بخش 1

1

مناسك مختصر
عمره مفرده

محمد حسين فلاح زاده

3

مقدّمه

همه ساله هزاران تن از مسلمانان ، از اطراف و اكناف جهان براي زيارت خانه خدا و
انجام عمره و حج ، راهي سرزمين حجاز مي شوند . بديهي است مهمترين وظيفه آنان
فراگيري احكام و مناسك عمره و حج است و هر يك بايد به فراخور فهم و فرصت خود ، آن را
بياموزند .

يكي از شيوه هاي مناسب براي يادگيري

4

مناسك ، مطالعه كتاب هايي است كه در اين زمينه نوشته شده است .

از آنجا كه همراه داشتن كتاب هاي پرحجم و حفظ همه مطالب آن براي زائر ميسّر
نيست ، بر آن شديم فشرده اي از مطالب مورد نياز زائران را در مجموعه اي
مختصر گردآوريم تا با همراه داشتن آن ، در تمام مراحل و اماكن بتوانند اعمال و آداب
عمره را به جاي آورند .

رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ
أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

تابستان 1379 محمّد حسين فلاح
زاده

5

اعمال عُمره

اعمال عُمره مفرده

كساني كه به قصد انجام عمره مفرده به مكه مي روند بايد اين اعمال را بجا
آورند :

* احرام

* طواف

* نماز طواف

* سعي

* تقصير

* طواف نساء

* نماز طواف نساء .

6

احرام

مكان احرام

زائراني كه پيش از اعمال عمره ، براي زيارت قبر پيامبر ( صلي الله عليه وآله ) و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) به مدينه مي روند ، آنگاه كه روانه مكّه
مي شوند ، بايد در « مسجد شجره » كه نزديك مدينه و بر سر راه
مدينه ـ مكّه واقع است ، مُحرم شوند و براي انجام بقيه اعمال به سوي مكه
حركت كنند .

آنان كه از جدّه به مكّه مي روند بايد به « جُحفه » بروند و در آنجا محرم
شوند .

كساني كه در مكّه و اطراف آن هستند

7

مي توانند براي احرام به ميقات بروند ؛

مانند مسجد شجره يا جحفه و يا
در

خارج منطقه حرم ؛ مانند « تَنْعِيم » ^{( 1 )} احرام

بپوشند .

چگونگي احرام

مردان بايد تمام لباس هاي دوخته ـ حتي لباسهاي زير
و كوچك ـ را از تن درآورند و بدن خود را با دو تكّه لباس ندوخته بپوشانند ؛ يعني يكي
را مانند لُنگ بر كمر مي بندند و ديگري را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 تنعيم در شمال مكّه است كه هم اكنون به سبب توسعه
شهر ، جزو مكّه مي باشد .

8

بر شانه مي اندازند و سپس با نيّت احرام عمره مفرده چنين
مي گويند :

« لَبَّيْكَ ، اَللّهُمَّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ لا شَريكَ لَكَ
لَبَّيْك ، اِنَّ الحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالمُلْكَ ، لا شَريكَ لَكَ
لَبَّيْكَ » . ^{( 1 )}

بانوان مي توانند در حال احرام ، لباس دوخته به تن
داشته باشند ، پس بيرون آوردن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله
مكارم : احتياط واجب آن است كه جمله دوّم ( اِنَّ الحمدَ . . . تا آخر ) رانيز بگويند ، امّا لبيك پنجم را نگويند .

آية الله زنجاني : صورت تلبيه
واجب چنين است : « لبّيك ، اللّهم لبّيك ، لبّيك لا شريك لك
لبّيك ، إنّ الحمد والنعمة لك والملك ، لا شريك لك » .

9

لباسهاي دوخته و پوشيدن دو تكه پارچه

ندوخته بر آنان واجب نيست . بانوان نيز
به قصد احرام عمره مفرده ، لبيك ها را مي گويند .

برخي از مستحبّات احرام :

1 ـ پيش از احرام بدن خود را پاكيزه كند و ناخن و شارب خود را بگيرد و در ميقات
غسلِ احرام ^{( 1 )} كند .

2 ـ در صورت امكان ، پس از نماز ظهر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله
زنجاني ، واجب است غسل احرام را انجام دهد و احرام پس از
نماز باشد ، خواه نماز واجب يا مستحب .

