بخش 12

241

مستحبّات سعي

1 ـ طهارت از حدث اكبر و حدث اصغر ، بلي حائص مي تواند سعي كند ، اگر چه مستحب است در صورت امكان صبر كند تا آنكه بتواند سعي را با طهارت بجا آورد ، وگرنه در همان حال حيض بايد سعي كند .

2 ـ انجام سعي پس از نماز طواف ، ولي اگر خسته است مي تواند قدري استراحت كند .

3 ـ استلام و بوسيدن حجرالاسود در صورت امكان به هنگام رفتن به طرف صفا ، و در صورت عدم امكان با دست به حجر اشاره كند .

4 ـ آمدن به چاه زمزم در صورت امكان ، و نوشيدن آب زمزم ، و بر سر و پشت خود ريختن ، و در حالي كه رو به كعبه است بگويد :

« اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَرِزْقاً واسِعاً وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم » .

242

5 ـ پس از نوشيدن آب زمزم به هنگام رفتن به صفا نيز حجر را استلام كند .

6 ـ خارج شدن به طرف صفا از دري كه مقابل حجرالاسود است ، و آن دري است كه پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) از آن خارج مي شدند .

7 ـ رفتن به طرف صفا با آرامش و وقار .

8 ـ طوري بالاي صفا برود كه در صورت امكان بتواند بيت الله را ببيند ، زيرا ديدن كعبه نيز مستحب است .

9 ـ پس از بالا رفتن از كوه صفا رو به ركن حجرالاسود كند .

10 ـ خداوند متعال را حمد و ثنا كند ، و نعمتها و عذاب الهي را به ياد آورد ، و احسان خداوند را در حق خود ، متذكّر شود ، و هفت بار بگويد : « الله اَكبر » و هفت بار بگويد : « الحمدللّه » و هفت بار بگويد : « لا اله الا اللّه » و سپس سه بار بگويد :

« لا إلـهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ ، يُحْيِي وَيُمِيتُ وَهُوَ حَيُّ

243

لايَمُوتُ ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ ، وَهُوَ عَلي كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ » .

و پس از آن بر پيامبر و خاندانش درود فرستاده ، و سه بار بگويد :

« اَللهُ أكْبَرُ عَلي ما هَدانا ، وَالْحَمْدُللهِِ عَلي ما أبْلانا وَالْحَمْدُللهِِ الْحَيِّ الْقَيُّومِ وَالْحَمْدُللهِِ الْحَيِّ الدَّائِمِ » .

و بعد سه بار بگويد :

« أشُهَدُ أنْ لا إِلـهَ إلاَّ اللهُ وَأشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ ، لانَعْبُدُ إلاّ اِيّاهُ ، مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ » .

و نيز سه بار بگويد :

« اَللَّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ الْعَفْوَ وَالْعافِيَةَ وَالْيَقِينَ في الْدُّنْيا وَالاْخِرَةِ » .

و بعد سه بار بگويد :

« اَللَّهُمَّ آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ

244

حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

و بعد صد مرتبه بگويد : « اَللهُ اَكْبَر » و صد مرتبه بگويد : « لا اِلهَ اِلاَّ اللّه » و صد مرتبه بگويد : « اَلْحَمْدُلِلّه » و صد مرتبه بگويد : « سبحان الله » و بعد بگويد :

« لا إلـهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ ، أنْجَزَ وَعْدَهُ ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ ، وَغَلَبَ الأحْزابَ وَحْدَهُ ، فَلَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَحْدَهُ ، اَللَّهُمَّ بارِكْ لِي فِي الْمَوْتِ وَفِيما بَعْدَ الْمَوْتِ ، اَللّهُمَّ إِنِّي أعُوذُبِكَ مِنْ ظُلْمَةِ الْقَبْرِ وَوَحْشَتِهِ ، اَللَّهُمَّ أظِلَّنِي فِي ظِلِّ عَرْشِكَ يَوْمَ لا ظِلَّ إلاّ ظِلُّكَ » .

