود . چون گفته اند اگر نماز او درست نباشد ، عمره و حج او باطل است ، ( 2 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهخامنه اي : كافي است در هر نقطه اي كه بگويند پشت مقام است ، گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند .

آية اللهبهجت : در صورتي كه نتواند پشت مقام بجا آورد و فاصله خيلي زياد باشد ، در يكي از دو طرف آن بجا آورد .

آية اللهتبريزي : در صورتي كه نتواند نزديك مقام بخواند ، بنا بر احتياط در دورتر با مراعات نزديك ترين مكان پشت مقام بخواند .

آية اللهسيستاني : اگر نتواند پشت مقام و نزديك آن بجا آورد ، احتياط واجب است كه در سمت چپ يا راست مقام نزديك آن ، و هم در دورتر ولي پشت مقام بجا آورد .

2 ـ آية الله تبريزي : در صورتي كه در ياد گرفتن نماز صحيح كوتاهي كردهؤ

يا معتقد به صحت قرائت باشد ، و عمداً نماز غير صحيح بخواند حج او نيز باطل است .

آية الله مكارم : البته دقّت هاي علماي تجويد شرط نيست ، همين اندازه كه عربي صحيح صدق كند ، كافي است .


127


به علاوه حج بر عهده او مي ماند و محرمات احرام همچنان حرام خواهد بود ، حتي ازدواج كردن نيز بر او حرام است . ( م788 )

259اگر شخصي نتوانست قرائت يا ذكرهاي واجب نماز را ياد بگيرد ، بايد نماز را به هر ترتيبي كه مي تواند خودش بجا آورد و كافي است و اگر ممكن است ، كسي را بگمارد كه نماز را به او تلقين كند ؛ يعني كلمه به كلمه به طور صحيح بخواند تا او هم همراهش بگويد . و احتياط مستحب است كه همانجا ، به شخص عادلي اقتدا كند و نماز طواف را بخواند ، ( 1 ) لكن به نماز جماعت اكتفا نكند ، بلكه خودش نيز بخواند . ( م789 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي : نماز طواف ، به جماعت صحيح نيست ، پس هر طور مي تواند بخواند و احتياطاً نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت : اگر مي تواند بايد به جماعت بخواند .

آية الله سيستاني : اگر بتواند مقدار زيادي از سوره حمد را به طور صحيح بخواند ، خواندن حمد به همين مقدار كافي است و اگر نتواند به احتياط واجب مقداري از قرآن را كه مي تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر اين را نيز نتواند ، تسبيح بگويد .

آية الله مكارم : نماز جماعت و گرفتن نايب لزومي ندارد .

آية الله صافي : نماز طواف را به جماعت بخواند و واجب است خودش نيز به طور فرادي بخواند و اگر نايب هم براي نماز بگيرد ، بهتر و مطابق احتياط است .


128


ترك نماز طواف

260اگر خواندن نماز طواف را فراموش كند ، و در بين سعي يادش بيايد ، از همانجا سعي را رها كند و برگردد و دو ركعت نماز را بخواند وسپس سعي را از همانجا ( 1 ) ادامه دهد و طواف كند . ( م783 )

261اگر نماز طواف را فراموش كند ، و اعمال پس از آن را انجام دهد ، بايد نماز طواف را بخواند ، ولي لازم نيست اعمال بعدي را دوباره انجام دهد ، گرچه احتياط مستحب است ، دوباره بجاآورد . ( م784 )

شكيات نماز طواف

262اگر انسان در تعداد ركعت هاي نماز طواف شك كند ، نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند . و چنانچه به يك طرف گمان پيدا كند ، واجب است مطابق همان گمان عمل كند و نماز صحيح است . ( م776 )

263اگر در انجام جزئي از اجزاي نماز طواف شك كند ؛ يعني نمي داند آن جزء را به جا آورده است يا نه ، اگر جزء بعدي را شروع نكرده است ؛ يعني هنوز از محل آن جزء نگذشته است ، بايد آن را بجا آورد ، ولي اگر از محل آن گذشته است ، به چنين شكي اعتنا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهصافي : اگر از نصف سعي گذشته است ، اتمام سعي كافي است و چنانچه قبل از نصف سعي يادش بيايد ، همه آن را مجدداً انجام دهد .

