فصل دوم: نیابت در حج

فصل دوم: نيابت در حج

قبل از بيان شرايط نايب و منوب عنه، بعضي از موارد جواز نيابت و وصيت به حج و احكام آنها را متذكّر مي شويم.
مسأله40 ـ كسي كه حج بر او مستقر شده، اگر بر اثر پيري يا بيماري قدرت رفتن به حج را ندارد و يا براي انجام او حرج و مشقّت دارد و اميدي به بهبودي و قدرت پيدا كردن بر انجام حج بدون مشقّت را هر چند در سالهاي آينده نداشته باشد واجب است نايب بگيرد. ولي كسي كه حج بر او مستقر نشده واجب نيست نايب بگيرد.
مسأله41 ـ بعد از آنكه نايب عمل را بجا آورد، حج از منوب عنه معذور ساقط مي شود و لازم نيست خود او حجّ بجا آورد اگر چه بعداً عذرش برطرف شود. ولي اگر عذر او در اثناء عمل نايب برطرف شود، واجب است حجّ را اعاده كند و در اين صورت حج نايب براي او كفايت نمي كند.
مسأله42 ـ اگر كسي كه حج بر او مستقر شده در طول راه بميرد، در صورتي كه بعد از احرام بستن و داخل شدن در حرم فوت كند، از حَجّة الاسلام كفايت مي كند. ولي اگر قبل از احرام بستن بميرد مجزي نيست. و كسي كه بعد از محرم شدن و قبل از داخل شدن در حرم فوت كند، بنا بر احتياط واجب كفايت از حَجّة الاسلام نمي كند.
مسأله43 ـ كسي كه حجّ بر او مستقر شده، اگر پيش از انجام حج فوت كند، ورثه او بايد از اصل مال از طرف او نايب بگيرند مگر آنكه وصيت كرده باشد كه مخارج حجّ از ثلث پرداخت شود و در اين صورت عمل به آن بر وصاياي مستحب مقدم است. و اگر ثلث براي انجام آن كافي نباشد، كمبود آن از اصل مال برداشت مي شود.
مسأله44 ـ در مواردي كه نيابت واجب است بايد فوراً مبادرت به انجام آن شود اعمّ از اينكه نيابت از طرف انسان زنده باشد يا ميّت.
مسأله45 ـ واجب نيست انسان زنده از بلد نايب بگيرد و اگر از ميقات نايب بگيرد كافي است. و همچنين كسي كه از دنيا رفته و حجّ بر او مستقر شده، حجّ ميقاتي براي او كفايت مي كند. ولي اگر نايب گرفتن فقط از وطن ميّت و يا شهر ديگري امكان پذير است، واجب است ورثه آن را انجام دهند و مخارج آن از اصل دارايي ميّت خارج مي شود. و در صورتي كه وصيّت به حجّ بلدي كرده باشد بايد به وصيت او عمل كنند و هزينه مازاد بر اجرت ميقاتي از ثلث محاسبه مي شود.
مسأله46 ـ اگر كسي وصيت كند كه براي او حجّ مستحبي بجا آورند، هزينه آن از ثلث برداشته مي شود.
مسأله47 ـ هرگاه ورثه يا وصي بدانند كه حجّ بر ميّت مستقر شده و شك در اداء آن داشته باشند، واجب است از طرف او حج بجا آورند. ولي اگر علم به استقرار حجّ نداشته باشند و ميّت هم وصيّت نكرده باشد، چيزي بر آنان واجب نيست.
شرايط نايب
شرايطي كه در نايب معتبر است عبارتند از:
1ـ بلوغ بنابر احتياط واجب، پس نيابت غير بالغ در حج كفايت از حَجّة الاسلام و بلكه مطلق حج واجب نمي كند.
2ـ عقل، بنابراين نيابت مجنون اعم از دائمي و ادواري، در صورتي كه عمل را در حالت جنون انجام دهد صحيح نيست.
3ـ ايمان، پس نيابت غير مؤمن كفايت نمي كند.
4ـ آگاهي از احكام و مناسك حج بطوري كه بتواند مناسك حج را هر چند با راهنمايي ديگران انجام دهد.
5ـ ذمّه نايب مشغول به حج واجبي در آن سال نباشد.
6ـ معذور در ترك بعضي از افعال حج نباشد. توضيح اين شرط و احكام مترتب بر آن هنگام بيان اعمال حج خواهد آمد.
مسأله48 ـ براي اكتفابه حج نيابتي بايد اطمينان حاصل شود كه نايب حج را از طرف منوب عنه انجام داده است، ولي بعد از آنكه احراز شد نايب حج را بجا آورده، كسب اطمينان به صحّت عمل نايب لازم نيست، بلكه بايد عمل او را حمل بر صحّت نمود.

شرايط منوب عنه
در منوب عنه چند شرط معتبر است:
1ـ اسلام، پس انجام حج به نيابت از كافر صحيح نيست.
2ـ در حج واجب شرط است منوب عنه فوت شده باشد و يا اگر زنده است بر اثر پيري يا بيماري نتواند خودش حج را بجا آورد يا براي او حرج و مشقّت داشته باشد و اميدي هم به قدرت پيدا كردن بر انجام حج بدون مشقّت هر چند در سالهاي آينده نداشته باشد، ولي در حج مستحبي نيابت از ديگري بطور مطلق جايز است.