11 ـ مستحب است هنگامي كه بر كوه صفا توقف مي كند ، مكرراً خود و خانواده خود و دينش را به خداوند متعال بسپارد ، و بگويد :

« اَسْتَوْدِعُ اللهَ الرَّحْمنَ الرَّحِيمَ الَّذِي لاتَضِيعُ وَدائِعُهُ دِينِي وَنَفْسِي وَأهْلي ، ألَّلهُمّ

245

اسْتَعْمِلْنِي عَلي كِتابِك وَسُنَّةِ نَبِيِّكَ ، وَتَوَفَّنِي عَلي مِلَّتِهِ وَأعِذْنِي مِنَ الْفِتْنَةِ » .

و بعد سه مرتبه بگويد : « الله اَكْبَر » و دعاي سابق را دوباره بخواند ، و باز بگويد : « الله اَكْبَر » و در حد امكان دعا را تكرار كند .

12 ـ رو به كعبه كرده و اين دعا را بخواند :

« اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِي كُلَّ ذَنْب أذْنَبْتُهُ قَطُّ ، فَإِنْ عُدْتُ فَعُدْ عَلَيَّ بِالْمَغْفِرَةِ ، فَإِنَّكَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ، أللّهُمَّ افْعَلْ بِي ما أنْتَ أهْلُهُ ، فَإِنَّكَ إنْ تَفْعَلْ بِي ما اَنْتَ أهْلُهُ تَرْحَمْنِي و إن تُعَذِّبْنِي فَاَنْتَ غَنِيٌّ عَنْ عَذابِي ، وَاَنَا مُحْتَاجٌ إلي رَحْمَتِكَ ، فَيا مَنْ اَنَا مُحْتاجٌ إلي رَحْمَتِهِ ارْحَمْنِي اَللّهُمَّ لاتَفْعَلْ بِي ما اَنَا أهْلُهُ فَإِنَّكَ إِنْ تَفْعَلْ بِي ما اَنَا اَهْلُهُ تُعَذِّبْنِي ، وَلَمْ تَظْلِمْنِي ، اَصْبَحْتُ اَتَّقِي عَدْلَكَ ، وَلا اَخافُ جَوْرَكَ فَيا مَنْ هُوَ عَدْلٌ لايَجُورُ ارْحَمْنِي » .

246

و سپس بگويد :

« يا مَنْ لايَخِيْبُ سائِلُهُ ، و لاَ يَنْفَدُ نائِلُهُ ، صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَاَجِرْنِي مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِكَ » .

13 ـ بر كوه صفا زمان زيادي را توقّف كند ، كه در روايت است موجب زيادي ثروت مي شود .

14 ـ چون مقداري از كوه صفا پايين آمد بايستد ، و توجّه به كعبه كرده ، و بگويد :

« أللّهُمَّ إنِّي أعُوذُبِكَ مِنْ عَذابِ الْقَبْرِ وَفِتْنَتِهِ وَغُرْبَتِهِ وَوَحْشَتِهِ وَظُلْمَتِهِ وَضِيقِهِ وَضَنْكِهِ ، أللّهُمَّ اَظِلَّنِي فِي ظِلِّ عَرْشِكَ يَوْمَ لاظِلَّ إلاّ ظِلُّكَ » .

15 ـ پس از آنكه مقدار ديگري پايين آمد ، كتف خود را برهنه كرده ، بگويد :

« يا رَبَّ الْعَفْوِ ، يا مَنْ أمَرَ بِالْعَفْوِ ، يا مَنْ هُوَ أَوْلي بِالْعَفْوِ ، يا مَنْ يُثِيبُ عَلَي الْعَفْوِ ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ ، يا جَوادُ يا كَريمُ يا قَرِيبُ يا

247

بَعِيدُ ، اُرْدُدْ عَلَيَّ نِعْمَتَكَ ، وَاسْتَعْمِلْنِي بِطاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ » .

16 ـ پياده سعي كند .

17 ـ با آرامش و وقار سعي كند .

18 ـ در مقداري از سعي كه بين چراغهاي سبز قرار گرفته هروله كند ( يعني مقداري تندتر حركت كند ، كه نه دويدن باشد و نه راه رفتن معمولي ) ، و به هنگام بازگشت از مروه نيز هروله را تكرار كند ، و براي زنان هروله مستحب نيست .