10

مُحرم شود و اگر امكان ندارد ، پس از نماز

واجب ديگر ، و اگر آن هم ممكن نشد ،
پس

از شش ^{( 1 )} يا دو ركعت نماز نافله ـ كه
به نيّت نماز احرام خوانده مي شود ـ و در ركعت اوّل پس از حمد ،
سوره توحيد ، و در ركعت دوّم سوره جحد " قُل يا أيُّها الكافِرُون " را
بخواند . البته شش ركعت فضيلت بيشتري دارد . پس

از آن ، حمد و ثناي الهي را بجا
آورد و

صلوات بفرستد .

3 ـ هنگام پوشيدن دو جامه احرام بگويد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اين نمازها ، دو ركعتي خوانده مي شود ،
با نيّت « نمازِ احرام » .

11

« اَلْحَمْدُللهِِ الَّذِي رَزَقَني مَا اُوارِي بِهِ عَوْرَتي
و اُؤَدّي فِيهِ فَرْضِي وَأعْبُدُ فِيهِ رَبِّي و أنْتَهِي فِيهِ إلي ما أمَرَنِي ،
اَلْحَمْدُللهِِ الَّذِي قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَنِي وَأَرَدْتُهُ فَأَعانَنِي
وَقَبِلَنِي وَلَمْ يَقْطَعْ بِي وَوَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلَّمَني فَهُوَ حِصْنِي
وَكَهْفِي وَحِرْزِي وَظَهْرِي وَمَلاذِي وَرَجائي وَمَنْجايَ وَذُخْرِي
وَعُدَّتِي في شِدَّتِي وَرَخائِي » .

4 ـ پس از گفتن مقدار واجب لبّيك ها ، مستحب است بگويد :

« لَبَّيْكَ ذَا الْمَعارِجِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ داعِياً اِلي
دارِالسَّلامِ لَبَّيكَ ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوبِ

12

لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ أهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ ،
لَبَّيْكَ ذَا الجَلالِ وَالاْكْرامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَالْمَعادُ
إلَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تَسْتَغْني و يُفْتَقَرُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ ،
لَبَّيْكَ مَرْهُوباً وَمَرْغُوباً اِلَيْكَ ، لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ إلهَ الْحَقِّ
لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ ذَا النَّعْماءِ وَالْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ لَبَّيْكَ ،
لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ
عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ يا كَرِيمُ لَبَّيْكَ » .

قطع لبّيك

كسي كه از ميقات براي عمره مفرده محرم شود ، وقتي وارد منطقه حرم گرديد ، نبايد
لبّيك

13

بگويد و كسي از داخل مكّه به بيرون حرم رفته و از آنجا محرم شود ، وقتي كه كعبه
را ديد ، نبايد لبيك بگويد .

14

مُحرَّمات احرام

انسان ، پس از « پوشيدن لباسِ احرام » و « نيّت » و « گفتن لبّيك » مُحْرم مي شود
و در مدت احرام ، بايد از كارهايي كه بر محرم حرام است بپرهيزد ، مجموع كارهاي حرام
بر مُحرم 24 عمل است كه چهار مورد آن ، تنها بر مردان حرام است و دو مورد آن بر
بانوان و بقيه آنها ، هم بر مردان و هم بر زنان مُحرم حرام است .

* محرّمات مشترك ميان زن و مرد :

1 ـ شكار حيوانات صحرايي .

15

2 ـ آميزش و انجام هرگونه عمل شهواني ديگر .

3 ـ عقد كردن ؛ خواندن عقد ازدواج يا شاهد بودن بر عقد .

4 ـ استمنا ؛ يعني كاري كند كه از خودش مني بيرون آيد .

5 ـ استعمال عطريات ، مانندِ عطر زدن به بدن يا لباس يا بوييدن آن .

6 ـ سرمه كشيدن .

7 ـ نگاه كردن در آينه .

8 ـ فسوق ( دروغ گفتن ، فحش دادن و فخر فروشي ) .

16

9 ـ جِدال ؛ يعني گفتنِ « لا واللّه » ، يا « بلي واللّه » .

10 ـ كشتن جانوراني كه در بدن ساكن مي شوند ؛ مانند شپش .