آية اللهبهجت : سعي را اعاده كند .


129


نمي كند و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است ؛ مثلا اگر در ركعت دوّم پس از سجده ، قبل از شروع كردن تشهّد ، شك كند يك سجده به جا آورده يا دو سجده ، بايد يك سجده ديگر بجا آورد ، ولي اگر تشهد را شروع كرده باشد ، لازم نيست سجده ديگري انجام دهد و نماز صحيح است . ( توضيح المسائل ، م1168 )

264اگر در صحّتِ جزئي از نماز طواف شك كند ؛ يعني نمي داند جزئي كه بجا آورد ، صحيح انجام شده يا نه ، بنا مي گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است ؛ مثلا در صحّت كلمه يا آيه اي كه خوانده است شك مي كند ، به شك خود اعتنا نكند . ( همان )

وظيفه حائض نسبت به نماز طواف

265اگر زن ، بعد از طواف عمره تمتّع و قبل از نماز آن يا در بين نماز حائض شود ، بايد فوراً از مسجد خارج شود و در اين فرض ، مسأله دو صورت دارد :

* اگر قبل از گذشتن وقت عمره تمتّع ، از حيض پاك شود ، بايد پس از پاك شدن ، نماز طواف و سعي و تقصير را بجا آورد و عمره او صحيح است .

* اگر زماني از خون پاك مي شود كه وقت انجام عمره تمتّع گذشته ؛ ( مثلا دهم ذي حجه ) ، بايد سعي و تقصير عمره تمتّع را بجاآورد و براي حج تمتّع محرم شود و به عرفات برود و پس از


130


طواف حج يا قبل از آن ( 1 ) نمازطواف عمره تمتّع را بجاآورد . ( س811 )

266اگرزن ، در احرام عمره تمتّع پس از نمازطواف حائض شود ، مشكلي براي اعمال پيش نمي آيد ، هرچند بين سعي حائض شود ، چون در سعي وتقصير ، طهارت شرط نيستومحل سعي جزو مسجد نمي باشد ، بنابراين بايد عمره تمتع را به پايان ببرد . ( س ، 831 و 862 )

وظيفه مستحاضه

267وظيفه مستحاضه ، همانگونه است كه براي طواف در صفحه 91 گذشت .

مستحبّات نماز طواف

268در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت اول سوره توحيد { قُلْ هُوَ الله اَحَدْ } و در ركعت دوم سوره جحد { قُلْ يـا أيّهـا الْكـافِرُونَ } را بخواند ، ( 2 ) و پس از نماز ، حمد و ثناي الهي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهسيستاني : بايد آن را قبل از طواف حج ، قضا كند .

آيات عظام بهجت ، تبريزي ، مكارم : بنا بر احتياط واجب ، بايد قبل از طواف حج ، نماز طواف عمره را قضا كند .

آية اللهصافي : بعد از اعمال مكّه بجا آورد .

2 ـ چون نماز طواف بايد به طور صحيح خوانده شود ، بنابراين توصيه مي شود افرادي كه قرائت صحيح اين سوره را نمي دانند در ركعت دوّم نيز ، همان سوره توحيد ( قل هوالله احد ) را بخوانند .


131


را به جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد :

« أَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّي ، وَلا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنّي . أَ لْحَمْدُ للهِِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلي نَعْمائِهِ كُلِّها ، حَتي يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إِلي ما يُحِبُّ وَيَرْضي ، أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَتَقَبَّلْ مِنّيوَطَهِّرْ قَلْبِيوَزَكِّ عَمَلي » .