19 ـ وقتي به اوّلين چراغ سبز رسيد بگويد :

« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ ، وَاللهُ أكَبْرُ ، وَصَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّد وَأهْلِ بَيْتِهِ ، اَللّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ ، إنَّك أنْتَ الاْعَزُّ الاْكْرَمُ ، وَاهْدِنِي لِلَّتِي هِيَ أقْوَمُ ، اَللّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ ، فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي ، اَللّهُمَّ لَك سَعْيِي ، وَبِكَ حَوْلِي وَقُوَّتِي تَقَبَّلْ مِنِّي عَمَلِي ، يا مَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقِينَ » .

248

20 ـ چون از محل هروله گذشت بگويد :

« ياذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالْنَّعْماءِ والْجُودِ ، اِغْفِرْ لِي ذُنُوبِي ، إنَّهُ لايَغْفِرُ الذُّنُوبَ إلاَ أنْتَ » .

21 ـ چون به مروه رسيد از كوه بالا رود ، و آنچه از ادعيه در كوه صفا گفتيم بر كوه مروه به ترتيب بخواند ، و سپس بگويد :

« اَللّهُمَّ يا مَنْ اَمَرَ بِالْعَفْوِ ، يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ ، يا مَنْ يُعْطِي عَلَي الْعَفْوِ ، يا مَنْ يَعْفُو عَلَي الْعَفْوِ ، يا رَبَّ الْعَفْوِ ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ » .

22 ـ بر گريه از خوف خداوند كوشش كند ، و خود را به گريه وادارد ، و فراوان دعا كند ، و اين دعا را نيز بخواند :

« اَللّهُمَّ إِنّي أسْئَلُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ عَلي كُلِّ حال ، وَصِدْقَ النِّيَّةِ فِي التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ » .

249

تقصيـر ^{( 1 )}

مسأله 731 ـ بعد از سعي واجب است تقصير كند .

مسأله 732 ـ محرم قبل از اينكه تقصير خود را انجام دهد نمي تواند موي ديگري را به عنوان تقصير كوتاه كند . ولي گرفتن ناخن ديگري به قصد تقصير مانعي ندارد و صحيح است .

مسأله 733 ـ بانواني كه براي تقصير موي خود را كوتاه مي كنند لازم است خود را از نامحرم بپوشانند . ولي اگر موهاي آنها ظاهر شود ، ضرري به تقصير آنها نمي زند .

مسأله 734 ـ تقصير در عمره محل خاصي ندارد . لذا مي تواند كنار مروه يا در منزل ، يا اگر فراموش كرد حتي در شهر خود تقصير كند .

مسأله 735 ـ همانگونه كه شيعه مي تواند براي شيعه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تقصير يعني كوتاه كردن .

250

تقصير كند سني نيز مي تواند براي شيعه تقصير كند .

مسأله 736 ـ اگر بعد از تقصير شك كند كه آن را صحيح انجام داده يا خير ، به شك خود اعتنا نكند .

مسأله 737 ـ بعد از تقصير در عمره تمتع تمام محرمات احرام حتي زن و شوهر به يكديگر حلال مي شوند . ولي در عمره مفرده زن و شوهر پس از طواف نساء و نماز آن به يكديگر حلال مي شوند .

مسأله 738 ـ اگر بعد از تقصير و انجام برخي از محرمات احرام متوجه شود كه تقصير او باطل بوده ، كفاره ندارد مگر در مورد صيد .

شرايط صحت تقصير

درصحت تقصير رعايت اين موارد لازم است :

1 ـ نيت .

2 ـ كيفيت تقصير .

3 ـ وقت تقصير .

251

نيت

مسأله 739 ـ تقصير از عبادات است و بايد با قصد قربت و براي اطاعت از خداي سبحان انجام شود . و ريا آن را باطل مي كند .

مسأله 740 ـ اگر از روي ريا تقصير خود را باطل كند حكم ترك عمدي تقصير را دارد .

كيفيت تقصير

مسأله 741 ـ در تقصير بايد مقداري از موي سر يا صورت را كوتاه كند ، يا ناخن بگيرد . هر چند بهتر است فقط به ناخن گرفتن اكتفا نكند .

مسأله 742 ـ تراشيدن سر به عنوان تقصير عمره تمتع كفايت نمي كند ، همانگونه كه كوتاه كردن موي زير بغل يا كندن مو نيز براي تقصير كفايت نمي كند .