11 ـ انگشتر به دست كردن براي زينت و حنا بستن .

12 ـ روغن ماليدن به بدن ، هر چند بوي خوش نداشته باشد .

14 ـ بيرون آوردن خون از بدن .

15 ـ ناخن گرفتن .

16 ـ كندن دندان يا كشيدن آن ؛ هر چند خون نيايد .

17

17 ـ كندن يا قطع كردن درخت يا گياهي كه در محدوده حرم ^{( 1 )} روييده باشد .

18 ـ سلاح به همراه داشتن .

* آنچه فقط بر مردان حرام است :

1 ـ پوشيدن جامه دوخته .

2 ـ پوشيدن چيزي كه تمام روي پا را بگيرد ؛ مثل كفش يا جوراب .

3 ـ پوشاندن سر .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شهر مكه و اطراف آن ، تا حدود معيّني كه مشخص شده
است ، « حرم » نام دارد و داراي احكام ويژه اي است .

18

4 ـ سايه قرار دادن بالاي سر ، در حال پيمودن مسافت ميان دو منزل ؛ مثلا از مسجد
شجره تا مكّه .

* آنچه فقط بر زنان مُحْرم حرام است :

1 ـ پوشيدن زيور براي زينت .

بيرون آوردن زيورهايي كه از قبل ، به طور متعارف در بدن داشته ، لازم نيست .

2 ـ پوشاندن صورت با روبند و امثال آن .

برخي از محرّمات احرام ، در غير حال احرام نيز حرام است ولي در حال احرام گناهي
است بزرگتر و گاهي كفّاره دارد و برخي از آنها به طور معمول اتّفاق
نمي افتد .

19

طواف

كسي كه براي انجام عمره مفرده محرم شده ، بايد به نيّت طواف ، هفت مرتبه به دور
خانه كعبه ، كه در مسجدالحرام است ، بگردد .

احكام طواف

1 ـ طواف را بايد از مقابل گوشه اي از كعبه

كه حَجَر الأسوَد ^{( 1 )} در آن است ، آغاز كند و در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حجرالأسود يا سنگ سياه به شكل بيضي است و در گوشه
شرقي ديوار كعبه ، با ارتفاع 5/1 متر از سطح زمين مسجدالحرام نصب شده
است .

20

همان جا به پايان ببرد . ^{( 1 )}

2 ـ خانه كعبه ، در حال طواف ، بايد در سمت چپ طواف كننده باشد ، بنابراين اگر در
حال حركت ، رو به كعبه باشد ، يا به پشت راه برود ، صحيح نيست .

3 ـ طواف كننده بايد به دور

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ هم اكنون از مقابل حجرالأسود تا آخر صحن
مسجدالحرام ، خط سياهي كشيده شده كه افراد مي توانند هنگام رسيدن به همان خط ،
طواف را آغاز و به همانجا ختم كنند .

21

حِجر اسماعيل ^{( 1 )} هم بگردد ؛ يعني به
هنگام

طواف داخل حِجْر نرود .

4 ـ طواف كننده بايد با طهارت طواف كند ؛ يعني با وضو باشد و غسلي بر عهده او
نباشد و نيز بدن و لباس وي پاك باشد ، همانگونه كه نماز مي خواند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حجر اسماعيل ، فضايي است ميان كعبه و ديواري
نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از زاويه شمالي تا زاويه غربي كعبه امتداد
دارد . هرگاه باران بر بام كعبه ببارد از ناودان رحمت در اين فضا مي ريزد . اينجا مدفن حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) و مادرش هاجر و پيامبران بسيار ديگر است .

22

برخي از مستحبات طواف :

در حال طواف مستحب است بگويد :

« ألَّلهُمَّ اِنّي أسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذي يُمْشي بِهِ عَلي
طَلَلِ الماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الاَْرْضِ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الّذِي
يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ
اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوْسي مِنْ
جانِبِ الطُّورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وألْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ وَ
أسْألُكَ بِاسْمِكَ الذَّي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد ( صلي الله عليه وآله ) ماتَقَدَّمَ مِنْ
ذَنْبِهِ وَما تَأَخَّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ » .

23

سپس حاجت خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :

« ألَّلهُمَّ إنَّي إلَيْكَ فَقِيرٌ و إنِّي خائِفٌ
مُسْتَجِيرٌ ، فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي ولاتُبَدِّلْ اِسْمِي » .

وصلوات بر محمد ( صلي الله عليه وآله ) وآل
محمد ( عليهم السلام ) بفرستد ، به خصوص وقتي به درِ خانه
كعبه مي رسد ، آنگاه اين دعا را بخواند :

« سائِلُكَ فَقِيرُكَ مِسْكِينُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ
عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، ألَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ
وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ
النَّارِ فَأَعْتِقْنِي وَوَالِدَيَّ وَأهْلِي وَوُلْدي وَإخْوانِيَ

24

الْمُؤمِنِينَ مِنَ النَّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ » .

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان قرار گرفته ، سر را بلند كند و
بگويد :

« ألَّلهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ و أجِرْنِي مِنَ النَّارِ
بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِي مِنَ الْسُّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ
الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالاْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ
الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حِجْر اسماعيل گذشت و به پشت كعبه رسيد بگويد :

« ياذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ، ياذَا الْجُوْدِ وَالْكَرَمِ ،
إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ ، فَضاعِفْهُ لِي ، وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي ، إنَّكَ أنْتَ
السَّمِيعُ الْعَلِيمُ » .

25

چون به ركن يماني رسيد دست به دعا بردارد و بگويد :

« يااَللهُ ياوَلِيَّ الْعافِيَةِ و خَالِقَ الْعافِيَةِ
ورَازِقَ الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالْعافِيَةِ
والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ يارَحْمنَ
الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحِيمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد
وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ وَتَمامَ الْعافِيَةِ وَشُكْرَ الْعافِيَةِ فِي
الدُّنْيا وَالآخِرَةِ يا أرْحَمَ الرَّاحِمينَ » .

پس سر را به جانب كعبه بلند كند و بگويد :

« اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذِي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ وَالْحَمْدُ
للهِِ الَّذي بَعَثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ

26

عَليّاً اِماماً ، أللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَ
جَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجرالأسود رسيد بگويد :

« رَبَّنا آتِنا فِي الْدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ
حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

27

نماز طواف

1 ـ كسي كه عمره بجامي آورد ، بايد پس از انجام طواف ، دو ركعت نماز ، به نيّت
نماز طواف بخواند .

2 ـ نماز طواف بايد در مسجدالحرام و نزد مقام ابراهيم ^{( 1 )} خوانده شود و احتياط واجب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مقام ابراهيم سنگي است كه حضرت
ابراهيم ( عليه السلام ) هنگام
بناي كعبه ، يا دعوت مردم به زيارت اين خانه ، روي آن ايستاد و جاي پاي ايشان بر آن
نقش بست و اكنون در يك محفظه بلورين ، در يك ضريح كوچك ، در مسجدالحرام ، با فاصله
حدود 13 متر از كعبه نگهداري مي شود .

28

آن است كه پشت مقام بجا آورد ، به طوري كه مقام ابراهيم ميان او و خانه كعبه واقع
شود . و بهتر است هر چه مي تواند نزديكتر بايستد ( البته نه به طوري كه مزاحم
ديگران شود ) و اگر به واسطه زياديِ جمعيت ، نمي تواند پشت مقام نماز بخواند ، در
يكي از دو طرف آن ، نزديك مقام بجا آورد .

مستحب است پس از نماز طواف ، حمد و ثناي الهي را به جا آورده ، صلوات بر محمد و

29

آل محمد ( عليهم السلام ) بفرستد و از خداوند
عالم طلب قبول نمايد و بگويد :

« اَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي وَلاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ
مِنِّي ، اَلْحَمْدُ للهِِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلي نَعْمآئِهِ كُلِّها حَتّي
يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إلي ما يُحِبُّ وَيَرْضي ، ألَّلهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد
والِ مُحمَّد وَتَقَبَّلْ مِنِّي وَطَهِّرْ قَلْبِي وَزَكِّ عَمَلِي » .

30

سعي ميان صفا و
مروه

پس از انجام نماز طواف ، بايد هفت مرتبه فاصله ميان دو كوه كوچك صفا و مَروه را ،
كه امروزه به صورت سالني ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد ، پيمود .