مسايل نيابت در حج
مسأله49 ـ همجنس بودن نايب و منوب عنه شرط نيست، بنابراين زن مي تواند نايب مرد و مرد مي تواند نايب زن شود.
مسأله50 ـ نيابت صروره يعني كسي كه تاكنون حج بجا نياورده از صروره و غير صروره جايز است اعم از آنكه نايب يا منوب عنه مرد باشد يا زن.
مسأله51 ـ عقل و بلوغ در منوب عنه شرط نيست.
مسأله52 ـ قصد نيابت و تعيين منوب عنه و لو به صورت اجمالي، در حج نيابي شرط است ولي لازم نيست نايب نام منوب عنه را ذكر كند.
مسأله53 ـ اجير كردن كسي كه وظيفه او به خاطر كمي وقت عدول به حجّ افراد است صحيح نيست. بلي، اگر او را در وسعت وقت اجير كنند و بعد، وقت تنگ شود، بر نائب واجب است عدول كند و عمل او از حج تمتع كفايت مي نمايد و مستحق دريافت اجرت نيز هست.
مسأله54 ـ هرگاه نائب پس از احرام و ورود به حرم بميرد، از حج منوب عنه كفايت مي كند. ولي اگربعد از محرم شدن و قبل از ورود به حرم بميرد، بنابر احتياط واجب مجزي نيست، چه نائب عمل را مجاني و تبرّعي انجام دهد يا اجير شود. و فرقي نيست بين اينكه نيابت او از حَجّة الاسلام باشد يا حج واجب ديگر.
مسأله55 ـ اگر اجرت در برابر بريءالذّمه شدن منوب عنه باشد و اجير بعد از محرم شدن و دخول در حرم بميرد، چون ذمّه منوب عنه بريء مي شود، مستحق دريافت تمام اجرت است. و ظاهر حال اجاره در صورت اطلاق و عدم تقيد به انجام كل اعمال حج اين است كه هدف از آن بريءالذّمه كردن منوب عنه است.
مسأله56 ـ اگر كسي در مقابل اجرت معيني براي انجام حج اجير شود و آن مبلغ كمتر از هزينه هاي حج باشد، واجب نيست اجيركننده آن را تكميل كند، همانگونه كه اگر از هزينه هاي حج زياد بيايد، حق ندارد مقدار مانده را پس بگيرد.
مسأله57 ـ در مواردي كه حكم به عدم كفايت حج نائب از منوب عنه مي شود، در صورتي كه براي انجام حج در همان سال اجير شده باشد، واجب است اجرت را به مستنيب برگرداند، و در غير اين صورت بايد در سالهاي بعد از طرف منوب عنه حج بجا آورد.
مسأله58 ـ كسي كه از انجام برخي از اعمال حج معذور است نمي تواند براي حج نيابتي اجير شود. معذور كسي است كه نتواند اعمال اختياري حج را انجام دهد بطوري كه منجر به نقص بعضي از اعمال حج شود. و اگر منجر به نقص بعضي از اعمال حج نشود مثل اينكه فقط در ارتكاب بعضي از تروك احرام معذور باشد، نيابت او صحيح است.
مسأله59 ـ اگر نايبي در اثناء حج نيابي معذور شود، در صورتي كه عذر او منجر به نقص در اعمال حج شود، بطلان اجاره بعيد نيست. و احوط مصالحه بين نايب و منوب عنه در اجرت و اعاده حج براي منوب عنه است.
مسأله60 ـ نيابت كساني كه از وقوف اختياري در مشعرالحرام معذور هستند صحيح نيست و اگر نايب شوند مستحق دريافت اجرت نيستند مانند خدمه كاروانها كه بايد با افراد ضعيف همراهي كنند و يا براي انجام برخي از كارهاي خدماتي كاروان قبل از طلوع فجر از مشعر به مني بروند. و در صورتي كه اين افراد براي انجام حج نيابي اجير شوند، بايد وقوف اختياري را درك كنند و حج را بجا آورند.
مسأله61 ـ در عدم كفايت حج نائبي كه معذور است، فرقي نيست بين اينكه نائب اجير باشد و يا نيابت مجّاني و تبرّعي انجام شود. و نيز فرقي نيست بين اينكه نائب جاهل به عذر باشد يا مستنيب و همچنين فرقي نيست بين اينكه نائب جاهل باشد به اينكه آن عذر از عذرهائي است كه نيابت با آن صحيح نيست يا مستنيب، مثل اينكه نائب جاهل باشد كه نمي تواند به وقوف اضطراري در مشعرالحرام اكتفا كند.
مسأله62 ـ اگر نائب احرام ببندد و وارد مكه شود و سپس بفهمد كه مستطيع بوده، احرام او باطل است و بايد به ميقات برگردد و از آنجا براي خودش احرام عمره تمتع ببندد. ولي اگر هنگام احرام قصد انجام وظيفه فعلي اش را داشته، احرام او صحيح است.
مسأله63 ـ واجب است نائب طبق وظيفه خود عمل كند اعم از اين كه از روي تقليد باشد يا اجتهاد.
مسأله64 - براي نائب جائز است بعد از انجام نيابت، براي خود يا ديگري طواف كند يا عمره مفرده بجا آورد. مسأله65 ـ كسي كه به نيابت از ديگري به حج رفته، در صورتي كه براي خود حَجّة الاسلام بجا نياورده باشد، احتياط مستحب آن است كه بعد از اعمال حجّ تا زماني كه در مكه است اگر مي تواند براي خودش نيز عمره مفرده بجا آورد.
مسأله66 ـ شرط ايمان همانگونه كه در اصل نيابت شرط است، در ساير اعمالي هم كه نيابت در آنها جايز است مانند طواف، سنگ زدن و قرباني كردن شرط است.
مسأله67 ـ احتياط واجب آن است كه نائب اعمال حج غير از قرباني را خودش انجام دهد.