مسأله 743 ـ اگر به قصد تقصير يك مو يا چند مو از بدن خود كند ، هر چند از جهت كندن مو گناه نكرده ولي از احرام خارج نشده ، و اگر بدون تدارك محرم به احرام حج شود حكم ترك عمدي تقصير را دارد .

252

وقت تقصير

مسأله 744 ـ اگر جهلاً يا سهواً قبل از سعي تقصير كند بايد پس از سعي تقصير را اعاده كند و كفاره ندارد . ولي اگر در اثناي سعي تقصير كند بايد طبق تفصيلي كه در مسأله 699 و 700 گذشت عمل كند .

مسأله 745 ـ اگر در عمره تمتع عمداً يا از روي جهل تقصير نكند و محرم به احرام حج شود بنابر اقوي عمره او باطل مي شود ، و حج او ظاهراً تبديل به افراد مي شود . بنابراين به احتياط واجب حج را به نيت افراد تمام كند ، و بعد عمره مفرده بجا آورد ، و سال بعد حج را اعاده كند .

مسأله 746 ـ اگر تقصير را فراموش كند و پس از احرام حج يادش بيايد . عمره تمتع و حجش صحيح است . و بنابر احتياط واجب يك گوسفند كفاره بدهد .

مسأله 747 ـ اگر در عمره مفرده به هر جهت تقصير نكرد و طواف نساء را انجام داد بايد تقصير كند ، و بعد طواف نساء و نماز آن را اعاده كند .

مسأله 748 ـ در عمره تمتع طواف نساء واجب نيست ، هر چند مطابق احتياط است . و اگر بخواهد احتياط كند بايد قبل از تقصير طواف نساء و نماز آن را بجا آورد .

253

احكام بين عمره تمتع و حج تمتع

مسأله 749 ـ ظاهراً تراشيدن سر بين عمره تمتع و حج تمتع اشكالي ندارد . ولي رعايت احتياط خوب است ، بلي همانگونه كه گذشت تراشيدن سر براي تقصير عمره تمتع كافي نيست .

مسأله 750 ـ همانگونه كه گذشت حرمت صيد از احكام حرم است و اختصاص به محرم ندارد . لذا حرمت آن بين عمره تمتع و حج تمتع از احكام عمره يا حج نيست .

مسأله 751 ـ خروج از مكه براي كسي كه مطمئن است مي تواند براي انجام حج تمتع به مكه برگردد . چنانچه در همان ماه عمره تمتع انجام داده مانعي ندارد . هر چند رعايت احتياط خوب است .

مسأله 752 ـ بنابر آنچه گذشت رفتن عوامل خدماتي حج و ساير افراد به جده ، عرفات ، مني ، غار ثور و ساير

254

اماكني كه خارج از مكه قرار دارد . در همان ماهي كه عمره تمتع بجا آورده اند ، مانعي ندارد .

مسأله 753 ـ خروج از مكه در غير از ماهي كه عمره تمتع انجام داده اشكالي ندارد . اما چون ورود به مكه در فرض مذكور بدون احرام حرام است ، بايد مسائل مربوط به عمره بين عمره تمتع و حج را كه بيان خواهد شد رعايت كند .

مسأله 754 ـ اگر كسي پس از عمره تمتع از مكه خارج شد و ماه بعد مراجعت كرد عمره او فاسد و باطل شده و از قابليت عمره تمتع بودن مي افتد . لذا اگر بخواهد حج تمتع انجام دهد ، بايد مجدداً از يكي از مواقيت معروفه ، و در صورت عدم تمكن از ادني الحل محرم به احرام عمره تمتع شود ، والاّ حج تمتع او صحيح نيست .

مسأله 755 ـ ملاك احرام مجدد خروج و ورود به شهر مكه است . بنابراين اگر از مكه خارج نشود ، اما از حدود حرم خارج شود لازم نيست دومرتبه محرم شود .

مسأله 756 ـ انجام عمره مفرده در همان ماهي كه عمره تمتع انجام داده است ، جايز نيست . و اگر انجام

255

دهد صحيح نيست . ولي به عمره تمتع و حج تمتع او ضرري نمي زند .

