بخش 3

مسأله 122ـ اگر «نايب» در حجّ بلدي چند ماه قبل از ايّام حج به شهر «منوب عنه» برود، و به عنوان «نيابت» از حج از آنجا حركت كند، و به وطن خويش يا محلّ ديگري رود، و در ماه ذي الحجّه از آنجا عازم حج شود، همين مقدار براي حجّ بلدي كافي است، و رفتن در ماه ذي الحجّه ضرورتي ندارد.

احكام نيابت

مسأله 123ـ نايب بايد در عمل قصد نيابت كند و منوب عنه را در نيّت، ولو إجمالا، تعيين كند، و لازم نيست نام او را ببرد، ولي مستحبّ است.

مسأله 124ـ لباس احرام و پول قرباني در حجّ نيابتي بر عهده اجير است; مگر اين كه هنگام قرارداد طور ديگري شرط كرده باشند.

مسأله 125ـ نايب در طواف نساء نيز بايد قصد منوب عنه را نمايد، و احتياط مستحب آن است كه آن را به قصد «ما في الذمه» يعني آنچه بر عهده او است بجا آورد.

مسأله 126ـ اگر نايب طواف نساء را به طور صحيح انجام ندهد، همسر بر او حلال نمي شود، ولي بر منوب عنه، چنانچه در حيات باشد، چيزي نيست.

مسأله 127ـ در حجّ واجب نيابت يك نفر از چند نفر در يك سال جايز نيست ولي در حجّ غير واجب مي تواند قصد نيابت از چند نفر كند.

مسأله 128ـ كسي كه براي حجّ تمتّع اجير شده، پس از انجام حجّ نيابي،

[ 59 ]

مي تواند از سوي ديگري براي عمره مفرده اجير شود; همان گونه كه مي تواند براي خودش عمره مفرده بجا آورد; مشروط بر اين كه در همان ماه قمري كه براي منوب عنه انجام داده نباشد، و اگر در همان ماه قمري باشد، قصد رجاء كند.

مسأله 129ـ اگر كسي براي حج اجير شود و تعيين نكنند در چه سالي انجام دهد، بايد در اوّلين سال انجام دهد.

مسأله 130ـ پس از آن كه نايب اعمال حج را بجا آورد، حج از معذور ساقط مي شود، و لازم نيست خودش به حج برود; هر چند بعداً عذرش برطرف شود; امّا اگر قبل از اتمام حج عذرش برطرف شد، چه قبل از احرام باشد يا پس از آن، بنابر احتياط واجب بايد خودش به حج برود.

مسأله 131ـ تنها با اجير كردن كسي براي حج از طرف ميّت، ذمّه او ادا نمي شود، مگر زماني كه اطمينان حاصل شود او حج را بجا آورده است. ولي چنانچه نايب بعد از احرام و داخل شدن در حرم بميرد ذمّه ميّت ادا مي شود، و فرقي ميان اقسام حج و نيابت نيست. و اگر بعد از احرام و قبل از دخول در حرم بميرد احتياط آن است كه دوباره اجير بگيرند. و اگر قبل از احرام بميرد، بايد دوباره اجير بگيرند.

مسأله 132ـ نايبي كه اوّلين بار به مكّه مشرف مي شود احتياط واجب آن است كه بعد از عمل نيابت، اگر بتواند عمره مفرده اي براي خودش نيز بجا آورد.

[ 60 ]

[ 61 ]

استفتائات حجّ نيابتي

موارد جواز نيابت

سؤال 133ـ پيرزني هستم مستطيع، كه به علّت كهولت سن توانايي انجام اعمال حج را ندارم. آيا مي توانم در حال حيات كسي را به نيابت خود به حج بفرستم، و حال آن كه اميد بهبودي در آينده نيز ندارم؟

جواب: بايد نايب بگيريد.

سؤال 134ـ اينجانب كه به علّت كهولت سن و بالا بودن قندخون و بيماريهاي ديگر قادر به انجام فريضه حج نمي باشم، آيا مي توانم كسي را به نيابت از طرف خودم به حج بفرستم؟

جواب: اگر قبلا از جميع جهات مستطيع بوده، و اقدامي براي انجام حج نكرده ايد، واجب است نايب بفرستيد، و اگر قبلا مستطيع نبوده ايد، نايب گرفتن مستحبّ است.