مستحبّات قبل از سعي

269مستحب است پس از نماز طواف ، و پيش از سعي ، قدري از آب زمزم بياشامد و بر سر و پشت و شكم خود بريزد و بگويد :

« أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً ، وَرِزْقاً واسِعاً ، وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم » .

سپس با آرامي دل و بدن ، بالاي صفا رفته و به خانه كعبه نگاه كند و به ركن حجرالأسود رو نمايد و حمد و ثناي الهي را بجاآورد و نعمتهاي الهي را بخاطر بياورد ، و اين ذكرها را بگويد :

« اللهُ اكْبَرُ » هفت مرتبه .

« اَلحَمْدُللهِِ » هفت مرتبه .

« لا اِلهَ اِلاّ اللهُ » هفت مرتبه .

« لا إِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ ، يُحْيِيوَيُمِيْتُ وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي


132


كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ » سه مرتبه .

پس صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد .

سپس بگويد :

« اَلحَمْدُ للهِِ » صد مرتبه .

« سُبحانَ اللهِ » صد مرتبه .


133


سعي بين صفا و مروه

270پس از انجام نماز طواف ، بايد هفت مرتبه فاصله بين « صفا » تا « مروه » را كه امروزه به صورت سالني ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد بپيمايد و اين عمل ، سعي ناميده مي شود . ( م825 )

271سعي بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود . ( م828 )

272پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا مرتبه دوّم به حساب مي آيد ؛ بنابراين شَوْطِ ( 1 ) هفتم سعي بر مروه ختم مي شود . ( م827 )

273نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بر صفا و مروه و در بين آنها ( 2 ) جايز است و اگر در بين سعي باشد ، بايد از همانجا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شوط : در لغت به معناي نهايت دويدن تا هدف و در اين جا به معناي يك باردور زدن اطراف كعبه ويك بارفاصله صفاتامروه ، يامروه تاصفا مي باشد .

2 ـ آية اللهبهجت : احتياط آن است كه بدون عذر بين صفا و مروه ننشيند .

آيات عظامتبريزي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : بنا بر احتياط واجب بايد به مقداري نباشد كه موالات عرفيّه به هم بخورد .


134


كه سعي را قطع كرده ، ادامه دهد . ( م838 )

274سعي بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود ، گرچه احتياط مستحب است ، بنابراين زن حائض نيز بايد سعي را خودش بجا آورد . ( م831 )

275سعي در طبقه دوّم و در پشت بام چون بالاتر از دو كوه مي باشد ، اشكال دارد . ( 1 ) ( م876 )

276در سعي ، وقتي كه به طرف مروه مي رود واجب است رو به مروه و وقتي كه به طرف صفا مي رود ، رو به صفا باشد ، پس اگر عقب عقب برود ، يا به پهلو به طرف صفا يا مروه برود ، باطل است ، ولي نگاه كردن به چپ و راست و گاهي به پشت سر مثلا براي آنكه ببيند همراهان او مي آيند يا نه اشكال ندارد . ( 2 ) ( م837 )

277تأخير انداختن سعي و فاصله زياد بين نماز طواف و سعي ؛ مثلا براي برطرف شدن خستگي يا تمام شدن طواف دوستان ، اشكال ندارد ولي تأخير انداختن سعي به روز بعد ، بدون عذر جايز نيست . ( 3 ) ( م839 و 840 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر احراز شود كه سعي بين صفا و مروه واقع مي شود كفايت مي كند .

2 ـ آية الله صافي : در صورتي كه توقف كند و نگاه كند يا صورت و سينه و شانه ها در حال رفتن به مروه به طرف مروه و در حال رفتن به صفا به طرف مروه باشد اشكال ندارد .

3 ـ آية اللهمكارم : ولي اگر تأخير انداخت ، سعي او باطل نخواهد شد ، هرچند گناه كرده است .

آية اللهتبريزي : اگر تأخير انداخت گناه نكرده است ولي بايد طواف و نماز را اعاده كند .


135


278اگر شخصي متوجه شود كه سعي را از مروه شروع

كرده ، بايد سعي را دوباره انجام دهد و اگر تقصير نكرده ، تقصير كند . ( 1 ) ( م858 )

279محل سعي مسجد نيست ، بنابراين كسي كه نبايد به مسجدالحرام برود ، مانند زن حائض ، مي تواند به محل سعي برود و سعي را نيز بايد خودش بجا آورد . با مراعات ترتيب بين طواف و نماز طواف و سعي . ( م862 )

280در قسمتي ( 2 ) از سعي كه مردان هَرْوَلَهْ مي كنند ؛ يعني كمي تندتر مي روند ، اين عمل تنها بر مردان مستحب است و براي بانوان مستحب نمي باشد . ( مناسك ، ص355 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام صافي ، سيستاني ، تبريزي : اگر تقصير هم كرده باشد بايد دوباره تقصير كند .

آية الله فاضل : اگر با اعتقاد صحت تقصير كرده ، تقصير اعاده ندارد ، مگر از باب احتياط و در غير اين صورت بايد تقصير را اعاده كند .

آية الله مكارم : اگر آن دور را كه از مروه شروع كرده ناديده بگيرد و بقيه را تكميل كند ، صحيح است .

2 آن قسمت ، امروزه با خط و چراغ سبزرنگ معين شده است كه در سابق حدّ فاصل بين بازار عطاران و مناره ميانه بوده است .


136


كم و زياد كردن سعي

* زياد كردن سعي

281اگر عمداً بيش از هفت شوط سعي كند ، باطل است . ( م843 )

282اگر سهواً بيش از هفت شوط بجا آورد ، سعي صحيح

است و اگر در بين سعي متوجه شود ، بهتر است از همانجا رها كند گرچه مي تواند هفت دور دوّم را نيز تكميل كند . ( 1 ) ( م844 )

* كم كردن سعي

283اگر سهواً سعي را كمتر از هفت شوط بجا آورد ، هر وقت يادش بيايد واجب است آن را تمام كند ( 2 ) و اگر از مكه رفته است در صورتي كه مشقّت نداشته باشد ، بايد برگردد و اگر نمي تواند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني ، آية الله بهجت : اگر زيادي ، يك شوط ( آية الله سيستاني : يا بيشتر ) باشد مستحب است آن را به هفت برساند .

2 ـ آية اللهسيستاني : اگر پس از گذشتن زمان سعي يادش بيايد ، مثلا در عرفات يادش بيايد سعي عمره ناقص بوده ، بنا بر احتياط واجب ، بايد كمبود را جبران و سپس سعي را از سر بگيرد .

آية اللهفاضل : چنانچه قبل از تمام كردن شوط چهارم باشد ، بنابر احتياط واجب ، سعي را از سر بگيرد ، ولي اگر شوط چهارم را تمام كرده است واجب است آن را تمام كند .


137


برگردد ، بايد براي اتمام سعي ، نايب بگيرد . ( م845 )

284اگر مقدار فراموش شده بيش از سه شوط است ؛ يعني

كمتر از چهار شوط سعي بجا آورده ، احتياط مستحب ( 1 ) است ، همان سعي را تمام كند و هفت شوط ديگر بجا آورد ، مگر آن كه مقدار

سعي انجام شده كمتر از يك شوط باشد كه در اين صورت احتياط واجب است كه سعي را به طور كامل دوباره انجام دهد . ( 2 ) ( م846 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهفاضل : بنا بر احتياط واجب ، سعي را از سر بگيرد .

آية اللهبهجت : اگر كمبود سعي از روي فراموشي و بعد از شوط چهارم بوده ، واجب است باقي را هر وقت يادش آمد ، هرچند بعد از تمام شدن اعمال حج ، تدارك كند و در صورتي كه خودش نتواند تدارك كند يا سخت باشد واجب است نايب بگيرد و اگر كمبودش پيش از شوط چهارم و از روي فراموشي بوده ، احتياط اين است كه خودش يك سعي كامل بجا آورد و در صورت دشواري آن ، نايب بگيرد .

آية اللهتبريزي : اگر سعي انجام شده كمتر از چهار شوط نباشد ، واجب است بقيه را هر وقت يادش آمد بجا آورد ، و اگر خودش نتواند بجا آورد يا مشقّت داشته باشد ، واجب است نايب بگيرد و در اين صورت احتياط اين است كه نايب يك سعي كامل بجا آورد به نيّت اين كه هرچه بر عهده منوب عنه مي باشد ـ انجام بقيه سعي يا از سر گرفتن آن ـ و اگر كمبود سعي بيش از سه شوط باشد ، احتياط آن است كه خودش يك سعي كامل به قصد اين كه اگر وظيفه ام اتمام همان سعي است ، اتمام باشد و اگر از سر گرفتن سعي باشد ، يك سعي كامل باشد بجا آورد .

2 ـ آية الله فاضل : در دو صورت احتياطواجب آن است كه سعي راازسر بگيرد .


138


شكيّات سعي

* شك در تعداد شوطها

285اگر در بين سعي در تعداد دورها شك كند ، مسأله دو صورت دارد :

الف : شك بين هفت و بيشتر :

1 ـ قبل از پايان دور ؤسعي باطل است .

2 ـ بعد از پايان دور ؤ اعتنا نكند .

ب : شك بين هفت و كمتر و عددهاي كمتر از هفت ؛ مثلا شك دارد سه شوط بجا آورده يا پنج شوط ؤ سعي باطل است .

* 286و اگر پس از سعي در تعداد دورها شك كند ، اين مسأله نيز دو صورت دارد : ( 1 )

الف : قبل از تقصير :

1 ـ شك بين هفت و بيشتر از هفت ؤ اين شك اعتبار ندارد و سعي صحيح است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهصافي : اگر بعد از منصرف شدن از سعي ، در تعداد دورها شك كند ، به شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است ، لكن اگر احتمال مي دهد كه كمتر از هفت مرتبه سعي كرده احتياط آن است كه دوباره سعي كند .

آية اللهسيستاني : اگر احتمال زياد بودن آنها را بدهد بنا بر صحت بگذارد واگر احتمال كم بودن آنهارا مي دهددرصورتي كه شك اوقبل ازبهم خوردن موالات باشد ، سعي باطل است وبنابر احتياط اگر بعد باشد نيز باطل است .


139


2 ـ شك بين هفت و كمتر از آن ؤ كمبود احتمالي را بجاآورد و سعي صحيح است .

ب : پس از تقصير ؤ به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است . ( 1 ) ( م850 و 852 )

* شك در صحّت سعي

287اگر بعد از فارغ شدن از سعي يا هر دوري از آن شك كند كه دُرست بجا آورده يا نه ، به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است و همينطور اگر در بين رفت و آمد شك كند كه جزء پيش از آن صحيح بوده يا نه ، اعتنا نكند . ( م851 )

مستحبات سعي

288مستحب است سعي را پياده بجا آورد .

وآنگاه كه از صفا مي آيد وقتي به محل هروله ( 2 ) رسيد بگويد :

« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ ، وَاللهُ أكْبَرُ ، وَصَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّد وَأَهْلِ بَيْتِهِ ، أَللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ ، إِنَّكَ

أَنْتَ الاَْعَزُّ الأجَلُّ الأَكْرَمُ ، وَاهْدِنيلِلَّتيهِيَ أَقْوَمُ ، اَللَّهُمَّ إِنَّ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : شك در تعداد شوطهاي سعي ، سعي را باطل مي كند .

2 به مسأله 287 مراجعه شود .


140


عَمَليضَعيفٌ ، فَضاعِفْهُ ليوَتَقَبَّلْهُ مِنّي ، أَللَّهُمَّ لَكَ سَعْيي ، وَبِكَ حَوْليوَقُوَّتي ، تَقَبَّلْ مِنّيعَمَلييامَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقينَ » .

و همين كه از محل هَروَله گذشت بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالنَّعْماءِ وَالْجُودِ ، اغْفِرْ ليذنُوبي ، اِنَّهُ لا يَغْفِرُ الـذّنُوبَ اِلاّ أَنْتَ » .

و هنگامي كه به مروه رسيد بالاي آن برود و آنچه را كه در صفا گفته شد بجا آورد و بخواند دعاهاي آنجا را به ترتيبي كه بيان شد .

و پس از آن بگويد :

« أَللَّهُمَّ يا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ ، يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ ، يا مَنْ يُعْطيعَلَي الْعَفْوِ ، يا مَنْ يَعْفُو عَلَي الْعَفْوِ ، يا رَبَّ الْعَفْوِ ، اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ » .

و مستحب است در گريه كردن كوشش كند و خود را به گريه وادارد و در حال سعي دعا بسيار كند و بخواند اين دعا را :

« أَللَّهُمَّ إِنِّيأَسْأَ لُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ عَلي كُلِّ حال ، وَصِدْقَ النِّيَّةِ فيالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ » .


141


تقصير

289پس از سعي بايد تقصير كند ؛ يعني قدري از ناخن يا موي سر خود را بچيند و احتياط مستحب ( 1 ) است به چيدن ناخن اكتفا نكند بلكه قدري از مو را نيز بچيند كه با اين عمل ، اعمال عمره تمتّع به پايان مي رسد . ( م888 )

290پس از تقصير ، هرچه به واسطه احرام بر انسان حرام شده بود ، حلال مي شود . ( م893 )

291تقصير نيز مانند ساير اعمال عمره و حج ، از عبادات است و بايد به قصد اطاعت دستور خداوند و بدون هرگونه ريا و خودنمايي انجام شود . ( م889 )

زمان تقصير

292زمان تقصير ، بعد از سعي است ، گرچه لازم نيست فوراً

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهمكارم : احتياط واجب است .

آية اللهسيستاني : بنابر احتياط واجب به چيدن ناخن اكتفا نكند و اگر خواست ناخن بگيرد پس از كوتاه كردن مو باشد .


142


تقصير كند ، ولي تا وقتي كه تقصير نكرده است ، هيچ يك از

محرمات احرام بر او حلال نمي شود ، و پايان آن نيز وقتي است كه بتواند محرم شود به احرام حج و به وقوف در عرفات ( ظهر روز نهم ذي حجه ) برسد . ( م890 و 891 )

مكان تقصير

293تقصير مكان معيني ندارد ، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از سعي در مكان مروه تقصير مي كنند . ( س898 و 904 )

( بانوان اگر در جايي كه مردان نامحرم حضور دارند تقصير مي كنند ، مواظب باشند ، نامحرم موي آنها را نبيند )

چند مسأله :

294در تقصير ، كندن مو كافي نيست . بلكه بايد مو را بچيند و كوتاه كند به هر وسيله اي كه باشد ، با قيچي ، ناخن گير يا وسيله اي ديگر . ( م894 )

295كسي كه خودش تقصير نكرده ، نمي تواند موي شخص ديگري را بچيند ولي چيدن ناخن اشكال ندارد . ( م1146 )

296با تقصير ، اعمال عمره تمتع به پايان مي رسد و طواف نساء واجب نيست . ( م892 )


143


اكنون جهت يادآوري و يادسپاري ، خلاصه اعمال عمره تمتّع را همراه با مسيري كه حجّاج براي انجام اين اعمال مي پيمايند ، مي آوريم :

سير اعمال عمره تمتّع

1 ـ به ميقات ؛ مثلامسجد شجره يا جُحفه مي روند براي احرام ؛

2 ـ سپس به مسجد الحرام ، براي انجام طواف و نماز طواف ؛

3 ـ بعد از آن به راهرو بين صفا و مروه براي انجام سعي ؛

4 ـ بعد از آن تقصير مي كنند و اعمال عمره تمتّع تمام مي شود ( تقصير مكان معيني ندارد ) .


| شناسه مطلب: 75403