مسأله 757 ـ اگر در غير از ماهي كه عمره تمتع انجام داده عمره مفرده بجا آورد عمره تمتع او باطل خواهد شد ، ولي اگر تا هشتم ذي الحجه در مكه بماند و بخواهد حج تمتع انجام دهد عمره مفرده مذكور قهراً تبديل به عمره تمتع شده ، و مي تواند پس از آن حج تمتع بجا آورد .

مسأله 758 ـ كسي كه قصد دارد پس از ورود به مكه ، از مكه خارج شود و دوباره برگردد بار اول محرم به احرام عمره مفرده شود ، و براي آخرين بار محرم به احرام عمره تمتع شود .

مسأله 759 ـ در فرض سابق اگر از حرم خارج نشد و خواست عمره تمتع انجام دهد بايد به يكي از مواقيت معروفه برود و از آنجا براي عمره تمتع محرم شود ، و احرام از ادني الحل يا مكه كفايت نمي كند .

مسأله 760 ـ در فرض سابق اگر بعد از انجام عمره مفرده نتوانست از مكه خارج شود ، چنانچه عمره مفرده

256

را در ماههاي حج انجام داده باشد ، همان عمره تبديل به عمره تمتع شده ، و مي تواند حج تمتع را حتي بصورت نيابي انجام دهد ، البته مشروط بر اينكه عمره انجام شده را به نيت منوب عنه انجام داده باشد .

مسأله 761 ـ كسي كه بعد از عمره تمتع از مكه خارج شود و در ماه بعد مراجعت كند اگر بدون احرام وارد مكه شود چون عمره تمتع او باطل شده ، حج تمتع او صحيح نيست .

مسأله 762 ـ با توجه به توسعه شهر مكه ، رفتن به اطراف آن ـ مثل غار حرا ـ تا جايي كه عرفاً بگويند شهر مكه است مانعي ندارد .

مسأله 763 ـ اگر كسي پس از انجام عمره تمتع و قبل از احرام حج به گونه اي بيمار شد كه قدرت ماندن و انجام حج را نداشت و مجبور شد به وطن بازگردد ، احتياط مستحب آن است كه اگر ممكن است او را طواف نساء بدهند ، والا به كسي نيابت دهد تا طواف نساء او را بجا آورد ، و اگر سال اول استطاعت او بوده حج بر او واجب نيست ، و در صورت بقاي استطاعت در سال

257

آينده حج بجا آورد .

مسأله 764 ـ كسي كه حجة الاسلام خود را انجام داده اگر با احرام عمره تمتع مستحبي وارد مكه شود و اعمال خود را انجام دهد و بعد بخواهد حج إفراد انجام دهد چنانچه از مكه خارج شود و از يكي از مواقيت معروفه محرم به احرام حج إفراد شود صحيح است .

مسأله 765 ـ كسي كه عمره تمتع مستحبي انجام داده مي تواند حج را ترك كند ، ولي معصيت كرده است ، و در اين فرض طواف نساء هم لازم نيست هر چند مستحب است .

مسأله 766 ـ اگر براي عمره تمتع محرم شد و به جهت عذري وقتي به مكه برسد كه اگر بخواهد اعمال عمره تمتع را بجا آورد وقوف ركني عرفات از او فوت مي شود ، بايد نيت خود را به حج إفراد بگرداند . و اگر حج واجب بجا مي آورد پس از آن يك عمره مفرده انجام دهد .

مسأله 767 ـ اگر حائض و نفسا ، از انجام طواف تا تنگ شدن وقت معذور باشد طبق مسأله قبل عمل كند .

مسأله 768 ـ اگر به جهت عذري بدون احرام وارد مكه

258

شد و بخاطر تنگي وقت امكان انجام عمره تمتع را نداشت حج إفراد بجا آورد و كفايت مي كند . و اگر عمداً بدون عذر عمره تمتع را ترك كند يا باطل انجام دهد ، به احتياط واجب حج إفـراد بجـا آورد ، و سال بعـد بايد حج را اعاده كند .

مسأله 769 ـ مراد از تنگي وقت اين است كه جزء ركني وقوف اختياري عرفات را درك نكند . يعني اگر بخواهد اعمال خود را بجا آورد و براي حج محرم شود و به عرفات برود بعد از مغرب به عرفات برسد .

مسأله 770 ـ كسي كه حج مستحبي بجا مي آورد لازم نيست بعد از حج إفراد عمره مفرده بجا آورد .