سؤال 135ـ اگر كسي به عنوان خدمه يك بار به حج مشرّف شود و حجّ خويش را بجاي آورد، آيا مي تواند در سفر دوّم، كه به همين عنوان مشرّف مي شود، به نيابت از پدر يا مادر متوفّايش حج بجا آورد؟ در چنين صورتي، آيا حج از عهده پدر و مادرش برداشته مي شود؟

[ 62 ]

جواب: مانعي ندارد، و حج براي آنها صحيح است.

سؤال 136ـ فرزندي اختيار تمام اموال پدرش را دارد، و پدرش نمي تواند حج بجا آورد. فرزند بدون اطّلاع پدر، شخصي را براي وي اجير كرده و خودش نيز براي انجام حجّ خويش مشرّف شده است. آيا حجّ اجير از سوي پدر صحيح است؟ اگر در مدينه قصد كند كه همه مخارج اجير را از مال خودش محاسبه كند، آيا اشكال برطرف مي شود؟

جواب: در فرض مزبور نيابت از طرف پدر صحيح نيست، مگر اين كه با اطّلاع و موافقت او باشد، و حج از طرف پدر واقع نمي شود، و فرقي بين دو صورت فوق نيست.

سؤال 137ـ شخصي قبلا مستطيع بوده و به حج نرفته، و اكنون هيچ گونه توانايي مالي جهت انجام حج ندارد، آيا فرزندش مي تواند به صورت مجّاني از طرف پدر حجّ نيابتي انجام دهد؟

جواب: نيابت در حجّ واجب از طرف انسان زنده صحيح نيست، مگر در صورتي كه شخص از جهت پيري يا بيماري نتواند به حج برود، و از توانايي و خوب شدن وي تا آخر عمر مأيوس باشد.

سؤال 138ـ آيا انجام حج به نيابت از حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف، با توجّه به اين كه معروف است خودشان در موسم حج تشريف دارند، جايز است؟

جواب: به اميد مطلوبيّت اشكالي ندارد.

سؤال 139ـ فقها مي فرمايند: «نيابت از سوي كسي كه بعد از استطاعت، به مكّه مشرّف شده، و پس از دخول در حرم فوت كرده، لازم نيست». حال اگر شخصي بعد از تمام كردن عمره تمتّع از دنيا برود، آيا در اين صورت هم نيابت لازم نيست؟

جواب: نيابت لازم نيست.

[ 63 ]

مواردي كه نيابت جايز نيست

سؤال 140ـ نيابت از بچّه، يا ديوانه اي كه حج بر او مستقر نشده، چه حكمي دارد؟

جواب: خالي از اشكال نيست.

سؤال 141ـ شخصي پس از تشرّف به مدينه منوّره بر اثر حوادثي ديوانه مي شود. با توجّه به اين كه حج سابقاً بر او مستقر شده، آيا مي توان براي او نايب گرفت؟ اگر نيابت جايز نباشد، تبرّع حج از سوي او چه حكمي دارد؟

جواب: اگر اميد به بهبودي او نباشد، گرفتن نايب مانعي ندارد.

شرايط نايب

سؤال 142ـ آيا شخص غير بالغي كه چندين بار به مكّه مشرّف شده، و به تمام مناسك و احكام حج آگاهي دارد، و نزديك سنّ بلوغ است، مي تواند نيابت كند و به جاي مرحوم پدرش يا شخص ديگري حج بجا آورد؟ نيابت غير بالغ در بقيّه عبادات چه حكمي دارد؟

جواب: اشكال دارد.

سؤال 143ـ آيا همان گونه كه جنون دائم مانع نيابت در حجّ است، جنون ادواري (جنون گاهگاهي) نيز مانع است؟ يعني حتّي در زمان عقل نيز نمي تواند نيابت كند؟

جواب: اگر در تمام مدّت حج عاقل باشد مانعي ندارد.

سؤال 144ـ آيا شيعه بودن در نايب شرط است؟

جواب: بنابر احتياط واجب شرط است.

سؤال 145ـ شخصي كه خود مستطيع بوده در ميقات به نيابت از ديگري محرم شده، و عمره تمتّع را از طرف آن شخص انجام داده است، اكنون وظيفه او چيست؟

[ 64 ]

جواب: نيابتش صحيح است; هر چند گناه كرده است.

سؤال 146ـ مرحوم پدرم وصيّت كرده كه پسر بزرگش به نيابت او به مكّه برود. من كه پسر بزرگ او هستم به وسيله ارث مستطيع شده ام، امّا تا كنون نتوانسته ام سهم خود را به پول تبديل كنم. آيا با اين حال مي توانم به نيابت از پدر حج بجا آورم؟

جواب: اگر امكان فروش سهم ارث، و صرف قيمت آن در حج وجود دارد، شما مستطيع هستيد، و بايد اوّل براي خودتان حج بجا آوريد، بعد براي پدر، مگر اين كه پدر در حال حيات خود پولي بدهد و شما را موظّف به انجام حج سازد، در اين صورت حجّ پدر مقدّم است.

سؤال 147ـ شخصي طبق وصيّت پدر، كه پول به حساب سازمان حج واريز كرده، به نيابت از وي به مكّه آمده است، در حالي كه خود نيز از نظر مالي مستطيع بوده، ولي نام نويسي نكرده است. وظيفه او چيست؟ حجّ پدر را انجام دهد، يا حجّ خود را بجا آورد؟

جواب: اگر راه براي پسر باز نبوده، و به خاطر نيابت از پدر موفّق به زيارت خانه خدا شده، بايد حجّ پدر را انجام دهد.

سؤال 148ـ هرگاه شخصي بعد از احرام حج بيمار شود و قادر بر اعمال و مناسك حج نباشد، آيا كسي كه براي انجام عمره تمتّع مستحبّي محرم شده، و عمره را انجام داده، مي تواند نايب او در حج شود؟

جواب: كسي كه به نيّت خودش براي عمره تمتّع محرم شده (هر چند مستحبّي باشد) بايد اعمال خود را به اتمام برساند، و نمي تواند نايب ديگري شود، ولي اگر شخص مريض فقط قادر بر انجام طواف و سعي نباشد و بتواند وقوف عرفات و مشعر را درك كند، جايز است ديگري را براي طواف و سعي و اعمال ديگر نايب قرار دهد، هر چند نايب براي خودش هم اعمال حج و عمره را بجا مي آورد.

[ 65 ]

سؤال 149ـ شخصي حجّ واجب را بجا آورده، ولي امرار معاش او از وجوه شرعيّه بوده، سپس در حالي كه استطاعت قطعي از غير وجوه شرعيه پيدا كرده، به نيابت از ديگري حج بجا آورده است. آيا حجّ نيابتي او صحيح است، يا بايد پس از انجام حجّ واجب خودش، حجّ نيابتي را تكرار كند؟

جواب: حجّ اوّل صحيح بوده، و حجّ نيابتي او نيز صحيح است، و استطاعت از امرار معاش با وجوهات شرعيه حاصل مي شود.

سؤال 150ـ شخصي پس از استطاعت مالي ثبت نام نموده، و بعد از دو سال نوبتش فرا مي رسد، ولي چند ماه قبل از حركت به سوي مكّه فوت مي كند. وي پسرش را نايب كرده كه حجّ او را انجام دهد، در حالي كه پسر استطاعت مالي دارد، امّا در ثبت نام كوتاهي كرده است، در صورتي كه اگر ثبت نام مي كرد شايد در همان سال اوّل، قرعه به نامش اصابت مي نمود. اكنون اين پسر به عنوان نيابت حجّ بلدي از پدر به مدينه آمده، و هنوز محرم نشده است، وظيفه اش چيست؟

جواب: نيابت او صحيح، و استطاعت خودش حاصل نشده است، هر چند به خاطر كوتاهي كردن در اسم نويسي گناه كرده است.

سؤال 151ـ خانمي كه واجب الحج بوده وصيّت كرده، وصيّش از اموال او برايش حجّ بلدي انجام دهد. اكنون وصي از هر جهت مستطيع است، فقط به خاطر عدم ثبت نام استطاعت طريقي ندارد. آيا مي تواند به نيابت از آن مرحومه حج بجا آورد؟

جواب: اگر از نوبت آن زن استفاده مي كند، بايد براي او حج بجا آورد.

سؤال 152ـ پدر يا مادري براي حج ثبت نام كرده و قبل از فرا رسيدن نوبت، فوت نموده، و نسبت به انجام حجّ خويش وصيّتي نكرده است. با

[ 66 ]

توافق ورثه يكي از فرزندان براي انجام حجّ نيابتي انتخاب مي شود، در حالي كه اين فرزند تمام شرايط استطاعت، غير از استطاعت طريقي، را دارد (يعني ثبت نام نكرده، و بايد از فيش پدر يا مادر استفاده كند) لطفاً بفرمائيد:

الف) اين فرزند براي خود حج بجا آورد، يا براي آنها؟

جواب: بايد براي پدر يا مادر كه از فيش آنها استفاده مي كند حج بجا آورد; مگر اين كه با ورثه توافق كند كه براي پدر يا مادر حجّ ميقاتي خريداري كند، و براي خود حجّ واجب بجا آورد.

ب) چنانچه تخلّف كند و بدون هماهنگي با ورثه به نيّت خود حج بجا آورد، آيا حجّ او صحيح است؟

جواب: حجّ او صحيح و كفايت از حجّ واجب مي كند، ولي اوّلا گناه كرده، و ثانياً بايد تمام پول فيش را به قيمت روز برگرداند، تا ورثه درباره حجّ پدر يا مادر تصميم بگيرند.

سؤال 153ـ اگر شخصي قرار داد نيابت حج را ببندد، بعد به او پيشنهاد شود كه به عنوان خدمه به حج مشرّف شود، حج را براي چه كسي بايد انجام دهد؟ براي خودش، يا به عنوان نيابت؟

جواب: بايد حج را فقط به قصد نيابت انجام دهد، ولي اگر اجير نشده در حكم مستطيع است و حجّ او حجّ واجب محسوب مي شود.

سؤال 154ـ شخصي كه يك پاي او قطع شده به نيابت از ديگري به حج آمده است، آيا نيابت او صحيح است؟

جواب: نيابت او مانعي ندارد.

سؤال 155ـ آيا نايبِ معذورِ در انجام برخي اعمال حج، مي تواند در آن اعمال ديگري را اجير كند؟ آيا مي تواند پول نيابت را به ديگري بدهد كه اصل حج را بجا آورد؟

[ 67 ]

جواب: نيابت معذور بنابر احتياط واجب صحيح نيست، و بايد پول را به صاحبش برگرداند، مگر اين كه از طرف صاحب پول مجاز در نايب گرفتن باشد كه در اين صورت مي تواند شخص ديگري را در تمام عمل حج نايب كند، و در صورتي كه بدون اجازه، نيابت را به ديگري واگذار كند، و او عمل را انجام دهد، حج از طرف منوب عنه انجام مي شود، ولي نايب اوّل بايد پول را به صاحبش برگرداند (مگر اين كه صاحبش راضي گردد) و صاحب پول ضامن چيزي نيست، و نايب اوّل بايد اجرت نايب دوّم را بپردازد.

سؤال 156ـ برخي از خدمه كاروانهاي حج، قبول نيابت مي كنند، ولي ناچارند براي انجام كارهاي لازم در مني، يا جهت همراهي با افراد عاجز و ناتوان، نيمه شب از مشعر به مني بروند، آيا نيابت آنها صحيح است؟

جواب: نيابت آنها صحيح است.

سؤال 157ـ كساني كه مجاز هستند در شب عيد قربان بعد از درك وقوف اضطراري مشعر به مني بروند، آيا همه آنها از معذورين مي باشند كه نيابت آنها، هر چند به صورت مجّاني، مورد اشكال است، يا چنين عذري مضرّ به نيابت نيست؟

جواب: نيابت در اين گونه موارد صحيح است.

سؤال 158ـ آيا نايب مي تواند شرط كند كه مثلا براي طواف نساء يا عمل ديگري كه نيابت بردار است، نايب بگيرد؟ آيا اين شرط نافذ است؟

جواب: اگر عذر دارد نمي تواند قبول كند; بلي در قرباني مي تواند ديگري را نايب كند و شرط لازم نيست.

سؤال 159ـ كسي كه احتمال مي دهد نتواند اعمال حج را به نحو عادي انجام دهد، و ممكن است حجّ تمتّع را مبدّل به حجّ افراد كند، آيا مي تواند از حجّ واجب نيابت كند؟

[ 68 ]

جواب: مي تواند نيابت كند، ولي اگر وظيفه او عدول به حجّ اِفراد شد، احتياط آن است كه منوب عنه به آن حج اكتفا نكند، مگر اين كه از عذرهايي باشد كه در حج احياناً پيش مي آيد.

سؤال 160ـ كساني كه در حال اجير شدن از معذورين نبوده، ولي بعداً و در اثناء عمل عذري براي آنها حاصل شده، و طبق وظيفه معذورين عمل كرده اند، آيا نيابتشان صحيح است، و مستحقّ تمام اجرت مي باشند؟

جواب: اشكال ندارد.

سؤال 161ـ كسي كه نماز او صحيح نيست، آيا نيابت او براي حج صحيح است؟

جواب: اگر از قرائت صحيح معذور است، نيابت و احرام او بنابر احتياط واجب باطل است، و اگر معذور نيست صحيح است، ولي بايد قرائت خود را درست كند; يعني در صورتي كه بتواند در خلال اين مدّت تا موقع نماز طواف، نمازش را كامل كند اجير شدن او مانعي ندارد.

سؤال 162ـ آيا كسي كه قرائتش درست نيست، مي تواند تبرّعاً و به طور مجّاني، از طرف كسي كه حجّ واجب بر عهده دارد نيابت كند؟ يا براي نيابت در حج يا عمره اجير شود؟

جواب: نيابت چنين شخصي، هر چند تبرّعي باشد، بنابر احتياط واجب صحيح نيست; مگر آن كه بتواند قرائت خود را تصحيح كند.

سؤال 163ـ زني كه روز دهم، يازدهم و دوازدهم قادر بر رمي جمرات نيست، ولي مي تواند شبها رمي جمره نمايد، و يا در روز سيزدهم قضاي هر سه روز را بجا آورد، آيا مي تواند نيابت كند؟

جواب: نيابت او صحيح است، و بايد شبها به جاي روز رمي كند.

[ 69 ]

سؤال 164ـ كسي كه نماز او چندان كامل نيست، اگر براي خود، يا به نيابت از ديگري به حج برود، آيا مي تواند شخصي كه قرائت نمازش صحيح است را نايب كند؟

جواب: در مورد حجِّ خودش، بايد به اندازه اي كه توانايي دارد انجام دهد، و كوشش كند تا آنجا كه مي تواند قرائت نماز را اصلاح كند، ولي اگر قرائتش صحيح نيست، نايب شدن او براي ديگران مشكل است.

سؤال 165ـ اگر كسي كه ديگري را نايب كرده، يا منوب عنه، به هنگام نيابت بداند كه نايب جزء معذورين است، لطفاً بفرمائيد:

الف) آيا اخذ اجرت براي نايب حلال است؟

ب) آيا حجّ نيابتي او صحيح و از منوب عنه كفايت مي كند؟

جواب: اگر نايب نمي دانسته كه حجّ نيابتي معذور صحيح نيست، و منوب عنه مي دانسته، بايد اجرة المثل او را بپردازد، ولي اين حج از منوب عنه كفايت نمي كند.

سؤال 166ـ معذور به چه كسي گفته مي شود؟ آيا كسي كه نمي تواند نماز طواف را صحيح بخواند، يا نمي تواند خودش رمي جمرات كند، يا نمي تواند قرباني نمايد، و يا نمي تواند يكي ديگر از واجبات حج، اعم از اركان و غير اركان، را انجام دهد معذور شمرده مي شود؟

جواب: هر كس نتواند اعمال اختياري حج را انجام دهد معذور است، و نمي تواند نايب شود; البتّه عذرهايي كه در اثناء حج پيش مي آيد مانع صحّت نيابت نيست. همچنين اقدام شخص حاجي به قرباني در حال اختيار نيز شرط نيابت نمي باشد.

سؤال 167ـ شخصي معذور است، ولي عذرش به گونه اي است كه ضرري به حج و عمره خودش نمي زند. آيا چنين شخصي حق دارد به

[ 70 ]

شكل تبرّعي (مجّاني) از سوي پدر يا مادر يا همسر يا يكي از اموات، يا حضرات معصومين(عليهم السلام) عمره يا حجّ نيابتي بجا آورد؟

جواب: اشكالي ندارد.

اين امور در نايب شرط نيست

1ـ عمل بر طبق فتواي منوب عنه

سؤال 168ـ آيا بر نايب واجب است كه طبق فتواي مرجع تقليد منوب عنه اعمال حج خود را انجام دهد، يا بايد مطابق وظيفه خودش عمل كند؟

جواب: ملاك وظيفه خود اوست، ولي اگر به كيفيّت خاصّي اجير شده، مثلا از او خواسته اند كه بر طبق فلان فتوي عمل كند، بايد طوري انجام دهد كه هم آن كيفيّت خاص مراعات شود، و هم وظيفه اش انجام گردد.

سؤال 169ـ آيا در مسأله نيابت حج لازم است اجير و مستأجر از يكديگر سؤال كنند كه مقلّد چه كسي هستند؟

جواب: لازم نيست، و اجير مطابق تقليد خودش عمل مي كند.

2ـ نيابت زن از زن، و مرد از مرد

سؤال 170ـ آيا زن به نيابت از ديگري مي تواند نماز طواف بخواند؟

جواب: در مواردي كه نيابت جايز است مانعي ندارد.

سؤال 171ـ مردي وصيّت كرده براي او حج بجا آورند. آيا دختر، يا همسرش نيز مي توانند به نيابت از وي حج بروند؟

جواب: اگر شخص معيّني را در وصيتنامه ذكر نكرده، دختر يا همسر او هم مي توانند نيابت كنند.

[ 71 ]

3ـ سابقه تشرّف

سؤال 172ـ آيا «صرورة»، يعني كسي كه تاكنون به حج مشرّف نشده، مي تواند نايب شود؟ اگر مرد باشد يا زن، از طرف مرد باشد يا زن، تفاوتي دارد؟

جواب: نيابت «صرورة»، چه مرد باشد و چه زن، جايز است; خواه از طرف مرد باشد، يا از طرف زن; ولي نيابت زن، مخصوصاً اگر منوب عنه مرد باشد، كراهت دارد.

سؤالات ديگر نيابت

سؤال 173ـ شخصي از قم براي حجّ بلدي اجير شده، در حالي كه ساكن اراك است. وي در نظر داشته كه به قم برود و از آنجا حركت كند، پس از چند روز، در حالي كه از موضوع غافل بوده، براي انجام كار ديگري به قم و سپس به تهران مي رود. آيا همان نيّت قبلي براي حركت از قم كافي است، يا بايد به قم برگردد، و از آنجا نيّت حج بلدي كند؟ اگر از ايران خارج شده باشد چه وظيفه اي دارد؟

جواب: اگر مي تواند، بايد برگردد; مگر اين كه نيّت در اعماق ذهنش وجود داشته باشد، و چنانچه برنگشت، هر چند در صورت امكان، و حج را انجام داد، حجّ او صحيح است; ولي اجرتش به همان نسبت كم مي شود، مگر اين كه اجير كنندگان راضي شوند.

سؤال 174ـ آيا شخص زنده، در مواردي كه مجاز به گرفتن نايب است، بايد از «بلد» نايب بگيرد، يا از «ميقات»؟ اگر ديگري براي او نايب بگيرد كفايت مي كند؟

جواب: نايب گرفتن از ميقات كفايت مي كند، و خودش بايد نايب

[ 72 ]

بگيرد، و نايب گرفتن ديگري براي او كافي نيست، مگر اين كه از طرف او وكالت داشته باشد.

سؤال 175ـ كسي كه حجّ نيابي انجام مي دهد اگر در قرباني، شخص ديگري را وكيل كند، قرباني كننده، كه نايبِ نايب است، چگونه نيّت نمايد؟ آيا بايد نيّت كند كه به وكالت از سوي ميّت قرباني مي كنم، يا به وكالت از سوي نايب ميّت؟ و در هر صورت، آيا ذكر نام ميّت هم لازم است؟

جواب: بردن نام ميّت لازم نيست، بلكه كافي است نيّت كند كه آنچه را بر عهده نايب است انجام مي دهد.

سؤال 176ـ نايبي پس از ورود به مكّه شك مي كند كه آيا هنگام نيّتِ احرام، نيّتِ نيابت كرده يا نه؟ آيا بايد به ميقات برگردد و مجدّداً به نيّت منوب عنه مُحرم شود، يا حج براي خودش محسوب مي شود، و ديگر نمي تواند نايب باشد؟

جواب: در نيّت، گذراندن از ذهن لازم نيست. اگر انگيزه او از آمدن به مكّه و احرام نيابت بوده، عمل را به عنوان نيابت انجام مي دهد، ولي اگر از اوّل مردّد بوده به چه قصدي حج بجا آورد، مي تواند به نيّت اجمالي (يعني همان نيّت موقع احرام) عمل خود را به اتمام برساند، ولي براي نيابت كفايت نمي كند.

سؤال 177ـ آيا براي كسي كه در طواف عمره تمتّع يا طواف حج، نايب شده جايز است كه طواف را در غير ايّام حج انجام دهد؟

جواب: بايد طواف حجّ تمتّع را تا آخر ذي الحجّه، و طواف عمره تمتّع را در ماههاي حج، قبل از عرفات بجا آورد.

سؤال 178ـ آيا بر نايب لازم است علاوه بر طواف نساء كه به نيّت منوب عنه بجا مي آورد، براي خود نيز طواف نساء انجام دهد؟

[ 73 ]

جواب: واجب نيست.

سؤال 179ـ اگر مردي كه قادر است در روز رمي جمرات كند، از سوي زني نايب شود، آيا مي تواند رمي را در شب انجام دهد؟

جواب: نمي تواند.

سؤال 180ـ شخصي در ميقات محرم شده، و لبّيك مي گويد، سپس به فكر مي افتد كه چون سفر دوّم اوست، براي پدر، يا مادر، يا يكي از خويشاوندان، حجّ تبرّعي انجام دهد. آيا مي تواند عدول كند، و دوباره به نيّت شخص مورد نظر محرم شود؟

جواب: اگر به احرام صحيح محرم شده نمي تواند نيّت را عوض كند; بلكه بايد عملش را به همان نيّتي كه در احرام داشته به انجام برساند.

سؤال 181ـ شخصي به عنوان نيابت از ديگري در مسجد شجره محرم شده، و به مكّه آمده است. در جلسات آموزشي مناسك حج، متوجّه مي شود كه خودش مستطيع بوده است، اكنون چه وظيفه اي دارد؟

جواب: احتياطاً عمره را تمام كند، و طواف نساء را بجا آورد، و سپس به ميقات برگردد، و براي حجّ خودش محرم شود. اين در صورتي است كه اجير نشده باشد، و گرنه اجاره او صحيح است، و در آن سال مستطيع نيست.

سؤال 182ـ آيا نايب مي تواند با نذر قبل از ميقات محرم گردد؟

جواب: مانعي ندارد.

سؤال 183ـ آيا جايز است در يك سال اصالتاً از طرف خودم و نيابتاً از طرف ديگري حج بجا آورم؟

جواب: در يك سال نمي توان بيش از يك حج انجام داد، ولي مي توان در هر ماه قمري يك عمره مفرده بجا آورد.

[ 74 ]

سؤال 184ـ آيا مي توانيم عمره مفرده، يا طواف مستحبّي، را به نيابت از چند نفر انجام دهيم؟ آيا در اعمال آن، از جمله طواف نساء بايد نيّت همه شود، يا نيّت بعضي از آنها كافي است؟

جواب: مي توانيد به نيابت از چند نفر انجام دهيد، و بايد همه چيز آن به نيّت همه باشد.

سؤال 185ـ آيا انجام يك عمره مفرده استحبابي به نيّت خود، و به نيابت تبرّعي از ديگران صحيح است؟

جواب: احتياط آن است كه آن را به نيّت خود بجا آورد، و هر مقدار از ثواب آن را كه مي خواهد به ديگران هديه كند.

سؤال 186ـ شخصي به نيابت از پدر مرحومش عازم حج مي باشد. مخارج اعمال بعدي، از جمله فراهم كردن ارز، بر عهده كيست؟ آيا مي تواند از ثلث مال او بردارد؟

جواب: هر گاه پدرش در اوّلين فرصت استطاعت ثبت نام كرده، و قبل از رفتن به حج فوت نموده، نيابت از او واجب نيست، و تنها در صورتي كه ورثه راضي باشند مي توان براي او حج بجا آورد، ولي اگر قبلا مستطيع شده، و در ثبت نام و رفتن به حج كوتاهي نموده، بايد براي او حجّ ميقاتي انجام دهند; مگر اين كه وصيّت كرده باشد حج بلدي بجا آورند، و آن مقدار از ارز كه براي انجام حج ضروري است از ثلث بر مي دارند، و اگر بتوانند فيش بانكي او را طبق موازين قانوني بفروشند و با قسمتي از آن اجير بگيرند، احتياط واجب آن است كه چنين كنند.

سؤال 187ـ پدري تمام اموالش را به دو تن از فرزندانش مصالحه مي كند; مشروط بر اين كه پس از مرگ وي شخصي را به نيابت از او، حداكثر ظرف چهار سال، به مكّه بفرستند. فرزندان طبق شرط در سال

[ 75 ]

چهارم كسي را از شهر خود روانه كرده اند، ولي نايب هنگامي كه به شهر ديگر رسيد شخص ديگري را براي حجّ ميقاتي اجير كرد، و نايب دوّم حجّ ميقاتي را انجام داد. در حالي كه اوّلا فرزندان ميّت از اين جريان اطّلاع نداشتند، و ثانياً حجّ ميقاتي براي مردم آنجا شناخته شده نيست.

لطفاً در اين مورد به سؤالات زير پاسخ دهيد:

الف) آيا نايب، حقّ نايب گرفتن ديگري را داشته است؟

جواب: نايب حقّ نايب قرار دادن ديگري را ندارد.

ب) آيا طبق آنچه انجام شده، ميّت بري الذّمه شده است؟

جواب: حجّ انجام گرفته صحيح مي باشد، و ميّت بري الذّمه شده است.

ج) حكم مصالحه چيست؟

جواب: مصالحه به قوّت خود باقي است.

د) آيا فرزندان به شرط عمل كرده اند؟ يا عمل نشده و اموال ميّت بايد بين همه ورثه تقسيم شود؟

جواب:بايد پول حج را از نايب اوّل باز پس بگيرند، و احتياط واجب آن است كه ميان ورثه تقسيم كنند.

سؤال 188ـ نايب عمره تمتّع را انجام داده، و بعد ناچار شده كه به ايران باز گردد. آيا مي تواند بقيّه اعمال را به ديگري واگذار نمايد، تا حج تمتّع را تكميل كند؟

جواب: نمي تواند.

سؤال 189ـ پيرمرد يا پيرزني محرم شده، امّا هوش و حواس كافي ندارد. مثلا به هنگام نماز از «اياك نعبد» به «غير المغضوب عليهم» منتقل مي شود آيا لازم است براي وي نايب گرفته شود؟

[ 76 ]

جواب: به مقداري كه خودش مي تواند انجام دهد، و نايب هم بگيرد.

سؤال 190ـ جنابعالي نيابت از چند نفر را به صورت مشترك جايز نمي دانيد. آيا در اين مساله بين اشتراك خود و ديگران، يا اشتراك چند نفر بدون خودش تفاوتي هست؟

جواب: صورت اخير اشكال ندارد (البتّه در حج و عمره استحبابي). سؤال 191ـ نيابت حج، يا عمره، يا طواف از سوي جنين در رحم چه حكمي دارد؟

جواب: مشروع نيست.

سؤال 192ـشخصي پس از احرام عمره تمتّع متأسّفانه ديوانه شد دوستانش بدون اجازه وي برايش نايب گرفته، يا تبرّعاً و مجّاني بقيّه اعمالش را به جا آورده اند. آيا اين كار براي آن شخص كفايت كرده، و از احرام خارج شده است؟ اگر پولي خرج شده باشد، آيا مي توان از وليّ مجنون گرفت؟

جواب: نيابت مزبور كفايت نمي كند، و شخص اوّل همچنان در احرام باقي است، و پولي كه خرج شده از جيب كسي كه خرج كرده رفته، و نمي تواند از وليّ مجنون بگيرد، ولي چنانچه او را فريب داده باشد، مثلا كسي گفته باشد شما اين كار را انجام دهيد من اجرت آن را از وليّ او مي گيرم و به شما مي دهم، در اين صورت مي تواند از همين شخص بگيرد، و احتياط آن است كه وليّ مجنون براي او نايب بگيرد كه بقيّه اعمالش را انجام دهند.

سؤال 193ـ آيا نيابت خدمه اي كه پيش از طلوع صبح به همراه خانمها به مني مي روند، ولي قبل از طلوع آفتاب خود را به مشعر رسانده، و وقوف ركني مشعر را درك مي كنند، صحيح است؟

[ 77 ]

جواب: اگر لازم است با زنها به مني بروند گناهي نكرده اند، و چنانچه از ذوي الاعذار نبوده اند (يعني عذرشان عارضي است)، در فرض سؤال نيابت آنها اشكال ندارد.

سؤال 194ـ كساني كه به جهت حجّ نيابتي به حج مشرّف مي شوند، علاوه بر اعمال واجب، چه مقدار از مستحبّات را بايد به نيابت از منوب عنه انجام دهند؟

جواب: به مقداري كه معمول و متعارف در ميان حجّاج است.

نيابت در اعمال

مسأله 195ـ هرگاه وليّ كودك وي را محرم كند، بايد او را وادار نمايد تا آن مقدار از اعمال حجّ و عمره را كه مي تواند بجا آورد، و اگر نمي تواند، وليّ به نيابت از وي انجام دهد.

استفتائات نيابت در اعمال