1 ـ سعي ، بايدازصفاآغازوبه مروه ختم شود .

2 ـ پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا
مرتبه دوم به حساب مي آيد . بنابراين ، هفت شَوطِ سعي ، در مروه به پايان
مي رسد .

31

3 ـ به هنگام سعي ، نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بالاي كوه صفا و مروه و
ميان آن دو ، جايز است و پس از استراحت بايد از همانجا كه سعي را قطع كرده ، ادامه
دهد .

4 ـ لازم نيست سعي ميان صفا و مروه ، با وضو و طهارت انجام شود ، گرچه احتياط
مستحب است .

5 ـ سعي در طبقه دوّم اشكال دارد ، چون بالاتر از كوه است .

مستحبات سعي :

مستحب است زائر پس از نماز طواف و پيش از سعي ، مقداري از آب زمزم بياشامد و بر

32

سر و پشت و شكم خود بريزد و بگويد :

« ألّلهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَرِزْقاً واسِعاً
وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء و سُقْم » .

سپس با آرامي دل و بدن ، بالاي صفا برود و به خانه كعبه نگاه كند و به ركني كه
حجرالأسود در آن است رو كرده و حمد و ثناي الهي را بجا آورد و نعمتهاي خداوند را
بخاطر بياورد ، آنگاه اين ذكرها را بگويد :

« اَللهُ أكْبَر » هفت مرتبه .

« اَلْحَمْدُ للهِ » هفت مرتبه .

« لا اِلهَ اِلاّ الله » هفت مرتبه .

« لا إلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَه ، لَهُ

33

الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ ، يُحْيِي وَيُميتُ وَهُوَ حَيٌّ
لا يَمُوتُ ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ » سه
مرتبه .

پس صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد .

سپس بگويد :

« اَلْحَمْدُ للهِِ » صد مرتبه .

« سُبحانَ اللهِ » صد مرتبه .

و هنگام سعي مستحب است در قسمتي از فاصله صفا و مروه كه اكنون با خط و چراغ سبز
رنگ مشخص شده « هَروَلَه » كند ؛ يعني مانند شتر تند برود و در وقت برگشتن نيز هروله
در همان قسمت مستحب است و از براي زنها

34

هروله نيست .

آنگاه كه از صفا مي آيد وقتي به محل هروله رسيد بگويد :

« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ ، وَاللهُ أكْبَرُ ، وَصَلَّي اللهُ
عَلي مُحَمَّد وَأهْلِ بَيْتِهِ ، أللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا
تَعْلَمُ اِنَّك أنْتَ الاْعَزُّ الاَْجَلُّ الأكْرَم ، وَاهْدِنِي لِلَّتِي هِيَ
أقْوَمُ ، أللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ ، فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي ،
أللَّهُمَّ لَكَ سَعْيي ، وَبِكَ حَوْلِي وَقُوَّتِي تَقَبَّلْ مِنِّي عَمَلِي يا
مَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقِينَ » .

و همين كه از محل هَروَله گذشت بگويد :

« ياذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالْنَّعْماءِ

35

والجُودِ ، اِغْفِرْ لِي ذُنُوبِي ، إنَّهُ لايَغْفِرُ
الذُّنُوبَ إِلاّ أنْتَ » .

و هنگامي كه به مروه رسيد ] چنانچه ممكن است [ آنچه را كه در صفا گفته شد بجا آورد و دعاهاي آنجا را به
ترتيبي كه بيان شد بخواند .

و پس از آن بگويد :

« أَللَّهُمَّ يا مَنْ أمَرَ بِالْعَفْو ، يا مَنْ يُحِبُّ
الْعَفْوَ ، يا مَنْ يُعْطِي عَلَي الْعَفْوِ ، يامَنْ يَعْفُو عَلَي الْعَفْوِ ، يا
رَبَّ الْعَفْوِ ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ » .

همچنين مستحب است كوشش كند خود را به گريه وادارد و در حال سعي دعا بسيار كند

36

و اين دعا را بخواند :

« أللَّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ حُسْنَ الْظَّنِّ بِكَ عَلي كُلِّ
حال وَصِدْقَ النِّيَّةِ في التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ » .